SKULPTURA RANOG 20. ST. u skulpturi i arhitekturi 19.

stoljee donijelo je malo novih prostornih eksperimenata; ak i Rodin, koji se smatra ocem moderne skulpture, najee se zadovoljavao da svoje grupe organizira kao rotirajue, spiralne ritmove kasne renesanse i baroka; samo u nekoliko glavnih djela, kao to su Graani Calaisa i Vrata pakla poeo je ispitivati nove prostorne koncepcije; uz nastavljanje poznatih skulpturalno-prostornih tendencija, u 20. st. moderni eksperimentalni kipari napravili su bitno nove zaokrete, naroito u skulpturi kao konstrukciji ili asamblau, u eksperimentima s novim materijalima i u ispitivanju skulpture kao oblikovanog prostora, a ne mase koja postoji u prostoru; AUGUSTE RODIN (1840-1917) djelovao je posljednja dva desetljea 19. i poetkom 20. st.; odbijen na prijemnom za Ecole des Beaux Arts i triput odbijen od Salona; 1900. drava mu daje poseban izlobeni paviljon na internacionalnoj izlobi; radi u bronci i mramoru te vosku na poetku 20. st. 1889. izlae s Claudeom Monetom; utjecaji iz prolosti studirao antiku, srednji vijek i prirodu, knjievnost Dantea, Ovidija i Baudelairea te plastiku francuskih katedrala; metoda: modeli mu se slobodno kreu po atelijeru, a on skicira portrete i zaustavlja modele u odreenom trenutku; radi brojne skice i predradnje za skulpture; utjecaji: Michelangelo i francuska skulptura 18. st. preko Carpeauxa; istrauje umjetnost srednjeg vijeka i renesanse, posebno Donatella i Michelangela; nije isti impresionist zbog opih sadraja, koji ga vode u simbolizam, ve formalni impresionist; teme: esto odnos muko-enski i erotika; slino kao i Degas, i Rodin je ustrajavao na realizmu kroz ivot povrine u iluzionistikom smislu; bila je vidljiva lekcija koju je dao Carpeaux, a koja je pokazivala smjer oivljavanja skulpture; Rodin je otkrio nove mogunosti u strukturi figure, skraene kroz elemente slikarskog; ovjek sa slomljenim nosom, 1864. prvo djelo koje je pokuao izloiti odbijeno kao uvredljivo realistino; revolucija u sklupturi; nije bista jer je glava prelomljena u vratu; Rodin od nedovrenosti napravio estetsko naelo kojim se vodi u obradi povrine; rani rad koji pokazuje izbrazdano lice, na kojem se svjetlost stalno mijenja, pokazuje koliko je Rodin otiao dalje od Carpeauxa; to lice je poput Michelangelove tragine maske; zrelo djelo, nagovjetava Rodinov intenzivan pristup temi i sposobnost da sugerira oblikovne mogunosti gline i rastezljivu snagu bronce; Bronano doba, 1876. prihvaeno na Salonu 1877. - zbog uvjerljivog realizma sumnjali da je izliven po ivom modelu; prvo znaajnije potpisano djelo; nedovrena Vrata pakla, 1879. bronca, najvee Rodinovo djelo i spomenik cijeloga 19. st.; nevjerojatnih dimenzija, za koja je, uz grupu Sjene i likove iz Danteova pakla, bila predviena i njegova najpoznatija skulptura Mislilac; vrata su bila naruena za Akademiju likovnih umjetnosti u Parizu, no nisu bila dovrena iako je za njih radio skulpture i reljefe od 1880. do 1917. do smrti; ime je dao prema glasovitim Ghibertijevim Vratima raja; nije uspio ostvariti Vrata kao totalni dizajn ili jedinstvenu ikonografsku cjelinu; Vrata su prenatrpana oblicima i prezasiena idejama, tj. literarnim simbolizmom do te mjere da gotovo prestaju postojati kao kiparska cjelina; od dijelova nedovrenih Vrata radi samostalne skulpture: Mislilac, (Dante?), bronca, 1879-80. za nadvratnik, trebao promatrati oaj pod sobom; Poljubac, 1886-98. mramorna grupa vea od prirodne veliine; Eva, bronca, 1881. Pala karijatida nosi kamen, 1881. bronca Glava alosti, 1882. bronca Tri sjene, bronca, 1880. Paolo i Francesca, 1887. bitno za nagovjetaj promjene u Vratima i veini zrelih Rodinovih skulptura iskoritavanje svjetlosti; igra svjetla i sjene odvija se po ispupenjima pukotina bronce ili mramora; istrauje ekspresionistiko nasilje ljudska figura je izvijena do same granice izdrljivosti tako postaje prethodnik ekspresionistikih distorzija u 20. st. i koncepta metamorfoze = likovi izranjaju ili uranjaju u bronanu podlogu; igra svjetla i sjene na istacima i udubinama bronce i mramora = analogna je boji u stvaranju pokreta, rasta i raspadanja svjetlo je ujedinjujui element; Rodin prvenstveno modelira prvo u glini, a zatim u gipsu i bronci; u mramoru radi obino se to temelji na gipsanim i glinenim modelima, klesanje rade studenti, a on dovrava; ima poseban osjeaj za materijal mramor obrauje na drugaiji nain od bronce, bez ekspresivne grubosti i dubokog klesanja, panja je usmjerena na njene, pravilne, senzualne odlike mramora; pogotovo to naglaava u kasnijim radovima, u kontrastu visoko poliranih dijelova i mase grubog nedoraenog kamena; Ivan Krstitelj, 1878. - bronana figura; metoda ovjeka sa slomljenim nosom razvijena je u statinu sliku golog tijela; utjecaj Donatella i Michelangela posebno vidljiv na ranijim djelima; studije pokreta = likovi u raskoraku ili izvijeni torzo; prouava sve pokrete miia u jednostavnom inu hoda; prouava svoje modele u konstantnom pokretu u promjeni stava i poloaja sve samo ne zamrznuti pokret kao u 19. st.

Poziv na oruje, 1877. - parafraza je Rudeove Marseljeze, na kojoj se oituje ekstatini pathos; biste prijatelja Graani Calaisa, 1884-86. - velika bronana grupa, Rodinovo prvo narativno djelo na monumentalnoj razini; to je ekstremni primjer njegovog autokratskog stava prema praznom prostoru oko skulpture; za njega ne postoje granice nametnute kamenim blokom, kao to je bio sluaj kod Michelangela; sve to Rodina zanima je ekspresivnost zato je svaki smjeli kontrapost, ali i svaki sukob svjetla i sjene doputen; kombinirajui tu slobodu s visokim stupnjem realizma, to moe odvesti, kao u Graanima Calaisa, do problematinog otklona svijeta umjetnosti od svijeta gledatelja; originalno rjeenje i postav skupine na tlo, bez uobiajena postolja; neformalni, otvoren raspored figura neposredan izazov klasinoj tradiciji zatvorenog grupiranja u skulpturi; odvojeno postavljanje masa daje meuprostor prvi puta u modernoj skulpturi; u ast heroja koji su poginuli da spase grad u 14. st.; 6 figura na kojima sve to postoji opisuje njihov karakter; jedini poznati model je Rodinov sin = graanin s kljuem (stvarni ljudi su mu bili modelima za sve figure); piramidalna kompozicija u dvije nepravilne grupe; Vjeno proljee, 1884. Psiha, 1886. spomenik Victoru Hugou, Claudeu Lorrainu Balzac u ogrtau, Balzac aktovi, no osim to su portreti autora, su i osobine knjievnih smjerova, romantizma i realizma; Balzac na visokom postolju usred bulevara Raspail u Parizu - morao ga je odjenuti, pa je to napravio s velikim kunim ogrtaem; prikazan u stojeem stavu, krupan, doima se gorostasom knjievnosti; Iris, 1890-91. Misao, 1886. Vjeni idol, 1889. religijske teme Rodinova je skulptura povezana s osnovnim principima suvremenog impresionizma u slikarstvu; impresionizam je obraivao fenomen svjetla, a Rodin se takoer sluio svjetlou u svojoj skulpturi; Danaida mramorni kip, ljepota enskog tijela; Ona to bijae neko ljepotica - bronani akt starice; htio je prikazati dramu ljudske prolaznosti, sa svim znaajkama kasne ivotne dobi: pogrbljen lik, objeena koa kroz koju se naziru kosti, usahle grudi, duboko izbrazdano lice s borama; on se ne izruguje starosti nego potie na razmiljanje i pobuuje osjeaj potivanja starosti; ARISTIDE MAILLOL (1861-1944) Maillol, Bourdelle, Despiau suprotni su Rodinu zbog svojih pokuaja da sauvaju, ali i istodobno proiste klasian ideal; Maillol se koncentrira na ponovno uspostavljanje klasicizma, ali proienog od akademskog sentimentalnog ili erotinog idealizma, vraajui se stvarnom, seljakom modelu; gotovo se iskljuivo koncentrira na pojedinani enski lik stojei, leei, u odmoru ponavlja postavku skulpture kao integralnog volumena, kao masu okruenu prostorom; istodobno njegovi aktovi posjeduju dah ivota; masivni sjedei enski aktovi, zakrivljeni volumeni u prostoru; po povuenosti, kontemplativnosti pribliavaju se duhu grke skulpture 5. st. pr.n.e. Fidijinom idealu klasine umjetnosti; radi i muke aktove, drvoreze; Rodin figuru modelira od sredita prema van (centrifugalno) i ukljuuje okolni prostor; Maillol se usredotouje na volumen tijela i na vrstu tektonsku konstrukciju; Rodin stremi zamrenim kompozicijama i ekscentrinim ispreplitanjima figuralnih grupa, Maillol se ograniuje na pojednostavljenu monumentalnu figuru; ANTOINE BOURDELLE (1861-1949) Rodinov uenik i asistent, eli obnoviti klasinu tradiciju, ali ukljuuje i arheoloki povrtatak izgledu arhajske grke skulpture, kao i gotike; CHARLES DESPIAU (1874-1926) nasljednik Maillolove tradicije; ogranien, ali senzibilan umjetnik; likovi mu odiu mirom i povuenom elegancijom; krajnje pojednostavljeno modeliranje i eliminiranje svih nepotrebnih detalja; EDGAR DEGAS (1834-1917) u poetku se znalo za 74 bronane skulpture, ali poslije njegove smrti naene su jo votane skulpture; on se skulpturom poeo baviti od 1865. tako da ta djela pokazuju nekoliko desetljea kiparske aktivnosti, a ne samo sluajna djela, kao to je bio sluaj s Courbetom; samo jednom je Degas izloio svoju skulpturu 1881. na Izlobi impresionista, bila je to etrnaestogodinja balerina votana figura s pravom kosom, haljinicom i svilenom vrpcom; takav realizam koji su u to doba kritizirali ne pojavljuje se ni na jednoj drugoj skulpturi, one su uglavnom skice razliitih pokreta; osim pokreta balerina i kupaica, studirao je i konje na utrkama: Dokej na konju, 1888. bronca

jedna od primarnih zadaa izmeu 1906. i 1910. bila je zatvaranje figure u blok, a to su ponajprije sproveli Derain, Picasso i Brancusi; ANDRE DERAIN (1880-1954) 1907. u kamenu isklesao Zgrenog ovjeka (Figura koja ui) preobraenog u jedan jedini kameni blok zapanjujui primjer protokubistike skulpture; HENRI MATISSE (1869-1954) vidi u fovizmu NJEMAKA WILHELM LEHMBRUCK (1881-1919) utjecaj Maillola i Rodina; realistiko-ekspresionistika skulptura; osjeaj odsutnosti i unutranje kontemplacije; elementi: klasini, gotiki, moderni sve to u njegovoj skulpturi; emocionalna snaga njegovih djela proizlazi iz patnje i melankolije koje su ga dovele do samoubojstva; krajnje izduene figure; ena koja klei, Pali; GEORG KOLBE (1877-1941) renesansna formula s rodinovskom neravnom povrinom; ERNST BARLACH (1870-1938) ujedinjavao je elemente ruske seoske umjetnosti s nekim aspektima njemakog srednjovjekovnog kiparstva; neka vrsta drutveno svjesnog ekspresionizma; narativno, patos, primitivna tragedija; KTHE KOLLWITZ (1867-1945) patnja, snana emocionalnost; crno-bijeli kontrast, ekspresivne linije; nadarena kiparica i grafiarka; moda niti jedan drugi umjetnik njenog vremena nije bio tako duboko proet osjeajima za ljudsku patnju niti je imao takvu sposobnost da svoje osjeaje grafiki izrazi (radila je i grafiku); CONSTANTIN BRANCUSI (1876-1957) roen u Rumunjskoj; od 1904. u Parizu; Rodin, impresioniran njegovi eksponatima na Jesenskom salonu 1907. pozvao ga je da mu postane asistent; Brancusi ga je odbio rekavi: Nita ne raste u sjeni velikog drveta.; Brancusijeva skulptura u jednom je smislu univerzalna, a u drugom izolirana; zapravo nikad nije naputao figuru, mada je obraivao nekoliko tema: Rodinova tema usnule muze postat e mu opsesija, koju je varirao oko 20 godina; njegov elementarni rjenik ine kubus, valjak i krnja piramida; najkasnije 1909. naao je svoj oblikovni prototip sferinu formu, jaje; ve 1910. oblikuje rumunjsku mitsku pticu Maestra, prototip svih njegovih ptica, simbol leta; glava, ptica, labud, riba i tuljan varijacije su na temu, a sve u obliku jajeta; varirao svoj motive u mramoru, ispoliranoj bronci, alabasteru; od 1911. glava je pretvorena u jajoliki oblik; radi u mramoru, bronci, gipsu; ta pria o jajetu: Poetak svijeta, 1924. oigledan utjecaj kikladske i arhajske grke skulpture; Poljubac, 1908. pretea kubistike skulpture; esto radi ivotinje: Foka, Ribe; bio je opinjen pticama i idejom leta: Ptica u prostoru, 1925. oblije ptice pretvorilo se u apstraktni pojam leta; Torzo mladia, 1924. djelo u kojem je najdalje otiao u smjeru preciznih cilindara, ali ono ipak ostaje falusni simbol, kao i Princeza X, 1916. svoja djela, raena u bronci i mramoru, dovodio je do stupnja perfekcije koji se rijetko via u povijesti skulpture, ali istovremeno je te uglaane oblike stavljao na grubo tesane kamene pijedestale ili na postolja istesana od drvenih trupaca da bi postigao mistino sjedinjevanje povrina koje reflektiraju svjetlost i vrste mase vezane za zemlju; esto je obraivao primitivni, grubo obraeni totem: Kralj kraljeva tei jednostavnosti, istoi, vitalnosti; pod utjecajem tibetanskog sveenika Milarese iz 11. st.; 1908. povezao se sa Salonom nezavisnih; 1910. izlae s kubistima utjecao na velik dio kubistike skulpture, iako je imao malo neposrednih sljedbenika; Beskrajni stup, 1937. elik, Rumunjska MARINO MARINI (1901-1980) 30-tih zapoinje sa svojom omiljenom tematikom konja i konjanika (=simbol patnje) jedre figure, primitivno modelirane crte lica, izbrazdane povrine; boju je utiskivao palcem da bi dodao kolorit; 40-te konjanik, simbol napaenog ovjeanstva, slino kineskim rezbarijama; za temu konjanika zainteresirao se 30-tih i ona je za vrijeme rata postala njegov simbol napaenog ovjeanstva bez krova nad glavom; verzije iz 40-tih su smirenije; to dalje obrauje tu temu akcija postaje dramatinija, konj i jaha uglatiji i stanjeniji; konj s izduenim raskreenim nogama i zabaenom glavom bolno njiti;

figure iz 50-tih postale su uglatije, ponekad izduene; konj i jaha sve uglatiji, tanji, izdueniji dramatinije 60-te glave: izbrazdane povrine, prenaglaene crte lica, izopaeno; prevrat moderne skulpture ponajprije se oitovao u prikazu ljudskog lika: revolucija skulpture nastupila je na tradicionalnim temama: poprsju, glavi, aktu od 1906. do 1916. BRANCUSI, PICASSO, BOCCIONI, DUCHAMP-VILLON, ARCHIPENKO, GABO oslobaaju figuru od tradicionalnih konvencija, uvode napetost, pretvaraju anatomiju u autonomiju; modernim kiparstvom ve desetljeima vlada oprostorena skulptura; ali prije negoli je okolni prostor uao u skulpturu, ona se jo jednom vratila svom praobliku bloku; u sljedeem prodoru obraunavanje s tradicijom postaje jo radikalnije; mrtva priroda emancipirat e kao zasebna tema; omiljeni prodmet eksperimentiranja postaju gitare, boce i ae; Duchamp radi prvi readymade javlja se nova skulpturalna mogunost: objekt; skulptura od tada moe biti od eljeza, stakla, sadre, kartona, ice; otvorila se novim medijima: svjetlu, pokretu, zvuku, elektricitetu;

SECESIJA GUSTAV KLIMT (1862-1918) do 1895. bio je poznati dekorativni i zidni slikar, radio je u snanoj simbolistikoj tradiciji; najizrazitiji predstavnik secesijskog slikarstva u Austriji; uza simbolike likove, cijelu povrinu slike preplavljuje ornamentom i obilatom uporabom zlata i oblika koji podsjeaju na drago kamenje; svoj stil formirao na prouavanju bizantskih mozaika; u poetku s bratom radi velik broj dekorativnih radova s alegorijskim temama: stropne slike teatra u Rijeci, 1883. stropne slike u ljeilitu i kazalitu u Karlovim Varima, 1886. stropne slike u stubitu bekog Burgteatra, 1888. nakon bratove smrti - kriza; 1898. osnivanje beke secesije: Klimt prvi predsjednik ponovno umjetniko stvaranje i novo razdoblje; kontakti s Minhenom i Parizom rezultiraju slobodnijom paletom, interesom za pejza i svjeijom kromatikom boja: Muzika, Schubert za klavirom, 1898. Portret majke, 1898. Portret Margarete Wittgensteir, 1905. izvodi individualnost figure iz ornamenta; bogato dekorirana podloga i odjea; brojni pejzai u kojima pored dekorativne stilizacije uspijeva uz primjenu secesionistikog plenerizma fiksirati timung; tri velike alegorijske kompozicije: Filozofija 1900., Medicina 1901., Pravo 1903. za aulu bekog Univerziteta; izazvao je velike skandale svojim erotinim, simbolinim muralima za wiener universitt; strast za erotskim temama; 1903. naputa secesiju i slijedi simbolizam u kojem mu je linija strogo stilizirana, dok boja ima isto dekorativnu funkciju; Vodena zmija, 1907., Tri doba ivota, 1908., Poljubac, 1911. sudjeluje u radu Wiener Werksttte radi nacrte za odjeu i mozaike; pred kraj ivota meka stilizacija, linija se pretvara u obrisnu, boja ekspresionistika: ena u crnom eiru, 1910. Portret djevojice, 1913. Djevica, 1912. kod njega nije svejedno koga on portretira te ene nisu anonimne osobe, ve su imale vaan drutveni status; pripadale su bekoj aristokraciji ili iznimno bogatoj vioj buroaziji; ivotna pratilja bila mu je Emilie Flge, ali mu nikad nije bila ljubavnica; GRAFIKA ALFONS MARIA MUCHA (1860-1939) eki slikar i grafiar, studirao u Minhenu, od 1890. ivi u Parizu; kao grafiar, ilustrator i crta osnova za proizvode umjetnikog obrta; prvi od glavnih predstavnika parike varijante stila 1900 (Modern Style) u kojem prevladava krajnje dekorativna stilizacija forme i vijugavih linija te kromatika plono tretiranih boja; ti faktori su ve jasno izraeni u minhenskom jugendstilu, a Mucha ih prilagouje parikom ukusu; SKULPTURA MAX KLINGER (1857-1920) njemaki kipar, slikar i grafiar; od 1875-79. u Berlinu; od 1883-86. u Parizu; od 1889-93. u Rimu; polikromira kip ili ga radi u razliitim materijalima obnova antike obojene plastike; djela su mu odraz literarnog shvaanja, a po interpretaciji bliska secesiji; pod utjecajem Bcklina; sklon simbolistikim motivima i pridavanju vanosti svjetlosnim efektima boje; GEORGE MINNE (1866-1941) belgijski kipar i grafiar, ui u Bruxellesu i Gentu na akademiji; u Parizu pod utjecajem Rodina stvara svoj tip vitkih i produhovljenih patetinih figura koje podsjeaju na gotike; ranija djela: Zdenac s 5 golih leeih djeaka; kasnije sklonost naturalizmu: Djevojka koja se smije, 1926.

FOVIZAM

fovisti su jo: ANDRE DERAIN (1880-1954) pod utjecajem Cezannea; smirenije i klasinije slikarstvo u tradicionalnom smislu; razliite doprinose Van Gogha, Gauguina i impresionizma nastojao je spojiti sa Cezanneom i osuvremeniti ih u stilu Matissea i fovista; 'Londonski most', 1906. nakrivljena perspektiva; njegove fovistike slike ubrajaju se meu najbolje to je naslikao; on je u biti bio akademski slikar koji je sluajno upao u revolucionarni pokret njegov smjer uvijek je bio suprotan od eksperimenata 20. st. (on je preko 19. st. iao natrag prema renesansi); 'Slikar sa svojom obitelji', 1939. sumira njegovo slikarstvo; grubo crtano, koloristiki neutralno; MAURICE DE VLAMINCK (1876-1958) iz flamanske obitelji, to je za njega bitno, jer iako je roen u Parizu, uvijek se osjeao blii tradiciji sjevernjakog stila; bio je zanesen bojom; Van Gogh je bio njegova velika ljubav; u fovistikim slikama za njega je bila karakteristina upotreba kratkih, valovitih Van Goghovih poteza kistom kojima postie slinu vrstu koloristikog dinamizma; stalno koketira sa Cezanneom, kubizmom, ali taj napor je za njega prevelik i 1915. prelazi na neku vrstu ekspresivnog realizma koji je nastavio do kraja ivota; tokom itave karijere on je ostao blii sjevernoj ili njemakoj ekspresionistikoj tradiciji nego ijednom francuskom slikaru; njegovi kasniji pejzai su na tragu holandskog pejzaa 17. st.; snano naglaena faktura (potezi), prepuno emocija, upeatljivo; RAOUL DUFY (1877-1953) tema ulice sa zastavama predstavlja gotovo simbol traganja za slobodom, apstraktnom bojom; tu istu temu slikali su Manet, Van Gogh, Ensor, Picasso; poslije 1908. eksperimentirao je jednim oblikom kubizma, ali se vratio starim ljubavima: dekorativnoj boji i elegantnom crteu; tako je stvorio osobni stil na osnovu svog ranijeg fovizma; taj stil s varijacijama zadrao je do kraja ivota; utjecaj Matissea, perzijskog i indijskog slikarstva, modernih primitivaca naivaca H. Rousseau; na gotovo svim njegovim slikama vrlo je vana deskriptivna linija tako da slika lii na njeni crte tuem u boji; znao obuhvatiti prizor panoramskim pogledom i minucioznim potezima boje i nervoznim arabeskama linije nagovijestiti pokret i uzbuenje ljudske gomile na odmoru; konjske utrke, regate, amci u lukama... povremeno je koketirao s apstrakcijom, tek toliko da bi je pretvorio u elegantnu dekoraciju; zajedno su vrlo kratko, ubrzo su se razili; znaaj fovista: prva eksplozija u umjetnosti 20. st., daje primjer ostalim revolucijama; pokret je formiran 1905-06., poslije 2,3 godine lanovi grupe poeli su istraivati druge pravce i 1908. pokret vie ne postoji; oni nisu unijeli novu ideju u slikarstvo 20. st. nego su priveli loginom zakljuku ideje Gauguina, Van Gogha i Seurata; fovisti su eljeli pobjei od ogranienja svoje sredine; iako su slikali i dalje objektivan svijet (pejzae, likove, mrtve prirode), oni su te sadraje inili apstraktnima, snano odvajajui boju od njene deskriptivne funkcije; sluei se bojom direktno, postigli su da ta boja djeluje nezavisno; boja se koristila ekspresivno i strukturalno, pa se fovizam moe zvati i oblikom ekspresionizma djelovat e na ekspresioniste; za fovizam je karakteristino da je odreen broj inae prosjenih slikara stvorio svoja najbolja djela za vrijeme direktne povezanosti s tim pokretom; zato su se ti mladi ljudi tako brzo istroili vjerojatno zbog prisutnosti Matissea, starijeg, zrelijeg od ostalih, genija, za kojeg je fovizam bio samo poetak; MATISSOVA UMJETNOST POSLIJE FOVIZMA tek nakon 1905. i 1906. dovodi svoje razuzdane boje i fakturu kista do krajnjih granica; figure modelira jednostavno i vrsto pomou tekih konturnih linija; taj skulpturalni pristup se vidi u 'Plavom aktu' i u 'Le Luxe II' tu je stvorio novu vrstu prostora slike - kontrastiranje obojenih ploha; naputa perspektivu, modelira pomou svijetlog i tamnog; njegove figure imaju vrstinu, kreu se u prostoru, s iluzijom dubine, svjetlosti i zraka, stvorenom iskljuivo pomou obojenih oblika u trenutku kad su Picasso i Braque izvodili svoje prve proto-kubistike eksperimente, Matisse je ve stvorio novu vrstu prostora slike; 'La Desserte Harmonie rouge'=Harmonija u crvenom, 1908-09. s istraivanjem tog prostora u ovoj slici odlazi jo dalje; to je novi svijet, udniji i ezoteriniji od impresionistikog; prostor unutranjosti sobe odreen jednom jedinom nemoduliranom crvenom povrinom iju povezanost s povrinom slike pojaavaju arabeske biljnih formi, koje ravnoduno plove po zidovima i povrini stola;

mada je napustio formalnu perspektivu, umjetnik je upotrijebio nekoliko malih perspektivnih elemenata, npr. nain na koji se arabeske na stolu svijaju oko rubova; stvorio je nov, opipljiv svijet prostora slike pomou boje i linije; ispitivanje boje, linije i prostora nastavljeno je grupom figurativnih slika na kojima su figure sa smjelo naznaenim obrisima bile izdvojene na osnovi intenzivne boje: 'Ples', 1909. i 'Muzika', 1910. naruio ih je ruski kolekcionar Sergej ukin u njima je Matisse dostigao vrhunac svojih ranih istraivanja boje, linije, prostora, kao i odnosa forme i sadraja; boje: intenzivno zelena za tlo, intenzivno plava za nebo i opeka crveno za figure; 'Muzika' je savrena suprotnost plahosti 'Plesa' statini frontalni stavovi figura; u Plesu figure su zatvorene u prednjem planu obojenim povrinama neba i tla, ali one ipak lako pleu u zranom prostoru stvorenom od tih kontrastnih tonova i svojih vlastitih modeliranih obrisa i razmahanih pokreta; Matisseova umjetnost tokom cijelog ivota kretala se izmeu krajnjeg pojednostavljivanja i dekorativne sloenosti; nakon posjeta panjolskoj i Maroku ljubav za sunevu svjetlost na boji koja se ve pojavila u njegovu slikarstvu; 'Crveni atelje', 1911. unutranjost ateljea doarana je uniformnom povrinom crvene boje koja pokriva i pod i zidove; svi predmeti u sobi su sablasno ocrtani bijelim linijama; ta slika obiljeava poetak njegove verzije kubizma, to e ga zaokupljati iduih nekoliko godina, ali tu nikad nije bilo pomaknutih ili iskrivljenih planova, to je u djelima pravih kubista stvaralo osjeaj stalno promjenjivog pogleda; nakon to je proao iskustvo kubizma, vratio se svom putu, ali mu je to iskustvo pomoglo da kontrolira svoju povremenu sklonost ka pretjeranoj dekorativnosti; 'Sat klavira', 1916. za Matisseove boje sumorna slika; njegov najuspjeniji izlet u kubizam geometrijske povrine boja + dekorativne are na eljeznoj reetki balkona i postolju za note; bit slike: raspoloenje nostalgije i kontemplacije; nikad se nije odrekao slikanja na osnovu prirode; kao i Picasso, povremeno radi vrlo vjerne portrete i crtee figura (naglaeni realizam); drugo razdoblje dekorativnog bogatstva, poetkom 20. godina doba Odaliska tada je njegova ulna paleta dosegla vrhunac; nakon toga, naglo je preao u fazu krajnjeg linearizma: 'zidna slika na temu plesa za Barnesovu fondaciju iz Meriona, Pensilvanija', 1931. mural u tri luka; pokuaj krajnjeg pojednostavljenja to nadilazi i 'Ples' iz 1909.; da bi ispitao odnose boja, koristio se komadima obojenog papira tako je 40-tih i 50-tih godina nastala knjiga 'Jazz', koju je tehniki oblikovao i ukrasio s obojenim papirom; PREDAVANJA______FOVIZAM 1. 2. grupa ui kod Moreaua: Matisse, Roualt, Marquet grupa samouki: Derrain, Vlaminck prihvaaju plonu koncepciju japanske grafike i francuskih vitraja te naivni izraz primitivnih naroda pod utjecajem impresionizma: vibracije palete, Gaugina i dekorativnost pomou kolorizma ILUZIJA PROSTORA kompozicija svedena na 2 dimenzije ravne povrine

FOVISTI

kolovali se kod jednog slikara simbolizma: Gustave Moreau ( mistika polumraka, sve svjetluca). On im je skrenuo panju na KOLORIZAM. Matisse, Marque, Rouault se kolovali tamo. Oni su slikari istih boja u velikim plohama. Moreau je za njih rekao: ''Vi ete pojednostaviti slikarstvo, a ja sam most preko kojeg e neki od vas proi.'' Neko se vrijeme nisu mogli odvojiti od neoimpresionista. Signac je na neki nain koio foviste da se oslobode te normativne estetike neoimpresionizma. No, kod Matissea tokasti nanos boje ne traje dugo, ali nije bila ni dosljedno koritena. Matisse otvara nove puteve: ''Fovizam nije sve, ali je poetak svega.'' Fovizam je obratio panju strukturalnim dijelovima slikarstva. Nebo je uto, trava crvena, lica zelena lokalni ton vie nita ne znai Kritiari ih gadno napadaju u poetku Fovisti su odbili imitirati prirodu. To je ono to je gledatelje razljutilo Mijeanje zapadnih i ostalih (latino-amerikih, afrikih, pacifikih, predkolumbovskih) kultura Fovizam je kao pokret trajao kratko, tek par godina 1905/06 je pokret formiran, a cca 1908 prestaje postojati kao pokret Oni su veliki sintetiari 1905 ''JESENJI SALON'', velika izloba nabisti i fovisti izlau Rije ''divlji'' kod kritiara se odnosila na boju fovista Kod fovista je prevladavala ideja: bavljenje umjetnou nije posao, ve ivotni poziv Derrain je puno suzdraniji slikar. Postoje fovisti koji su neka vrsta posrednika veza izmeu silovitog fovizma Vlamincka i blagog fovizma Matissea. To su medijatori, posrednici. Derrain je 1. otkrio izraajnu snagu crnake plastike te skrenuo Picassu panju na nju. Odvajanje boje od njene deskriptivne uloge. To je nemodulirana boja. Ona nije opisna.

Naglaeni linearni ritmovi linija Boju koriste ekspresivno jednako kao i strukturalno. Taj je ekspresionizam vezan za jednu blau varijantu to je ekspresionizam u koloristikom smislu, ekspresionizam mekih formi na koje ne nalijeu ekspresionistiki nemirni potezi. - Mnogi smatraju da je to druga varijanta ekspresionizma: francuska varijanta. On je smatran protoekspresionizmom. Odreeni broj slikara svoja najbolja djela ostvaruje u vrijeme fovistikog pokreta tog kratkotrajnog pokreta (Friz, Derrain, Marke). Razlog njihova uspjeha pripisujemo monom djelovanju Matissea. - Boja katkad kod fovista potjee od Morota. are Matisse, hladni sjaj Matisse Skupocjene tkanine , mozaik, tronoci Morot, stvaranje atmosfere interijera. Henri Matisse S njim poinje sunana pustolovina moderne umjetnosti. Neko vrijeme je bio pravnik - U Parizu ui slikarstvo kod Bugeroa od kojeg se prebacuje kod Morota '' Ja sanjam o umjetnosti gdje postoji ravnotea, gdje je sve isto'' On uvodi sliku koja je naslonja, u kojoj se nakon tekog rada uiva. Neobina obojenja - Portret se jo uvijek smatrao klasinom temom koja ne bi smjela imati takve velike zahvate tretiranja lica (npr. portret Matisseove supruge) atak na tradiciju portretnog slikarstva ''Radost ivljenja'' slika koja u sebi nosi mnoge reminiscencije. On je s tom slikom utro puteve. To su slike gdje se ''tipizirao'' ljudski lik, to je gradbeni element slike nije vaniji od nekog stabla, nema frivolnog prizvuka kod akta npr. 20-e god. slika ''Odaliske'', no ni tu akt nema intenzitet erotskog. Koristi obojeni papir, radi neke vrste kolaa, linija dolazi do izraaja. Slinost sa perzijskom umjetnou ''stare istine kolaju u novim formama'' On je i kipar. Prve skulpture podsjeaju na Rodina. Ciklus ''Glava''. Novi pristupi portretnoj skulpturi. Alber Marquet Pomalo nostalgini naturalist On spaja lirsku atmosferu s kasnim Morotom Raul Dufy Dekorativist. Fini, elegantni crte. Zabavni, areni prizori grada. Derrain ''Slikar sa svojom obitelji'' kasna slika, 1939, nadrealizam + magini realizam Maurice de Vlaminck Priklonjen sjevernjakoj umjetnosti nizozemski pejzaisti 17.st. - Naglaena faktura Zaarenost, ekspresivitet, mrani tonalitet G. Rouault ''mraan'' slikar Poznate slike klaunova i pokvarenih i nepravednih sudaca Izvitoperenost prema malograanskom svijetu prelazi u religiozne teme -

KUBIZAM akcija reakcija: Cezanne nastojao sauvati oblik od potpunog rastvaranja u impresionistikim tokama boje; fovisti se zalau za konano oslobaanje boje, a razmiljanja o obliku bila su u drugom planu; elja za izraavanjem je kod ekspresionista dovela do razaranja oblika; kubisti su se pobunili protiv toga; njihovim slikarstvom vladaju svijest i razum; subjektivnu istinu pronalaze u obliku; osnovni problem njihove umjetnosti je pitanje prikaza trodimenzionalnih tijela na dvodimenzionalnom platnu bez koritenja perspektivne iluzije prostora; PABLO RUIZ Y PICASSO (1881-1973) - prije kubizma obiljeja njegovih djela: svjeina umjetnike ideje, oblikovna preciznost i briljantnost slikarske izvedbe; ne stvara prema unaprijed odreenom konceptu, ve se potpuno predaje intuiciji; roen u Malagi; najznaajnija pojava u umjetnosti 20. st. 1900. prvi puta dolazi u Pariz; 1901-1904. - plava faza: jer se slui preteno plavom paletom za slikanje figura i tema koje su izraavale patnju esto glad i hladnou, nedae koje je trpio pokuavajui se snai; pokazuje simpatiju za patnje drugih, jer ih razumije; ena koja pegla, 1904. ta oajna, ispijena ena postala je simbol svih neprivilegiranih i eksploatiranih; neutralne boje sive; 1905-1907. ruiasta faza: njegova melankolija je dobila romantinu karakteristiku; najee slika cirkusante (tradicija Seurata i Toulouse-Lautreca), ali ih prikazuje intimno, bez sjaja, kao patetine individue; to je prva klasina faza utjecaj grkog kiparstva i slikarstva vaza koji su pomogli u procjeni renesansnih koncepcija prostora; do tada nije izlagao ni u Jesenjem salonu, ni u Salonu nezavisnih; u Parizu je ivio kao provincijalac meu svojim sunarodnjacima i tada nepriznatim pjesnicima i kritiarima; zato je i morao ii svojim putem i unositi u moderno slikarstvo elemente koji su strani idejama i pristupima onih umjetnika koji su se razvijali u francuskoj tradiciji; 1905. vidio je izlobu fovista, a 1907. i retrospektivu Cezannea (oduevio se i to je jako utjecalo na njega) Cezanne je na poetku svega! 1907. nastaju Gospoice iz Avignona prikazuje pet nagih ena grubih uglatih tijela i shematskih lica; nosovi prikazani en face ili u -profilu, savijeni u stranu, utisnuti u plohu, tijela su bez dojma plastinosti; dojam tjelesnosti postie pomou paralelnog nizanja izduenih zelenih tj. plavocrnih poteza kistom umjesto uz pomo kontrasta svijetlo-tamno; ovo nizanje primijenjeno je samo na likovima ena-maski na desnoj polovici slike i to je prvo svjedoanstvo kubizma; stvarna inspiracija: kasne Cezanneove studije za Kupaice, ija su lica bila modificirana lica kao rezultat prouavanja iberijske i afrike skulpture; lica centralnih figura irom otvorenih oiju i naglaene maske vanjskih figura su uznemirujue opreni umjetnikovom pokuaju da integrira figure kao ugaone geometrijske povrine, s geometrijom zatvorene pozadine; to je kljuna slika za povijest umjetnosti 20. st. - ova slika je prva dala monumentalni izraz koncepciji prostora slike koji su eksperimentalni slikari traili stotinu godina; prije su boju (Gauguin, Nabisi) pa i geometrijsko iskrivljavanje (Matisse i kasni Cezanne) podredili strukturi slike, a 1907. Picasso i Braque su po prvi puta pokazali da se i figura moe podrediti slici kao cjelini moe se iskrivljavati, zasijecati, preobraavati u razne povrine, plohe; ovo otkrie dijelio je samo mali korak do shvaanja da slika moe postojati, nezavisno od figura, pejzaa ili mrtve prirode, kao apstraktni raspored linija i obojenih oblika ujedinjenih na povrini slike; perspektivno slikarstvo inzistiralo je na jedinstvenoj toki gledanja (slikano je ono to vidi nepomini promatra); ovdje Picasso proizvoljno mijenja toku gledanja (nosevi, oi, glave to se istovremeno vide i iz profila i sprijeda); promatraevo vidno polje je proireno; nekoliko toki gledanja; moderna prouavanja percepcije su pokazala da mi zapravo tako i vidimo ne jednim, fiksiranim pogledom, nego bezbrojnim trenutnim letiminim pogledima kubizam je, prema tome, u slikarstvo uveo ne samo novu vrstu prostora, ve i novu dimenziju vrijeme; naziv Gospoice iz Avignona dao je godinama kasnije, Picassov prijatelj, Andre Salmon, po nekoj javnoj kui u Barceloni u Avignonskoj ulici; tonovi kubista prigueni, oblici su skraeni, geometrijski pojednostavljeni, volumen plono oblikovan; sve to je nestvarno, neprecizno i atmosferino prognano sa slika; kubistike su teme to je mogue jednostavnije kue, drvee i stijene, zdjele, voe, vaze, glazbeni instrumenti; puristika krtost palete: boja nije trebala odvraati panju od glavne slikarske teme a to je slikarski oblik! GEORGES BRAQUE (1882-1963) - prije kubizma 1907. upoznaje Picassa (preko galerista Kahnweilera, idovskog trgovca umjetninama, ima galeriju u Ulici Vignon), vidi Gospoice iz Avignona u njegovom ateljeu; 1900. odlazi u Pariz na uenje slikanja;

prouavao je stare majstore u Louvreu, zanimao se za egipatsku i primitivnu skulpturu, otkriva impresioniste; 1906. iz ranog impresionizma poeo je prelaziti u fovistiku svijetlu koloristiku paletu; kao i Cezanne, otkrio je da je u mrtvoj prirodi mogue kontrolirati prostor i svjetlost: Kue u lEstaqueu, 1908. Cezanne bi cijelu kompoziciju sagradio bojom, a Braque podreuje boju da bi ostvario geometrijsku strukturu zakoenih planova koji definiraju ograniena i kontrolirana dubina slike kue i drvee postaju geometrijski volumeni, ali sa znaajnim naglaavanjem kocki; iluzija dubine postie se oiglednim volumenom zgrada i drvea njihovim poklapanjem i iskoenim pokretnim oblicima; naziv kubizam opet je dao kritiar Vauxcelles, jer je piui kritike rekao da Braque sve svodi na kocke; PICASSOV I BRAQUEOV KUBIZAM DO 1914. od 1909. Braque i Picasso, shvativi da nezavisno idu prema istom cilju, odluili su raditi zajedno; mrtva priroda e postati glavna tema obojice, jer njena ikonografija otkriva njihov svakodnevni ivot; Mrtva priroda s muzikim instrumentima, Braque analitiki kubizam: 1909-1912. dolazi do razbijanja veeg, vrsto zatvorenog oblika on se raspada na sve manje fasete, tijela bivaju podijeljena; kubisti do kraja domiljaju antiiluzionizam; nisu slikali predmete onako kako ih vide nego kako ih promiljaju; uvodi se etvrta dimenzija; lome predmet, unitavaju mu volumen, vie ne promatraju stol, stolicu samo s jedne toke gledita, ve s vie njih, obilaze oko predmeta = to postaje istovremeni prikaz razliitih razina stvarnosti; razliiti pogledi u razliito vrijeme prikazani su istodobno; u sliku ulazi vrijeme! boja bi tu samo smetala, pa se ograniavaju na sive i oker ili smee tonove; prioritet forme (autonomnost plohe) potisnuo je boju kao sekundarnu komponentu; platna se zatvaraju u monokromne sive i smee povrine; odbaen je tradicionalni iluzionizam; slika nije izraaj stvarnosti ve autonomna ploha koja sadrava predmete ili njihove dijelove kao konstruktivne elemente; predmet je racionalno analiziran u totalitetu svoje prostorne egzistencije i prikazan na plohi vien istovremeno s razliitih strana (=simultanost prikaza) > time se u umjetnost uvodi etvrta dimenzija, vrijeme; objekt je razlomljen u dijelove raznih kristalnih formi, ime se postie dinaminost povrine koja ide do apstraktnog izgleda; teme: mrtva priroda, pejza, ljudske figure; Picassova serija portreta glava korak po korak vidi se kako se skulpturalna masa glave lomi u niz ravnih povrina koje ponovo uspostavljaju osjeaj povrine slike; zapostavlja karakterizaciju u pokuaju da stvori 3D nacrt; razvoj analitikog kubizma Picassa moe se obiljeiti uz pomo 4 studije glave: Glava ene, 1909., Portret Braqua, 1909., Djevojka s mandolinom, 1910., Larlesienne, 1911-12. otkrivaju postepeni prijelaz sa skulpturalnog reljefnog modeliranja u geometrijskim planovima, na sistem u kojem je trea dimenzija izraena iskljuivo pomou plonih, blago uglatih planova organiziranih unutar linearne mree na ili u blizini povrine slike; Braque, Violina i paleta, 1909-10. pokazuje da je u tom trenutku otiao moda dalje od Picassa u realizaciji implikacija kubizma gusto protkane fasete boje; Picassov Portret Kahnweilera, 1910. figura je nestala u kubistikoj mrei iskoenih efekata boje da bi se ponovo pojavila u geometriji lica, ruci ili ai i boci na stolu; taj proces je otiao jo dalje u Harmonikau, 1911. prisustvo figura je primjetno pomou usredotoenja geometrijske strukture oko srednje linije slike, dok istovremeno ona postaje otvorenija prema rubovima; boja je ograniena na ublaene tonove sive, tamne; priroda kista je imala vanu ulogu da obogati povrinu; fanatina elja za istinskim prikazom ove je slikare navela na ideju da u sliku unesu imitacije materijala, koje su uskoro zamijenjene pravim materijalima poput drva ili mramora > nastaju kolai; Braque, Portugalka, 1911. uvodi novost: rukom pisane rijei i brojevi koji obogauju kubistiko istraivanje stvarnosti; 1908. Picasso je stvorio prvi kola unoenje elemenata vizualnog realizma u sve apstraktnije kubistike slike bilo je dio zaokupljenosti tih umjetnika osnovnim problemom: to je iluzija, a to zbilja; Mrtva priroda s pletenim stolicama, 1911-12. najraniji Picassov integrirani kola (komad prave tkanine stolice)

Gitara, 1912. skulpturalna ostvarenja ispitivanje 3D implikacije kubistikog slikanog prostora, tj. ta su djela bila 3D projekcije njegovih slika i kolaa konstruktivizam Tatlina; uvoenje kolaa obiljeilo je kraj prve ili analitike faze Picassovog i Braqueovog kubizma; poinju stvarati slike koje nisu bile prvenstveno destilacija promatranog iskustva, nego su bile graene, uz primjenu svih plastinih sredstava koja su im stajala na raspolaganju, ukljuujui svaki materijal koji im je dolazio pod ruku: druga faza - sintetiki kubizam: preirok pojam, ne znai zapravo nita; obuhvaa mnoge nepovezane eksperimente koje su izvodili Picasso, Braque i Gris sljedeih 20 godina; sintetiki kubizam, 1912-1915. novo gledanje formulira Braque: Sadraj slikarstva nije predmet nego novo jedinstvo lirizma, koje proizlazi iz samog likovnog sredstva.; iluzija je iskljuena i zamijenjena aluzijom; vie se ne razlae motiv, ve se koristi slobodna igra kombiniranja apstraktnih formi; odmaknue od prvobitne monokromije; boje se slau u jake koloristike akorde i konano prelaze u ploni dekorativni element; ploha postaje bogatija, a linija meka; to je vrijeme poetka eksperimentiranja s kolaom: dijelovi drva, stakla, kovine, tkanine; kubizam utjee na njemaki ekspresionizam (der Blaue Reiter, die Brcke), nizozemsku i rusku apstrakciju, u SAD-u dovodi do novog pristupa realizmu, na dadaizam i nadrealizam, skulpturu Lipchitza, Laurensa, Bellinga i Archipenka, na umanovia i Gecana (rane faze tendencija vrstog modeliranja figure i prostora); prijelazna faza koja obuhvaa daljnju uporabu kolaa 1912-15. to je bio prvi korak ka pojednostavljenju linearnoj ari suprotstavljeni su elementi naljepljenje tapete ili novina; Picasso, Karta, 1913-14. kljuno djelo komponirano od irokih, jasno diferenciranih povrina koje saima eksperimente analitikog kubizma i kolaa; osnovno usmjerenje Picassovih i Braqueovih slika nakon 1913. ilo je prema obogaenju plastinih sredstava prostora, boje, linearnog ritma i fakture; promjena izraajnih sredstava podrazumijevala je ponovno uvoenje teme, personalnosti i figure i raspoloenja u slike kao cjeline; izbijanjem 1. svjetskog rata 1914. prisna suradnja Picassa i Braquea je prekinuta; etiri ratne godine oznaavaju zavrnu toku prvog velikog razdoblja eksperimentalne umjetnosti 20. st. nakon godina otkria i eksperimenata analitikim kubizmom i kolaem te raanja sintetikog kubizma (1908-1914), nastupila je pauza tokom koje je koristio kubizam u ukrasne i fantastinoekspresionistike svrhe; 1914-15. serija realistinih portreta i crtea; esto se u toku ivota vraa realizmu; to mu je neka vrsta katarze, upoznavanja samoga sebe; povratak prirodi / realizmu razumljiv je kao reakcija na nove stilove i pokrete; poetkom 20-tih nastavljao je s kubistikim eksperimentima usporedo s realistikim i klasinim crteima i slikama; 1917. odlazi u Rim s Jeaneom Cocteauom izraditi nacrte zastora, kulisa i kostima za novi balet Parada koji je agiljev pripremao za svoju baletnu trupu; u prvim godinama nakon rata eksperimentira razliitim stavovima prema kubizmu; najistije klasian stil izraava prije 1923. u crteima koji imaju slinosti s grkim slikarstvom vaza na bijeloj podlozi; ova faza se vidi u crteu Usnuli seljaci, 1919., u slici Trka, 1922. postie efekt visokog reljefa; boje tih slika su vedre i svijetle; monumentalne figure; grube, masivne figurativne kompozicije; 1923. zavrila je ta njegova grko-rimska faza, u kojoj su lica pojednostavljena u tekoj gruboj maniri rimske skulpture, a kad je postavio figure ispred pejzaa, Picasso je pojednostavljivao pozadinu na frontalizirane akcente koji vie tee zatvaranju nego otvaranju prostora; specifini klasini element preuzet iz grke ili rimske mitologije takoer se produio bez prekida u crteima i grafikama; ovoj drugoj klasinoj fazi pripada crte Nes i Dejanira oko 1920. grafika je postala u toj mjeri znaajan dio P. produkcije da ga se mora smatrati jednim od najveih grafiara svijeta; nevjerojatno je da je tokom tih 10 godina (1915-25) radio paralelno i znaajne kubistike slike; iz kompozicija u kojima su bile prisutne figure postupno su se razvie dvije verzije 3 muziara (Philadelphia i NY), 1921. obje su remek djela kubizma; tri maskirane, tajanstvene figure nisu veseli talijanski svirai, ve predstavljaju nekakav prijetei sud; drugi pravac iz istog vremena reprezentiraju 1919. mrtve prirode pred otvorenim prozorom obogauje kubistiki rjenik ponovnim uvoenjem perspektivne dubine i intenziviranjem boje i upotrebom krivolinijskih oblika; to rezultira izmeu 1924. i 1926. nizom najkoloristinijih i prostorno nasloenijih mrtvih priroda u povijesti kubizma: Mandolina i gitara, 1926., NY sredite slike zauzima karakteristina kubistika mrtva priroda mandolina i gitara koje se prevru na stolu, okruene apstraktnim obojenim oblicima;

naruavajui sva pravila ranijeg, analitikog kubizma, P. je ubrzao proces prostorne metamorfoze do toke u kojoj je presudni element dinamizam; (i Matisse je esto slikao otvoreni prozor osobito onaj crni iz 1914. najkubistikije djelo) GEORGES BRAQUE razili su se 1914. i nikad vie nisu uspostavili onu prisnost iz ranih kubistikih godina; slike iz 1917-18. bile su zamiljene u irokim ujednaenim povrinama boje s tokastim, povrinama kao akcentima; linearna struktura je bila pojednostavljena na geometriju; dok je Picassov pristup bio eksperimentalan i raznovrstan, Braqueov je bio konzervativan i intenzivan, nastavljajui prve kubistike lekcije; osnovna odlika Braqueovog stila koji se javio oko 1919. je fakturna ulnost u kojoj se ugaona geometrija ranijeg kubizma poela rastakati u sasvim solidnu kombinaciju organskih oblika; po. 20-tih B. je poeo raditi i male skulpture u kojima se ogledala njegova zainteresiranost za klasine figure; 1930. najdramatinije promjene pod utjecajem grkog slikarstva vaza; ploni, linearni stil; PICASSO NAKON 1925. on je klasinu figurativnu studiju Pored mora, 1920., pretvorio u fantaziju groteskno iskrivljavajui figure; to je bio jedan od nekoliko takvih eksperimenata; izmeu 1923-28. nastali su neki od Picassovih najklasinijih lirskih crtea plesaica; krajem 20-tih i tokom 30-tih kod njega u skulpturi i u slikarstvu dolazi do proloma fantazije klasine slike preobraene su u niz metamorfinih organizama koji potiu iz njegovih razliitih kupaica; 1928. radi skice za skulpturalne spomenike koji su predstavljali asemblae od koatih figura; rano remek-djelo: Sjedea kupaica, 1930. djelomino kostur, djelomino okamenjena enaudovite koje se odmara na suncu; esta tema poslije 1925: umjetnik u ateljeu, tema omiljena meu kubistima; radi i apstraktne konstrukcije od metalnih ipki; dvije kljune slike iz 30-tih: Djevojka pred ogledalom, 1932. i Enterijer s djevojkom koja crta, 1935. obje su slikane blistavom bojom i obje spajaju klasini mir s fantazijom i kubistikim prostorom; prva ujedinjuje cjelokupno iskustvo Picassovog krivolinijskog kubizma i klasinog idealizma; slika je snana po sklopovima boja i linearnim ritmovima; najznaajnija njegova slika iz 30-tih: Guernica, 1937. nadahnuta panjolskim graanskim ratom i bombardiranjem baskijskog grada Guernice; on je od poetka bio duboko obuzet tim sukobom i nesvjesno se pripremao za tu sliku jo od kraja 20-tih; neke njene forme najprije su se pojavile u Tri plesaice; Guernica raena za panjolski paviljon na Svj. izlobi u Parizu; to je ogromna slika raena crnim, bijelim i sivim bojama, scena terora i pustoi; izraajno najsnanija primjena kubizma ikad ostvarena; avioni njemake legije Condor bez ikakvog su vojnog povoda zasuli bombama maleno baskijskom mjesto Guernicu u trenutku kad su njegovi stanovnici bili okupljeni na mjesnom trgu; ovo je bila generalna proba za totalni rat koji je poeo nekoliko godina kasnije; P. nije prikazao njemaki napad, ve njegove posljedice; slika je slikana crnim, bijelim i sivim tonovima; osnova kompozicijska shema je ploan trokut iji je vrh tupi kut; ovaj trokut u sebi obuhvaa osam likova-rtava terora; u sreditu slike propinje se pogoeni apokaliptini konj izduena vrata, a njegov bombom razneseni jaha lei na tlu; najznaajnija slika 20. st. s povijesnom tematikom; oko 1930. napravio je nekoliko studija za prizore Kristovog stradanja: Raspee odie bolnom agonijom; 1933-34. slikao je izuzetno krvave borbe bikova; u tim djelima odraavali su se sukobi iz njegova osobnog ivota; iz tog doba Minotauromahija, 1935. vrhunsko grafiko ostvarenje; simbol Minotaura u Picassovoj ikonografiji dvosmisleno je on moe biti simbol neosjetljive, surove snage ili simbol panjolske, a ponekad ima ulogu samog umjetnika; na Guernici P. prenosi osjeaje straha i saaljenja u uopenom smislu, a ne kao doslovnu dokumentaciju (zato je i besmisleno traiti simboliko znaenje ba svake figure); iza rata, radost zbog slobode osjea se i u slikama: Bakanal, 1944. i La Joie de vivre, 1946.; IRENJE KUBIZMA 1910. pojavilo se nekoliko novih kubista, meu njima i Gleizes i Metzinger, koji su postali daroviti kritiari i tumai novog stila; napisali su knjigu O kubizmu 1912.; u doba kad su Picasso i Braque poeli izbjegavati parike salone, ta druga grupa, Zlatni rez, postala je vrlo zapaena; njima se pridruila i Marie Laurencin i Appolinaire, vatreni branilac kubizma; on je takoer djelovao kao vana veza izmeu Picassa, Braquea i ostalih; 1911. grupi Gleizes-Metzinger pridruili su se Archipenko, de la Fresnaye, Picabia, M. Laurencin, tri brata: Jacques Villon, Marcel Duchamp, Raymond Duchamp-Villon, Frantiek Kupka, Juan Gris; izlagali su u Njemakoj, Rusiji, Engleskoj, panjolskoj, SAD-u, tako se njihov utjecaj u inozemstvu stalno irio;

1912-13. izdana knjiga Appolinairea: Les Peintres cubistes; kubizam je 1912. postao svjetski pokret te se granao u nove pravce;

RAZVOJ KUBISTIKOG SLIKARSTVA MARIE LAURENCIN (1881-1956) JUAN GRIS (1887-1927) bio je siromaan, pa je crtao serije karikatura da bi preivio; analitiki kubizam u poetku; on nije pod utjecajem Cezannea; apstrakciju napravio konkretnom; okree se boji; slika po sjeanju; ali zadrava ploni karakter slike; La Place Ravignan, 1915. mrtva priroda ispred otvorenog prozora; uspjela kombinacija renesansnog i kubistikog prostora; vanjski prostor iza prozora hladna jasnoa detalja u perspektivi; u njegovim slikama osjea se matematika kontrola, koja nema ni sa im veze, to su pokuali Picasso i Braque; Gris je bio jedan od prvih kubista koji su shvatili mogunosti ovog dvostrukog naina gledanja; dovodi svjetlost i boju u kubizam; FERNAND LEGER (1881-1955) njegov je omiljeni oblik bila cijev, pa ga Vauxcelles naziva tubistom; pod utjecajem futurizma, slika strojeve; neizbjean izdanak kubizma bila je umjetnost koja je slavila industrijski svijet strojeva; od svih francuskih kubista samo je on posvetio svoj ivot primjeni kubistikih formi na ikonografiju strojeva: Kontrast formi u figurativnim kompozicijama stvara discipliniran i zastraujui simbol divnog novog strojarskog svijeta; depersonalizacija figura koje se svode na strojne volumene, modelirane iz pravokutne pozadine i koje bulje ukoeno, jednolino i bezlino u promatraa; rijetko je slikao potpuno apstraktne slike; Veliki konstruktori arhitektonska mrea grada i skela na kojima kostruktori rade pruila je umjetniku ozbiljnu i snanu geometrijsku strukturu svojim crvenim, utim, crnim povrinama, nasuprot ivo plavom nebu; figura i elementi pejzaa ocrtani su realistiki tekim crnim obrisima na bijeloj podlozi; Velika parada kulminacija opsjednutosti cirkuskim temama, koja je trajala cijeli ivot; on je bio jedan od nekolicine umjetnika koji zapravo nikad nije napustio kubizam; 1909. kubizmu pristupaju teoretiari ALBERT GLEIZES (1881-1953) i JEAN METZINGER (1883-1956) lirska apstrakcija bazirana na krivolinijskim oblicima; Metzinger se mijenjao sa svakom promjenom kubizma; PURIZAM varijanta kubizma koju su 1918. razviili LE CORBUSIER, kao slikar i AMEDEE OZENFANT; slino Legerovom kubizmu strojeva; u svom manifestu Poslije kubizma, 1918. obojica su napali tadanje stanje kubizma zbog njegove degeneriranosti u neku vrstu sloene dekoracije; u svom slikarstvu teili su arhitekturnoj jednostavnosti vertikalno-horizontalne strukture i eliminiranju dekorativne kienosti, kao i nagovjetaja ilustrativnog ili fantastinog predmeta; za njih je stroj postao savreni simbol istog, funkcionalnog slikarstva koje su teili ostvariti (kao to je u arhitekturi za Le Corbusiera kua = stroj za stanovanje); puristike principe ilustriraju slike mrtve prirode, obojice objekti mrtve prirode rasporeeni su frontalno s priguenim bojama i formama modeliranim s iluzijom izboenih volumena; Le Corbusier je slikao cijeloga ivota, a zajedno su izdavali asopis L Esprit Nouveau, 1920-25.; ORFIZAM ime je dao Appolinaire da bi oznaio da je to slikarstvo jednako daleko od predmeta, kao i glazba; ROBERT DELAUNAY (1885-1941) udaljio se od analitikog i sintetikog kubizma; unutar grupe Zlatni rez, koju je osnovao Jacques Villon, a koja je predstavljala pobunu protiv Picassa i Braquea; 1912. doao je do formule blistavo obojenih apstrakcija s tek neznatnim korijenima naturalistike opservacije; izbjegavao je figuru, mrtvu prirodu i skueni interijer, u svojim prvim kubistikim slikama za teme je uzeo dva velika arhitektonska djela: gotiku crkvu St. Severin i Eiffelov toranj; od 1910. nadvladao je fovistiko-kubistiki duh slika Eiffelovog tornja i pribliio se geometrijskoj apstrakciji; Prozor prema gradu, 1910-11. ara od obojenih tokica u obliku ahovske ploe, ugradio je u jednu krupniju aru od geometrijskih oblika da bi stvorio kaleidoskopski svijet fragmentarnih slika to je jedno od prvih apstraktnih djela u modernom slikarstvu; jedan od prvih koji je unio potpunu paletu boje (sve boje) u analitiki kubizam i tako pripremio put za sintetiki kubizam; njegovo vano postignue je otkrivanje konstrukcije slike pomou boje; boja postaje njegovom glavnom temom; krajem 1912. napustio je i najmanje nagovjetaje predmeta, stvarajui raspored ivo obojenih krugova i oblika koji nema nikakve veze s promatranom prirodom; FRANTIEK KUPKA (1871-1957) Prvi korak 1909. apstraktna ara od obojenih lopti; to je dokument o zaecima apstrakcije;

SKULPTURA KUBIZMA traganje za osnovama skulpturalne forme putem oslobaanja od svih iluzionistikih elemenata renesansne tradicije; sa svojom strogom geometrijom prostranog ralanjivanja, kubizam je izgledao neposredno primjenjiv na probleme skulpture; na te prve kubistike kipare pored kubistikog slikarstva utjecalo je i otkrie afrike primitivne skulpture; 1911. Picasso i Braque toliko su tijesno suraivali da je njihov rad teko razlikovati; PICASSOVA SKULPTURA 1909. radi Glavu ene podreuje oblik glave uzmjeni udubljenih i ispupenih oblika; ne oblikuje po uzoru na neto ve kreira iznova; unato tome ta je skulptura jo uvijek rezultat tradicionalnog naina modeliranja; tri godine kasnije, 1912/13. nakon faze intenzivnog istraivanja u slikarstvu, konstruira gitaru iz limova meusobno poslaganih tako da tvore brikola, ne sliku; inovacija, jer ako se prostor, volumen i 3D mogu postii sastavljanjem ploha i ravnina, tada modeliranje rukom i klesanje dlijetom postaju bespredmetni; i drugi poticaj daje Picasso upotrebom papier colles i implantacijama uporabnih predmeta kao votanog platna, pletiva koara, istokarenog drva, eksplodirala je nakon 1912. tvorbena jedinstvenost slike; 1914. u bronci lijeva ae apsinta, svaku razliito oslikava i na vrh postavlja pravu licu za apsint, banalni uporabni predmet; oko 1928. Picassove nadrealistike slike oivjele su i njegov interes za skulpturu; radi skulpture u metalu prva pojava direktne metalne skulpture; ena u vrtu, 1929-30. metamorfno udovite odliveno u bronzi koje izgleda kao da jede vlastiti rep; oko 1930. zajedno s Gonzalesom radi eljezne konstrukcije; osim metalnih skulptura, radi i enske glave u gipsu i ilovai, figure u drvetu, kasnije izlivene u bronci (slinost s Giacomettijem); meu skulpturama od naenih predmeta najpoznatija je Glava bika, 1943. od sjedala i guvernala bicikla (to je potvrda Duchampove izjave da je za umjetnika vana samo ideja); nakon zavretka rata raspoloenje mu se razvedrilo; 1950-60. skulpture su izrezane od lima, sastavljene od plonih ljepljenih figura iz drvenih ploica, a kasnije njihovo odlijevanje u bronci; Picassova skulptura od 1920. posebno je relevantna za suvremenu skulpturu, ne samo zbog ispitivanja tehnike direktne obrade metala i koritenja naenih objekata, ve naroito zbog proirene primjene fantastinog sadraja; ALEKSANDAR ARCHIPENKO (1887-1964) pionir kubistike skulpture; od 1910. imao je vlastitu kiparsku kolu u Parizu; u ranim radovima (Crni sjedei torzo, 1909.) jedva nagovijetene geometrijske strukture daju elegantno izvijenoj figuri vrstou; od 1910. razvija osobiti stil stereometrijskih pojednostavljenja figuralnih oblika, tordiranih volumena otrih kuteva i kristalinih lomova koje preuzima iz repertoara kubista; 1912. shvatio je implikacije kubizma u skulpturi i otvorio upljine u masi figure, potpuno mijenjajui historijsku koncepciju skulpture kao vrstog tijela okruenog prostorom (Medrano lutke harlekini, nainjene iz drva, stakla, lima, ice, kugli, stoaca); proimanje volumena i prostora postaje njegov primarni interes; kasnije je skulpture konstruirao od raznih materijala; tehnika koju je pronaao bila je znaajna za upravo nastajuu tradiciju skulpture kao konstrukcije sastavljene vie od prostora nego od mase; RAYMOND DUCHAMP-VILLON (1876-1918) umjetnik najveeg potencijala od svih, a najmanje realiziranih sposobnosti; prekinula ga je rana smrt; vlastita verzija apstrakcije; utjecaj Rodina u poetku, kasnije otkriva kubizam i Arhipenka; znaajan portretist, jer zadrava psiholoke i fizionomijske karakteristike koje veina onodobih umjetnika izbjegava; Konjska glava, 1914. neprestano se oslobaao nebitnih detalja; vrhunac analitikog kubizma su njegove razliite varijante konja; JACQUES LIPCHITZ (1891-1973) nijedan drugi kipar nije ispitivao mogunosti kubistike skulpture kao on, mada je kubizam samo jedno poglavlje u njegovoj karijeri; roen u Litvi; 1913. unosi izvjesnu geometrijsku stilizaciju u niz figurativnih skulptura, a od 1916. stvara raznovrsna kubistika djela u kamenu, bronzi i drvetu; Glava, 1915. cjelina predstavlja strukturu od linija i masa koja se meusobno proimaju stvarajui jednu od prvih uspjelih kubistikih skulptura (zanemaruje crte lica); 1915-17. u svojim radovima u kamenu i u drvenim konstrukcijama postigao je najvei stupanj apstraktnog pojednostavljivanja; tokom 1920-tih izradio je neka svoja najmonumentalnija kubistika djela: Joie de vivre 1915-25. mnoge znaajne kubistike skulpture; 1925. naputa kubizam; otkrivanje novog sadraja i novog izraza;

kubizam je bio sredstvo preispitivanja prirode skulpturalne forme u njenoj biti i potvrivanja skulptorskog djela kao stvari po sebi, a ne kao imitacije neeg drugog; Figura, 1926-30. ogromni primitivni totem; umjesto vjebanja forme, sada u prvi plan dolaze egzistencijalne teme, kojima e se baviti sljedeih pola stoljea; 30-tih baroknom bujnou modelira valovita tijela; Prometej davi orla, 1937. kubistiku je geometriju zamijenio barokni, krivolinijski ritam volumena; za vrijeme 2. svj. rata uznemirila ga je spoznaja o progonu idova pa stvara raskomadane monstruozne figure; HENRI LAURENS (1885-1954) tek 1914-15. ukljuuje se u avangardno kiparstvo; njegove rane konstrukcije dva izvjetaena drvena klauna iz 1915. proizlaze iz Archipenkovih Medrana, zategnutih u struku, stoastih i fragilnih; manje radikalizira formalne elemente; ve 1919. uspijeva u komponiranju kljunih skulpturalnih djela analognih kubistikom kiparstvu, mrtvih priroda s glazbenim instrumentima, bocama i plodovima kojima dodaje figure i glave; njegove skulpture bez obzira na temu obino zadravaju odreeno osjeanje predmeta; esto upotrebljava boju u svojim skulpturama; 1917. preuzima obradu kamenog bloka, ali ga ne razgrauje; osobna forma zaobljenog kubizma; postkubistiki Laurens jedan je od najoriginalnijih kipara enskog lika u modernoj umjetnosti; PREDAVANJA----------KUBIZAM Vrijeme kada se umjetnost poinje tretirati gotovo znanstveno Fovizam je prilino teko dokazati, teko je objasniti to je to fovistiko u njegovom djelu, dok kod kubista to nije sluaj kod njih se to vidi. Kubisti se ne razlikuju puno meu sobom. Jae izraena stilska povezanost meu umjetnicima kod kubista I kada se kubizam gasi, i nakon I svj. rata postoji kubistiko naslijee u dizajnu, arhitekturi i dekorativnim oblicima umjetnosti. Kubizam je utjecajniji od fovizma. G. Braque kubizam je njegov cjeloivotni projekt, dok Picasso nije dosljedan skae iz stila u stil Kod Picassa je kubizam prolazna faza, a kod Braquea je trajno obiljeje ''sve je to gola uenost'' Picasso o kubizmu nakon svoje kubistike faze. On kae da je kubizam zaslijepio ljude teorijama i dao loe rezultate Kubizam je pao, na neki nain, u jednu vrstu manirizma; postao je jedna mirna i formalistika kola (nakon istraivanja oblika) to je novo u kubizmu? Nita nova na polju siea. Kubizam poznate predmete kubizira. Zato? Zato jer gledatelj mora znati kako izgleda vaza, stol, itd. da bi razne dijelove tih predmeta mogao prepoznati jer su oni dislocirani u kubizmu. Zato oni poseu za najbanalnijim predmeti. Nisu im toliko bitni motivi, nego primjena kubistike metode na njima. Da bi se dislocirani predmeti doveli u vezu mora ih se moi prepoznati. Usporedba sa staroegipatskom umjetnou. Umjetnik iz starog Egipta tk. ne tei za realizmom u pogledu na stvarnost. Ta umjetnost tei za kompletnou, a ne vjerodostojnou prikaza. Kompletnost predoavanja predmeta za tim kubisti tee. Kubizam je moda prvi prikazao ono iza. Kod kubista se sve vidi, i iza, i ispred i unutra. Kubizam fran., lat. Cubus kocka Razvio se ~ 1907. u Francuskoj, a naziv potjee od Luj Vauxellesa, koji se volio izrugivati. Povodom Braqueove izlobe 1908. govori o kubistikim bizarnostima. Kubizam se zasniva na dva kljuna uzora: 1. afrika umjetnost, polinezijska umjetnost tj. umjetnost vaneuropskog kruga 2. Paul Cezanne 1907 velika retrospektivna izloba Cezanna kojom su kubisti oduevljeni. Cezanne smatra da su red i zakonitosti u prirodi posljedica odnosa raznih stereometrijskih oblika na koje se u prirodi sve moe sresti. On je to u svojim djelima i prikazao. On je ovrsnuo impresionizam, uinio ga je jezgrovitijim. Kada su Matisse i Derrain otkrili crnaku umjetnost bili su zaokupljeni mistinou tih vaneuropskih kultura. Kubiste ta umjetnost zanima kao konstrukt, nain oblikovanja. Pouka crnake umjetnosti za kubiste je formalne naravi. Foviste zanima npr. mistiko znaenje tih totema. Ulaze egzotizmi (egzotine kulture). ''Gospoice iz Avignona'': prostitutke napravljene kao totemi (kao susret rasa). Kubisti stoluju na Monmartu. Oni su tipini avangardisti, vole okupljanja. Dvije faze kubizma (prema nekim teoretiarima): 1. ANALITIKI KUBIZAM (1909 1912) 2. SINTETIKI KUBIZAM (1912 1915) 1912. izlazi knjiga ''Knjiga o kubizmu'', autori Giez i Mecinger. Vidi se da autori vide razliku u oblicima kubizma. Mecinger je nazvan divizionistom unutar kubizma.

ena unutar kubizma: Maria Blanar panjolska slikarica. Fiziki hendikep koji joj je obiljeio ivot, posveuje se slikarstvu. Ui u Parizu, upisuje se na akademiju De B. Arts. Dolazi u klasu panjolskog plenerista. U Parizu susree i ostale kubiste. Kubisti su podijelili javnost svog vremena. Mnogi smatraju da oni vode umjetnost u krivom smjeru. Oni kreu sa svojim izlobama, ''Salonom Nezavisnih''. Kljuni kubisti: Braque, Grez, Mecinger, M. Blanar, Delone, Picabia, Lorensin, Duchamp, Kupka/orfizam, Gris. Kubizam je ponekad interferirao u druge izume, pa tako njemaki ekspresionisti preuzimaju neto od kubizma, pogotovo u tretmanu arhitekture. P. Klee, Macke, Marc ''Plavi jaha'', oni prenose kubizam u Njemaku. Talijanski futuristi donose svoju verziju kubizma. U Rusiji umjetnici spajaju kubizam i futurizam i nastaje specifina varijanta kubofuturizam. 1912. godine Piet Mondrian dolazi u Pariz te radi novi oblik kubizma strog, racionalni, emocionalno ohlaeni kubizam. Mondrianov nain kubistike mree. RUSIJA, kubofuturizam: cilindrini oblici koji imaju metalni sjaj, a sliku proima udaranje mainskog ritma neobian spoj futuristikog mainizma + geometrijski oblici kubizma. Kubizam u Rusiji uskoro e znaiti prijelaz prema istoj apstrakciji suprematizam i konstruktivizam. Potreba da se kubizam oisti do krajnjih granica zasluga dva umjetnika: Amade Ozenfan i Le Courbisier oni kreu sa oienjem kubizma od svakog ljudskog sadraja. Izdaju asopis ''Novi duh''. To krilo kubizma zavrava u Mondrianovom neoplasticizmu. Rastvaranje tijela u plonini Nema recepta po kojem se slika ili kipari neko kubistiko djelo. I u kubizmu vlada jedna vrsta subjektivnosti, no to je druga vrsta subjektivnosti od ekspresionizma ili nadrealizma koji svoju subjektivnost grade na emotivnim aspektima, a kubisti na racionalnim, mentalnim modelima Kubiste zanima formalna narav (afrike skulpture npr.) Kubizam ogoljava motiv koji se slika da bi ga doveo do neke vrste matematike istine, no to je samo primjena egzaktnog modela kao to je npr. matematika To pojednostavljenje predmeta dovodi do apstrakcije. Racionalistikoj varijanti apstrakcije (mondrianovskoj) pripada kubizam Cezanne je smatrao da od impresionizma treba stvoriti vrstu muzejske umjetnosti gdje e postojati vrsti oblici On je smatrao da treba ovrsnuti motiv. Cezanne ne voli literariziranje, matarije u slikarstvu. On mrzi fantastiku umjetnost. On tei za realizmom, jezgrovnim realizmom koji je prepun heroizma i veliine zbilje. On je savjesno izuavao prirodu. Otkrivao je geoloke osobine krajolika koji je slikao. To je antiimpresionistiki stav, njih zanima trenutak sada. Veliki je poklonik snage boje, ona je osnovni element koji gradi sliku; ''Sve se moe postii bojom.'' Ona je oblik energije prirode, neto ivo, gotovo bioloki ona oivljava stvar. Sama je po sebi utkana u ono to gledamo. On je izmislio pojam ''oblik-boja''. Sama je boja tvorac oblika. Nije potreban crte da bi se oblici razlikovali. Crte sam za sebe ne postoji. Priroda ne crta. Glavna preokupacija kubista su: boja kao samostalni entitet, volumen i struktura. Kubiste ne zanima atmosfera. Boja se esto koristi senzualistiki; kubisti je koriste na taj nain. Zanima ih konstrukcija predmeta. Analitiki kubizam je u koloristikom smislu vrlo krt: nema kolor. raskoi. Koriste neutralne, sive, crne, zagasito zelene tonove. Antisenzualistika nota. Sintetiki kubizam: ponovno afirmiraju boju. Ona je sada intenzivnija. Postupak analitikog kubizma: potiskuje boju, objekt razlomljen u prostoru, skueni repertoar, rastvaranje predmeta u dijelove kao da su predaleko od matice. Neki jako udaljavaju krhotine pa nam je teko rekonstruirati predmet. Sintetiki kubizam: bogatija ploha, kolai. Deduktivan. Polazi od ideje o nekom predmetu, on iz apstr. faze prelazi u konkretnu. Koloristiki je bujniji. Gris vraa boju u kubizam. Ona je poela nalijegati na neto to bi trebalo biti neobino za kubizam oblik naznaen crteom. On je bojene elemente odvojio od linije koaj opisuje oblik Odvajaju se dva elementa istog bia. Ide se od ideje prema konkretizaciji sintetiki kubizam. Od opeg se ide prema pojedinanom jer je oblik poeo dobivati pojedinane konture. Za Grisa Cezanne kae: ''Od jedne boce pravi cilindar'', a za sebe: ''a ja od cilindra pravim bocu.'' Sintetiki kubizam okonava strogost ravne crte. Nema ni zagasitih boja. Uveo je novu tehniku: kola. No, to nije kola koji se sastoji samo od slaganja 2D elemenata. On uvodi i objekte u kolairanje, javljaju se 3D predmeti. Dolazi do pojave assemblagea. Slika postaje nosa podloga za takve integracije. Kubisti su propagirali ideju da je slika predmet (objekt). To je slika koja je predmet po sebi, po svojoj fizinosti. Nema vie pasivnih dijelova koji nose aktivni prizor, sve je bitno. Fernar Lee tk. kubist mainizam, posebni vid kubizma. On dolazi iz miljea dizajna. On je bio tehniar i zanima ga tehniki aspekt kubizma. To je oito u motivima: maine koje vladaju u njegovom slikarstvu. ''Ljudske su ruke sline alatu, a alat sve vie slii na ljudske ruke.'' Lee Gris kubizmu je dao i boju i svjetlost u smislu da je rasvijetlio tmuran prikaz analitikog kubizma.

Rober Delone orfist. On je tk. unio u kubizam jaki koloristiki akcent iako on nije sintetiki kubist. On se orpedijelio za nove motive: arhitekturu. Nije rastvorio predmete previe, on je malo poremetio tektoniku, pokrenuo je zdanja, kao da se lome, statika je malo poremeena. kola ima uitelja, pokret ne. U pokretu svi sve znaju zato se oni ne trude da odgovore na pitanje o dosljednosti stila. Delone i Kupka kroz orfizam dolaze do apstrakcije, no to nije karakteristino za kubizam jer mi uvijek znamo o kojem je objektu rije. Tu vie ne znamo kojem predmetu dijelovi pripadaju. Picasso je ''pristalica stvarnosti''. Picasso napada one koji hoe naslikati neto nevidljivo, neku unutranju zbilju. Picasso: ''Nevidljivo se ne moe naslikati.'' tu je blizak Courbetu. Picasso naputa kubizam. On je umjetnik istodobnosti stilova. Kad se 1917. vratio iz Italije, slikao je i neoklasicistike slike. - Umjetnost dobiva na znaenju kada je uronjena u iri kontekst. On je iznad svakog larpurlartizma. ''Umjetnost nije primjenjivanje pravila o ljepoti, nego ono to nagon i mozak smisle izvan svakog kanona.'' Picasso KUBISTIKA SKULPTURA ima je malo u odnosu na slikarstvo. inilo se da su na slici ve rijeeni svi problemi tijela. 2 prototipa kubistike skulpture: Andre Derrain 1907. ''Zgreni ovjek'', Constantin Brancusi 1908. ''Poljubac'' Mnogi kubistiki slikari eksperimentiraju sa skulpturom, Gris npr. Raymond Duchamp on je pravi kubistiki kipar. Prvi je sustavno primjenjivao kubistika naela u skulpturi. On smatra da kubistika skulptura kolerira sa principima arhitekture. ''jedna struktura postaje arhitektura, a ne skulptura kada njeni elementi ne nalaze opravdanje u prirodi'' on govori o tadanjoj funkcionalistikoj arhitekturi koja zaista nema veze s prirodom On daje skulpturi dinamiku 1914. ''Konj'' podsjea na mainizirano organsko bie Julio Gonsales radi skulpture od eljeza Aleksandar Arhipenko - uveo je u skulpturu nove materijale: drvo, metal, staklo unutar kubizma prvi je shvatio znaaj upljine skulpture koje se vie sastoje od prostora, nego od mase - Henry Laurens ''ena s lepezom'', Lipschic ''ovjek s gitarom'' kritika kae da je to oprostoreno slikarstvo Braquea i Picassa Constantin Brancusi velike forme glava. To su jajolike forme. Vrlo oiena forma -

DUCHAMP, VILLON I PICABIA DO 1914. meu prvim umjetnicima koji su napustili kubizam iz naklonosti prema novom pristupu predmetu i izraajnom sadraju bio je Duchamp; MARCEL DUCHAMP (1887-1968) najmlai od trojice brae; 1911. Portret ahista priguena boja, prostor neodreen, linearni ritmovi su vie krivolinijski nego pravolinijski; pod utjecajem Picassa i Braquea; 1911. Akt silazi niz stepenice, br. 1 figura je umnoena u nekoliko figura i fragmentirana u slobodne organske oblike, lako se moe prepoznati; to zato nije kubistika slika nego su tu kubistika sredstva upotrijebljena u cilju izvjesnog osobnog izraajnog efekta: ta slika je postala popularni simbol ludila moderne umjetnosti; 1912. Akt silazi niz stepenice, br. 2 figura je jo vie fragmentirana, fasete su otrije i geometrizirane, ritam postaje ubrzan i odsjeen; Duchamp je tu namjerno pokuavao u kubistiko slikarstvo uvesti ponovo elemente predmeta akciju, raspoloenje linosti; utjecat e na talijanski futurizam i skulpturu, a kasnije jo neposrednije on e odrediti tok dadaizma, nadrealizma; bio je dadaist po instinktu, ikonoklast u umjetnosti, jo prije stvaranja dade; JACQUES VILLON (1875-1963) zanima ga jedino formalni odnos obojenih slika i prostora koji oni zauzimaju i ostvaruju; bio je i odlian grafiar to je bio njegov medij, zbog strasti prema liniji; FRANCIS PICABIA (1879-1953) do 1912. sudjelovao je na kubistikim izlobama i izlagao je sa Section dOr; kasnije je priao orfizmu; u Njujorku je 1915. zajedno s Duchampom i Man Rayem osnovao ameriko krilo onoga to e postati meunarodna dada;

PREMA APSTRAKCIJI apstractio = odvajanje, izvlaenje to je nefigurativna, neobjektivna, nemimetika umjetnost; ne sadri evokaciju realnosti bez obzira da li joj je realnost polazna toka ili ne; apstraktno je svako umjetniko djelo koje demonstrira iste elemente kompozicije: ploha, crte, forma, boja; no, dok postoji i najmanji ostatak predmeta koji se moe prepoznati, nije apstrakcija; razvila se krajem prvog i tijekom drugog desetljea 20. st. kao posljedica impresionizma, fovizma, kubizma i pod utjecajem industrijske revolucije i sve jae mehanizacije; naputa posljednje tragove uzora iz prirode, jer se potpunim eliminiranjem konkretne asocijacije moe ostvariti duhovna potpunost; Kandinski se moe smatrati prvim apstraktnim slikarom; FUTURIZAM U ITALIJI prvenstveno knjievna ideja; 1908. Marinetti propagira ideju u nizu fut. manifesta, 1909, 1910. u svojoj biti milanski pokret, futurizam je zapoeo kao buna mladih intelektualaca protiv kulturne obamrlosti u koju je Italija utonula u 19. st. prvi manifest, 1909. zahtijevao je unitenje knjinica, muzeja, akademija, gradova iz prolosti koji su bili i sami mauzoleji; veliao je ljepote revolucije, rata, brzine i dinamizam moderne tehnologije, trkaeg automobila; futurizam je imao korijene u atmosferi anarhizma i postao stup talijanskog faizma; drugi manifest, 1910. takoer je napadao gorenavedene institucije te je slavio ideju kretanja (koja stalno umnoava predmet koji se kree) i simultanosti vizije; futuristi su se strasno bavili problemom uspostavljanja nedvosmislenog identiteta izmeu promatraa i slike dovodei promatraa u sredite slike (slino njemakim ekspresionistima); futuristika umjetnost slavila je velegradski ivot i modernu industriju; usprkos istovjetnosti njihovog cilja, umjetnost futurista ne moe se smatrati jedinstvenim stilom kao impresionizam ili kubizam; dinamika, pokret, brzina; kad se futurizam kompromitirao svojom povezanou s faizmom, pribliio se kraju; GIACOMO BALLA (1871-1958) prvi dolazi do granice konane transformacije motiva u irealnost i apstrakciju; Ulina svjetiljka, 1909. jedan od najranijih primjera istog futurizma; sluei se komplementarnim bojama koje zrae iz sredinjeg izvora svjetlosti, nanesenim potezima kista u obliku slova V, stvorio je optiku iluziju svjetlosnih zraka prenesenu u zasljepljujue boje; radio je vie u Rimu nego u Milanu; Dinamizam psa na ulici, 1912. multipliciranje ruku i nogu; jedno od poznatih tvorevina futurizma i njegovog simultanizma (osobito koriteno kasnije u stripu); bio je lirski slikar koji je efekte postizao bez bunosti i plahosti nekih svojih prijatelja; UMBERTO BOCCIONI (1882-1916) najdarovitiji meu futuristima; Pobuna u galeriji, 1909. boja upotrijebljena u divizionistikoj maniri i kombinirana s kutnim, linearnim talasanjem mase, stvara sliku mahnitog uzbuenja; Grad se die, 1910. velika sinteza rada, svjetlosti i pokreta; jedan od njegovih prvih velikih izraza o svojstvima nasilne akcije, brzine, dezintegracije vrstih predmeta pod djelovanjem svjetlosti; najvei Boccionijev doprinos pred kraj njegova ivota, bio je stvaranje skulpture; nastojao je figuru ili objekt asimilirati u okolinu kao to je to uinio na slikama; bavi se problemom kako organizirati 3D, neopipljivi prostor tako da on bude izraen isto toliko potpuno kao vrsta masa; 1912. tehniki manifest futuristike skulpture u njemu je napao itavu akademsku tradiciju; u skulpturi, teio je vjenim vrijednostima, stilu pokreta i skulpturi kao ambijentu; apsolutno i potpuno ukidanje odreenih linija i zatvorene skulpture; manifest skulpture bio je znaajniji od manifesta slikarstva i predvidio je razvoj konstruktivistike skulpture, dadaistikog i nadrealistikog asamblaa, skulpture kao doslovnog pokreta, pa ak i ambijenta pop-skulpture iz 1960-tih; 1912. radi svoj prvi asambla Glava + kua + svjetlo na kojem kombinira komadi balkonske ograde kao znak grada sa zgrenom polufigurom svoje majke; u djelu Sjedinjenje glave i prozora kruni sadrenu glavu dijelovima pravog prozorskog okvira i umee pramen konjske strune i stakleno oko to je pretea readymadea kakvog e nekoliko godina kasnije uvesti Duchamp; Razvoj boce u prostoru, 1912. predstavlja irenje tradicije u cilju ralanjivanja skulpturalnog prostora; boca je otvorena, odmotana i spojena s podlogom koja od jednog najobinijeg predmeta ini model ogromnog spomenika (38 cm) s 3D masama koje u cjelosti egzistiraju s okolinom u 3D prostoru; Jedinstvene forme kontinuiteta u prostoru, 1913. njegova najtradicionalnija skulptura, ujedno i najimpresivnija; djelo najodreenije povezano s njegovim slikama; figura izraena od valovitih zakrivljenih povrina bronce, kree se u 2D, a ne u 3D; dekompozicijom ljudskog tijela i objekta eli izraziti dinamizam forme i snagu stroja; CARLO CARRA (1881-1966)

od 1912. postojano se pribliavao ortodoksnoj verziji kubizma koja je imala malo veze s idealima brzine i dinamizma iz futuristikih manifesta; 1916. prihvaa metafiziko slikarstvo Giorgia de Chirica; GINO SEVERINI (1883-1966) dolaskom rata poela ga je privlaiti tema vlaka koji juri kroz kubistiki pejza: Vlak crvenog kria, 1914. stilizacija pokreta; Sferino irenje svjetlosti, centrifugal, 1914. stvorio je futuristiki apstraktni sklop trokuta i krivulja, izraenim divizionistikim potezima kista; rat razbija grupu, ostaje samo verbalistiko-propagandna komponenta pokreta; bitne novosti koje uvode futuristi: rjeavanje volumena u etverokutu = negiranje impresionistikog rasplinjavanja objekta - likovno ostvarenje predmeta prema obliku-snazi i prema liniji-snazi raspoloenje daje emotivni ambijent slike, a ono je sinteza raznovrsnih apstraktnih ritmova predmeta kao novi dinamian element pojavljuje se plastiki simultanizam segmentacija prostora pomou interferentnih planova i nepovezanih povrina odriu se tree dimenzije u korist dinamike dvije dimenzije senzacija ubrzanog ritma ivota dana kombinacijom impresionistike tehnike i neoimpresionistike divizije ele postaviti gledaoca u centar slike dekompozicija oblika koji postaju apstraktni istraivanjem oblika nastoje postii unutranju dinamiku korijeni futurizma nalaze se u filozofiji Bergsona i Nietzschea; Gesta je dinamika senzacija! Stroj kao ikona i izvor inspiracije! sukob izmeu futurizma i kubizma (u pokretu): kubizam daje istovremeno sukcesivno kretanje, dok futurizam daje odvojeno nekoliko faza kretanja; PREDAVANJA-----FUTURIZAM pokret koji je najvie od svih vezan za mladi narataj umjetnika; mladost, brzina dinamizam promjene, brzine, novih tehnologija je naglaen. Odgovara vremenu mobilnosti / nestabilnosti Tenja futurista za trajnom mladou i neprekidnom revolucijom Futurizam se prvo raa kao knjievna ideja u Milanu oko Filipa Tomasa Marinettija. On je odluio pokret iriti novim sredstvima: filmom, glazbom, manifestima, lecima. 1909 1916 1. faza futurizma. Objavljeno je ak 50 manifesta u kojima se raspravlja o svemu. Poznata parola: ''Automobil i njegov mehanizam ljepi su od Nike sa Samotrake'' Futurizam ima urnalistiki karakter. To je prvi pravi komunikacijski pokret. Ne zadovoljavaju se samo promjenama u umjetnosti. On pokuava ubaciti ideju o brzini, filozofske konotacije. Futurizam se pokuava proiriti na sve ljudske djelatnosti. Njihove su ambicije planetarne. Futuristi: ''dosta je bilo golotinje u slikarstvu'' to je neto odvratno, golotinja je isto odvratna kao i opisi preljuba u romanu. Oni nisu muralisti. Njima je zanimljivije vidjeti odjeveno tijelo, materijale, dizajniranje. Osnovno je: dinamizam naglaava se struktura pokreta. Vole linearne oblike. Linija opisuje krivulje, oblike, pa je kao takva dinamiki element. Predstavnici: Carra, Boccioni, Marinetti, Severini, Balla. Mainizam smatra da je svijet strojeva takav da je njegova idealna pojava ta da maina stalno odrava pokret. Slave kretanje kao stalno umnoavanje oblika. U stilskom pogledu: rjenik kubizma, no i ekspresionistikih elemenata jer i u ekspresionizmu postoji nemir kretanja, no statian je to je nemir due, ovdje se kretnja vidi izvana. Futuristi su bili radikali u politikom smislu. Ideje koje podsjeaju na militarizam, no to je estetika senzacija. Neki su bili uz faiste, no ubrzo ih naputaju te se okreu duhu rimske klasike. Futuriste ne dolaze samo iz redova faista, ve i komunista, anarhista, itd. Htjeli su svoje ideje iriti i meu radnitvom. ire svoje ideje, oglasima, lecima. Futuristi su i drutveni reformisti. Ne zadovoljavaju se samo kulturnom sferom. Zalau se za manje radno vrijeme, protiv su revizije i odricanja. Htjeli prikazati pokret u svim sekvencama, u svim fazama koje dovode do tog iskoraka. Nepomirljiva stvar izmeu vizualne percepcije i misaonog procesa. 4 kljuna djela: ''Ulina svjetiljka, analiza svjetlosti'', 1909. Giacomo Balla ''Pogreb anarhiste Galija'', 1910./11. Carra slave velegradski ivot i industriju i dinamian nain ivota koji namee moderno vrijeme glorifikacija budunosti i borba protiv prolosti i sadanjosti ''Pobuna u galeriji'', 1909. Boccioni ''Grad se budi'' Boccioni raanje futurizma vezuje se za 1909. i 1.manifest futurizma, a kraj 1. faze se vee za smrt Boccionija; 1916. ostaju samo Marinetti i Balla, no pristie druga generacija futurista. Hrv. Zenitilizam na futurizam, no ne isti

1. 2. 3. 4. -

Drugi futurizam sredite u Rimu i Torinu. Htio je izii iz talijanskih okvira. Prampolini, 1929. ''Portret Marinettija'' kraj futurizma, no on se javlja izmijenjen kroz cijelo meuratno razdoblje. Marinetti je htio prvi proiriti i u Rusiju, no tamo ve postoji kubofuturizam Kod nas Zenitilizam, vorticisti u Engl., formisti Poljska, aktivisti Maarska - Duchamp ''Akt koji silazi niz stepenice'' duguje fizionomiju futurizmu iako on nije futurist 1.fut. deestetizacija umjetnosti, odbacivanje formalnih naela estetike 2.fut. razdoblje estetizacije stvarnosti - Neka se naela primjenjuju u stvarnosti npr. arh., predmeti Futurizam i svakodnevni ivot ene su prisutne u futurizmu, piu manifeste velik dio manifesta je uperen protiv prolosti manifesti protiv glorifikacije remek djela, protiv sentimentalizma, manifest enske mode, manifest futuristike flore protiv su tipine talijanske prehrane manifest protiv pataute Balla: projektirao futuristiku kuu. To je ambijentalna stru-skulptura. U nju se ulazi. To je prostor iznenaenja. Kua Levenstein. - U Rimu futuristiki kabaret Kabaret del diabolo, sa 3 prostorije Namjetaj nije strogo utilitaran. Kreirali su neurotinu stolicu, primjenjivali razne materijale. Akcent je na duhovnosti predmeta koji treba uveseliti ljude. Manifest odjee, radost asimetrije, kratkotrajna i promjenjiva odjea Navodno su prvi poeli koristiti V izrez na majicama Razl. Cipele, rukavi Preferiraju otre, spiralne linije Futuristika kuhinja: za svakoga mora biti posebna arhitektura jela -

TRI IDOVSKA OSOBENJAKA zajedniko im je idovsko porijeklo i umjetnika domovina Pariz; nijednog nije mogue svrstati u odreeni umjetniki pravac; za svu je trojicu umjetnost ponajprije izraz duevnog stanja, a tek nakon toga i oblikovni problem; zajednika im je emocionalnost i arobni lirizam; MARC CHAGALL (1887-1985) rodio se u Vitebsku u Rusiji, u siromanoj idovskoj obitelji; uroen neobian osjeaj za fantaziju; uzbudljivi kolorit; njegove ruske slike bile su uglavnom intimne genre-scene, esto razvedrene elementima ruskog ili idovskog folklora; 1910. odlazi u Pariz serija eksperimenata fovistikom bojom i kubistikim prostorom; tema ljubavnika provlai se kroz itav njegov opus; Autoportret sa 7 prstiju, 1912. saeo je tu i Pariz i Vitebsk; 7 prstiju udnovato, jer to izaziva panju; idovska simbolika; usprkos tome to je brzo prihvatio fovizam i kubizam, sutina njegove umjetnosti je vizija naivne jednostavnosti, srodna Rousseauovoj, ali natopljena vlastitom poetskom bujnou i osjeajnou; 1914. Walden je organizirao Chagallovu izlobu u Berlinu; imala ogroman utjecaj na njemake ekspresioniste; najplodniji dio njegova rada je onaj za Jidi-teatar u Moskvi; slikao je murale i nacrte za scenografiju i kostime; 1915. oenio svoju voljenu Bellu, 1941. otiao je u SAD, 1963. nacrt za strop parike Opere, 1966. murali za Metropolitan opera, Lincoln centar, NY; AMEDEO MODIGLIANI (1884-1920) roen u imunoj obitelji u Livornu; esto je u ivotu bio bolestan; iako slikar, pod Brancusijevim utjecajem poeo je eksperimentirati skulpturom; postupni prijelaz s nabistike formule u kojoj je figura integrirana u prostor enterijera na obrazac linearne ili skulpuralne odvojenosti; eksperimenti sa skulpturom tokom nekoliko sljedeih godina potvrdili su njegovu strast za prikazivanjem figure u vidu skulpturalnog reljefa, a kasnije u vidu izraajnog konturnog crtea osloboenog pozadine; bio je jedan od najboljih portretista 20. st. mada su mu svi likovi elegantno izdueni, ali svi su okarakterizirani senzitivnom perceptivnou koja precizno uoava njihove osobnosti i slabosti; njegovi aktovi srodniji su Giorgioneovoj Usnuloj Veneri nego Manetovoj agresivnoj i arogantnoj Olimpiji; torzo je esto krajnje izduen, ali nema vizualnog osjeanja groteskne iskrivljenosti elegantna harmonija poze, tako idilino staloena kao da pripada 15., a ne 20. st.; to su najulniji i najljepi aktovi u umjetnosti; bio je bolestan, puno je pio i drogirao se; zato je rano umro; slikar tankih, proizvoljno izoblienih likova dugih vratova i blizu poloenih oiju; crte vaan! CHAIM SOUTINE (1894-1943) prijatelj Chagalla i Modiglianija; izvukao se iz siromatva Rusije; Soutine, Modigliani, Pascin, Utrillo esto se dovode u vezu, ne zbog nekih stilistikih pa ni irih estetskih slinosti nego zbog karaktera i tragedije koja im je i donijela naziv Les Peintres Maudits (prokleti slikari); slike mu imaju slinosti s njemakim ekspresionizmom, duhovnu slinost; bit njegovog slikarstva lei u intuitivnoj snazi, prirodno nekontroliranom, ali izvanredno deskriptivnom potezu kista; na portretima iz 20-tih godina esto je akcentirana predominantna boja: crvena, plava ili bijela;

NAIVA HENRI ROUSSEAU (1844-1910) nekolovani amater, tzv. nedjeljni slikar; stalno je slikao kad je otiao u penziju (bio je carinski inspektor); njegova svjea neposrednost poticala je u prvom redu iz ogranienja njegove nekolovane vizije; kad je sve svoje snage usmjerio na slikarstvo ini se da se njegova uroena sposobnost razvila u profinjenu tehniku i da je uoio razlike izmeu svog pristupa i pristupa salonskih umjetnika; fascinantan spoj naivnosti, nevinosti i mudrosti; do 1890. izloio je oko 20 slika u Salonu nezavisnih; iako su ih kritiari i publika uporno ismijavali, za njih su se poeli interesirati ozbiljni umjetnici; Ja: portret pejza, 1890. slavi veliku pariku izlobu iz 1890. slikao je parike scene, mrtve prirode, portrete svojih prijatelja i susjeda; njegova romantina strast za dalekim dunglama punima udnog straha i ljepote javlja se prvo u slici Oluja u dungli, 1891. Usnula Ciganka, 1897. - remek djelo, mogao je iz nekoliko elemenata stvoriti raspoloenje; mandolina i boca kasnije stalni elementi kubistikih slika; raspoloenje neobino i jezivo beskrajan i pust pejza koji uokviruje tajanstveni prizor; posljednju seriju Rousseauovih slika i vrhunac njegove vizije predstavljaju scene iz dungle; ambijent svake slike je masa lisnatog raslinja iz dungle, orhideja, egzotinog voa i straljivih ivotinja to vire iz grmlja; San, 1910. vrhunac takvih scena, posljednje veliko djelo; on ima jednostavno objanjenje za tu sliku: dama na kauu sanjala je da se nala usred dungle; na granici izmeu naive i profesionalnih slikara: MAURICE UTRILLO (1883-1955) nezakoniti sin Suzanne Valadon, uvenog modela Renoira, Degasa, Tolouse-Lautreca; poeo je piti kao dijete, stalno se lijeio; bio je blii namjerno naivnoj vrsti slikarstva koje se u to vrijeme razvijalo poslije priznanja Rousseauovog genija; smirene, stroge, dobro komponirane slike; nisu ga zanimali umjetniki problemi on je samo elio slikati okruje u kojem je ivio: stalno slika ulice Montmartrea prazne ulice, esto pod zimskim ili kasnim jesenjim suncem s nekoliko ogoljelih stabala, odiu blagom sjetom i nostalgijom; njegove slike su vrlo kvalitetne, ali kad se usporede s onima to su nastajale u isto doba (prva desetljea 20. st.), oit je njegov konzervativizam duhom su to zapravo slike 19. st.

EKSPRESIONIZAM Herwarth Walden, pjesnik, kritiar i glazbenik, osniva avangardnog asopisa Der Sturm; pod nazivom ekspresionizam smatrao je i kubizam, futurizam, apstrakciju; 1912. u Berlinu je otvorio galeriju Sturm izlobe u toj galeriji doivjele su svoj vrhunac 1913. prvim njemakim Jesenskim salonom na kojem je predstavljeno preko 360 radova, gotovo itav tadanji krug eksperimentalnog slikarstva i skulpture u svijetu; 1910-14. Berlin je bio stjecite veine novih evropskih ideja i revolucionarnih pokreta, uglavnom zahvaljujui predvodnikoj ulozi Waldena; moderni ekspresionizam u Njemakoj, Austriji i Skandinaviji bio je izdanak romantizma, imao je korijene u simbolizmu i postimpresionizmu s kraja 19. st.; njegova bit bilo je izraavanje unutranjeg znaenja pomou vanjske forme ta vanjska forma mogla je biti neki od razliitih smjerova ekspresionizma: apstraktni ekspresionizam Kandinskog, talijanski futurizam kao ekspresionistika forma kubizma, nova stvarnost Otta Dixa i Georga Grosza; njemako slikarstvo 19. st. najveim dijelom je zaglibilo u sentimentalni naturalistiki idealizam; na prijelazu u 20. st. umjetnici su bili spremni na nove utjecaje i pokrete pa se Art Nouveau brzo rairio u Njemakoj i pod imenom Jugendstil postao nacionalni popularni stil; u arhitekturi su se javili mnogi eksperimenti, ali u slikarstvu i kiparstvu slabo; Austrijanac GUSTAV KLIMT bio je vrhunac njemakog i austrijskog Jugendstila; Jugendstil je bio vaniji po novim idejama koje je donio nego po neposrednom utjecaju i djelima tadanjih umjetnika; MUNCH otac njemakog ekspresionizma, ENSOR otac nadrealizma i fantazije u 20. st. i KANDINSKI otac apstrakcije, ali sva tri su se razvila oko Jugendstila; EDWARD MUNCH (1863-1944) od 1885. ivio u Parizu, zatim u Njemakoj, a tek se 1909. vratio u Norveku; najvei norveki slikar; pionir modernog ekspresionizma u slikarstvu; usprkos akademskom kolovanju razvio je vlastiti pristup na osnovu impresionistikih i simbolistikih eksperimenata; na njegovo formiranje utjee boravak u Parizu u vrlo uzbudljivo doba u povijesti francuskog slikarstva te u Njemakoj, ali ipak se osjea i mistini pristup tipino skandinavski, u njegovom sluaju pojaan njegovom napaenom linou; neka nedefinirana unutranja uznemirenost; njegove stalne teme: bolest i smrt (najvei dio ivota je bio bolestan on i njegova obitelj rana smrt sestre i majke); opsjednut seksom ena prikazana kao nevino dijete i vampir istovremeno; gotovo klasian primjer problema koji je upravo u to vrijeme Freud istraivao; esto su ga progonili strahovi: 'Krik', 1893. bolni vrisak prenesen u vidljive vibracije koje se ire kao valovi zvuka; cijeloga ivota eksperimentirao je raznovrsnim temama, paletama i stilovima crtanja; tako prijelaz 19. u 20. st. karakterizira stalno pokretna kriva linija (Art Nouveau), kombinirana s bojom, tamnom u tonu, ali sjajnom u intenzitetu; 'Pubertet', 1894. stalno se vraao ranijim temama i preraivao ih obuzetost seksom, bolesti, smru trajala je itavog ivota (a doivio je 80-tu); naroito fascinantni i uznemirujui autoportreti; veliki majstor grafike; JAMES ENSOR (1860-1949) nasljednik velike tradicije flamanskog i holandskog slikarstva, pa stoga ponekad posee za Rubensovim likom; sin Engleza, majka Flamanka dri duan suvenira: groteskne maske popularne na flamanskim karnevalima; element neobinosti, satira, atmosfera melankolije; nakon to je otkrio francuski impresionizam mijenja postupak (paleta), ali ak i progresivna grupa 'Les XX' odbija njegova djela brutalnih podsmjeljivih sadraja, grubo autentinih slika pijanaca, skitnica i neobjanjivih susreta maskiranih figura; te maskirane figure vode porijeklo iz poznatih tradicionalnih flamanskih karnevala maska postaje realnost > fantastine slike pojaavaju umjetnikovu unutranju uznemirenost; on je bio pravi ekscentrik, sklon ludo humornom ponaanju, ali nije bio stvarno lud; na njega su jako utjecali romantizam i simbolizam 19. st.; poklonik pria E.A. Poa i Baudelairovih pjesama; za inspiraciju je traio tradiciju fantastinog slikarstva i grafike: ples smrti, kosturi iz srednjeg vijeka, stravine vizije Grnewalda, Boscha, Breugela, Goye; drutvena satira Daumiera; 1880-tih radi izrazito religiozne teme: Kristove muke zapravo su one osobna reakcija na svijet neovjetva koji mu se zgadio; 'Ulazak Krista u Brisel 1889.', 1888. Kristovo stradanje predstavlja centar ogromnog flamanskog karnevala ravnodunost, glupost, podmitljivost modernog svijeta; gorki humor to je njegov osobni strani sud, zato ga je i datirao godinu dana u budunost; 'Portret umjetnika okruenog maskama' sebe portretira kao Rubensa, s brkovima, eirom s perom, pogledom prema gledaocu; najznaajniji pionir fantastine umjetnosti u 20. st.;

njegovi prizori s ljudskom gomilom unitavaju prostor, zrak i svjetlost slike; uskomeane mase javljaju se kao vrtoglavi skup posebnih mrlja boje, stvarajui efekt klaustrofobije; kao i Bosch opsjednut slikom pakla koji je ve postojao u ovom svijetu i u kojem je svijet ve bio ludo i nesvjesno ogrezao; GEORGES ROUAULT (1871-1958) ekspresionizam se obino dovodi u vezu sa sjeverom, a ne jugom; glavno sredite pokreta bila je Njemaka i skoro svi slikari su bili Nijemci; slikari fovisti vie su se zauzimali za izraajnu snagu boje, a manje za koritenje teme u smislu iskazivanja unutranje napetosti; njihovi predmeti su bili tradicionalni (pejza, likovi, mrtve prirode); jedini fovist koji se bavio namjerno ekspresionistikim sadrajem zapravo i nije fovist; 1905. izlagao je 3 slike s fovistima u Jesenskom salonu, a i Matissea je upoznao u ateljeu Gustave Moreaua, iji je bio miljenik; ipak cijeli ivot ostao je primitivac, naivan i jednostavan ovjek, duboko religiozan, silno moralistian; traio je teme sukladno svom osjeaju prezira i gaenja nad buroaskim drutvom; simbol tog trulog drutva za njega je prostitutka i odaliska; lica aktova su odbojne maske, a iz tijela izbija dah raspadanja (rijetko kad je akt u povijesnom slikarstvu slikan s takvom odbojnou); pakosne karikature sudaca i politiara; prostitutki, simbolu pokvarenog drutva suprotstavlja klauna klaun je esto tragina, paenika figura; kad prikazuje lik Krista, to je redovno tragina maska poput Grnewaldovog ili Boschovog Krista; kasnije, radi samo teme iz Evanelja ivot Krista, muku, raspee, prizore iz ivota svetaca, osobito omiljene Ivane Orleanske; karakteristike tog razvijenog stila ima Stari kralj, 1937. crte je postao geometrijski apstraktan u osjeaju; pojaane boje da bi se postigao sjaj bojenog stakla (jer je u mladosti uio za majstora bojenog stakla); teka crna konturna linija koja definira oblike i kontrolira strukturu; i dalje prisutna tuga i tragedija, ali uz notu spokoja, jer je moda u dubokoj predanosti kranstvu vidio nadu za napaeno ovjeanstvo pred zlima koja ga jo okruuju;

EKSPRESIONIZAM U NJEMAKOJ ekspresionizam = umjetnost izraajnosti! njemaki ekspresionizam na poetku stoljea bio je angairana umjetnost; za razliku od neoekspresionizma 80-tih godina, on je bio povezan s revolucionarnim socijalizmom, vie u knjievnosti, nego u likovnim umjetnostima; ekspresionisti nisu eljeli samo slikati, teili su novoj svjetskoj etikoj svijesti; njemaki je ekspresionizam bio politiki orijentiran; knjievnici su pozivali na ope pomirenje; filozof Conrad Fiedler (druga polovica 19. st.) suprotstavio se postojeim koncepcijama u umjetnosti kao imitiranju prirode ili izrazu iste ljudske emocije; po njemu forma umjetnikog djela izrastala je iz sadraja, ideje i od njega se nije mogla odvojiti; prvi kritiar koji e djelo promatrati kao proizvod unutranje nunosti; njegova osnovna tvrdnja bila je da je umjetniko djelo u biti rezultat umjetnikove jedinstvene vizualne percepcije; neto starija teorija empatije identifikacija gledaoca s umjetnikim djelom osnova je za estetsko uivanje i vrednovanje, tj. boje, oblici, linije imaju i emotivna svojstva (tuni, veseli, depresivni, snani, inspirativni, slabani...); to je rezultiralo W. Worringerovom knjigom Apstrakcija i empatija kombinacija teorije i empatije Aloisa Riegela o vanosti umjetnikove namjere; Worringer je krizu modernog umjetnika promatrao kroz bijeg od prirode ili ka apstrahiranju prirode zato je i postao glavni teoretiar ekspresionizma; na podruju likovnih umjetnosti poetak ekspresionizma je osnivanje umjetnike grupe 'Die Brcke' 1905., a zavrna faza su likovni programi oko 1923.; dok je kod Francuza naglasak na samoj likovnoj formi, njemake ekspresioniste zaokupljaju psihiki problemi i duevni izraz, esto dovedeni do ekstatike; ekspresionizam je i jedan od simptoma napetosti pred 1. svj. rat; prvi znakovi ekspresionizma pojavili su se u djelima 3 linosti: PAULA MODERSOHN-BECKER (1876-1907) u umjetnikoj koloniji Worpswede pokraj Bremena (sjever Njemake); tamo je kao izraz protesta protiv visoko industrijalizirane i uurbane urbane sredine stvoren novi slikarski lirizam prirode; boravei kasnije u Parizu, otkrila najprije barbizonske slikare, a onda i impresioniste; oduevila se Gauguinom, ali shvatila i Cezannea pod njegovim su se utjecajem njezine plohe sve vie saimale; svela je 'prirodni' izgled krajolika i ljudskog lika na njihovu oblikovnu jezgru; naglasila je arhitektonski konstruirane koloristike plohe snanim obrisnim linijama; jednostavna ena; teme njezinih slika su njeni osobni osjeaji, ljubav, enja za djetetom, majinstvo; uglavnom autoportreti i slike djece; predimenzionirani, strogi i sirovi oblici, prigueni kolorit; podsjea na staroegipatske prikaze ljudskog lika; CHRISTIAN ROHLFS (1849-1938) invalid pao s konja i ostao bez noge; radio u tradicionalnoj formi naturalistikog pejzaa, postepeno eksperimentirajui s impresionizmom; akvarelima iz kasnog razdoblja dosegao vrhunac svoje umjetnosti; na poetku plenerizam, vrlo profinjeno tonsko slikarstvo nastalo pod vedrim nebom; potom ga zaokuplja impresionizam strastvena dramatika koja podsjea na Van Gogha; rukopis mrlje boje postaje zrnatiji, pastozniji, postaje ekspresivan; slika 'Brezova uma', 1907., biljei prijelaz od reprodukcije dojma k tenji za izraajem, od impresionizma ka ekspresionizmu; na ovoj slici se jo ne raspoznaje jasna granica izmeu ovih pravaca, no to e se uskoro dogoditi; povod susret s Noldeom 1905. od tada radi niz slika s njemakim gotikim katedralama, slike seoskih kua, biblijskih likova; i on izobliuje svoje likove; EMIL NOLDE (1867-1956) glavni predstavnik sjevernonjemakog ekspresionizma; bavio se duborezom; 1906. postao je lan Die Brcke na poziv Rohlfsa; tada poeo raditi bakroreze i litografije; nakon godinu dana napustio Die Brcke, radi vlastitu formu ekspresionistikih religioznih slika i grafika; Tajna veera, 1909. figure stisnute u nepostojei prostor; crvena na odjei i uto-zelena na licima sjaje kao baklje; mada lica podsjeaju na maske, ona su ipak individualizirana ljudska bia, ukljuena u krajnje dramatinu situaciju; privlaila ga je i tema raspomamljenih plesaa: Djeca u pomamnom plesu, 1901. osjeaj ludog plesa dan rastakanjem figura u isprekidane boje i mrlje potezi kista djeluju tako nezavisno da slika poprima neto od budueg apstraktnog ekspresionizma; individualni ekspresionist; boja njegovo izraajno sredstvo za prikazivanje nutrine i vanjskog svijeta; pastozno nanesena boja; sablasni dojam koji ostavljaju njegove slike; u svakoj se prilici oitovao kao njemaki nacionalist;

DIE BRCKE Dresden, pa Berlin; E. L. KIRCHNER, E. HECKEL, K. SCHMIDT-ROTTLUFF i F. BLEYL 1905. osnivaju udruenje 'Most povezivanje svih revolucionarnih i uzburkanih elemenata; mladi studenti arhitekture u Dresdenu; meusobno ih je privuklo ono protiv ega u umjetnosti su bili, a ne neki unaprijed stvoreni program; ono to je stvorilo grupu i dralo je do raspada 1913. bila je vjera u novo bratstvo, u solidarnost meu svim ljudima, posebno onu koju bi trebali ostvariti umjetnici; snaan utjecaj srednjeg vijeka; teili su da oive atmosferu srednjevjekovnih gildi; 1906. odrana prva povijesna izloba grupe Brcke; ona znai pojavu njemakog ekspresionizma; svoj program sljedeih godina daju na izlobama i u publikacijama; tvrda gotika umjetnost proimala je djela veine lanova grupe; uskoro su saznali za foviste u Parizu i pali pod njihov utjecaj u upotrebi boje; karakteristike: bolesna osjeajnost i tjeskoba; uznemirenost moralnim, politikim, seksualnim i religijskim problemima; rade brzo i koncentrirano; - maksimalno pojaavaju liniju i boju do deformiranosti; snani namazi; teme: pejzai, aktovi, vizije (vizionarske kompozicije polusvijeta) 1913. grupa se raspala; utopijske ideje grupe izlagane su zaneseno mladenakim tonom; Kirchner, primjerice, kasnije nije niti elio da ga se povezuje s onom mladenakom ludorijom; za razliku od fovista i njihove hedonistike predodbe o umjetnosti ravnotee, istoe i mira, bez ikakve uznemirujue ideje; Francuzi izbjegavaju problematiku suvremenog ivota, Nijemci je trae, nastoje naruiti ravnoteu koju Matisse eli odrati; istoa im je sumnjiva, oni suosjeaju s neistima; njihova umjetnost tei za istinom, a ne za prividom lijepog; slike toliko razliitih umjetnikih temperamenata u prvo su vrijeme vrlo nalikovale jedna drugoj; zajedniki je program zatomio individualnost; ERNST LUDWIG KIRCHNER (1880-1938, samoubojstvo) studirao je arhitekturu u Dresdenu, pa slikarstvo u Mnchenu, gdje pada pod utjecaj art nouveau dizajna; faze: 1900-1903. utjecaj Drerove rezbarije i kasne gotike te Muncha 1903-1913. utjecaj poentilizma, Van Gogha, fovizma, secesije 1913-1915. utjecaj kubizma i fovizma 1915. utjecaj Delaunaya Ulica, 1907, 1913. ranija verzija proizlazi iz linearnih arabeski art nouveaua i Munchove fantastike, kasnija je pomalo kubistika koncepcija kombinirana s fovistikom bojom; on je jedini pripadnik grupe koji se nije zadovoljio ve postignutom autonomijom boje i oblika pa pa je antedatirao vlastite slike kako bi dokazao srodnost fovizma i njemakog ekspresionizma; izoblienja, svjesna primitivnost, iljat, razlomljeni rukopis; za njegovo stvaralatvo karakteristino je oblikovno svladavanje suprotnosti; on je prezirao privid lijepog; radi brojne prizore s ulice, potom planine oko Davosa; njegovi akvareli, crtei i grafike ravni su slikama; drvorezi se ubrajaju u njegova najbolja djela; ERICH HECKEL (1883-1970) slike kao psiholoke introspekcije; suzdraniji ekspresionist; njegove esto ispijene figure nagovijetaju maniristiku formulu; slikao je primitivne idiline scene ispunjene osjeajem tajanstva; najdepresivniji lan grupe; najodlunije izraava ideju nositelja tue patnje to je jedna od karakteristika ekspresionistikog slikarstva; KARL SCHMIDT-ROTTLUFF (1884-1976) kolorizam, tenja ka apstrakciji; uz Noldea, najsmjeliji kolorist cijele grupe; on je takoer najdalje otiao u apstraktnom smjeru; on je dao ime grupi; monumentalno saeto, simbolino pejzano slikarstvo; tragao za nedirnutom prirodom; nakon Prvog svj. rata radi djela puna mrane melankolije; Autoportret sa eirom, 1919. kljuna slika ekspresionizma; ne naputa izoblienje ni u prikazu vlastitog lika; agresivni tonovi, nema iluzija; tijekom godina smirenje; OTTO MLLER (1874-1930) slika enske aktove; boje su mu tamnije i priguenije nego kod ijednog drugog slikara iz grupe i podsjeaju na orijentalnu eleganciju (aktovi kosih oiju); slikao tutkanom bojom na jutenom platnu daje slikama maglovitu atmosferu; MAX PECHSTEIN (1881-1953)

najeklektiniji slikar u grupi; crte mu je skulpturalan i ovalan; boja teka i gruba; dekorativac; EKSPRESIONISTIKA GRAFIKA najvei doprinos njemakog ekspresionizma je obnova grafike, kao vane umjetnike forme; time utjee i na slikarstvo i na skulpturu; poetkom 20. st. grafikom se bave Picasso, Klee, Matisse, Munch, Bonnard, Rouault; Nolde prvi shvatio mogunost drvoreza; jedno od djela mu je Prorok u crno-bijeloj tehnici; vidljiv je utjecaj kasne gotike, Goyinih litografija i Gauguinovih drvoreza; Kirchner radi u boji i crno-bijelo, na njega utjee Drer; Heckel pojednostavljuje linije idui ka apstrakciji; Djevojka se odmara; Pechstein i Schmidt-Rottluff obojica rade maniristiku grafiku; EKSPRESIONISTIKI FILM Kabinet dra Caligarija, 1919. o suludom i kriminalnom direktoru ludnice, koji jednog pacijenta pod hipnozom navodi na strane zloine; redatelj R. Wiene; to je prvi ekspresionistiki film; u kadriranju i scenografiji primjenjuje iskustva i rjeenja ekspresionista skupine Die Brcke i Der Blaue Reiter iskrivljenja oblika, nagnute plohe, iskrivljene kutove, to izaziva nemir, nesigurnost, tjeskobu u gledatelja; scenografi filmova bili su najpoznatiji tadanji arhitekti, npr. H. Poelzig, koji je napravio kulise grada za film Golem o jednom nadnaravno velikom lutku koji oivljuje i poinje tiranizirati svog tvorca, radnja se zbiva u Pragu; redatelj P. Wegener; umjetnici koji su bili povezani s ekspresionizmom, ali ga je svaki od njih tumaio na svoj nain: BEKI EKSPRESIONIZAM OSKAR KOKOSCHKA (1886-1980) sazrijevao u okruju Klimta i beke secesije, a prvi poticaj za bavljenje umjetnou dobio je od Adolfa Loosa; ubraja se meu najvee portretiste 20. st. radi rendgenske snimke ljudskih dua; Sturm je u ono doba bio njemaki asopis za novu umjetnost; urednik mu je bio Herwarth Walden, najvjerojatniji tvorac pojma ekspresionizam; Kokokina jedinstvenost meu ekspresionistima: okolnosti: Gustav Mahler skladao svoje monumentalne razlomljene simfonije; u pisanju Huga von Hofmannstahla nasluivao se skori kraj Habsburke monarhije; nastajala su ekstatina rana djela Arnolda Schnberga; namaz boje tanak, kolorit priguen, isprepletene i svjetlucave linije ugrebene su u povrinu drkom kista, veliki dijelovi slike naslikani rukama; mreasto linijsko tkivo u suprotnosti s neoprimitivizmom Nijemaca; u portretima osobito, tragao za razgolienjem unutranjeg senzibiliteta (moda vie svojeg nego modelovog); Portret A. Loosa remek djelo, Loosova figura izranja iz tamne podloge; nervozno sklopljene ruke; Nevjesta vjetra, 1914. apoteoza njegove ljubavne veze s Annom Mahler; ljubavnici, naslikani treperavom svjetlou natopljenim potezima kista lete kroz sneni pejza nonih, hladno plavih planina i dolina osvijetljenih samo sjajem zasjenanog mjeseca; njegova djela su nacisti konfiscirali kao primjer degenerirane umjetnosti; iako nikad nije napustio figuraciju, njegove slike imaju srodnosti s nekim aspektima apstraktnog ekspresionizma; EGON SCHIELE (1890-1918) austrijski slikar i grafiar, studirao na akademiji u Beu, isprva pod utjecajem beke secesije, a posebno Klimta; slijedi istonoazijsku grafiku; aktovi: bolesne mlae ene (lica nezrele djevojice) sklon misticizmu i morbidnom erotizmu; dolazi do plonih ornamentalnih figuralnih rjeenja, s otrim koloristikim akcentima; u portretima psiholoka analiza; slika koate ruke, linearno rijeene; pri kraju ivota ekspresionistiki izraz, blizak njemakoj grupi Die Brcke; Mrtva majka, Kue na moru, Nagi autoportret, Sunanice, Obitelj; upotreba grube, krute linije; Autoportret I, 1909. zadrava neto od Klimtove are, ali snano portretiranje, sa stegnutim pogledom i uglastom figurom; tu se vidi unutranja tenzija i sukob ovjeka s gnjevnom stvarnou; Samoprorok II (Smrt i ovjek), 1911. slina tema kao kod Klimta, ali lice ovjeka je uasna i krvava maska iskonskog straha; uvijek isti intenzitet karakterizacije, postignut upotrebom grube, krute linije naspram neujednaenom polju disonantnih boja; umro od gripe s 28 godina; strah od svijeta, nepovjerenje u ljude; dopadljivi secesijski ornament postaje sve nemirniji, uglatiji i koatiji; boja ostaje suzdrana, no esto probijaju agresivni crveni tonovi; pornografski slikar;

svoje modele prikazuje s krajnje visokog ili niskog gledita te time izaziva kod promatraa perspektivnu nesigurnost; neto su manje ekstatine slike gradova sa svojom tajanstvenom atmosferom i jedinstvenom perspektivom;

DER BLAUE REITER = grupa Plavi jaha, s kojim zapoinje njemaki ekspresionizam, tj. njegova druga faza; istodobno s dresdenskom grupom Die Brcke, u Mnchenu, oko Kandinskog; slobodno udruenje mladih umjetnika, a ne grupa koju povezuje strogo odreeni program; veu ih zajedniki stilski principi, razmiljanje o duhovnom u umjetnosti; za razliku od ranirnog kolodvora, pozornice dresdenskih rasprava, u kultiviranom okruju Minhena nije zagovaran neoprimitivizam, nego introspekcija i senzibilizacija umjetnosti; VASILIJ KANDINSKI (1866-1944) Mnchen je od 1890. bio jedan od najatraktivnijih sredita eksperimentalne umjetnosti u Evropi; 1892. minhenska secesija je prvi pokuaj mladih umjetnika da se otcjepe; Kandinski je doao u Minhen studirati slikarstvo kod Abea; ubrzo preuzima vodeu ulogu u minhenskom umjetnikom krugu; 1901. osnovao je novo udruenje umjetnika Falanga i otvorio svoju umjetniku kolu; 1909. poveo je pobunu protiv minhenske secesije, koja je dovela do stvaranja NKV-a Novog udruenja umjetnika; 1911. rascjep u NKV, Kandinski osnovao Der Blaue Reiter ime prema knjizi to su je izdali Kandinski i Marc, a ta knjiga je nazvana prema jednoj slici Kandinskog; na izlobi 1911-12. izlagali su Kandinski, Marc, Macke, Mnter; od 1912. s njima izlae i Paul Klee (na izlobi grafika); 1912. spis O duhovnom u umjetnosti Kandinski formulirao ideje koje su ga zaokupljale od studentskih dana; radi analogije izmeu likovne umjetnosti i glazbe; taj misticizam omoguio mu je da doe do umjetnosti potpuno liene sadraja i nepredmetne umjetnosti; rane njegove slike prole su kroz razliite faze impresionizma i art nouveau dekoracije, ali sve ih je karakterizirao osjeaj za boju; Kompozicija br. 2, 1910. figure postaju mrlje boje ili linearne are, a prostor slike treperavi raspored povrina boje u brzom pokretu, s fabulom utonulom u apstraktnu aru; tada je prihvatio fovistiku nedeskriptivnu boju te je svoje slike poeo nazivati muzikim naslovima: Kompozicija, Improvizacija, Lirski; pitanje je da li je Kandinski stvorio prvu potpuno apstraktnu sliku 1910. akvarel s treperavim i isprepletenim oblicima u boji i liniji iz kojih su iezli svi elementi predstavljanja i asocijacije apstraktni ekspresionizam; = slavni prvi apstraktni akvarel kubizam Picassa, Braquea, Grisa, samo je pojednostavljivao, geometrizirao, prerasporeivao, ali nikad nije naputao predmet; Delaunayevi Simultani diskovi ili Kupkina Fuga u crvenom i plavom to su najnepredmetnije manifestacije kubizma do danas, prvi puta su se pojavile 1911-12., a suprematistike slike Maljevia tek 1913-16.; no sam Kandinski, nakon svog prvog pohoda u apstrakciju, nije nastavio u tom smjeru, iako od 1912. radi slike sa sukobima i tenzijama boja, oblika i linija otada je nastavio stvarati niz remek-djela apstraktnog ekspresionistikog slikarstva; velika serija Godinja doba, 1914.; 1914. zbog rata vraa se u Rusiju ostaje do 1921. kad se vraa u Njemaku; 1910-20. slika apstraktno; 1921. postaje profesor u Bauhausu i ulazi u svoju novu fazu; na Kandinskog su utjecale geometrijske apstrakcije Maljevia, Rodenko i konstruktivisti; unato prelasku sa slobodnih formi na obojene oblike omeene pravilnim tvrdim rubovima, akcija slike i dalje ostaje sukob apstraktnih formi; grupu Der Blaue Reiter nisu vezali zajedniki principi nego su oni inili udruenje opozicije (kao i Die Brcke); od 1912. izlazio je i godinjak Der Blaue Reiter gdje su lanovi grupe iznosili svoja miljenja o Picassu i Matisseu; u stvaranju nove kulture i novog pristupa slikarstvu znaaj je pridavan svim vrstama primitivne i naivne umjetnosti; veza izmeu Arnolda Schnberga i Kandinskog iznimno vano za umjetnost s poetka stoljea; u isto vrijeme, a potpuno nezavisno jedan od drugoga otkrivali i artikulirali temeljne pojmove nove glazbe i novog slikarstva glazba prozvana atonalnom, a slikarstvo apstraktnim; Schnberg potkraj prvog desetljea potpuno razbija konvencionalnu kompozicijsku grau uvodei 12 neovisnih tonova koji su u cjelosti osloboeni poznatih tonalnih odnosa; osim toga, vani su mu i teoretski spisi: Teorija harmonije, 1911.; istovremeno Kandinski stvara i osniva Plavog jahaa; Schnberg smatrao da je naziv atonalnost potpuno pogrean za njegovu glazbu, jer bi to znailo da je rije o glazbi bez tona, takoer apstraktno za ono to je otkrio Kandinski nije najsretniji izraz; rije je o umjetnosti lienoj svake reference na predmetnu stvarnost, o

umjetnosti u kojoj linija, ploha i boja stjeu maksimalnu samostalnost, dobivaju ono znaenje i onu slobodu u slici koje je Schnberg odredio pojedinanom tonu u glazbenoj cjelini; 2.sijenja 1911. koncert, upoznaju se S. i K. Schnberg je inae i slikao; 1911. izlae drugi put, i to na izlobi Plavog jahaa; veza izmeu Schnberga i Rusije njegova djela se izvode u Rusiji; KANDINSKI POSLIJE 1921. 1921. iz Rusije se vraa u Njemaku; 1922. postao je profesor Bauhausa; pod utjecajem ruskog suprematizma i konstruktivizma njegovo slikarstvo postupno se okretalo od slobodne apstrakcije ka formi geometrijske apstrakcije; ak i u vrijeme najstroijeg geometrijskog doba njegove slike imale su dinaminu strukturu, s trokutima, krugovima, linijama; Kandinski je isticao svoju strast za ekspresivnom snagom apstraktnih motiva, ali je svoje slikarstvo i dalje smatrao romantinim; bio je nautjecajniji meu nastavnicima Bauhausa; 1926. knjiga Od toke i linije do ravnine; uvijek se zadravao u granicama apstraktnih sredstava; obojeni oblici ive vlastitim ivotom kao mikroorganizmi; njegove posljednje slike su mu vrhunac karijere; 1933. odlazi u Pariz gdje ostaje do smrti; pristupa grupi Abstraction Creation; radi malene biomorfne oblike koji podsjeaju na nadrealizam Miroa; GABRIELE MNTER (1877-1962) supruga i dekorativna uenica Kandinskog; krajolici i mrtve prirode; FRANZ MARC (1880-1916) duhovno je bio najblii tradicijama njemakog romantizma i lirskog naturalizma; Veliki plavi konji, 1911. remek-djelo njegovog ranijeg krivolinijskog stila; tijela konja ispunjavaju vei dio platna; nedeskriptivna boja plava koritena kao muki princip, robustan i duhovan, a uta kao enski princip, blag, vedar i ulan; mijeanjem tih boja, da bi dobio zelenu, boje kao apstraktni oblici dobile su duhovni i materijalni znaaj nezavisno od predmeta; nikada nije napustio prepoznatljivi sadraj (predmet objekt); ivotinjske teme razvijao je iz ljubavi prema ivotinjama; 1911-12. prihvatio je kubistike ideje i forme; pristup umjetnosti bio mu je religiozan, premda nikada nije slikao ovjeka, samo ivotinje i to asimilirane u pejza; U konjunici, 1913-14.- kombinira krivolinijske sklopove s pravokutnom geometrijom, predstava konja je raskomadana i ponovo sastavljena kao povrine apstraktne boje to su plone forme na povrini platna, paralelne s platnom kao kod Delaunaya u slikama Disk, Prozor; intenzivni, ali prozrani tonovi plave, crvene, ute, zelene, ljubiaste; Marcova upotreba boje u toj fazi dugovala je puno Mackeu, ija su esta tema bili ljudi koji se ogledaju u izlozima, to je bilo sredstvo za iskrivljavanje prostora i umnoavanje prikaza; iza 1913. glavno usmjerenje mu je bilo ka jo veoj apstrakciji; AUGUST MACKE (1887-1914) grupa Der Blaue Reiter koja se smatra za ekspresionistiku, zapravo je ukljuivala umjetnike krajnje razliitih priroda, vie su se tu nali povijesnim sluajem, nego po vrstom osobnom uvjerenju; zato i Macke uope nije ekspresionist, ve se tu naao sluajno; poeo je slikati gradske prizore u intenzivnom koloritu, povremeno je eksperimentirao apstraktnom organizacijom, ali su ga zanimali gradski pejzai u kojima pokazuje svoju oaranost izlozima koji kao ogledala preobraavaju perspektivni prostor ulice u prostorni efekt kubizma; pred sam rat, u proljee 1914. otputovao je u Tunis s Kleeom > Mackeovi uzbudljivi tuniski akvareli bili su na samom rubu apstraktnog istraivanja boje; ubijen poetkom rata, pa e to ostvariti Klee; Kleea je jako pogodila bezrazlona smrt bliskog prijatelja; ALEXEJ VON JAWLENSKY (1864-1941) u Abeovoj koli u Minhenu sreo je Kandinskog; slubeno nije bio lan grupe Blaue Reiter, ali je suosjeao s njihovim ciljevima; 1924. nakon rata, osnovao je grupu Die Blaue Vier Plava etvorka: lanovi, uz njega, Kandinski, Klee, Feininger; do 1905. slikao je fovistikom paletom slino Matisseu; udna i prividno izolirana pojava u njemakom ekspresionistikom slikarstvu, mistik s kolorizma prelazi na bauhausku geometriju pa na osobnu formu gotovo apstraktnog ekspresionizma; slike zadravaju osjeaj unutranje vizije, unutranje duhovne snage koju je Kandinski osjeao kao bit ekspresionistikog stava; 1913. Kandinski i Marc izdaju Almanah grupe: smatraju da stvaranje nove kulture i novog pristupa umjetnosti mora biti usko vezano uz utjecaj svih vrsta primitivne i naivne umjetnosti; grupa je izrazito misaono orijentirana, ima rafinirana aristokratska stajalita; 1924. raspad grupe iste godine je sklopljen sporazum etvorice plavih (Klee, Kandinski, Feininger, Jawlensky) Der Blaue Vier;

PAUL KLEE (1879-1940) jedan od najraznovrsnijih, najsloenijih, najsjajnijih talenata 20. st.; da bi uhvatio bit suneve svjetlosti, boje i prozranost atmosfere prelazi na akvarel i neku vrstu poluapstraktne kombinacije boja zasnovane na kubizmu; umjetnost Kleea za razliku od umjetnosti Mondriana i Kandinskog, uvijek je imala korijene u prirodi, a poput njih, u svojim predavanjim (1921-1931. u Bauhausu predaje slikarstvo) i u svom slikarstvu zauzimao se za geometrijske elemente umjetnikog djela toku, liniju, povrinu, vrsto tijelo; boja je bila energija, emocija koja je stvarala raspoloenje; Klee je vrlo rijetko bio isti apstrakcionist; slike mu odiu treperavom energijom koja je prije organska nego geometrijska; njegove slike se nikada nisu temeljile na neposredno promatranoj prirodi osim u ranim radovima i skicama; njegova umjetnost oigledno je izrasla iz tradicija romantizma i naroito simbolizma; Klee je bio primitivac novog senzibiliteta; njegov pedagoki rad umnogome je odredio ikonografiju njegovih djela; sluio se strelicama da bi studentima pokazao liniju sile, pa su te strelice poele ulaziti u njegova djela; 1903-1906. radi bakroreze > tradicija i atmosfera Art Nouveaua + utjecaj Kubina; 1911. lan Plavog jahaa boja mu postaje znaajnija 1914. putuje u Tunis s Mackeom; vraa se vodenoj boji poluapstraktni uzorci boje bazirani na kubizmu; Crveni balon, 1922. djelo fantazije sazdano od apstraktnih elemenata; tamne podvodne scene s ribama; La Belle Jardiniere, 1939. majstor konstrukcije slike i promiljenog planiranja; motiv rastvara u mreasto tkivo isprepletenih linija; boje i linije bude asocijacije i stvaraju irealni svijet mate > utjecaj na nadrealiste; slikarstvo mu se odlikuje lakoom i improvizacijom poput djejeg crtea; nadrealisti su ga smatrali pionirom nadrealizma; krug njegovih eksperimenata bio je tako raznovrstan da je on dodirnuo gotovo svaki aspekt slikarstva 20. st.

PREDAVNJA------------EKSPRESIONIZAM Die Brcke, Der Blaue Reiter Ekspresionizam je posvuda: u Americi, grupa Cobra, fovizam je tk. ekspresionizam, enformel, akciono slikarstvo, Gutai (japanska grupa), ekspresionistika struja body arta, neoekspresionizam 80-ih, 90-ih godina 20.st. Njemaki nakladnik, galerist Herwart Valden je izmislio taj termin - Ekspresionizam je ukorijenjen u romantizmu 19.st. Romantizam sa svojim emotivnim nabojem, no u ekspresionizmu postoji pokrenutost poteza. ''Sturm und Drang'' pokret iz 18.st. koji su propagirali iste ideje kao i romantiari. Entuzijazam prema prirodi. Bune se protiv prosjenosti, obinosti, malograanstva Ekspresionizam prima poticaje iz literature, teatra, glazbe, izvaneuropskih kultura: primitivna crnaka plastika, srednjovjekovna umjetnost (arenilo crkvenih prozora) to se pretvara u kloazonizam. Posljednja izloba ekspresionista je bila za vrijeme nacizma 1937.god. Reim se posebno okomio na ekspresioniste. On pokazuje rastrganog ovjeka iznutra. Nacisti to nisu priznavali. Italija i Njemaka imali reimske umjetnike Od franc. expression izraaj Pretee: Cezanne, V. Gogh, Gauguin, Seurat, Matisse, Munch, Ensor, Holder Ekspresionizam ima izrazito individualistika obiljeja i vue tradiciju iz romantizma. Herwart Valden smatra se tvorcem pojma ekspresionizma Direktno reagira na ratne okolnosti, na surovu stvarnost. Pokret koji je poeo neposredno pred 1.svj.rat Javlja se ~1905.god. jer je tada osnovana grupa ''Die Brcke'' u Dresdenu, u isto vrijeme kada se u Parizu javljaju fovisti na Jesenskom salonu. 1905. Picasso prelazi iz svoje plave u ruiastu fazu, tada umire Cezanne('06.). 1907. retrospektiva P. Cezannea Picasso, 1908. ''Gospoice iz Avignona''. Na njoj ima tragova ekspresionizma iako je to kubistika slika sa utjecajima primitivne umjetnosti. Tada nastaje i futurizam, ~1909. Marinetti fut. manifest Tada nastaju i prve apstrakcije V. Kandinskog Vrijeme psihoanalize: Freud, Jung Proust: mali bljeskovi koji se izdiu iz razine podsvijesti na razinu svjesnog - Krajem 19.st. njem. umj. vie nije tako monotona. Taj oporavak proizlazi zbog utjecaja franc.umj. barbizonci. Nijemci preuzimaju barb.kolu, ali tom tipu pejzaizma daju romantiarski prizvuk. Ta e umjetnost anticipirati pojam njem. ekspresionizma. E. Munch Norveanin; idealizam + simbolizam, otac njem. i nordijskog ekspresionizma James Ensor Belgijac, protoekspresionist Kandinski otac apstrakcije Razvili su se iz Jugendstila i Art Nouveaua filozof Konrad Fidler zanima se za umj. koja je proizvod unutranje nunosti; ''ne postoje iste emocije'' ''umjetniko djelo je proizvod unutranje nunosti. sve treba doi iznutra.''

umjetniko djelo je rezultat jedinstvenih i individuanih umj. percepcija. Vizualne forme se odreuju na principima posebnih selektivnih moi pojedinca. Herwart Valden izdavao asopis Sturm. Nazivao je ekspresionizmom i mnoge druge pravce: fovizam, kubizam, apstrakciju Futurizam: dinamizirani ekspresionizam - Fovizam: dekorativni ekspresionizam Italija, futurizam: priklonjen tehnici, optimistian, svijetao, smatra da e svijet strojeva spasiti ovjeka - Ekspresionizam: tmuran, mraan, melankolija, pesimizam. Ekspresionisti nisu svojevoljni pesimisti. Oni vape za izbavljenjem iz pesimizma, no oni su za tu tragediju sudbinski vezani i ne mogu se odvojiti od nje. Ve 1885 1900 nagovjetaj ekspresionizma: Van Gogh, Gauguin, Ensor, Munch Gauguin princip kloazoniranja obrubljivanja oblika utjecaj na ekspresioniste Franc. fovizam je zadrao veze s prolou secesijske linije, oblo uzgibano slikarstvo. U Die Brcke : iljasti, tvrdi oblici. Boje su iste, arke, pune dinamike, tanki namazi. Die Brcke osnovana 1905.god. antigraanski i nonkomfomistiki stav Reafirmiranje grafike Stil koji su stvorili lanovi grupe je agresivan, arhaian i antigraanski Umjetnikovo psiholoko stanje, nemiri pod utjecajem kojih je izmjenjena slika stvarnosti Slike su trebale postati vrsta seizmografa unutranjih tenji, turbulencija, stanja Racionalno nadahnue je trebalo zamijeniti iracionalnim Reduciranje oblika Ekspresionizam je antiteza naturalizmu i pozitivizmu Ekspresionizam: 1. Die Brcke, 1905 1913, Dresden 2. Der Blaue Reiter 1. i 2. se razlikuju Die Brcke su siroviji, otvoreniji, ekspresivniji. Inspiracija im je izvaneuropska kultura, ali i domaa tradicija kasnogotiko drvorezbarstvo, vitraji. Ovo je prva organizirana grupa njem. ekspresionizma. - 1905. god. ; Die B. odluuju raskinuti sa njem. impresionizmom, neoimpres. tendencijama. Vijugava linija, zoomorfni oblici, dinamika ekspresionizam na neki nain potjee od secesije. To je turobna umjetnost koju su nacisti 30-ih god. prepoznali kao opasnost. Slike djeluju grubo, silovito, deformirano. franc. umj. je utjecala na njem. umjetnike krajem 19.st. prihvaaju impr. te ga malo romantiziraju (Liberman, Korint). Taj je impr. plenerizma impr. i romantizma Oni prihvaaju impr. i pretvaraju ga u ekspr. (Korint) on je spona izmeu njem.impr. i ekspr. I fovisti su utjecali na njemaku umjetnost. No, Nijemci su zaokupljeni sadrajem koji je ispred forme to kod fovista nije sluaj. Die B., sadravaju jednu vrstu izravnosti. Dobiva se dojam da slikaju impulzivno, ne razmiljajui. - Atmosfera tjeskobe, koja je ponekad naglaena arhitekturom. Kirchner, Hekel, Rotluf, Miller mladi studenti arhitekture. Der Blaue Reiter, 1911 1914 introverti, intelektualci. Kandinski, F. Mark, August Macke, Gabriela Mnter. 1911. osnovan u Mnchenu. Grupu su osnovali umjetnici koji su voljeli teoretizirati. Naziv potjee iz radne inicijative Kandinskog i Marka. Ne prihvaajui nagonsko u umjetnosti, to eruptivno oslobaanje, tu fizinost grupe Die Brcke. Oni trae transcendenciju, misaono su orijentirani, rafiniraniji. Sjevernjaki romantizam + slavenski misticizam utjee na tu grupu. Poetika bijega ne ele prikazivati vanjsku stvarnost. Oni bjee u duhovnost. Tee za vrstom asketske mistike. Zbilja kao takva im nije privlana te je tako utrt put Kandinskom. I apstrakcija i vrsta stvarnosti, ali bez vanjskih kontura bia, stvari itd. Kandinski i Mark su idealisti, to je vrsta neoromatinog spiritualizma. Kandinski: ''O duhovnom u umjetnosti'' (knjiga) - ''Sretan svijet stvara realistinu umjetnost, a nesretan apstrakciju'' Kandinski. ''Napredak stvara objektivizam, a dekadencija subjektivizam'' Goethe. Apstrakcija nadilazi konkretne dogaaje, figure, stvari. Kandinski tk. govori o naelu unutranje nunosti kao glavnom naelu po kojem treba formirati umjetnost. Boje razlikuje prema toplinu ili hladnoi, no smatra da je boja uvijek kontekstualna, da boja kao boja ne egzistira van svijeta oblika. -

NOVA OBJEKTIVNOST U NJEMAKOJ: NEUE SACHLICHKEIT, 1918-1924. = NEOREALIZAM kraj rata donio doba kaotine borbe izmeu krajnje ljevice i krajnje desnice; socijaldemokratska vlada nije mogla kontrolirati niti jo uvijek monu vojsku niti sve veu inflaciju; eksperimentalni umjetnici bili su uglavnom na lijevom krilu; neposredno poslije socijal-demokratske revolucije 1918. njemaki ekspresionisti osnivaju NOVEMBERGRUPPE; 1919. osnovano je Radniko vijee za umjetnost; obje grupe povezane su s Bauhausom i s ostalim evropskim zemljama kako bi stvorili zajedniki front SOCIJALISTIKOG IDEALIZMA; njemaka se politika 1924. pomakla desno, a utopizam umjetnika se u mnogim sluajevima pretvarao u razoaranost i cinizam; takva umjetnika utopija stvara jednu novu vrstu socijalnog realizma u slikarstvu, kojoj su dali ime NOVA OBJEKTIVNOST; Bauhaus od 1919. u Weimaru nastojao je ideje Novembarske grupe i Radnikog vijea primijeniti na stvaranje novog odnosa izmeu umjetnika i drutva; konzervativna opozicija primorala ga je 1925. da prijee u Dessau; karakteristike: antimilitarizam umjetnost revolucionarnog sadraja - bliskost sa socijaldemokratima (Rosa Luxemburg) reakcija na konstruktiviste (ovo je figuralno slikarstvo) elja da se srui buroazija (socijalno-kritika komponenta) Berlin postaje pandan Parizu i kriite utjecaja; to je vrijeme bujanja ekspresionizma; teme: prizori s osakaenim vojnicima, scene s prostitutkama, uline scene; u nekim njihovim djelima mogu se nai tragovi maginog realizma, zbog neoekivanog pretjerivanja u detaljima (Dix) ili pak medijevalnog stila i blijedih boja (Beckmann); vana drutveno-kritika veristika crta ove umjetnosti; ona demistificira stvarnost; predstavnici: GEORGE GROSZ (1893-1959) u poetku se mahom izraavao crteima mranih scena berlinskog nonog ivota; ova djela su priprema za njegove kasnije radove pune gaenja nad poslijeratnom Njemakom i ovjeanstvom uope; karikature otkrivaju osobu iju je ogorenost osnailo promatranje autokracije, korupcije, uasa zaraenog svijeta; poslije rata privukla ga je berlinska dada i njene ljeviarske sklonosti; Posveta Oscaru Panizzi, 1917-18. njegovo najfuturistikije djelo; kue su nagnute, mahnita gomila se zbila oko kovega na kojem sjedi smrt, lica su uasnute maske, ovjeanstvo juri u pakao koji je stvorilo vlastitim rukama; umjetnik kontrolira kaos geometrijom zgrada i povrinama na koje dijeli masu; fascinirale su ga scene seksa i nasilja: Mali ubojica, 1918.; rijetko je kojeg umjetnika toliko potpuno inspirirala mrnja; njegov je uobiajeni stil bio krti crte, kombiniran s fluidnim akvarelom; od 1925. u portretnom slikarstvu kratko vrijeme je primjenjivao precizni realizam srodan novoj objektivnosti Dixa; njegovi crtei i slike produuju ekspresionistiku tradiciju; esto je bio u sukobu s vlastima zbog svojih djela pa je od nacizma 30-tih pobjegao u SAD tu se njegova linost sasvim preobrazila Amerika je za njega bila oivotvoreni san; OTTO DIX (1891-1969) njegova djela su najjasnije definirala prirodu Nove objektivnosti; zanemaruje sve plastine eksperimente modernog slikarstva; to je simptom poslijeratne reakcije protiv apstrakcije, reakcije najizrazitije u Njemakoj; no Dixov super-realizam nije bio jednostavno povratak prolosti u tim slikama ima neto nerealno; za tu vrstu super-realizma (za razliku od nadrealizma) skovan je naziv magini realizam: oblik predstavljanja koji poprima atmosferu fantastinog, jer su svakodnevni predmeti prikazani s neoekivano pretjeranom i detaljnom otvorenou; njegove slike bile su jezivi opisi nevjerojatnih uasa rata; u vrijeme nacizma ostao je u Njemakoj; najbolja djela ona gdje nemilosrdno analizira svoje vrijeme: grafiki ciklus Rat i Vojniki rov, 1923. prikazuje razaranja, trule i strahote; izvrgava ruglu mit o slatkoj smrti za domovinu; MAX BECKMANN (1884-1950) najpoznatiji umjetnik vezan za Novu objektivnost; iz spoja kasne gotike (Grnewald, Bosch, Breughel), kubizma i njemakog ekspresionizma, razvio se njegov novi stil; njegov stav izrastao je iz ekspresionizma, uz preciznu, ali iskrivljenu stvarnost (i to je magini realizam); pod utjecajem Delacroixa i njemake akademske tradicije slikao je ogormne religiozne i klasine verzije suvremenih nesrea: 1912. napravio je sliku Brodolom Titanika u stilu Gericaultovog Splava Meduza; bio je u 1. svj. ratu, to ga je otrijeznilo pa je poeo traiti unutranju realnost; nije bio politiki orijentiran, ali reagira na okrutnost rata;

No, 1918 -19. drama muenja i surovosti; figure su iskrivljene u skuenom prostoru, kao u kasnim srednjovjekovnim prikazima muka osuenih na smrt; uas je pojaan eksplicitnim i tonim detaljima; medijevalni stil + blijede boje > dojam maginog realizma; 1933. nacisti ga proglaavaju degeneriranim umjetnikom; odselio u SAD; prvi vrhunac njegovog novog, monumentalno-simbolikog pristupa: triptih Odlazak, 1932-33. alegorija trijumfalnog puta due preko agonije modernog svijeta; lijevo: sadistika nagrenost, ovjekovo muenje drugih, desno: izjalovljenost, neodlunost i ovjekovo samounitenje; njegovu ikonologiju ne moe protumaiti svatko kome se da klju, promatra mora aktivno sudjelovati te svakom gledatelju to moe znaiti neto drugo; triptih Argonauti, 1950. Beckmann, Dix i Grosz bili su 3 najznaajnija umjetnika vezana uz Novu objektivnost; to je nova generacija njemakih umjetnika ije slikarstvo je dokumentacija i kritika stvarnosti; svi su oni proganjani od nacistikog reima, pa bjee u Amsterdam i SAD;

1.
-

PREDAVANJA----------NOVA STVARNOST derivat ekspres. Pokreta nastala kao pojava u velikim njemakim gradovima Berlin, Hannover, Mnchen, Dresden s jedne strane je Pariz, a s druge Weimarska Njemaka obnovljena Njemaka u 20-im godinama vrijeme prosperiteta, napretka, umjetnosti; no i fragmentiranje politikog ivota ''zlatne dvadesete'' Ve 20-ih god. neki umjetnici rade na nain Nove Stvarnosti s kojom paralelno egzistira racionalistika konstruktivna struja Oko Bauhausa Bauhaus ne priznaje takvu vrstu realizma oni rade predmete koji e biti i uporabni Ni Nova Stvarnost, ni Bauhaus nisu odgovarali nacistima Jedan tip realizma koji je idealistiki Neoklasina struja (Italija, Francuska) koja ima uzore u antici i renesansi i vraa se razdoblju prije impresionizma Njem. novi objektivisti afirmiraju njem. identitet, a daju ogorenu kritiku njem. drutva. To je jedan neutralni realizam. Nova Stvarnost se razlikuje od ekspresionizma - izloba: ''Nova Stvarnost, njem. umj. poslije ekspresionizma'' Umjetnost koja je vezana za stvari, bia, pojave koji se vizualiziraju u svojoj vizualnoj pojavi za razliku od ekspresionistikog rasplinjavanja svijeta. Predmeti dre svoj pojavni integritet. Nova je poetika i novi je oblik naturalizma on je detaljistiki detalji postaju previdljivi, preotri. Sve se vidi pojaano, ljudsko oko tako ne vidi. Nema vie ni patetike ekspresionizma.

DADAIZAM CIRIKA DADA: 1916-1919. dade = djeji konji za ljuljanje Cirih, u neutralnoj vicarskoj, bio je prvo znaajno sredite u kojem se razvila umjetnost, literatura i glazba fantastinog i apsurdnog; u to vrijeme okupio mlade umjetnike iz itave Evrope; njemaki pisci: Hugo Ball i Richard Huelsenbeck, rumunjski pjesnik Tristan Tzara, rumunjski slikar i kipar Marcel Janco, njemaki slikar Hans Richter; sve njih u Cirih je doveo rat s kojim nisu eljeli imati nikakve veze i suprotstavili mu vlastiti, provokativni besmisao: zajedno izgovarane simultane pjesme, bruitizam to su ga izmislili futuristi, okantne manifeste, glazbenu buku; slubenoj, prihvaenoj kulturi podrugljivo su suprotstavljani izvornost, primitivizam, djeja naivnost; otkriveni su podsvijest i san kao novi umj. poticaj; jako rairen pravac po svijetu; napadali su tradicije i predrasude zapadne umjetnosti i knjievnosti, reagirali su protiv irenja histerije i mahnitosti zaraenog svijeta u formama koje su bile zamiljene iskljuivo kao negativne, arhaine i destruktivne; marginalni, ludi humor jedna je od dadaistikih trajnih radosti, bez obzira da li se izraavao prilikom itanja poezije priguene bukom glasnih strojeva, u ludim kazalinim ili kabaretskim predstavama, besmislenim predavanjima ili na slikama; slubeni povijesni datum dade je 5. 2. 1916. - Hugo Ball u Cirihu osniva Cabaret Voltaire kao sastajalite tih slobodnih duhova, udrugu mladih umjetnika i knjievnika; 1916. ime dada izmiljeno je da bi se obiljeio pokret koji se tada javljao iz prividnog kaosa Cabaret Voltairea, mada je njegovo porijeklo i danas neizvjesno; dadaisti su osjeali da su razum i logika doveli do velike nesree svjetskog rata, da jedini put spasa vodi kroz politiku anarhiju, prirodne emocije, intutitivno i iracionalno; dada je u poetku bila negativna i pesimistina; cirika dada bila je prvenstveno knjievna pojava iji su ideoloki korijeni bili u poeziji Arthura Rimbauda; u slikarstvu i skulpturi do Picabijinog dolaska jedine stvarne inovacije bili su slobodni reljefi i kolai Jeana Arpa rasporeeni prema zakonima sluaja; dada je bila znaajna kao stanje duha, a ne kao stil ili pokret; ciriki dadaisti snano su se protivili svakom organiziranom programu u umjetnostima, ipak su tri faktora uobliavala njihove kreativne napore: buka (od futurista), simultanost (od kubista) i sluaj; zavretkom rata dada u Cirihu se bliila kraju; JEAN ARP (1887-1966) DO 1920. jedini znaajni umjetnik proiziao iz cirike dade; rodio se u Strasbourgu, tada njemakom gradu koji je kasnije Francuska povratila (Alzaanin); pisao je i odline pjesme; apstrakcija kojoj se okrenuo zasnivala se na prirodi i ivim organskim oblicima; u vicarskoj je sreo Kleea, po povratku u Njemaku Kandinskog, 1912. izlagao je na prvom Jesenskom salonu Herwartha Waldena, 1914. u Parizu kree se u krugu Picassa, Modiglianija, Appolinairea; trebalo mu je jako puno vremena da pronae svoj pravac; eksperimentirao je s geometrijskom apstrakcijom baziranom na kubizmu; preko slikarstva > kola > skulptura; 1916-17. napravio je nekoliko kolaa od komadia obojenog papira drapa papire pa radi crtee kao Tzara rijei iz novina za pjesme; u to doba pronaao je neku vrstu reljefa koji se sastojao od slojeva drveta, iji su oblici nagovjetavali bilje, sa snanim implikacijama ivota, razvoja i metamorfoze (kontura je izrezana iz tankog sloja drveta) konturne linije bile su organske, u smislu to su nagovjetavale nepravilnost ivog organizma; izrezana rupa u krugu obavezno znai pupak (osobito 20-tih); 1916. i 1919. crteima i pjesmama suraivao je u dadaistikim publikacijama; De Chirico prethodnik onog krila nadrealizma koje se slui realistikim tehnikama ili prepoznatljivim predstavama, za razliku od Arpa, koji je prethodnik drugog krila koje se koristi apstraktnim organskim oblicima i proizvoljnom nedeskriptivnom bojom u stvaranju svijeta fantazije; njegovi sljedbenici Miro, Calder;

NJEMAKA DADA: 1918-1923. BERLINSKA DADA: nije bila toliko usmjerena prema umjetnosti, koliko prema politici i drutvu; RICHARD HUELSENBECK 1918. sastavio je svoj dadaistiki manifest; HANNA HCH, GEORGE GROSZ i JOHN HEARTFIELD predstavljali su berlinsku dadaistiku ljevicu i upotrebljavali dadu za izraavanje svojih ranih komunistikih simpatija; Grosz i Heartfield razvili su tehniku fotomontae, koju su potom oduevljeno preuzeli ruski konstruktivisti; rat je bio iscrpljujui i beskrajan, atmosfera je pogodovala irenju dadaizma; Huelsenbeck je zapoeo dadaistiku kampanju poetkom 1918. govorima i manifestima koji su napadali sve faze umjetnikoga statusa quo, ukljuujui ekspresionizam, kubizam i futurizam; u Berlinu je dada poprimila pobunjeniko-revolucionarna obiljeja; teili su direktnim politikim akcijama; poslije rata nastupilo je razdoblje politikog kaosa; berlinska dada ubrzo je prihvatila ljeviarsko usmjerenje; asopis Neue Jugend koristio se dadaistikom tehnikom u politikoj propagandi; Grosz je za njih napravio mnoge socijalne i politike crtee i slike; ismijavao je ratne profitere i moralne propalice; u vizualnim umjetnostima znaajan izum ili otkrie bila je fotomontaa pomou koje su se stvarali dadaistiki efekti, a kasnije i nadrealistiki; oni su se stvarali izrezivanjem i ponovnim lijepljenjem u novom i okantnom kontekstu, fotografija pojedinih linosti ili dogaaja, plakata, omota za knjige... fotomontaa prikazivala jednu temu s vie razliitih toki gledita i iz razliitih perspektiva, esto popraena kratkim satirinim tekstovima; i Hausmann i Grosz su tvrdili za sebe da su osnovali dadaistiku fotomontau; tehnika je potjecala iz kubistikih kolaa, osim to je u ovoj verziji, predmet bio glavni; KURT SCHWITTERS (1887-1948) iako nije bio primljen u dada klub, bio je najistiji eksponent duha dade u Njemakoj; nakon to mu je bio onemoguen pristup u berlinsku dadu, osnovao je svoju varijantu u Hannoveru, pod nazivom MERZ (izvedeno iz Commerzbank) umjetnost smea; radio je kolae iz otpadaka naenih na ulici kutija cigareta, karata, novina, dasaka, ianih mrea; djela (merzbilden) koja je stvarao bila su ozbiljno prouena kao kubistike strukture, ali bitno drugaija od kubistikih, futuristikih; radi i konstrukcije u sobi svoje kue u Hanoveru ogromna apstraktna gipsana skulptura sa upljinama posveena dadaistikim i konstruktivistikim prijateljima (Mondrian, Maljevi, Mies, Lisicki); Merzbau = merz-graevina (1920-36), je rastao tokom 20-tih godina stalnim dodavanjem svakojakih materijala, dok nije ispunio sobu; to su mu unitili nacisti, pa je drugi napravio u Norvekoj, a trei u Engleskoj jedini sauvani u Newcastleu; rekonstrukcija prvotne Merz-graevine iz Hannovera, oblikovno-arhitektonskog izraza Schwittersove doivotne enje za stapanjem svih umjetnosti, bila je jedan od vrhunaca izlobe Haralda Szeemanna Sklonost gesamtkunstwerku iz 1983.; njegovi kolai od papira, drva, komadia tkanine, lima, ice ili jutenog platna svjedoe o tome da materijali koji se primjenjuju u umjetnosti nisu od velikog znaenja; dovodei u pitanje tradicionalne vrijednosti, otkrio je sakrivenu poetiku beznaajnih stvari; sakuplja starudije u ijem djelu dada dosie vrhunac; njegovo stvaralatvo bilo je vaan poticaj za materijalne slike kasnijeg enformelistikog razdoblja, bliske pokretu arte povera, za pop art i neo dadu; usprkos fantaziji i otpadnom materijal u njegovim djelima, ona su izraavala gotovo mondrianovski tanke odnose i proporcije; kroz prijateljstvo s T. Van Doesburgom poinje se zanimati za geometrijsku apstrakciju i konstruktivizam; MAX ERNST (1891-1976) DO 1921. dominantna umjetnika osobnost u Kelnu: 1919. u Klnu osniva novo krilo dade, zajedno sa Jeanom Arpom; u svojim je kolaima proizvoljno slagao fragmente stvarnosti, stvarao potpuno nov sustav meusobnih odnosa stvari i pojmova i time utro put nadrealizmu; njegove slike sve do odlaska u Pariz 1921. (prije je bio u Klnu) imale su korijene u kasnoj gotikoj fantaziji Drera, Grnewalda i Boscha te njemakih romantiara Klingera i Bcklina; ta gotika kvaliteta ostala je najdosljednija odlika njegovih fantazija; 1919-20. radi kolae i fotomontae s metamorfozama i dvostrukim identitetima objekata; koristi bioloke crtee mikroorganizama i gravure iz 19. st. sve je to kasnije karakteristino za nadrealizam; Arp je otiao ka apstraktnom, organskom nadrealizmu u kojem figura ili ostali objekti mogu biti nagovijeteni, ali rijetko kada eksplicitni; Ernst, slijedei primjer De Chirica, potaknut vlastitom gotikom imaginacijom, postao je glavni utemeljitelj onog krila nadrealizma koje je koristilo magini realizam, tj. precizno ocrtane, prepoznatljive objekte, iskrivljene i preobraene, ali ipak prikazane nemilosrdnim realizmom; Slon sa Celebesa, 1921. nepovezani elementi, nije namijenjena racionalnom tumaenju niti je simbolina, ta slika nagovjetava komar, djeluje na nivo percepcije ispod svijesti;

1925. otkriva FROTTAGE trljanje > papir polae na neravnu pozadinu, pa trljanjem izvlai teksturu drva, lia...a potom to reorganizira; to dovodi do ekspresionistikog izgleda njegovih slika 30-tih; Pieta ili revolucija noi pred zidom, iz kojega s desne strane stri tu, stoji malograanin u ogrtau, a na rukama nosi mladia plave kovrave kose, odjevenog samo u hlae i koulju; Sveta Cecilija prikazana kao lik uzidan na pominom postolju, golubica to lebdi okomito u zraku i hvata s donje strane otvoreni trokut, sastavljen od tri kugle NJUJORKA DADA: 1915-1920. nastaje za vrijeme Prvog svjetskog rata, dolaskom Marcela Duchampa i Francisa Picabije u NY, gdje su nali odgovarajue okruenje u avangardnoj galeriji Alfreda Stieglitza; on je roen u SAD-u, studirao je u Berlinu, postaje pionir umjetnike fotografije; otvara galeriju na adresi 291, na Petoj aveniji, zato se zvala 291; 1915. Stieglitz je osnovao asopis 291; izlobe i lanci bili su posveeni svim umjetnostima i predstavili su amerikoj publici evropske majstore, kao to su Toulouse-Lautrec, Matisse i Picasso; kronoloki prije dadaistikog pokreta u Cirihu, sline ideje neovisno su se razvile u NY; tu su bili i Man Ray, Morton Schamberg; umjetnik od najveeg ugleda i utjecaja bio je Marcel Duchamp, koji je zapravo i stvorio NY dadu; MARCEL DUCHAMP (1887-1968) POSLIJE 1911. njegova slikarska karijera bila je gotovo zavrena kad je 1915. stigao u NY; Akt koji silazi niz stepenice, br.2, 1912. kubistiko fasetiranje i simultanost koristi u izraajne, a ne formalne svrhe; kubizam tek radi izraza, ali zapravo nije, jer forma nije kubistika; iako je koristio neke kubistike pronalaske, izraavao je razoaranost kroz satirini humor njegovi izvori su prije bila knjievna nego umjetnika djela; 1912. Duchamp i Picabia prelaze na slikanje strojeva, koje su predstavljale njegove izume; Kralja i kraljicu ometaju brzi aktovi, 1912. figure nisu samo mehanizirane nego predstavljaju strojeve u radu koji ispumpavaju neku vrstu seksualne energije jedne u drugu; te fantazije o seksualnim strojevima nastavile su se u nizu slika: Djevica, 1912., Nevjesta, 1912., Prijelaz djevice u nevjestu, 1912. ta djela su vrhunac D. slikarske karijere; u tim slikama je nastojao ponovo izraziti ljudski sadraj u kubizmu; sumnjajui u tradicionalnu vrijednost slikarstva i skulpture kao legitimnih oblika suvremenog izraza, odluan da uniti kubizam, on je ipak stvarao slike koje imaju nesumnjivu vrijednost, harmoniju i simbolizam u okviru postojeeg umjetnikog rjenika; moda ga je to priznanje (samom sebi) navelo da se odrekne slikarstva u 25. godini; radi skice za Nevjestu svuenu do gola od svojih momaka na Salon de la Section dOr, 1912. izlae svoje najbolje slike u Parizu; meunarodna izloba u Arsenalu Armory show, 1913. za tu izlobu, koja se trebala odrati u NY, u Francusku dolaze Walt Kuhn, Arthur B. Davis, Walter Pach da izaberu djela francuskih slikara; izlobu je organiziralo Udruenje amerikih kipara i slikara: izabrane su 4 Duchampove (Akt koji silazi niz stepenice, 1911. izaziva skandal na izlobi, a Duchamp postaje internacionalno zloglasan; unato tome sve 4 slike prodane; Kralj i kraljica ometani brzim aktovima, 1912., Portret ahista, Tuni mladi u vlaku) i 2 Picabijine slike; to je najspektakularniji dogaaj u povijesti amerike umjetnosti na poetku 20. st.; sadravala je djela 19. i 20. st. od Ingresa, impresionista, simbolista O. Redon do fovista i kubista, Picasso, Braque te skulpture Rodina, Maillola, Brancusija, Nadelmanna, Lehmbrucka; odbijena su djela orfista i futurista; kritiari napadaju Matissea i Duchampa; rezultat je odlina posjeenost izlobu je vidjelo 75 tisua ljudi; pravi utjecaji izlobe bit e vidljivi tek za 30 godina; ovom izlobom dovedene su dadaistike ideje u SAD; u meuvremenu je nastavio s eksperimentima prema jednoj vrsti umjetnosti ili neumjetnosti baziranoj na svakodnevnom sadraju s novim znaenjem koje je odreivao umjetnik; 1913. uveo je 2 novine u skulpturu 20. stoljea: mobil-skulptura (fiziki se kree) i readymade (ili naeni predmet) skulptura koja je stvorena od postojeih, najee sasvim obinih predmeta; izbor tih ready made predmeta nikad nije bio diktiran estetskim osjeajem i zasnivao se na reakciji vizualne ravnodunosti, s totalnim nedostatkom dobrog ili loeg ukusa; svakodnevne predmete unio u izlobeni prostor i proglasio ih umjetnikim djelima; bio je daleko ispred svog vremena; s njim zapoinje brisanje granica, interdisciplinarnost, tj. stapanje slikarstva, kiparstva, ambijenta i umjetnikog objekta; ponekad je na ready madeu ispisana reenica; ona je vana ne kao naslov ve da prenese duh promatraa prema drugim, verbalnijim podrujima; kasnije uvodi reciproni ready-made: koristi Rembrandta kao dasku za peglanje; ak je rekao kako su tubice kojima se slui umjetnik takoer industrijski i ready made proizvodi, moramo izvesti zakljuak da su sve slike na svijetu potpomognuti ready made; uivanje u paradoksu, igra vizualnog nasuprot verbalnom, sklonost dvostrukim i trostrukim znaenjima; stalna rasprava da li su ready-madei uope umjetnika djela? D. je tu bio jasan: umjetniko djelo ini zamisao, otkrie a ne jedinstvenost objekta; vanost ovih teza je utjecaj koji imaju na iroki spektar umjetnika 50-tih i 60-tih godina: neodada, pop-art, minimalizam, konceptualna umjetnost; oni bi inkorporirali pronaene objekte u svoja djela,

namjerno ih ostavljali drugima da dovre njihov posao ili bi ponekad izbjegavali cijeli objekt svoga rada, pa prezentirali mjesto gdje bi on trebao biti; za izlobu Njujorkog udruenja nezavisnih umjetnika 1917. ponudio je porculanski pisoar nazvan Fontana, potpisan R. Mutt; kad je eksponat bio odbijen izaao je iz udruenja; Fontana (pisoar) je bila najslavnija od svih njegovih ready madea; potpomognuti ready made 1919. fotografija Mona Lise s nacrtanim brkovima i bradom + naziv L.H.O.O.Q Nevjesta svuena do gola od svojih momaka, ba ili Veliko staklo, dovreno 1923. zbroj je umjetnikovih snova o strojarskom dobu; matematiki izvedena boginja ljubavi, ispod koje se roje njeni momci, obini trutovi ili prazni kalupi u koje se ulijeva sperma neprestano mljevena valjcima drobilice za okoladu sloeni ljubavni stroj; MAN RAY moda jedini Duchampov uenik; osnovao podrunicu dade u NY zajedno sa Duchampom i Picabiom; Poklon, 1921. obrnuto postavljeno glaalo u iju je plohu utisnuto 13 avala; Emak Bakia, 1927. iz volutno ukraenog vrata kontrabasa pada plavi pramen; on je pretea mnogoega to je deset godina kasnije utjecalo na nadrealistiku skulpturu; PARIKA DADA: 1919-1922. Duchamp i Man Ray dovrili su njujorku dadu jednim brojem asopisa NY dada; dada u Parizu traje i nakon raspada NY i cirike dade, a u Njemakoj je samo Schwitters nastavio individualni dadaistiki pokret; od 1918. surauju pariki pisci Aragon, Breton i Tzara; Tzara dolazi u Pariz, Picabia ve izdaje svoj 391; tako se pred kraj rata dadaistiki pokret razvijao u Parizu, ali je prije svega knjievne prirode; parika se dada sastojala od estih manifesta, demonstracija, asopisa koji su nasilniji i histeriniji nego ikad; traje dok su se sve ostale dade ve ugasile, a kulminira kongresom 1922.; bivim dadaistima ukljuujui i Picabiju koji je krenuo za Bretonom, prili su novi, snani glasovi, Cocteau i Ezra Pound; 1924. ta se grupa konsolidirala pod imenom NADREALIZAM;

METAFIZIKA KOLA = talijanski pokret, osnovali su ga 1917. Carlo Carra i Giorgio de Chirico; ideja im je bila nadii impresionizam kao slikarstvo lijepog privida i doprijeti do unutarnjeg smisla stvari; zajedniki razradili estetsku teoriju Pitture metafisiche, slikarstva metafizikih prostora punih duboke melankolije, osamljenosti i straha; zaokret od futurizma bio je ogroman nadmonu dinamiku zamijenila je tjeskobna tiina, a materijalistiki prikaz predmetnog svijeta njegova metafizika dimenzija; slikari su se okrenuli majstorima rane renesanse Uccellu, Massacciu i Pieru della Francesca, njihovim preciznim prikazima likova i predmeta i paljivo proraunatoj perspektivi; GIORGIO DE CHIRICO (1888-1978) povezuje romantiarsku fantaziju 19. st. s iracionalnim pokretima 20. st, dadaizmom i nadrealizmom; roen u Ateni od roditelja Talijana, preselili su se u Minhen, oduevili ga Bcklin i Max Klinger; njegova koncepcija slike kao simboline vizije zasnivala se djelomino na Nieu, sve do odreene forme koju je dobijao taj san = pusti talijanski gradski trg u jesenje poslijepodne kada je zrak neprirodno prozraan, a sjene duge; dok je bio u Njemakoj, tamo su bile popularne idealistike i mistike filozofije, a moderna teozofija je postala meunarodni kult; psihoanaliza, prouavanje podsvjesnog, simbolizam snova i vanost instinkta imali su velik znaaj za umjetnike koji su teili novim oblicima izraavanja; De Chirico je stalno ukazivao na metafiziki sadraj svojih slika sluei se tim izrazom slobodno ili netono da bi obuhvatio razliite efekte neobinosti, iznenaenja i oka; boravei u Firenzi utvrdio je predmet, ikonografiju i raspoloenje usamljenosti, neobinosti i melankolije; neki nazivi slika: Zagonetka jesenjeg popodneva, 1910., Zagonetka proroita, Nostalgija beskraja, 1913-14. predmet je trg talijanskog grada s renesansnim fasadama, skulpturalnim spomenikom; ponekad udna tuna pusto De Chiricovih trgova poprima dimenziju straha, izoliranosti u ogromnom praznom prostoru; Melankolija i tajna ulice, 1914. remek djelo, najljepi primjer duboke perspektive iskoritene za stvaranje emocionalnog efekta; raspoloenje zastraujue neobinosti; njegov perspektivni prostor ima arhitektonsku jasnou talijanske renesanse; revolucija De Chirica je bila jednako znaajna za nadrealiste kao kubizam za apstrakcioniste; njegova rana faza do 1920. najznaajnija faza; mnoge njegove naslove izmislili su kasnije Andre Breton i nadrealisti; 1914. se javlja interes za artikulirane drvene figure koje se upotrebljavaju na satovima crtanja, krojake lutke; 1915-19. u Ferrari De Chirico je saeo svoja ispitivanja u potpuno razvijen, zreli stil; tu je sreo Carla Carra i Filippa de Pisisa osnovali Scuola metafisica; 1914-15. poeo je slikati skuene arhitektonske ambijente u kojima objekti dobivaju vie mjesta; slike iz tog doba: Proroica, 1915. (lutka), Uznemirujue muze, 1916. (tri lutke na glavnom trgu Ferrare), Veliki metafiziki enterijer, 1917.; i njegova djela se mogu staviti pod nazivnik magini realizam; u slike uvodi krojake lutke manichini; vaenje stvarnih predmeta iz uobiajenog konteksta, smjetaj u okruje kojem ne pripadaju; najrazliitiji predmeti: gumene rukavice, gipsani odljevi, voe, keksi... CARLO CARRA (1881-1966) naputa futurizam kad upoznaje 1917. De Chirica; koloristiku fluidnost svojih futuristikih slika zamijenio discipliniranijim stilom srodnim analitikom kubizmu; nakon 1912. traga za novim sadrajem i za formama plastinijim i manje fragmentarnim od futuristikih; radi slike koje su gotovo pastii De Chiricovih slika; 1918. objavio je Pittura metafisica, knjigu u kojoj je izloena njegova filozofija; De Chirico je osjetio da mu nije dato duno priznanje te je prekinuo suradnju, prijateljstvo i metafiziku kolu; bit metafizike kole bila je u uvjerenju nekolicine umjetnika (De Chirico i Carra) da odgovor na dilemu moderne umjetnosti lei u plastinom preoblikovanju renesansne vizualne realnosti, naroito linearne perspektive; metafiziki slikari zadrali su forme renesansne realnosti, perspektivni prostor, prepoznatljiv ambijent, skulpturalne figure i objekte koji su izazivali iznenaenje i ok, stvarali atmosferu udnovatosti, straha i uasa;

PREDAVANJA--------METAFIZIKA UMJETNOST 1917.god. Giorgio de Chirico - U Ferari je sreo Carla Carru (futurista) i Filipa de Pisisa. Sreli su se u vojnoj bolnici i osnovali udruenje Scuola Metafisica ~1917.god. Prikazuje se navodno realna slika grada, ali se dobiva dojam da ta realnost ima u sebi klicu irealnosti. To je opsesivna realnost. To je u krajnjoj konsekvenci nerealnost slina snu.

Razlika futurizma i metafizike umjetnosti: futurist prikazuje dinamiku, novi svijet, strojeve, a metafiziari tjeskobu, prostore koji izgledaju bez ivota. Svi kao da su umrli ili odseljeni. Najee prikazuju grad, ali prazan. Carra i de Chirico se razilaze kada Carra ne spominje de Chirica u svojoj knjizi. - Savinio, de Pisis, Mario Sironi, Giorgio Morandi ostali predstavnici Preoblikovanje renesansne vizualne stvarnosti na tom treba temeljiti modernu umjetnost Prostor je izduen Dovoenje predmeta koji ne idu zajedno u bliski dodir slinost nadrealizmu Puno sjena koje su preduge. Osjeaj nelagode. Nema previe iskrivljavanja, ali neto tu stvarnost ini nerealnom. Nietzche njihove vizije se temelje djelomino na njihovoj filozofiji. Giorgio de Chirico uvodi u slike krojake lutke manikini dolazi do vaenja stvarnih predmeta iz uobiajenog konteksta (gumene rukavice, gipsani odljevi, voe, keksi) uzori su mu romantiari 19.st. To je jedna vrsta iracionalizma. Beklin, Klinger utjeu na njega - Slika ''Vizija Italije'' 1904., prizor koji je tipino de Chiricovski Upravo na tom dvojstvu igra i Chirico. Osjeaj skrivenog to moe biti opasno to stvara nelagodu Perspektiva nije u slubi objektiviteta, ona ima ekspresivni element. Ona slui da bi konstruirala svijet tajne, usamljenosti, straha. Carlo Carra 1918. godine objavio je knjigu ''Pittura metafizicca'', izloio filozofiju, nije de Chiricou dao vanost/priznanje pa su prekinuli suradnju. Kubistiki elementi (analitiki kubizam) Trajna melankolija Giorgio Morandi Mrtve prirode - To nije konkretna mrtva priroda, nego arhetipska mrtva priroda. U poetku pod utjecajem Cezannea Slikarstvo mu je skulpturalno, jako istaknuti volumeni. -

NEOROMANTIZAM neoromantizam i magini realizam dvije su najjasnije odredljive reakcije vezane za nadrealizam 30-tih; ti pravci su paralelni s nadrealizmom, a ne njegovi izdanci, to je dio reakcije protiv kubizma i apstrakcije; etiri kljune linosti: CHRISTIAN BERARD, BRAA EUGENE BERMAN I LEONID BERMAN i PAVEL ELIEV; MAGINI REALIZAM proizlazi direktno iz De Chirica, stvaraju misteriju i uznemirenje ak i onda kada je teko tono shvatiti zato (frojdovske slike iz snova); PIERRE ROY (1880-1950) otac maginog realizma; Opasnost na stepenicama (zmija na stepenicama) melodramatinost ove slike je oigledna; precizna izrada, eliminiranje svih nebitnih elemenata i neobjanjivost zbivanja ine je zastraujuom; PAUL DELVAUX (1897-1994) sporo je doao do nadrealizma; od 1935. slikao je svoje snove o lijepim i golim enama: Usnula Venera, Noni vlak; Ulaz u grad osjeaj odsutnosti; nostalgina tuga ak i njegove erotske aktove pretvara u neto nerealno; nage djevojke tumaraju naokolo izgubljene u svojim snovima; BALTHUS (1908-) Poljak; boje su mu hladne i neutralne, svaka figura ide svojim poslom, nesvjesna svega to se oko nje dogaa; PREDAVANJA-----MAGINI REALIZAM Izmeu nadrealizma i fotorealizma Frank Roh ga prvi spominje, knjiga iz 1935. gdje se magini realizam javlja kao pojam u sklopu ekspresionizma - Pojam maginog realizma opisuje kao derivat Nove Stvarnosti Veza sa talijanskom metafizikom kolom Europa i Amerika 20-e, 30-e, 40-e godine Precizna, realistina slika svijeta Nema izoblienja svijeta Magino proizlazi iz susreta razliitih dimenzija stvarnosti i pojava koje ne idu zajedno - De Chirico im je veliki uzor Postoji uzrok nemira koji je teko otkriti Pierre Roy ''Metriki sustav'', ''Opasnost na stubitu'' dvije slike od Roya Predosjeaj da e se neto dogoditi Magritte Neobina scenografija Stil: precizan, podroban, detaljistiki - Stvarnost je i naivna i opasna Magritteov princip: dojam da uvijek neto isklizne iz stvarnosti Iluzija i stvarnost su u neobinom odnosu, kao da je dolo do zamjene. Paul Delvo Belgijski slikar - Gole ene; prirodnost njihovog pojavljivanja naglaena je pojavom mukarca koji nisu svjesni njih. Sve je precizno realistino. eljeznike stanice, vlak koji odlazi u daljinu. Baltuz Glosovski Poeo sa slikom ''Ulica'' iz 1933. godine. Likovi su odsutni, bezlini, meusobno se ne primjeuju, hodaju poput automata. esta tema: obnaene djevojice. Zaokupljenost seksualnou koja se budi. Djetinja zaokupljenost vlastitim tijelom. Hans Velmer iz Berlina u Pariz meu prvima se bavio assemblageom raskomadane lutke koje su onda spajane, dijelovi tijela kao da su krivo srasli. Oscar Dominguez radi assemblage Tehnika dekalkomanije slika se na podlozi vodenim bojama, onda se jakim pritiskom sve preslika na drugu stranu. Na Detoni je oponaao tu tehniku. Meret Oppenheim 1936. godine, ''alica za kavu u krznu'' ''Doruak u krznu''. Hopper obini prizori, blii je De Chiricu, sve je oskudno slike puste -

Ivan Albright Mikroskopski realist. Starci, ljudi koji kao da su ve polumrtvi, ivi mrtvaci i kapilarna propadljivost.

NADREALIZAM koncept nadrealizma nije se pojavio sve dok se dada u Parizu nije ugasila; 1922. Breton je postao sve razoaraniji dadom zato to ona postaje institucionalizirana i akademska i predvodio je pobunu koja je razbila pariku dadu; 1922. postao je glavni urednik lista Letterature i kontaktira s Picabiom, Man Rayem koji je eksperimentirao s apstraktnim fotografijama (rayogrami) i Maxom Ernstom; umjetnici i pisci nastavili su ispitivati automatsko pisanje, poeziju maginog i svijet snova; prvi nadrealistiki manifest, 1924. autor Breton; nadrealizam = ist fiziki automatizam kojim se eli izraziti djelovanje misli; misli diktirane u odsustvu svake kontrole koju bi vrio razum, izvan svih estetskih ili moralnih preokupacija; Breton je nadrealno stanje zamiljao kao trenutak otkrovenja u kojem se razrjeavaju kontradikcije i suprotnosti snova i realnosti; drugi nadrealistiki manifest, 1930. istiu se elementi sluaja, nehotinosti i koincidencije u stvaranju umjetnikog djela; to su ispitivali i dadaisti; na dadaiste i nadrealiste odluujue je djelovao rat; on ih je naveo na izoliranost i otuenost od drutva i prirode; umjetniko djelo mora biti djelo unitenja kao i djelo stvaranja; nadrealistima je implicitna potreba za pobunom protiv svega (institucija i filozofija, protiv tradicije, obitelji, drutva i Boga); kako su individualizam i usamljenost bili u biti pokreta, umjetnici su prvenstveno teili individualnosti; inzistiranje na snovima, podsvijesti, automatizmu i sluaju; mnogi priznati umjetnici (Picasso ili De Chirico) koje su nadrealisti asimilirali, bili su individualnosti i dugo prije nadrealistikog manifesta 1924. prva zajednika izloba nadrealistikih umjetnika - 1925. u Galerie Pierre: ARP, DE CHIRICO, ERNST, KLEE, MAN RAY, MASSON, MIRO, PICASSO; te godine priao im je i YVES TANGUY; nadrealistika galerija otvorena je 1927. i tada im prilaze i DUCHAMP i PICABIA; RENE MAGRITTE i DALI prili su kasnije (oko 1928.); = to je prva generacija nadrealistikih umjetnika; Paul Klee je u Bauhausu tada stvarao najarobnije fantazije; Duchamp snima Anemic Cinema (tipian njegov anagram) 1924. u Man Rayovom studiju; prvi veliki primjer nadrealistikog filma: Kabinet doktora Caligarija od Roberta Wienea, 1919. ??? La Chein Andalou, 1929. Dali i Bunuel klasik nadrealistikog filma; FRANCIS PICABIA (1879-1953) NAKON 1914.: iz bogate kubansko-francuske obitelji; stekao glas plejboja dade i nadrealizma; 1908-09. s impresionistima prelazi na kubizam; 1915. sudjeluje u amerikoj verziji dade, zajedno s Duchampom; 1916. se vratio u Evropu i u Barceloni osnovao list 391; izdavao ga je u Njujorku, Cirihu i Parizu do 1924. 1918. susreo se s cirikom dadom; bio je aktivan u parikoj dadi; uvijek buntovan, kasnije se vratio realistinoj umjetnosti, a nakon nadrealizma slikao je i akademske aktove; krajem 2. svj. rata preao je na apstraktno slikarstvo; vie od ijednog dadaista i nadrealista izuzev Duchampa i Arpa, Picabia je unosio istu besmislicu u eksperiment; JEAN ARP (1887-1966) NAKON 1920.: 1922. otiao u Pariz i bio aktivan u parikoj dadi; 1924. aktivno se ukljuio u nadrealizam; suraivao i u De Stijlu; tokom 20-tih Arpov omiljeni materijal bilo je drvo u kojem je radio bojane reljefe, a eksperimentirao je i s geometrijskom apstrakcijom; 1920. naputa geometrijske oblike i ve se vrsto drao uvjerenja da je umjetnost plod koji raste u ovjeku; oslikao je 10 prostorija kavane LAubette u rodnom Strasbourgu 1927-28.; njegovi murali za tu kavanu bili su najsmjeliji, najslobodniji i najjednostavniji primjeri organske apstrakcije; u njima je koristio omiljene motive: pupak, gljivaste glave, sportski brkovi i tokaste oi; ti murali su spadali u najznaajnije dotad izraene apstrakcije organskog ili biomorfnog tipa (uniteno 1940.); 20-tih radi kolae pod naslovom Rasporeeni prema zakonima sluaja; Arp je nezavisno od Duchampa usmjeravao u izvjesnoj mjeri sluajan raspored elemenata, a stvaranje umjetnikog djela lei u umjetnikovoj motivaciji, vaan element je izvor sluaja, a ne sam sluaj; 1930-tih Arp modelira u gipsu i glini, a kasnije je to prenosio u broncu ili mramor; dijelio je Brancusijevo miljenje za masu kao osnovni element skulpture vie nego za prostor; od poetka njegove slobodno stojee figure odlikovale su se svojom skulpturalnom koncepcijom; Arp je davao imena tek kad su djela bila dovrena, cilj je bio izazivanje asocijacija ili zbunjivanja i razbjenjenja promatraa; to su uveli dadaisti, a razvili nadrealisti; Arp je to zvao ljudska konkrecija biomorfna skulpturalna forma koja podsjea nekim dijelovima na dijelove ljudskog tijela koje je mogue identificirati (humanoidna apstrakcija);

konkrecija je ovrsnue mase, neto to se razvija; Ljudsko lunarno sablasno najmonumentalnije djelo, u kojem su spojeni viestruko nagovjeteni predmeti o krunom prostornom organizmu; radi kolae od izderanih papira; MAX ERNST (1891-1976) NAKON 1920. 1922. dolazi u Pariz; Slon sa Celebesa bila je glavna slika njegovog predparikog doba; znaajni tada i njegovi dadaistiki kolai; Sastanak prijatelja, 1922. najznaajnija slika je grupni portret parikih dadaista, prvih nadrealista i ranijih umjetnika u lunarnom pejzau; Dvoje djece kojima prijeti slavuj, 1924. fantazija je naglaena elementima pravog reljefa; 1925. poeo je raditi frottage crtee koje je tako nazivao; papir na neravnoj povrini, trljao je olovkom (kao kad se radi otisak novia); tako nastala slika posljedica je zakona sluaja; 20-tih i 30-tih Ernstove slike poprimaju ekspresionistiki izgled, koji podsjea na romantiare 19. st. (Moreau, Bcklin); (grata = struktura biva ugrebana u povrinu slike) Nadrealizam i slikarstvo, 1942. prikazana udovina zvijer napravljena od blago zaobljenih dijelova ljudske anatomije, zmija i ptijih glava; sukob izmeu nadrealizma i apstrakcije; zanimanje za geometriju Ernst podvrgava satiri; 30-tih polako prelazi u skulpture; SKULPTURA MAXA ERNSTA 1934. uz Giacomettija poeo se baviti skulpturom; faze: 1.jajoliki oblici sa arama u Arpovom stilu 2.djela u gipsu za odljev u bronci, Ptija glava 3.od 1944. u SAD je izvodio niz frontaliziranih figura koje podsjeaju na afriku skulpturu, Picassa i Duchampa; JOAN MIRO (1893-1983) Katalonac; jedan od najveih nadrealistikih talenata i slikara 20. st.; 1916-18. njegove prve slike pokazuju utjecaj Cezannea i Van Gogha; suvremeni umjetnici kojima se poeo oduevljavati bili su Matisse i Picasso; 1919. Akt s ogledalom mijea kubistiko fasetiranje, povrine plone boje i geometrijske are sa skulpturalnom figurom; do 1924. slika u tradiciji geometrijskog, primitivnog realizma; grupom slika iz 1923-24. ulazi u podruje fantazije, stvarajui svoj rjenik udesnog; u prvim parikim godinama privukli su ga dadaisti, Klee i Breton; srodnost izmeu Miroa i Arpa je velika i zasniva se uglavnom na njihovoj zajednikoj ljubavi prema organskim oblicima i donekle srodnom humoru; poetkom 30-tih Miro je poeo eksperimentirati s kolaem i asemblaom; na preteno apstraktnu svrhu ovih slika ukazuju njihovi neutralni naslovi; nakon mirnog i apstraktnog intervala Miro je nastavio rad na svojim neobuzdanim slikama: Dekoracija djeje sobe, 1938.; 40-tih razvija svoju vrstu simbolizma vezanu za dogaaje u panjolskoj; kao voa organsko-apstraktnog krila nadrealizma imao je utjecaj na mlae amerike slikare koji su tada traili put iz gliba socijalnog realizma i regionalizma; niz gvaeva Sazvjea, to su prikazani 1945. u NY, utjecali su na pojavu apstraktnog ekspresionizma; krajem Drugog svj. rata radio je na slikama velikog formata s pasaima guste boje ili prozranog atmosferskog tona; najmonumentalnija izvedba: 2 keramika murala za sjedite UNESCO-a u Parizu, nazvani Dan i no; NADREALIZAM 30-TIH dva smjera nadrealistikog slikarstva: 1. MIRO, MASSON, MATTA organski nadrealizam (apsolutni, biomorfni); u toj tendenciji prevladava automatizam, diktat misli bez kontrole duha i rezultati su obino bliski apstrakciji; 2. PIERRE ROY, SALVADOR DALI, YVES TANGUY, RENE MAGRITTE, PAUL DELVAUX prikazuje prepoznatljive prizore i objekte uzete iz prirodnog konteksta, iskrivljene i fantastino kombinirane kao u snovima; tzv. superrealizam (naturalistiki nadrealizam) pokuava se sluiti slikama iz podsvijesti (Freud); izmeu ova dva smjera ne moe se povui vrsta linija; Picasso je stvorio svoj vlastiti nadrealistiki stil; prema opem shvaanju nadrealizmu je peat dao S. Dali, Tanguy, Roy; 1925. Breton izdaje komunistiki orijentiran asopis, glasilo nadrealista Revolucija nadrealista; 1933. Skira i Teriade osnivaju list Minotaur glavni list nadrealizma, asopis za koji Picasso radi naslovnicu; ANDRE MASSON (1896-1987)

na njegove slike s poetka 20-tih utjecao je kubizam Grisa; u ranim eksperimentima, automatizmom, ekspresionistikim fantazijama zadrava kubistiku strukturu i prostor; udnovata mitologija unitenja: teme vezane za ljudski sadizam i surovost svih ivih bia; slike obiluju prizorima pokolja; YVES TANGUY (1900-1955) instinktivno ga je privlailo slikarstvo kao osobno sredstvo izraavanja; nakon susreta s Bretonom poeo je suraivati u La Revolution Surrealiste i primljen je u nadrealistiki pokret; Mama, tata je ranjen, 1927. remek-djelo prve faze; beskrajna perspektiva dubine, jednostavno ostvarena, gradirana bojom i otrom linijom horizonta; prostor u njegovim slikama iz 30-tih postao je ogroman; zemlja se neprimjetno spaja s nebom u neodreenoj udaljenosti; Tanguy je imao samo jedan stvarni simbol, pusti nemir u kojem se neki primitivni ivot bori za opstanak; pred mlijeno zamuene pozadine, svjetlucave poput sedefa, on smjeta sitniavo naslikane tvorevine kakve ne postoje u stvarnosti; FREDERICK KIESLER (1890-1965) ROBERTO MATTA (1911-) ileanac; njegova slika velikog formata Being with, 1946. na izlobi Documenta 2 (1959) bila je velika senzacija, jer se nadrealizam najednom pokazao ponovo ivim; u sliku prodire tehnika egzistencija, ukljuujui raketne postaje, strojevi postaju naizgled ivi organizmi; WIFREDO LAM (1902-1982) Kubanac; otac mu je bio Kinez; radi sablasne animalno-ljudske likove oboruane iljastim oruima; SALVADOR DALI (1904-1989) Katalonac, kao i Picasso, Miro i Gaudi; osim umjetnosti, i ivot mu je bio nadrealistiki; znatan dio ikonografije, stvarne ili izmiljene, preuzet je iz prizora vezanih uz djetinjstvo; pejza iz tih ranih godina neprestano se javlja na njegovim slikama; susreo se s impresionizmom, poentilizmom i futurizmom i prije nego to je 1921. otiao na Akademiju likovnih umjetnosti u Madrid; za njegov razvoj vaan je bio Freud i njegovi tekstovi o snovima i podsvjesti; prijateljuje s Lorcom; izmeu 1925-27. okuao se u kubizmu Picassa i Grisa, Picassovom neoklasicizmu; 1928. dolazi u Pariz i susree nadrealiste, 1928/29. postao je slubeni lan grupe (i oenio Galu, bivu enu nadrealistikog pisca Paula Eluarda); formulirao je teorijsku osnovu svog slikarstva i opisao ju je kao paranoidno-kritiku: stvaranje vizionarske realnosti od elemenata vizija, snova, uspomena i psiholokih ili patolokih izopaenosti; ideali su mu Vermeer i Meissonier precizna minijaturistika tehnika; esto je upotrebljavao poznate objekte kao polaznu toku Milletovu sliku Molitva (za njega seksualni feti), satove, kukce, klavire, telefone, stare grafike ili fotografije; zajedno s Luisom Bunuelom poeo se baviti filmom i snimio je dva znaajna: Un Chien andalou, 1928. i LAge dOr, 1930.; na prvim fantastinim slikama odbacio je sve utjecaje kubizma, klasicizma ili impresionizma i uveo mikroskopski realizam; Krv je slaa od meda, 1927. karakteristini prizori i simboli: magarca koji se raspada oblijee roj muha...; 1929. Osvijetljena zadovoljstva, Prilagoavanje elje utjecaj De Chirica, Tanguya, Ernsta; 1930. napustio je De Chiricov uopeni svijet snova, jer je pronaao svoj svijet nasilja, krvi i propadanja; sliku je zapoinjao prvim simbolom koji mu je pao na pamet i prelazio je s jedne asocijacije na drugu; prostor je beskrajan kao Tanguyev, ali izraen krutom objektivnou: Upornost sjeanja, 1931. satovi: slika postaje poznata zbog prezentiranja poznatih objekata u neobinom kontekstu omlitavljeli satovi postaju vizualni sinonim za nadrealistiku fantaziju; Dalijevo slikarstvo se tokom 30-tih kolebalo izmeu neobuzdane fantazije i udne atmosfere spokoja ostvarene manje oigledno; Gala i Milletova Molitva neposredno uoi dolaska konusnih anamorfoza, 1933. komar; na tim slikama zaokupljenost svim vrstama seksualnih simbola + stalni simbol: zapaljena irafa; predstavnik je veristikog nadrealizma; ljude, ivotinje i stvari opisuje fotografskom tonou s detaljima grotesknog i halucinantnog karaktera; slui se asocijativnim reakcijama, registrira stanje transa, histerije, delirija, podsvjesnih kompleksa; kombinira detalje groteskno disproporcioniranih ivotinja i ljudi; slikarstvo apsurda radi paranoine, mnogostruke slike patoloke izopaenosti; ve 1934. Breton ga je izbacio iz nadrealistike stranke (koji ionako provodi vrijeme izbacujui i primajui nove lanove); u njegovoj karijeri 1941. dolo je do preokreta; obznanio je svoju odluku da postane klasiar, da se vrati Rafaelovoj visokoj renesansi; 1940. odlazi u SAD; njegova slava i pomodna popularnost dostiu vrhunac nacrtima za kazalita, duane, asopise, nakit...

od 1950. glavna su mu djela posveena kranskoj religioznoj umjetnosti koja velia tajnu Krista i molitve: Raspee, 1951., Tajna veera, 1955. RENE MAGRITTE (1898-1967) zvali su ga nevidljivim ovjekom meu nadrealistima; njegova djela imaju postupno, ali neumoljivo djelovanje, poput ledenjaka; stil mu se zasnivao na stilu De Chirica (ogoljeli perspektivni prostor); okantnost njegovih slika osnivala se na neobinom, erotskom i obinom; on u sliku ne uvodi natprirodni element, ve u svojim djelima mistificira stvarnost; stil njegovog preciznog, maginog realizma poslije 1926. malo se mijenjao; ovjek s novinama, 1927. pokazuje etiri identina vienja ugla s prozorom u kafiu; ovjek se javlja samo u prvom; podsjea na nijemi film s poetka 20-tih; taj izdanak nadrealizma dobio je ime magini realizam; on je cvjetao u Evropi i Americi 30tih i 40-tih i predstavlja preciznu realistiku prezentaciju obinog prizora bez ikakvog iskrivljavanja magino ide iz neobinog sueljavanja elemenata ili zbivanja koja obino ne idu zajedno (to se moe rei i za De Chiricove slike); Nepouzdanost slika, 1928-29. specifini simbolizam; lula naslikana tako precizno da bi mogla posluiti kao reklama, a ispod nje nalazi se legenda Ovo nije lula; Euklidova etalita, 1955. na tafelaju stoji platno na kojem je naslikan pogled kroz prozor i tono zaklanja taj stvarni prozor na zidu iza tafelaja i tako prenosi problem priroda-iluzija-slika u etvrtu dimenziju (avenija vizualno postaje trokut koji ponavlja konusni oblik oblinje kule i tako etalite postaje euklidovsko); gromade to lebde, jabuke i rue koje gigantski ispunjavaju cijelu sobu; uvijek ovjek u polucilindru i crnom odijelu; ispitivao je vidove jezivog koji katkad gotovo izazivaju odvratnost; klasina tradicija nastavlja se u stravinim varijacijama: Madame Recamier (Davidova) ili Manetov Balkon umjesto ljudi, tu su elegantni mrtvaki kovezi; DRUGI VAL NADREALIZMA (40-TE): i nije osobito bitan; HANS BELLMER (1902-1975) radi asamblae i grafike; Lutka raskomadana enska lutka iji su dijelovi uzglobljeni i mogli su se micati; feti-objekti koje sam fotografira; OSCAR DOMINGUEZ (1906-1957) panjolac; asamblai od pronaenih objekata, izmislio dekalkomaniju (=slike raene tuem ili vodenim bojama prenose se s jednog papira na drugi pod pritiskom) koju koristi Max Ernst; MERET OPPENHEIM (1913-1985) Doruak u krznu, 1936. alica, tanjuri i liica presvueni krznom; 60-tih Spring feast gola djevojka pozlaena lica lei na stolu pokrivena voem, a svi uzvanici su mukarci na izlobi su bili samo votani modeli, ali uzeti po stranim modelima; PREDAVANJA-------NADREALIZAM nadrealizam podsjea na dadaizam; dadaizam je zapao u vrstu samodestruktivne anarhije, a nadrealizam je pokuao avangardni tok umjetnosti svesti u galerijski tok umjetnosti - dadaizam je bio stanje duha, nadrealizam je ponovno afirmirao predmet nadrealizam bjei u svijet podzemnih nagona, izraava pozitivnu vjeru u svijet iracionalnoga nova istina i nova ljepota lei u nagonskom, u snovima nadrealizam nam izgleda kao realizam, ali to je realizam detalja, a ne cjeline. Cjelina je irealna, slino kao i u snu gdje pojedini aspekti ivota izgledaju realistino, a opet su to fantastine kombinacije, no nadrealizam ima detaljnu deskripciju detalja. U snu: neobine kombinacije obinosti, no rijetko su to fantastike cjeline. U nadrealizmu: straan nesklad izmeu ivota i detalja. Montaa: osnovni nadrealistiki princip. Motiv se prekida, nema svoj prirodni diskontinuitet. Prostorna opkoraenja, skae se naprijed i natrag - Za nadrealizam svijet se sastoji od izoliranih i heterogenih slika Svarnost je krcata pukotinama. To su pukotine kroz koje neto ulazi. To je napukla cjelina svijeta i kroz te krhotine provaljuje sirova stvarnost ostaju samo fragmenti. To je doivljaj svijeta kao otuenog. Temeljna forma nadrealizma je: metafora njome se nastoji poveati razmak izmeu predmeta, ona pomalo slii na princip tabua. Nema izravnog oznaavanja stvari. Breton ''Samo je udesno lijepo.'' - I prije je umj. redovito posezala za najneobinijim iskrivljenjima, npr. antika udovita pored svetaca kako bi ih se dodatno istaknulo. Erotika u nadrealizmu: tk. je fantastina. Freud je popularan za vrijeme nadrealizma. Za njega je sve sublimacija erotskoga. - 1. kolektivna nadrealistika izloba: 1925.god. u galeriji Pierre u Parizu: Arp, de Chirico, Ernst, Klee, Mason, Miro, Picasso, Roy, Tangi, Duchamp, Magritte, Dali Breton je okupljao nadrealiste Nadrealizam moemo svesti na 2 ogranka:

1. 2. -

organski (amblematini) predstavljiv je sa umjetnicima sa automatskim pisanjem: Miro, Mason u njemu prevladava automatsko pisanje, brzo slikanje, bez pretjerane kontrole razuma. Iz njega se razvio ameriki apstraktni nadrealizam. iluzionistiki (minuciozni), fotografski uz njega se spominje romantizam 19.st.: Chagall, Ensor, de Chirico supernadrealizam, naturalistiki nadrealizam freudovske slike svijeta, slike podsvijesti Dali, Tangi, Magritte, Delvo, Roy Iz njega se razvio magini realizam Nadrealizam je isti automatizam kojim se usmeno ili pismeno izraava stvarno djelovanje misli u odsustvu kontrole razuma i izvan svih estetskih i moralnih preokupacija Zasniva se na vjeri da postoji via realnost nekih asocijativnih oblika To nije princip unaprijed gotove kompozicije, to je princip nastanka u toku Nadrealizam govori o svemoi sna, o snu kojeg treba izjednaiti s javom Breton: nadrealizam je pokret koji e razrijeiti to pitanje sna i jave. Mislio je da postoji toka u kojoj san i java ulaze jedan u drugi. Karl Marx nadrealisti ga uvijek istiu. On je teoretiar kolektivne slobode. Nadrealizam se trudi da sve stvari razrijei nekom vrste dijalektike Nadrealisti se ~1925. priklanjaju anarhizmu, socijalizmu, komunizmu (individualna sloboda unutar kolektiva izravna ideja komunizma) Breton se priklanja Trockom, s njim u Meksiku pie tekst o odnosu umjetnosti i revolucije Dendizam: istovremeno sveenik i ratnik Strahotni, ali i izrazito ivotno vizualni prizori na slikama Rimbauld je stvorio lik pjesnika obuzetog boanskim ludilom, on je i sam postao takvim Nadrealistike slika se oslanja na nesline stvari Nadrealisti se bave i filmom, upravo zbog principa montae Nadrealizam openito nije odredio neki formalni znak. To je ustvari odnos prema zbilji, ivotu. Za njih je vrlo bitan sadraj. Nadrealizam je u veini sluajeva figurativna umjetnost. Sadraj je vaniji od naina rada. Max Ernst poinje raditi frottage (crtei, papir na neravnoj povrini trljao je olovkom kao da se radi otisak novia); grata (struktura biva ugrebena u povrinu slike) Jean Miro jedan od najveih talenata nadrealistikih slikara; po. 30-ih kola i assemblage (''Dekoracija djeje sobe''); 2 keramika murala za sjedite UNESCO-a u Parizu nazvani ''Dan i No''.

FANTAZIJA U SKULPTURI I ASEMBLAU svi kipari, osim apstraktnih konstruktivista, nastavili su se sluiti ljudskom glavom i figurom kao svojim osnovnim predmetima; tako je element ljudskog lika u izvjesnoj mjeri ostajao prisutan, bez obzira koliko su glave i figure bile preobraavane; Picasso je uspijevao ljudsku fantaziju unijeti ak i u nefigurativnu skulpturu: aa pelinkovca iz 1914. - izravni prethodnik svih predmetnih skulptura; sljedei korak bile su ready made skulpture, koje je pronaao M. Duchamp; meu cirikim dadaistima jedini doprinos skulpturi fantazije bili su neki Arpovi reljefi i Dadaistika glava, 1920. Sophie Taeuber; remek djela dadaistike skulpture su tri merzbau (ni skulptura ni arhitektura) K. Schwittersa; to su ambijenti zato to promatra moe ui i postati njihov dio; merzbau su prethodnica dananjih happeninga; jedino je Arp dao znaajan doprinos fantaziji i skulpturi prije oivljavanja Picassovog zanimanja za skulpturu i pojave Julia Gonzalesa i Alberta Giacomettija; JULIO GONZALES (1876-1942) jo jedan Katalonac iz Barcelone; 20-tih Picasso je od njega zatraio tehniku pomo pri izradi konstruiranih skulptura, svog novog interesa; nekoliko godina eksperimentirao je reljefnom skulpturom, sjeenom ili usijecanom u lim, i izraivao kubistilke maske i figure u duhu analitikog kubizma moe se rei da je on u skulpturi zapoeo eljezno doba; od 1931. radio je izravno u varenom eljezu, potpuno otvorene, linearne konstrukcije - u njima su mase obino konture koje su odreivale upljine; Gonzales je bio vezan za figuru (ena koja se elja, ena sa ogledalom ovjek kaktus); ALBERTO GIACOMETTI (1901-1966) brat Diego bio mu je i pomonik i model cijeli ivot; ako je Gonzales bio pionir novog eljeznog doba, Giacometti je bio tvorac nove slike ovjeka; vicarski slikar i kipar; studira u Genevi, posjeuje Italiju, 1922. odlazi u Pariz studira kod Bourdellea; u prvim samostalnim skulpturama vidi se poznavanje kubizma; ena lica, 1926-27. frontalizirani, nadrealistiko-primitivni totem, duhovno iako ne stilski slian Brancusiju; to je prvi njegov pokuaj u stvaranju forme koja je potpuno apstraktna, a ima izgled figure; krajem 20-tih pribliava se parikim nadrealistima i te skulpture spadaju meu remek-djela nadrealistikog kiparstva; slijede eksperimenti konstrukcijama u slobodnom prostoru: Objeena lopta, 1930. u otvorenom kavezu napravljenom od tankih metalnih ipki, drvena lopta objeena na ici dodiruje komad drveta u obliku polumjeseca nestabilno poloen na pod; vrhunac tih prostornih eksperimenata je Palaa u etiri ujutro, 1932. struktura od drvenih ipki koje ocrtavaju konture kue; od 1935. ponovo poinje prouavati figuru; cilj mu je bio da objekt i prostor u kojem se objekt nalazi izrazi tono kako ga vidi; sve do 1945. trai put; figure djeluju neodoljivo usamljeno; potreba da izrazi ono to stvarno vidi navela ga je da napusti nadrealistiku skulpturu i zapone intenzivno ispitivanje ljudske glave i portreta glave; za njegovo kasnije djelo znaajno je to je ta zamisao trebala biti u obliku jedne jedine vertikalne stanjene figure; Ljudska glava na tapu, 1947. napravio je u nekoliko verzija, predstavlja zapravo dva prignjeena profila tako izbrazdana i izdubljena da djeluje kao lice pretvoreno u pejza; kod njega se rano javila potreba za bojom u skulpturi; usamljena vretenasta figura javlja se u stotinama varijacija na Giacomettijevu osnovnu temu: figure u ukoenom stojeem stavu, u hodu kao egipatsko boanstvo; Pas, 1950. to je on sam; ALEXANDER CALDER (1898-1976) mobili njegov najznaajniji doprinos modernoj skulpturi; tako ih je nazvao Duchamp; dva velika kipara meu nadrealistima 30-tih: Calder i Moore; Amerikanac; i otac i djed su mu kipari; 1919. diplomirao kao ing. mehanike no 20-tih polazi teajeve u NY, a 1926. posjeuje Pariz gdje privlai panju svojim Cirkusom Cirkus, Romul i Rem,1928. iane skulpture, runi mobili (rani crtei i iane konstrukcije); 1930. pada pod utjecaj Mondriana i konstruktivista, naroito Gaboa i poinje eksperimentirati ianim konstrukcijama; ove su imale preteno strogu geometrijsku formu, iako je nagovjetaj predmeta bio rijetko odsutan; Svemir, 1930. rane apstraktne skulpture strogih geometrijskih oblika iako se tema uvijek sugerira; 1932. prvi puta je izlagao svoje mobile u Galerie Vignon gdje ih je tako krstio Marcel Duchamp (runi i motorni mobili) elementi koji se kreu u 3D prostoru;, mobilna struktura pokretana runo i motorno; 30-tih radi motorizirane mobile, s pokretnim dijelovima na povrini drvenih dasaka; Bijeli okvir, 1934. jedno na najranijih djela velikog formata; osjea se Mondrian i geometrijska apstrakcija; Naranasta ploa, 1943. velika promjena u odnosu na 30-te; Calder se slui slobodnim formama i razbacuje ih bez odreenog reda po intenzivno obojenoj podlozi ugledajui se na Arpa i Miroa, svoje prijatelje; od tog trenutka Calder se lako kretao izmeu geometrijskih i neoplastinih formi i formi vezanih za organski nadrealizam;

30-tih i 40-tih karakteristina su mu djela stojei ili visei mobili koje pokree vjetar, izraeni od lima i objeeni na icu u stanju osjetljive ravnotee; najraniji mobili te vrste bili su relativno jednostavne konstrukcije; element sluaja je igrao vanu ulogu; krajem 30-tih mobili postaju krajnje sloeni; jedan od najveih viseih mobila je Zamka za losose i riblji rep, 1939. forme potpuno apstraktne, ali asocijacija sadraja snana; krajem 40-tih Calderova zainteresiranost za monumentalne forme i pretvaranje mobila u ogromnu arhitekturalno-skulpturalnu maineriju pokretanu vjetrom; divovski mobil za aerodrom Kennedy, NY, 1957. - u hali za meunarodni promet; najznaajnija narudba za viseu konstrukciju, iako ne mobil, bila je za akustini strop amfiteatra Sveuilita u Caracasu, 1952. cijeli strop ispresijecan je ogromnim svijetlo obojenim slobodnim oblicima koji izgledaju kao da lebde u zraku; udno je da su te forme funkcionalne ak i u akustikom smislu; s obzirom da pokretan mobil zranim strujanjem moe bolje funkcionirati vani nego unutra, umjetnik je rano poeo ispitivati mogunosti vanjskih mobila; oni su se najbolje mogli rijeiti u obliku stojee strukture; Crvene latice, 1942. - mobil, baza tronoac, trokutaste lisnate forme koje ogranieno, ali impresivno rotiraju iznad obine piramidalne osnove, ija je forma u biti neutralna; 50-tih i 60-tih radi stabile (=stojei mobili, stabilne nepokretne konstrukcije od metala obojane u crno) velikih dimenzija nagovjetaj skulpture koja postaje arhitekturalni ambijent; tako ih je nazvao Arp; Spirala, Pariz, 1958. za zgradu UNESCO-a; 60-tih radi velike stabile velike konstrukcije od metalnih ploa obino obojenih u crno: Crna zvijer, 1960. stabil od 4 velike izrezane ploe koje se sijeku pod pravim kutovima; one su oblikovane tako da tvore otvorenu strukturu; promatrano iz raznih kutova ivotinja se pretvara u grupu ivotinja ili u ivotinje i ljude; cjelina djeluje arhitektonski snano; ona je i prototip druge znaajne grupe kasnijih stabila; Fontana za lokalni muzej umjetnosti u L.A., 1964. Zdravo, djevojke! to joj je naziv grupa mobila na jednostavnoj visokoj trokatnoj osnovi; mobil okreu vodeni mlazovi koji obuhvaaju lopatice;

POJAVLJIVANJE APSTRAKCIJE U VELIKOJ BRITANIJI u Grafton Galleries izlobe organizirao kritiar Roger Fry od presudne vanosti za pojavu nove umjetnosti u Engleskoj; prva izloba 1910-11.: 150 radova Maneta, Cezannea, Gauguina, Van Gogha; druga 1912. Cezanne, Matisse i fovisti, Picasso i kubisti; zavrno poglavlje povijesti moderne engleske umjetnosti prije Prvog svj. rata bila je pojava grupe koja se zvala vorticisti (od vortex = vrtlog); na elu PERCY WYNDHAM LEWIS (1886-1957) vorticizam: aktivnost za razliku od Picassove pasivnosti, znaaj za razliku od tupe prirode, sutinski pokret i aktivnost za razliku od histerije futurista; dva engleska najuglednija slikara izmeu dva rata: STANLEY SPENCER (1891-1959) prve slike s kranskom tematikom - razvio je neobian osoban stil u crteu, slian ranim talijanskim slikama; kasnije je preao na udne prezentacije prizora s erotskim elementima; BEN NICHOLSON (1894-1981) bio je i kipar; internacionalan; ena mu je bila Barbara Hepworth; 20-tih eksperimentira s kubizmom; njegova se kubistika djela nikada ne bi mogla pobrkati s djelima bilo kojeg francuskog kubista; 1933. veza s grupom Abstraction-Creation i susret s Mondrianom potpuna geometrijska apstrakcija; apstraktni reljefi i slike; efekt je uglavnom ploan, sve je spljoteno, oblici su ocrtani ravnalom i kompasom; u 30-tima vrsta stroge, vertikalno-horizontalne apstrakcije, utjecaj njegove ene; HENRY MOORE (1898-1986) najznaajniji od engleskih kipara; sazrijeva 30-tih godina u dodiru s nadrealizmom i apstrakcijom; 1935. ve pronaao originalni izraz i doao do mnogih skulptura figurativnih koncepcija na koje e se oslanjati do kraja ivota; pod utjecajem je klasine i pretklasine skulpture, afrike, pretkolumbovske, engleske medijevalne skulpture, Rodina, Maillola; izmeu 1926-30. na Moora je dominantan utjecaj izvrila pretkolumbovska umjetnost: Leea figura, 1929. masivna blokovitost meksikog duha; jedno od njegovih prvih remek-djela; 30-tih pod utjecajem nadrealistike, pogotovo Picassove skulpture; poeo ispitivati broncu i skulpture su mu poprimile fluidnost i povrinsku prozranost prikladnu za novi materijal; slini dojmovi postignuti su i u drvetu u kojem se minuciozno drao smjera vlakana; karakteristika djela iz 30-tih: otvaranje upljina, esto u tolikoj mjeri da mase djeluju kao okviri upljina, a figurama je ouvao klasinu ljudskost; poeo se okretati i apstraktnim formama i otvarajui mase i stvarajui razbacane grupe, prouavao je razliite vrste prostornih odnosa; time je zapoela stalna preokupacija za skulpturu s tenzijama izmeu upljine i mase; ti su se eksperimenti opet prenijeli u figure; u 40-tima i 50-tima jo vie koristi broncu i druge materijale Leea figura s djetetom, 1951. suptilni raspored vrstih masa i upljina u meusobnom proimanju; 50-tih izduene, uglate, koate figure s maskama umjesto lica; Kralj i kraljica Moore ispituje sve mogunosti formi i materijala, ali svoja istraivanja uvijek vraa problemima ovjeka; 60-tih radi arhitektonsku skulpturu s tri karakteristina koncepta: leea figura ogromne dimenzije, djeluju kao grebeni, esto presjeene na dva ili tri dijela tako da promatra u njih moe ui; leea figura glatkih kontura izlomljena koata figura u stojeem poloaju, nastoji svoje skulpture smjestiti u otvoreni prostor; kompleksnija djela od Arpovih i Brancusijevih; sloenost proizlazi iz njegovog humanizma, povezanosti s ljudskom sudbinom; u njegovoj skulpturi djeluju 2 sile: vitalna i mitska; daje prednost direktnoj obradi materijala; kamen, drvo, terakota; Umjetniko djelo je koncentracija vitalne snage (to poinje s Brancusijem i zato je on toliko vaan za razvoj moderne skulpture.) BARBARA HEPWORTH (1903-1975) drugi engleski kipar meunarodnog glasa; kao i Henry Moore, svoju umjetniku osobnost definira 30-tih godina, ali meunarodno su priznati tek nakon 2. svj. rata; isto kao i Moore 30-tih radila je apstraktno, esto dovodei odvojene oblike u tenziju ili suptilne meuodnose; u to vrijeme ispitivala je i primjenu zategnutih ica preko praznina; 1933. ona i Nicholson, njen suprug, dobili su poziv da postanu lanovi parike grupe AbstractionCreation, a bili su aktivni i u grupi Jedinica I koja je pokuavala stvoriti zajedniki front moderne umjetnosti u Engleskoj; zajedno s Gaboom 1937. objavili su KRUG (ona, Moore i Gabo) program za apstraktno slikarstvo, konstruktivizam, modernu arhitekturu i dizajn; karakteristini elementi:

otvaranje upljina

apstraktne forme u prostornim odnosima odnos upljine i mase faze: 30-tih radi apstraktno; pod utjecajem apstraktno-organske skulpture Brancusija, Arpa i Gaboovog konstruktivizma; vezana je uz grupu Jedinica I i predvodnica je engleskog apstraktnog pokreta; lanica je grupe Abstraction-Creation, 1933.; s Gaboom objavljuje Krug (= program za apstraktnu umjetnost) zajedno uvode ideju Bauhausa u Englesku; kraj 30-tih reducirane skulpture (npr. samo kao mramorni stup); strogo, pojednostavljeno; 40-tih drvene skulpture s istaknutom prirodom drveta, koristi boje, zategnute ice; radi otvorene kompozicije; drvo ju je inspiriralo da prijee na sve otvoreniju vrstu kompozicije u kojoj upljine proimaju masu materijala; 50-tih slino Giacomettiju, radi grupe figura malih dimenzija od mramora; grupe u bijelom mramoru, malih dimenzija, a svjetlosni efekti postaju bitan element cjelokupnog dojma; 60-tih tanke, plone, metalne forme; monumentalna djela koja asociraju na biljne forme Meridijan, 1960. neravnomjerna, neprekidna traka slina ogromnoj biljnoj formi monumentalno djelo; 70-tih male skulpture od kamena; monumentalne totemistike figure;

APSTRAKCIJA U RUSIJI: RAJONIZAM, KUBO-FUTURIZAM I SUPREMATIZAM jo od Aristotela glazba i arhitektura su smatrane apstraktnim umjetnostima, a knjievnost, slikarstvo i kiparstvo kao umjetnosti oponaanja; apstrakcija: izraz za umjetnost koja ne predstavlja prirodu; koristi se za svu umjetnost u kojoj je predmet podreen ili iskrivljen da bi se naglasila plastina ili izraajna sredstva; sve dok postoji i najmanji ostatak predmeta koji se moe prepoznati apstraktan nije prava oznaka; kubizam moe biti na putu ka apstrakciji, ali sam po sebi nije apstraktan; Kandinski je bio prvi apstraktni slikar koji je shvatio implikacije nepredmetnih ekspresionistikih djela koja je stvorio; Rusija je gotovo bez ikakve postupnosti prela s akademizma 19. st. na apstrakciju; peredvinjiki kolonija umjetnika koju je 1870-tih godina osnovao bogata, ruski nacionalist i poznavatelj umjetnosti Sava Mamontov; spoj kazalita i slikarstva (slikari rade scenografije); postat e karakteristian za irenje ruskog eksperimenta u umjetnosti; Mihail Vrubel sjajan crta, utonuo u rusku bizantsku tradiciju; pokret i asopis Svijet umjetnosti unose Art Nouveau i ideje francuskih simbolista i nabisa 1880-tih; na elu je Aleksandar Benua propovijedao je i provodio integraciju i jedinstvo umjetnosti; pridruio im se Sergej agiljev najvei baletni impresario; organizirao je izlobe, koncerte, operu...; 1909. poeo je raditi s Ruskim baletom; od tada e mu scenografije raditi najvei slikari Evrope; zbirka Sergeja ukina preko 200 djela (Picasso, Matisse) te Mihaila Morozova preko 130 djela (puno Matissea); obojica su irokogrudno otvorili svoje kolekcije na uvid mladim slikarima djelovanje tih zbirki na ruske umjetnike bilo je neprocjenjivo; za raznorodna podruja ruske umjetnosti u razdoblju izmeu 1915. i 1925. uvrijeio se naziv konstruktivizam; konstruktiviste u povijesno utemeljenom znaenju ini grupa od dvadesetak mladih umjetnika i teoretiara, koji se povezuju unutar moskovskog Instituta za umjetniku kulturu u Prvu radnu grupu konstruktivista i u svibnju 1922. zajedno izlau; meu njima nema vodeeg kipara za veinu su reljefi, skulpture i objekti samo kratka stanka izmeu slikarstva, kiparstva, kazaline scenografije; ruski umjetnici uvode lebdee skulpture, statiki neoptereene, ali ipak zaokruene koreografije u besteinskom prostoru; suprematizam, konstruktivizam, de stijl svi oni zahtijevali univerzalnu, kolektivnu umjetnost namijenjenu svima, Rusi dinaminom, a Nizozemci statinom strukturom slike, udaljenu od svakog individualizma i svake subjektivnosti;

RAJONIZAM MIHAIL LARIONOV (1881-1964) NATALIJA SERGEJEVNA GONAROVA (1881-1962) poetkom 1911. Larionov i Gonarova (suprunici) dopisivali su se s Kandinskim kojeg su jako zanimali njihovi eksperimenti; osnovali su pokret nazvan rajonizam i 1913. na izlobi Meta pokazali su svoja djela; rajonizam je bio izdanak kubizma, srodan talijanskom futurizmu po naglaavanju dinaminih, linearnih zraka svjetlosti; fr. rayonner = zraiti slikarstvo koje je teilo osamostaljenju boje i oblika; u svom manifestu 1913. (prividna satira na futuristike manifeste) Larionov je veliao objekte suvremene civilizacije, poricao postojanje individualnosti i veliao istok nasuprot zapadu; 1914. oboje su napustili Rusiju da bi radili scenografiju za agiljeva; to je sinteza kubizma (etvrta dimenzija), futurizma (dinamizam) i orfizma (Delaunay), koja daje izraz novoj koncepciji prostora i vremena, izraene u djelima matematiara, fiziara i filozofa; SUPREMATIZAM KAZIMIR MALJEVI (1878-1935) = saeta definicija suprematizma kae da slikarska sredstva, dakle, boja i oblik, trebaju imati supremaciju, odnosno biti nadreeni pukom prikazu vidljivog svijeta; Maljevi je govorio o supremaciji iste emocije! on je kubistiku geometriju prvi doveo njenom loginom zakljuku, apsolutnoj geometrijskoj apstrakciji; 1910. s Larionovim i Gonarovom izlagao je na prvoj izlobi Magareeg repa; Jutro na selu poslije kie, 1911. komponirao je od cilindrinih, skulpturalnih figura seljaka u mehaniziranom pejzau; zapanjujua slinost s Legerovim neto kasnijim strojarskim kubizmom, ali pitanje je da li je ijedan vidio slike iz ranog razdoblja onog drugog; 1913. u svom oajnikom pokuaju da umjetnost oslobodim tereta objekta, nisam naao pribjeite u kvadratnoj formi i izloio sliku koja se sastojala iskljuivo od crnog kvadrata na bijeloj podlozi; u knjizi Nepredmetni svijet suprematizam je definirao kao supremaciju istog osjeaja u kreativnoj umjetnosti; prvi puta u povijesti slikarstva osjetio je i pokazao da slika moe postojati potpuno nezavisno od svake imitacije vanjskog svijeta; nakon 1918. vratio se daljnjem pojednostavljivanju u nizu slika bijelog na bijelom izraava osjeaj nestajanja; 1913. nastaju crtei perom: Crni kvadrat na bijeloj podlozi to je poetak njegove geometrijske apstrakcije, Crni krug u uglu bijelog kvadrata spacijalnost; uvodi treu dimenziju i pojaava tonalne vrijednosti; Maljevi polazi od prazne plohe na kojoj slobodno razmjeta kvadrate, trokute, krugove, krieve, postavljene vertikalno, horizontalno ili dijagonalno (napetost i dinamika); 1913. slika Crni kvadrat na bijelog podlozi = prva u nizu slika kraja slikarstva; simbol konanog oprotaja od predmetnog svijeta; 1918. Bijeli kvadrat na bijeloj podlozi vrhunac tendencije ka to veem asketizmu i strogosti; krajnja redukcija, odnosno krajnja apstrakcija slika postaje odnosom geometrijskih oblika; 1915-1923. radi eksperimente s 3D konstrukcijama, ime utjee na De Stijl i Bauhaus (preko Lisickog) te na ruski konstruktivizam; imao je tri razdoblja u svom radu: crno, obojeno i bijelo; EL LISICKI (1890-1941) vaniji kao veza nego kao originalni talent, jer povezao je rusku apstrakciju s De Stijlom i Bauhausom (ivio je u Berlinu, gdje dolazi u kontakt s van Doesburgom i Moholy-Nagyem); nije bio originalan talent nego vaan posrednik u prenoenju razliitih koncepata apstrakcije u Evropu i SAD pomagao je objediniti ruski suprematizam, apstrakciju i konstruktivizam, De Stijl i njemaki Bauhaus; bio je povezan s Rodenkovom nepredmetnou i Tatljinovim konstruktivizmom; svoje neobjektivne, nepredmetne slike-konstrukcije nazvao je PROUN (pro unovis = za novu umjetnost, projekt postanka novog), a predstavljale su geometrijsku apstrakciju+perspektivnu iluziju; to su pogledi na gradove iz mate, lebdee urbane teme, blokovi zgrada, trgovi; njegovi su oblici ritmiki ralanjeni, kreu se ispred beskonanih prostora, unutar razliitih slojeva slike; na velikoj berlinskoj izlobi 1923. uredio je oglednu sobu u kojoj postavlja dovrene reljefne Proune, kuglu, kubus, ipke kljuni primjer konstruktivistike prostorne instalacije; umjetnost je za njega bila prijelazna postaja na putu do arhitekture;

RUSKI KONSTRUKTIVIZAM znaajna nova ideja koja e se razviti u skulpturi 20. st.: ideja konstrukcije; istinski konstruirana skulptura, u kojoj se forma stvara od elemenata drveta ili metala, mogla se predvidjeti kao posljedica kubizma i ekspresionizma u slikarstvu; osnovni problem konstruktivistike skulpture = isticanje skulpturalnog prostora prije nego skulpturalne mase; jedan od najznaajnijih koncepata razvoja skulpture 20. st.; nastaje u Moskvi, a pokreta je Tatlin; rije se prvi put koristi 1922. kao naslov izlobe ruskih slikara u Moskvi; glavna ideja primjenom inenjerske tehnike stvoriti skulpturu koja se naziva konstrukcija, to nije vie umjetnost mase, ve se forma stvara od dijelova drva, metala, stakla, plastike; u irem smislu oznaava umjetnost baziranu na kubizmu, koju karakteriziraju apstraktne geometrijske forme i tehnika u kojoj se koriste razliiti, esto industrijski materijali koji se onda slau i komponiraju zajedno, umjesto da se modeliraju i obrauju; u uem smislu, oznaava pokret u Rusiji 1917. koji stavlja umjetnost u slubu novog ruskog sistema; tenja je bila potpuna integracija umjetnosti i ivota u cilju uvrivanja nove ideologije i unapreenje ivota graana (utopija); ruski konstruktivisti bili su glavni inovatori na podruju tipografskog dizajna, tekstila, namjetaja i kazalinog dizajna; pod utjecajem Picassovih 3D kubistikih konstrukcija od papira, page, ice i drveta (1912.), Boccionija upotreba neuobiajenih materijala za konstrukciju, Archipenka; konstruktivizam postavio znaajan novi koncept u razvoju skulpture 20. st.; sve do njega skulptura se smatrala prvenstveno umjetnou mase, a ne prostora, ak i kod umjetnika poput Brancusija; prve konstrukcije postavlja Braque, pa potom Picasso u sklopu kubistikih konstrukcija kartona i papira kolaa; prvi pravi korak od kubistikog kolaa u 3D skulpturu, tj. apstraktnu konstrukciju postignut je u Rusiji, a zatim u Nizozemskoj, pa Njemakoj; konstruktivistika skulptura ne tei za reprodukcijom predmeta, ve se slui apstraktnim stereometrijskim elementima u prostoru; prijelomne godine ruskog konstruktivizma bile su 1921. i 1922.; oformili su se produktivni umjetnici i uskori zatim pogubili po tvornikim pogonima; nova ekonomska politika Sovjetskog saveza otvorila se prema zapadu i Narodni komesarijat za prosvjetu 1922. alje u Berlin veliku izlobu sa oko 600 djela; braa Naum Gabo i A. Pevsner emigriraju; budui da Rusi u Parizu idu zapadnjakim putem, na samom poetku moderne ruske skulpture stoji: VLADIMIR TATLIN (1895-1953) osniva ruskog konstruktivizma; u Parizu je vidio konstrukcije kojima je Picasso ispitivao implikacije kolaa u skulpturi; reljefi su mu meu prvim potpunim apstrakcijama; njegova izloba reljefa nastalih pod utjecajem Picassa (1914. bio u Parizu) je meu prvim manifestacijama konstruktivizma u Moskvu se vratio kao konstruktor reljefa; radi serije reljefa od drva, metala, kartona, stakla, kontra-reljefe (objeene 3D konstrukcije od ice, 1915.), velike geometrijske konstrukcije (npr. spomenik Internacionali, 1919.); njegova osnovna preokupacija bio je prostor, tzv. kontrareljefi koje je poetkom 1915. izlagao objeen da vise o komadu ice u kutu prostorije; zainteresiran za graevinarstvo i skulpturu; meu prvima se priklonio Oktobarskoj revoluciji 1917. radi model za Spomenik III. internacionali trebao je biti visok 395 m; to je anticipirao i nadvladao sve do ega je kasnije dolo u razvoju konstruirane skulpture kao prostora, ambijenta i pokreta; to je trebao biti spiralni elini kostur u kojem su, odozdo prema gore, po jedno valjkasto, stoasto i kockasto tijelo; u sebi bi sadravao urede komunistike partije, dvoranu izvrne vlasti i centralu za informiranje i propagandu presliku stvarnih organa mlade Sovjetske Republike; njegovi reljefi spadaju meu prve potpune apstrakcije, konstruirane ili modelirane, u povijesti skulpture; kasnije razvija potpuno 3D apstraktnu skulpturu; pionir industrijskog dizajna, jer vjeruje da je umjetnost u slubi drutva; dizajnira radniku odjeu, namjetaj, omote knjiga; reljef razvija neposredno iz fakture, ivotnosti i stupnjevanja materijala i povrina; zahtijeva iznalaenje forme iz samog materijala savija lim, raskoljuje drvo, modelira sadru, lomi staklo; ALEKSANDAR RODENKO (1891-1956) od 1920. sve se vie okretao ideji da umjetnik mora sluiti revoluciji praktinom primjenom svoje umjetnosti u graevinarstvu i industrijskom dizajnu (kao Tatljin); Konstrukcija daljine, 1920. nagomilao je kvadre u horizontalno-vertikalnom rasporedu apstraktnom koliko i Mondrianovo slikarstvo i blisko oblicima meunarodnog stila u arhitekturi; Visea konstrukcija, 1920. poput gnijezda sastavljenog od meusobno ispresijecanih krugova koji se na zraku stalno lagano okreu jedan od prvih sluajeva unoenja stvarnog pokreta u konstruiranu skulpturu;

konstruktivistiki eksperimenti Tatljina i Rodenka zavrili su poetkom 20-tih kad je ruski revolucionarni reim poeo obeshrabrivati apstraktne eksperimente i poticati praktine poduhvate korisne za oslabjelu ekonomiju; poslije 1920. otili su iz Rusije; VARVARA FEDOROVNA STEPANOVA (1894-1958) OLGA ROZANOVA (1886-1918) ANTON PEVSNER (1886-1962) i NAUM GABO (1890-1977) vodee figure irenja konstruktivizma; nakon 1917. vraaju se u Rusiju i tu upoznaju Kandinskog, Maljevia i Tatljina; 1920. raskidaju s Tatlinom koji postaje sve doktrinarniji u inzistiranju da umjetnost mora sluiti revoluciji na praktian nain; za njih umjetnost ima vrijednost neovisnu od drutva; izdaju realistiki manifest 5.8. 1920. namjerna upotreba rijei realistiki da bi se podvuklo uvjerenje umjetnika da ono to rade u svojim apstraktnim slikama i konstrukcijama ini novu realnost; deskriptivna boja, linija, prostor i masa bili su odbaeni: svi elementi morali bi imati svoju realnost, vrijeme i pokret da postanu osnova njihovih djela; do 1920. eksperimentalistima je bila dana tolika sloboda najprije zbog rata, a kasnije jer su popunjavali prazninu u kolama i akademijama izazvanu bijegom starijih akademiara; kasnije, povratkom mirnih dana umjetnost mora biti razumljiva masama i korisna industriji; posljedica toga bila je da su Rusiju napustili mnogi vodei duhovi nove umjetnosti: Kandinski, Gabo, Pevsner i Lisicki emigirirali su kad su shvatili da u Rusiji ne postoji mogunost da uine neto novo i nastavili su razvijati i iriti svoje ideje u zapadnom svijetu; 1922. odlaze u Berlin; 1922. u Berlinu: izloba ruske umjetnosti + kongres konstruktivista (u Dsseldorfu) > k. postaje evropski pokret; neki konstruktivisti se priklanjaju Bauhausu; ANTON PEVSNER NAKON 1923. 1925. nakon dolaska u Pariz, poeo je ozbiljno raditi na apstraktnoj konstruiranoj skulpturi, po savjetu brata (Gabo); relativno kasni poetak tada je imao 40 godina; 1926. radi Portret Marcela Duchampa otvorenu plastinu konstrukciju koja se temeljila na Gabou; to je djelo ishodite njegove skulpture; krajem 20-tih naputa konstrukciju u plastici i poinje raditi metalne apstrakcije u bronci ili bakru; utvrdio je svoj skulptorski identitet ne samo izborom razliitih materijala, nego i individualnim konstrukcionim stilom, kojim se sluio sljedeih 20 godina: Konstrukcija u prostoru, 1929.; 1938-39. Projekcija u prostoru kovana uglaana bronca; vjeran Realistikom manifestu, on prostor uzima kao osnovno izraajno sredstvo, potpun trodimenzionalan prostor artikuliran opipljivo kao to je Bernini artikulirao svoje figure da bi izrazio prostor koji ih je okruivao; Gaboa je prozranim plastinim materijalima privukla elja da od prostora naini glavni skulpturalni medij minimalno definiran linijama ili neprimjetnim povrinama; Pevsnera su privlaili odnosi izmeu opipljivog prostora i opipljivih povrina i linija u materijalima koji su bili dovoljno neprozirni da definiraju i okrueni i okolni prostor; dinamizam spiralnih planova, iluzija pokreta; u kasnijim djelima linearne je brazde zbio tako gusto da itava struktura izgleda sastavljena od guste mase tankih trski izvijenih u prostoru; 1945. vraa se frontaliziranoj totemistikoj formi; 50-tih bronane konstrukcije od metalnih ploha; Dinamika projekcija, Caracas, Venezuela, 1950-51. izvijena dijagonalna forma; Pevsner je bio znaajan eksponent parike apstraktne konstruirane skulpture; NAUM GABO POSLIJE 1920. od 1922-32. ivi u Njemakoj usavravajui svoju konstruktivistiku skulpturu i doprinosi indirektno idejama Moholy-Nagya o svjetlosti, prostoru i pokretu u Bauhausu; Vibrirajua ipka, 1920. konstruira prvu pokretljivu kinetiku skulpturu (vibrirajua metalna ipka koju pokree motor); intenzivno je ispitivao mogunosti novih materijala, osobito plastike, za stvaranje monumentalnih djela, teei formi arhitektonskog izraza putem konstruirane skulpture; ima viziju da se meunarodni stil u arhitekturi mora spojiti s otvorenom, konstruiranom skulpturom; nacrt za Palau Sovjeta, 1931. smjela struktura s krilima od armiranog betona; 1932. naputa Njemaku i prelazi u Pariz gdje je bio aktivan u grupi Abstraction-Creation, organiziranoj radi suprotstavljanja nadrealizmu; kasnije odlazi u Englesku, gdje je ivio od 1936-1946., kada odlazi u SAD; najznaajnija Gaboova inovacija 40-tih bila je konstrukcija na kojoj se posluio mreom razapetih plastinih niti na okvirima od meusobno povezanih plastinih ploa; na njima je postigao prozranu tananost i lakou kojoj nije bilo premca u skulpturi; imao je samo jednu znaajnu arhitektonsko-kiparsku narudbu: spomenik za robnu kuu Bijenkorf, Rotterdam, 1954-57. bit njegovih zrelih skulptura je da okruuju, definiraju i zatvaraju prostor; Gaboove skulpture utjecale su na apstraktnu skulpturu u Njemakoj 20-tih godina, a doprinijele su i eksperimentalnoj scenografiji Moholy-Nagya;

Gabo osobito utjee na Moholy-Nagya maarski slikar, propagira apstraktnu umjetnost, opsjednut svjetlom, prostorom i pokretom, stvara prostorne modulatore (pretee kinetike skulpture 50-tih);

DE STIJL U NIZOZEMSKOJ s poetkom 1. svj. rata zavrila je prva faza razvoja moderne umjetnosti; za vrijeme rata sve su nacije bile izolirane tako u neutralnoj Holandiji dolazi do samostalnog razvoja umjetnosti; Mondrian se 1914. vratio u Holandiju i tu ga je zatekao rat; tu susree Van Doesburga, koji je bio vodei duh u osnivanju grupe i pokretanju asopisa De Stijl (asopis 1917., izlazi do 1928.); mir, harmonija i disciplina obiljeja su ove umjetnosti; estetika De Stijla razvijena 1917. u doba kad je katastrofa 1. svj. rata dosegla svoj vrhunac, izraz je enje za mirom, a glavno obiljeje joj je statinost; umjetnici okupljeni oko njega isticali su potrebu za apstrakcijom i simplifikacijom, matematikom strukturom nasuprot impresionizmu i svim baroknim oblicima umjetnosti; Van Doesburg je jo prije Mondriana postao svjestan vanosti ravne linije u umjetnosti i pomiljao je svoj asopis nazvati 'Ravna linija'; teili su jasnoi, izvjesnosti i redu; to prevode pomou ravne crte, pravokutnika ili kvadrata, kao i boja svedenih na primarne: uto, crveno, plavo i neutralne: bijelo, sivo, crno; prema Mondrianu, nebojama u arhitekturi odgovara prostor, a bojama materija; za umjetnike De Stijla ova pojednostavljenja imala su simboliki znaaj zasnovan na orijentalnoj filozofiji i tadanjim teozofskim uenjima; u ideji De Stijla od najvee vanosti bila je zamisao o umjetnikoj suradnji i razvoju zajednikog stanovita meu slikarima, kiparima i arhitektima (dobor poznata ideja iz nekoliko ranijih pokreta); utjecajni teoretiari pokreta De Stijl bili su Mondrian i Van Doesburg; Van Doesburg 1917. knjiga Novi pokret u slikarstvu Mondrian 1920. knjiga Neoplasticizam u slikarstvu; glavne ideje: omalovaavanje tradicije potreba za apstrakcijom i pojednostavljenjem matematika struktura tenja ka jasnoi, sigurnosti, redu koriste ravne linije, pravokutnik, kvadrat boje: primarne + crna, bijela, siva od najvee vanosti bila je ideja o suradnji umjetnika u postizanju zajednike toke gledita meu slikarima, kiparima, arhitektima, grafiarima, dizajnerima; PIET MONDRIAN (1872-1944) do 1904. slikar naturalist; od poetka ima karakteristine vertikalno-horizontalne kompozicije, naglaava linearne strukture; rani pejzai drali su se principa frontalnosti, naroito na slikama s vjetrenjaama, odsjeeni krupni plan; od poetka instinkt za kontroliranu, apstraktnu organizaciju prostora slike; 1911. prvi posjet Parizu, zaokupio ga je kubizam; omiljene teme: drvo, dine i ocean, crkve, vjetrenjae; na njima se moe pratiti njegov razvoj od naturalizma, simbolizma, impresionizma, postimpresionizma, fovizma i kubizma do apstrakcije; 1906. Crveno drvo nedeskriptivna boja fovista, linearizam Art Nouveaua; od 1912. sve vie centralizira kompoziciju snanija sredinja zgusnutost uz postepeno prorjeivanje prema rubovima; to naglaavanje centralnosti bilo je takoer izraeno upotrebom ovalnog okvira; ubrzo je shvatio da kubizam ne razvija apstrakciju prema njenom krajnjem cilju, izraavanju iste realnosti; osjeao je da se to moe postii samo istom plastikom (plasticizmom); za njega je plastini izraz znaio jednostavno djelovanje oblika i boja; nova realnost bila je realnost oblika i boja na slici, tj. to je prisutna realnost same slike za razliku od iluzionistike realnosti osnovane na imitiranju prirode; postepeno je i sam postajao svjestan da: u plastinim umjetnostima realnost se moe izraziti samo ravnoteom dinamikih kretanja oblika i boje; ista sredstva omoguuju najefikasniji nain da se to postigne = pravi kut, primarne boje + crna, bijela; tokom 1914. maknuo je sve krive linije, a struktura je postala preteno okomita i vodoravna crta; tokom 1917. slike mu se sastoje od obojenih pravokutnika koji meusobno stvaraju iluziju dubine i mada su postavljeni strogo plan-paralelno, shvatio je da slobodne povrine boje stvaraju i opipljivo osjeanje dubine, a to remeti jedinstvo kojem je teio; oko 1919. doao je do ispunjenja svojih ideala: izraavanja univerzalnog putem dinamine ravnotee vertikalne i horizontalne linearne strukture i osnovnih tonova boje; svojom ekvivalencijom suprotnosti eli izraziti jedinstvo, mistino jedinstvo koje je osjeao u ovjeku i svijetu; to mu je bio krajnji cilj, a ne stvaranje apstraktne strukture putem eliminiranja prepoznatljivog predmeta; za njega nestanak vidljivog iz slike nije imao samo estetsko znaenje, ve je predstavljao i njegov svjetonazor; ivio u Parizu izmeu 1919. i 1938. njegovo prisustvo od najveeg znaaja za razvoj apstrakcije;

1925. povukao se iz De Stijla nakon to je Van Doesburg uveo dijagonalu kao dio rjenika tog pokreta; 1919. pronaao je rjeenje problema kako da izrazi univerzalno dinaminu ravnoteu vertikalne i horizontalne strukture s primarnim tonovima boje rasporeenim u pravokutnim povrinama; rjeenje je u tome da se struktura uini nezavisnom od boje i to tekim liijama, koje prolaze kroz obojene pravokutnike; zahvaljujui tom pronalasku uspio je ovladati bojom i prostorom, u emu je ostao majstor; tei potpunoj, ali dinaminoj ravnotei vertikalne i horizontalne strukture, to je postigao upotrebom primarnih boja (crvena, uta, plava) uz bijelu i crnu; ak i sivi tonovi djeluju jednako agresivno kao crveno ili uto; sve se pomie naprijed ili uzmie; slika mu ni u kojem sluaju nije plona; sve se vrsto dri na svom mjestu, ali pod velikom tenzijom; Mondrianova fasciniranost nepotpunim u potpunom, tenzija linija presjeenih rubom platna; otvorena kompozicija s naglaskom na velikim bijelim ili svijetlosivim povrinama dominirala je njegovom produkcijom tijekom 20-tih; krajem 20-tih u nekoliko slika proces obrnut - linearna struktura je jednostavna, dok dominantu povrine pokriva jedna od primarnih boja u maksimalnom intenzitetu; Kompozicija u crvenom, plavom, utom, 1930. i sve sline; kasnije prelazi na oblik romba elja je negirati okvir, rub, izraziti osjeaj nepotpunosti: Kompozicija sa utim linijama, 1933. proroka u koritenju primarne ute; 1940. stie u NY; Manhattan mu je zadnja velika ljubav: Broadway boogie-voogie, 1942-43. tu se vratio kvadratnom platnu, ali ipak se sve promijenilo; jo postoji pravokutna mrea, ali nestalo je crne linearne strukture koja je drala obojene povrine u ravnotei; ovoga puta sama mrea je obojena, s linijama koje se sastoje od malih crvenih, utih i plavih kvadrata i pravokutnika; gotovo se mogu proitati none fasade poslovnih zgrada i nebodera; Mondrian je bio glavna linost utemeljenju geometrijske apstrakcije tijekom 1. svj. rata; njegov utjecaj obuhvatio je ne samo apstraktno slikarstvo i skulpturu nego i forme meunarodnog stila u arhitekturi zahvaljujui nastavi u Bauhausu te izdancima Bauhausa u SAD, Mondrianove teorije rairile su se po cijelom zapadnom svijetu; u SAD je bio legenda osobito su ga cijenili apstraktni ekspresionisti; iz njega proizlazi i slikarstvo obojenog polja; THEO VAN DOESBURG (1883-1931) pokretaki duh u stvaranju i razvoju De Stijla; naroito impresioniran esejom Kandinskog O duhovnom u umjetnosti; Igrai karata 1916-17. Van Doesburg, Mondrian i Van Der Leck neko vrijeme su nadopunjavali jedan drugoga, ali 1920. svatko ide svojim putem; nakon 1918. Van Doesburg je nastavio biti najartikuliraniji propagator naela De Stijla putujui i drei predavanja; imao je dosta utjecaja na studente i na neke profesore Bauhausa u Weimaru; bio je zainteresiran za dadaizam; 1924. objavio je Osnove nove umjetnosti tu je poeo naputati strogu vertikalnohorizontalnu formulu Mondriana i De Stijla i uvodi dijagonale to dovodi do Mondrianovog povlaenja iz De Stijla, a Van Doesburg je svoj novi zaokret nazvao elementarizam i tvrdio da nagnuta povrina unosi iznenaenje, nestabilnost i dinamizam; Cafe LAubette, Strasbourg, 1926-28. najmonumentalniji izraz tih novih principa; GEORGES VANTONGERLOO (1886-1965) kipar De Stijla; njegove skulpture predstavljaju znaajne transformacije slikarstva De Stijla u trodimenzionalni dizajn;

INTERNACIONALNI KONSTRUKTIVIZAM I UMJETNICI BAUHAUSA dvije najznaajnije zapadnoevropske struje konstruktivizma, Bauhaus i De Stijl, nisu proizvele niti jednog kipara; arhitekt Walter Gropius osniva 1919. kolu Bauhaus u Weimaru, iji je cilj povezivanje s drutvom, tj. povratak umjetnosti njezinih drutvenih zadaa i premoivanje jaza izmeu likovnih i primijenjenih umjetnosti; umjetnost vie nije trebala biti svrhom sebi samoj, nego se trebala pretvoriti u odgovorno djelovanje; slikarstvo, kiparstvo, umjetniki obrt i industrijski dizajn postali su elementima arhitektonskog gesamtkunstwerka; graevina koja dobro funkcionira i koja ljudima treba omoguiti ugodniji i laki ivot, odreivala je utopijsku predodbu nekog novog, boljeg svijeta; vizija funkcionalno lijepe okoline namijenjene besklasnom drutvu u kojem umjetnik vie ne vodi ekskluzivni ivot stvaraoca individualca; povijesni je uzor Gropius pronaao u anonimnim srednjovjekovnim slobodnozidarskim loama kao zajednicama umjetnika i obrtnika, a neposredne su mu uzore predstavljali Secesija, te Deutscher Werkbund, osnovan 1907. kao njen nastavak; snaan su utjecaj na program kole imali i konstruktivizam te De Stijl; u Weimar su doli van Doesburg, Lisicki, Gabo, Maljevi; s vremenom prevladala funkcionalistika svrhovitost; Gropius dokinuo akademsku strukturu kolovanja; razrede je pretvorio u radionice u kojima su se prouavali materijali; predavai su bili obrtnici; Klee je predavao slikanje na staklu i tekstilni dizajn, Kandinski analitiki crte; razlog prestanka rada kole nije bio jedino politiki pritisak desnice, zbog kojeg je Bauhaus 1925. preseljen u Dessau, prije no to su ga 1932. nacionalsocijalisti od tamo otjerali u Berlin te isposlovali njegovo konano zatvaranje 1933. pod izlikom da je on rasadnik kulturboljevizma; LASZLO MOHOLY-NAGY (1895-1946) bio je znaajan pedagog i propagator apstraktne umjetnosti, konstruktivizma, funkcionalnog dizajna i arhitekture; Maar, pravnik po struci; 1923. emigrirao iz Maarske; Walter Gropius ga je 1922. postavio za nastavnika u Bauhausu; najdosljednije provodio temeljne teorije Bauhausa eksperimentalno ispitivanje materijala; istraivao praktinu upotrebljivost materijala: uporabni predmeti svakodnevnog ivota ica, papir, komadii tkanine, britvice...; nastavio fotomehanike pokuse Man Raya montae, otisci negativa, rendgenske slike, prikazi tijela u pokretu; 1930. u postavlja u Parizu svoj Svjetlosno-prostorni modulator naprava visoka 120 cm sastoji se od perforiranih prozirnih kolutova, ipki i staklenih spirala, a svjetlost 140 arulja projicira se na zid poput apstraktnog kazalita sjena; 1934. emigrira u London, gdje nastaju prvi Prostorni modulatori savijene plohe pleksiglasa koje mijenjanjem poloaja sugeriraju razliita prostorna zakrivljenja; nakon 1940. emigrira u SAD; u Chicagu je osnovao Novi Bauhaus, koji se pretvorio u Institut za industrijsku umjetnost; dvije glavne knjige su mu Nova vizija i Vizija u pokretu najznaajniji dokumenti o metodama Bauhausa; njegova autobiografija Bit umjetnika govori o traganju modernog umjetnika za mjestom u tehnologiji i industriji; preko simbolista i ekspresionista postao je svjestan intuicije kao snanog plastinog sredstva; od 1921. do kraja ivota zanima se za elemente: svjetlost, prostor i pokret; bio je pionir u stvaranju strojeva svjetlost i pokret, izraenih od metala koji reflektiraju svjetlost i od prozrane plastike; jedan od glavnih prethodnika mehanizirane kinetike skulpture koja je procvala nakon 1950.; radio je i na apstraktnoj, modeliranoj ili konstruiranoj skulpturi; JOSEF ALBERS (1888-1976) uao je u Bauhaus kao student i ostao tamo sve do njegovog zatvaranja 1933.; otada je u SAD gdje je prvi prenio ideje Bauhausa; njegovo rano naukovanje u radionici za izradu obojenog stakla nadahnulo je njegovo ivotno zanimanje za probleme svjetlosti i boje unutar geometrijskih okvira; nakon kolovanja na Bauhausu emigrira u SAD poetkom 30-tih i dolazi na Black Mountain College; djelo mu je, nakon prve ekspresionistike faze, proeto eksperimentalistikim duhom Bauhausa; u amerikom razdoblju posebno studira boju i njezinu upotrebu naroito ga zanima psihiki efekt, estetsko iskustvo koje priziva meusobno djelovanje suprotnih boja; serija Poast kvadratu fuzija amerikih i evropskih tematika: evropsko iskustva Bauhausa kvadrati u proporcijama precizne matematike formule + optika obiljeja boja; neevropsko simetrinost; ispitivao je odnose obojenih kvadrata u kvadratima; znaaj Albersovih vjebi lei u izraavanju, u najjednostavnijim i najjasnijim okvirima, problema kako vidimo treu dimenziju kad je umjetnik stvori kao iluziju pomou linija, ravnih oblika i boja na 2D povrini; OSKAR SCHLEMMER (1888-1943) 1920-29. na Bauhausu je predavao scenografiju, skulpturu i zidno slikarstvo; njegove slike bile su povezane s klasinim protonadrealizmom De Chirica, Carre i metafizike kole, legerovim kubizmom, Ozenfantovim purizmom; jedan od posljednjih velikih majstora perspektive; njegova je glavna tema ovjek u prostoru; reducirao je ljudski lik na stereometriju njegova tijela i smjestio ga u prostor;

slinosti s velikim talijanskim zidnim slikama 15. st., Piera della Francesca i njegovim bezlinim skulpturalno pojednostavljenim figurama i matematiki preciznim prostorom; u slikarstvu figurativan, u skulpturi apstraktan, ali s uvijek oiglednim ili nagovijetenim figurama; LYONEL FEININGER (1871-1956) pod utjecajem kubizma, futurizma, orfizma, radi karikature, geometrizacija oblika; iako Amerikanac od njemako-amerikih roditelja, kao slikar pripada evropskom krugu; Ulica u Parizu, 1909. nervozne, mrave ili krnje figure pojavljuju se u prednjem planu i nestaju u brzom perspektivnom smanjenju; kue i drvee imaju vlastiti nervozni dinamizam; ini se da ljudi i zgrade mahnito jure u svim pravcima predani besciljnim aktivnostima; snana pravocrtna struktura; 1919. pozvan je u Bauhaus, tamo ostaje sve do 1933. u biti je bio slikar grada, arhitekture postavljene paralelno s planom slike; RUDOLF BELLING (1886-1972) jedan od osnivaa Novembarske grupe, na njega je utjecao Archipenko; nakon pokuaja s kubistikim skulpturama, stvorio je djela na kojima su glava ili figura bile preoblikovane u strojarske forme; WILLI BAUMEISTER (1889-1955) pod utjecajem kubizma i purizma; vrlo cijenjen od generacije njemakih umjetnika roenih poslije rata; pripada svijetu apstraktnog organskog nadrealizma (uzori slika Miroa i neke slike Kleea); uspio je zadrati individualni izraz;

ABSTRACTION-CREATION nakon umjetnikog pada koji se dogodio u Rusiji i Njemakoj pod totalitarnim reimima, Pariz postaje apsolutni centar avangarde; tek e njemaka okupacija teite potisnuti u London, a kasnije u NY; u Parizu 1931. osnivaju slikari Auguste Herbin, Jean Helion, Frantiek Kupka, kipari Vantongerloo i Jean Arp meunarodno udruenje apstraktnih, nefigurativnih umjetnika A-C; na taj se nain formirala jaka opozicija nadrealizmu; abstraction oznaava progresivnu redukciju motiva preuzetih iz prirode, a creation elementarizam geometrijskog reda koji ne proizlazi iz prirode;

CONCRETE ART KONKRETNA UMJETNOST 1930. Theo van Doesburg smislio je rije konkretna kao zamjenu za apstraktna u njenoj specifinoj primjeni na geometrijske apstrakcije van Doesburga, Mondriana i De Stijla; zatim je 1931. osnovana grupa Abstraction-creation koja je u 30-tima teila unapreenju principa iste apstrakcije i Mondrianovog neoplasticizma; ideja konkretne umjetnosti ponovo je 1947. oivjela u Salonu des Realites Nouvelles; galerija Denise Rene otvorena 1944. u Parizu postala je meunarodni centar za propagiranje konkretne umjetnosti; meu voama izvan Francuske bio je Josef Albers koji je 1933 . otiao u SAD; on je redovno izlagao s grupom Ameriki apstraktni umjetnici, kao i sa Abstraction-Creation u Parizu; podjednako znaajni za irenje konkretne umjetnosti u Evropi bili su vicarci; glavni predstavnik MAX BILL (1908-1994) predvodnik u naporu odravanja i specifinog definiranja konkretne umjetnosti, izraza koji je od 1936. on primjenjivao na svoju umjetnost; taj izraz ima prednost nad izrazom apstraktna zbog toga to se odnosi na posebnu fazu apstraktne umjetnosti, geometrijsku tradiciju Mondriana i van Doesburga; takoer slui i kao neka vrsta parole, jer istie sliku kao cjelinu sebe, kao neto konkretno, a ne apstrahirano iz prirode; konkretno slikarstvo eliminira svako naturalistiko prikazivanje, ono se slui iskljuivo osnovnim elementima slikarstva bojom i formom povrine; njegova bit je potpuna emancipacija od svakog prirodnog modela, ista kreacija; studirao je na Bauhausu u vrijeme kad je Josef Albers tamo bio profesor; odravao je vezu s AbstractionCreation, organizirao izlobe konkretne umjetnosti u vicarskoj; uvijek su ga fascinirale veze matematike i umjetnosti; on tvrdi da slikarstvo i skulptura oduvijek imaju matematiku osnovu, bez obzira svjesno ili nesvjesno; eksperimentira odnosima boja, meudjelovanjem boja jednih na druge; izmeu slobodnih i primijenjenih umjetnosti ne postoji otra granica; u skulpturi se esto slui geometrijskim formama; Beskrajna oma forma koja ga najvie privlai, koja najee varira je beskrajna zavojnica ili spirala koja se uvija bez poetka i kraja;

AMERIKA UMJETNOST PRIJE DRUGOG SVJETSKOG RATA pa do 1945. oko 1900. akademski duh postaje prezren meu mlaim slikarima; THE EIGHT kola posuda za smee(Ashcan School) ili osmorica jedni su se okrenuli realistikom predstavljanju gradskog ivota, drugi impresionizmu; po prvi put u ameriku sliku uveli motiv velegrada; ROBERT HENRI (1865-1929) JOHN SLOAN (1871-1951) WILLIAM GLACKENS (1870-1938) MAURICE PRENDERGAST (1858-1924) GEORGE BELLOWS (1882-1925) JACOB AUGUST RIIS (1849-1914) LEWIS W. HINE (1874-1940) ROMAINE BROOKS (1874-1970) tradicija realizma i impresionizma koju su zastupali njih osmorica ostala je snana u amerikom slikarstvu do Drugog svjetskog rata najznaajniji inioci u raanju modernog duha bili su: THE ARMORY SHOW: 1913. 1913. Izloba u Arsenalu (the Armory show), Njujork prvi puta postao je oigledan provincijalizam amerike umjetnosti; senzacija; kritiari i umjetnici su ih napali, posebno Matissea i kubiste; skandal oko Duchampovog Akta koji silazi niz stepenice; znaajna, gotovo potpuni pregled evropskog suvremenog slikarstva; utjecaj te izlobe vidljiv je i kod amerikih umjetnika i kod kolekcionara; ameriki umjetnici vie nego ikada ele studirati u Evropi, a ameriki muzeji su poeli kupovati moderne francuske majstore; THE STIEGLITZ CIRCLE: 291 ALFRED STIEGLITZ (1864-1946) jedan od velikih fotografa 20. st.; u svojoj galeriji 291 na Petoj aveniji jedini izlae evropske umjetnike, a zalagao se i za amerike eksperimentaliste; 1907. proirio svoj program na slikarstvo i skulpturu; 1908. prireuje veliku izlobu Rodinovih crtea; tokom sljedeih 10 godina izlae Matissea, Picassa, Brancusija, Picabiju, a onda i Amerikance: kod njega izlau neki od pionira amerike moderne umjetnosti: John Marin, Arthur Dove, Georgia OKeeffe; taj Stieglitzov krug = pioniri amerikog modernizma; MAX WEBER (1881-1961) MARSDEN HARTLEY (1877-1943) u Berlinu 1912. otkrio Blaue Reiter; radi serije njemakih zastava i to su njegove najuspjenije apstrakcije utjecaj na Jaspera Johnsa; JOHN MARIN (1870-1953) akvarelist; njegov najznaajniji izvor su kasni Cezanneovi akvareli; 1920-30-tih svoje je interpretacije Njujorka pribliio ekspresivnoj apstrakciji, iako je predmet i dalje jasno prisutan; ARTHUR G. DOVE (1880-1946) izvanredno je apsorbirao itav tok moderne evropske umjetnosti; osjetio je potrebu da se vrati veem stupnju reprezentacije, ali je cijeloga ivota bio zainteresiran za duhovne snage prirode; sunce i mjesec njegovi omiljeni simboli; 20-tih radi kolae; GEORGIA OKEEFFE (1887-1986) naivno obrazovanje; este teme: cvijee, neboderi, itnice, crkve ili kosturi krava; JOSEPH STELLA (1877-1946) roen u Italiji, doao u SAD 1902. ameriki futurist inspiriran talijanskim futurizmom (linearni dinamizam i koloristiki sjaj); futuristi su se romantino zanosili SAD-om; taj zanos Stella je unio u svoje interpretacije Njujorka; Brooklin Bridge, 1917-18.

SINKROMISTI 30-tih sinkromizam ispituju svojstva i odnose iste boje, slino Delaunayu i Kupki; njihove apstraktne slike ili sinkromi; STANTON MACDONALD-WRIGHT (1890-1973) MORGAN RUSSELL (1886-1953) PRECIZIONISTI najznaajnija manifestacija novog duha u amerikoj umjetnosti 20-tih = precizionisti/precizionizam ili kubo-realizam > u osnovi realistika umjetnost, ali koristi geometrijsko pojednostavljivanje slino kubizmu; predstavnici: GEORGIA OKEEFFE do kraja 20-tih njeno slikarstvo bilo je uglavnom usmjereno na organske teme: cvijee ili biljne forme u izrazito krupnom planu; izmeu apstrakcije i realizma; bila je udana za Alfreda Stieglitza; CHARLES SHEELER (1883-1965) Crkvena ulica El, 1922. strogost i eliminiranje detalja, blie je geometrijskoj apstrakciji nego kubizmu; nema iskrivljavanja arhitekture, nema mnogostrukih gledita kao u kubizmu; zbog proizvoljnih kombinacija svjetlosti i sjene sve se samo pretvara u plone are; CHARLES DEMUTH (1883-1935) trea znaajna pojava prve generacije precizionista; razvijena djela su mu blia francuskom kubizmu; interesira se za reklame na zgradama i uz ceste, jer za njega imaju odreenu apstraktnu ljepotu tada radi seriju plakatnih portreta, napravljenih od slika, rijei i slova; I saw figures in gold; moda je bio najdarovitiji i u pristupu najobuhvatniji meu slikarima vezanima za precizionizam; on je anticipirao i utjecao na novu generaciju maginih realista i pop-artista; MORTON SCHAMBERG (1881-1918) umro od gripe; zanimala ga je ikonografija stroja, srodna onoj Duchampa i Picabije; STUART DAVIS (1894-1964) najznaajniji ameriki slikar izmeu dva rata; 1913. je u Arsenalu izloio ak 5 akvarela; kroz godine dolazi do stvaranja apstraktnih slika kojima daje novu dimenziju slova, rijei, fraza ili raspoloenja; prvi niz slika: aparati za muenje jaja, 1927-28. - dovodi ih do apstrakcije; nakon toga radi seriju gradskih predjela posljedica posjeta Parizu 1928-29; Kua i ulica razliite toke gledanja na lijevoj i desnoj strani; pojaao je tempo, osjeaj pokreta, ritam svojih djela sve veom sloenou manjih, nepravilnih i kontrastnijih obojenih oblika; sve sjajnija boja; Meko uzglavlje, 1945-51. monumentalna kompozicija; najsloenije njegovo djelo 40-tih; apstraktni elementi, eliminirane sve asocijacije predmetnosti; u svoje slike uklapa rijei s apstraktnim i simbolikim znaenjem; Mali div, Mrtva priroda, 1950. tu je rije postala cijela slika; apstraktnim slikama dodavao je novu dimenziju primjenom slova, rijei, fraza i raspoloenja ili tempa slike; Kolonijalni kubizam, 1954. jedna od najveih, najjednostavnijih i najsnanijih njegovih organizacija; meusobno ispresijecane povrine, ogromne tenzije, ograniene boje; gotovo sve povrine imaju otru pravokutnu regularnost; osim njegovog potpisa eliminirana su sva slova, rijei ili fraze; on je gotovo jedini ameriki slikar 20. st. ija djela nadilaze svaku promjenu stila, pokreta ili mode; pojavom pop-arta njegove slike su dobile novo znaenje; GERALD MURPHY (1888-1964) BURGOYNE DILLER (1906-1965) IRENE RICE PEREIRA (1907-1971) MILTON AVERY (1885-1965) jedan od nekolicine amerikih majstora figurativnog slikarstva; kasnije se sve vie okretao pejzau ija je organizacija postajala sve apstraktnija; on je znaajna veza izmeu Matissea i amerikih slikara obojenog polja iz 50-tih i 60-tih godina (Rhotko, Gottlieb, Frankenthaler);

MEKSIKI MURALISTI svi rade velike murale koje su im naruili ili vlada Meksika ili Amerikanci; utjecali su na amerike umjetnike svojim djelima, jer su njegovali umjetnost socijalnog protesta to se svialo amerikim ljeviarima; DIEGO RIVERA (1886-1957) pokuava stvoriti meksiki nacionalni stil; JOSE CLEMENTE OROZCO (1883-1949) freske za college u SAD; jednoruki, zlovoljni slikar kreolskog porijekla; dobar poznavatelj evropskog slikarstva i Picassa; radi djela izrazito obiljeena utjecajem duha i povijesti svoje zemlje; prikazi borbe i pobjede revolucije; DAVID ALFARO SIQUEIROS (1896-1974) FRIDA KAHLO (1907-1954) ena Diega Rivere; dirljive slike koje je naslikala bolesna ena, iji je ivot bio pun patnji, ne kritiziraju drutvo tako da ga optuuju, ve su puna suosjeanja i ljudske patnje; TINA MODOTTI (1896-1942) RUFINO TAMAYO (1899-1991)

AMERIKA SKULPTURA IZMEU DVA RATA 30-tih, u skulpturi kao i u slikarstvu, usprkos prevlasti akademiara i izoliranosti naprednih umjetnika, pojavljuje se odreeni broj kipara i nekima od njih polazi za rukom da krajem Drugog svj. rata izmijene lice amerike skulpture; Calder je 30-tih bio priznati kipar, ali u Evropi, ne toliko u SAD; izmeu 1900-40. jako je zaostajala za slikarstvom; dominirao je akademizam, osobito utjecaji Maillola ne Rodina; kubizam i konstruktivizam jedva su primjetni; u Ameriku dolaze Archipenko i Calder; udno je da je tada najbolju skulpturu radio slikar MAX WEBER, dok je eksperimentirao kubistikim slikarstvom, napravio je i nekoliko kubistikih skulptura; prva generacija modernih kipara (20-te, 30-te godine): GASTON LACHAISE (1882-1935) tema koja ga zaokuplja do kraja karijere: enski akt s ogromnim grudima i bokovima i blago suenim rukama i bokovima; ELIE NADELMAN (1882-1946) dolazi u SAD 1914.; skulptura mu postaje jedan oblik suptilnog primitivizma; SAUL BAIZERMAN (1889-1957) 30-tih najnapredniji ameriki kipar koji rad u SAD (osim Caldera); eksperimentira tehnikom kovanog bakra; figure su mu kovane iz velikih bakrenih ploa obraenih s poleine izgleda kao visoki reljef; ISAMU NOGUCHI (1904-) kao dijete ivio u Japanu, pa u Parizu radio kao Brancusijev asistent; JOHN STORRS (1885-1956)

AMERICAN SCENE PAINTING: 30-TE - SOCIJALNI REALIZAM, REALIZAM, REGIONALIZAM 30-te: doba ekonomske krize, reakcije i izoliranosti u politici i umjetnosti; kao rezultat ekonomske krize javljaju se ovi pravci; realisti, koji su bili prvi revolucionari, sada su zamijenili Akademiju kao uvari konzervativizma i vodili napad na modernizam; drugi val realista sve vie je naglaavao amerikanizam svojih djela, bez obzira da li se radi o kritici sistema ili o slavljenju ratarske Amerike koja je tada izumirala; i umjetnost je odraavala duh izolacionizma u koji je zapala Amerika iza Prvog svj. rata; umjetnost je postala drutveno svjesna, nacionalistika i regionalistika; najvaniji dogaaj 30-tih stvaranje Federalnog umjetnikog projekta od strane vlade SAD omoguio je mnogim amerikim umjetnicima da preive, ali ipak to desetljee znailo je opadanje moderne umjetnosti u Americi; djela tih umjetnika nemaju nikakve bitne srodnosti s evolucijom moderne umjetnosti, jer ne donose nita novo ili eksperimentalno; ipak neki su utjecali na mlae umjetnike; tu su slikari amerike scene, socijalni realisti, regionalisti; REGIONALISTI: THOMAS HART BENTON (1889-1975) GRANT WOOD (1892-1942) CHARLES BURCHFIELD (1893-1967) GRANDMA MOSES (1860-1961) HORACE PIPPIN (1888-1946) SOC-REALISTI: RAPHAEL SOYER (1899-1987) ISABEL BISHOP (1902-1988) BEN SHAHN (1898-1969) EDWARD HOPPER (1882-1967) boravio u Francuskoj upravo u vrijeme fovistike eksplozije i poetaka kubizma; osnovne romantino-realistine teme: usamljene kue i usamljenici u jeftinim motelima; Rano nedjeljno jutro, 1930. samotni dekirikov talijanski trg prenesen u ameriki provincijski gradi; slike osamljenih stanovnika velegrada u barovima, restoranima, vlakovima; tehnika virtuoznost; PETER BLUME (1906-1992) Federalni umjetniki projekt je pomogao mnoge eksperimentalne umjetnike time je zapoeo promjenu SAD-a od provincijskog sljedbenika u ravnopravnog sudionika stvaranja nove umjetnosti i arhitekture; Galerija ive umjetnosti - osnovao ju je u Njujorku kolekcionar A. E. Gallatin 1927. to je zapravo prvi muzej sa stalnom kolekcijom iskljuivo moderne umjetnosti osnovan u svijetu; 1929. stvara se MOMA Museum of Modern Art u NY; njegove izlobe Kubizam i apstraktna umjetnost, Fantastina umjetnost, dada, nadrealizam, 1936. postale su povijesne; 1936. osnovana je grupa Ameriki apstraktni umjetnici; u to doba u SAD stie i prvi val evropskih umjetnika; grupa AAU poseban naglasak na geometrijskoj apstrakciji to se vee na rad parikih grupa Cercle et carre, Abstraction Creation; osim Stuarta Davisa, veina pripadnika AAU sazrela je poslije Drugog svj. rata;

APSTRAKCIJA 30-TIH = PARIKA KOLA = parika kola = grupa nefrancuskih umjetnika koji su radili u Parizu prije Prvog svj. rata (PICASSO, CHAGALL, MODIGLIANI, MONDRIAN); ali i naziv za grupu slinih umjetnika koji su ivjeli u Parizu izmeu dva rata; nije umjetniki pokret, ve naglaava vanost Pariza kao centra zapadne umjetnosti u ranim desetljeima 20. st. - Pariz je u to doba privlaio umjetnike iz svih dijelova svijeta; zato je parika kola meunarodna, a ne francuska; apstrakcija je postupno preuzimala pariku kolu; 1924. van Doesburg organizirao je prvu izlobu De Stijla u Parizu, a 1930. poeo je s izdavanjem programatskog asopisa Art Concret; okupila se grupa Abstraction Creation, ime su poloeni temelji meunarodne apstraktne parike kole; znaajno su joj pojaanje bili kipari Pevsner i Gabo, Kandinski koji je emigrirao iz Njemake pred nacizmom; boja i oblik konano su stekli potpunu autonomiju; predvodnici parike kole nisu bili Francuzi: VORDEMBERGE-GILDEWART, nasljednik grupe De Stijl i konstruktivista bio je Nijemac, kao i kipar i slikar OTTO FREUNDLICH; pripadnici De Stijla FELIX DEL MARLE i CESAR DOMELA bili su porijeklom iz Belgije, odnosno Nizozemske, ALBERTO MAGNELLI bio je Talijan; od Francuza tu je bio AUGUSTE HERBIN; 20-tih godina apstraktno slikarstvo i skulptura u Francuskoj bili su mahom uvozni proizvodi, jer su stari majstori (fovisti), bili uglavnom vezani uz predmet, a i inae su Francuzi zatvoreni i teko prihvaaju strane utjecaje; 1925. poljski slikar Poznanski organizirao je veliku izlobu suvremene umjetnosti: izlau Arp, Brancusi, Robert i Sonia Delaunay, Van Doesburg, Gonarova, Gris, Klee, Larionov, Miro, Moholy-Nagy, Mondrian; cilj izlobe bio je prikazati sve to se zbiva u neimitativnoj plastinoj umjetnosti iznenaujue cjelovit prikaz apstraktnih tendencija, ali izloba nije ba privukla panju; sljedei znaajan dogaaj u povijesti parike apstrakcije 1930. kad su umjetnik i kritiar Michel Seuphor i Joaquin Torres-Garcia osnovali grupu i asopis Krug i kvadrat; slijedi 1931. grupa i asopis Abstraction-Creation, koju su osnovali Vantongerloo i Auguste Herbin: izlobama i publikacijama predstavljala snagu u apstraktnoj umjetnosti do 1936.; poslije 2. svj. rata naslijedio ju je Salon des Realites Nouvelles; poetkom 30-tih razvoj nacizma doveo je jo vie umjetnika u Pariz (Pevsner, Gabo, Kandinski); konglomerat umjetnika iz Rusije, Nizozemske, Njemake, Francuske doveo je do postupnog ukidanja razlika; sredinom 30-tih Abstraction-Creation u jednom je trenutku imala 400 lanova, pripadnika suprematizma, konstruktivizma, De Stijla... AUGUSTE HERBIN (1882-1960) razvijao se u atmosferi ranog kubizma, ali je od poetka zainteresiran za ispitivanje boje i njenih meuodnosa; 1918. njegove slike su bojama i geometrijskim oblicima djelovale zaprepaujue; 1927.vraa se apstrakciji; u 30-tim godinama iskrsnuo meu apstrakcionistima; slikao je isto geometrijski stvarao je kompozicije sastavljene od trokuta, pravokutnika, krugova i krunih odsjeaka kao isto plonih oblika naslikanih jakim bojama; kvalitetan poetak stroge geometrijske apstrakcije; vaan je pionir optikog slikarstva, ali i itavog novog vala konkretnog slikarstva; OTTO FREUNDLICH (1878-1943) izlagao s kubistima, a poslije 1. svj. rata preao je na apstrakciju; 30-tih topli, prozrani tonovi, organizira platna u male nepravilne pravokutnike od kojih je svaki bio dio neke vee jedinice; umro u koncentracionom logoru u Poljskoj; iz Pariza, kamo su apstraktno slikarstvo donijeli nizozemski, ruski i njemaki emigranti, ono se proirilo po itavom zapadnom svijetu; u vrijeme Drugog svj. rata seli se sredite svjetske umjetnosti iz Pariza u Njujork; izbijanjem rata zavrava i klasino razdoblje moderne umjetnosti i utire se put drugoj moderni, koja vodi do dananjih dana; prekretnicu oznaavaju 40-te godine, poinje emigracija u SAD;

APSTRAKTNA INTERNACIONALA od 1945. > klasifikacija suvremene umjetnosti prema nacionalnim granicama - bespredmetna; komunikacije su tako brze, umjetnici tako pokretni da se mora priznati postojanje meunarodnog stila koji je rasprostranjen irom svijeta; HANS HARTUNG (1904-1989) Nijemac porijekom i obrazovanjem, u Parizu se nastanio tek 1935.; individualni, lomni, linearni stil; eksperimentirao je ranim apstraktnim crteima i akvarelima; njegov osnovni interes su lomne linearne strukture suprotstavljene tankim, prozranim premazima boje; ve 1922. slikao je apstraktno; za prikazivanje vlastite intime stvorio jedinstvenu izraajnu formu: slikarski psihogram, tj. slikovni zapis duevnog stanja izmeu euforije i depresije; pred uglavnom svijetle pozadine postavlja snopove tamnih linija nalik na uznemirujue pismo; krajem 40-tih stvorio je zreli stil slobodnog linearizma na potpuno obojenim poljima; mirniji rukopis; 60-tih je preao na potpuniji oblik slikarstva obojenog polja; PIERRE SOULAGES (1919-) apstraktne strukture baziranena prouavanju slobodnih formi; arhitekturalnost i ogranieni izbor srodnih boja koji odlikuju njegov apstraktni stil, u kojoj se crni tonovi istiu kao mone utvare; potuje naelo priguene palete; ostvario je snanu i gracioznu umjetnost koja se posebno istie ne samo formama, nego i prodornom, okruujuom svjetlou koja objedinjuje sliku; posebnom lopaticom je na jednobojne, najee svijetle pozadine neograniene dubine nanosio iroke monumentalne poteze duboke crne boje, ime postie dojmljive kontraste; ITALIJA: talijansko slikarstvo izmeu dva rata vraalo se renesansnim realistikim formama; krajem faizma talijansko slikarstvo ulo je u orbitu meunarodnog apstraktnog ekspresionizma; glavni talijanski doprinos figuraciji dala je skulptura; u Italiji prvi pokret ka novoj umjetnosti nakon 1945. predstavlja osnivanje Novog umjetnikog fronta 1947. u kojem su bili zastupljeni apstrakcionisti i mlai realisti: RENATO BIROLLI, GIUSEPPE SANTOMASO, RENATO GUTTUSO, ANTONIO CORPORA, GIULIO TURCATO, NINO FRANCHINA, EMILIO VEDOVA... postojali su do 1948.; slike su im apstraktno-konkretne; po ideji slina lirskoj apstrakciji Parike kole; 1960. na Biennalu u Veneciji dobivaju prvu nagradu; 1952. naslijedila ju je grupa osam slikara: EMILIO VEDOVA najznaajniji doprinos Italije apstraktnom ekspresionizmu; 30-tih godina seli se u Pariz gdje dolazi pod utjecaj Wolsa; u 50-tima slovi za zvijezdu meu taistima i enformelistima; kasnije prekoraio granice slike kao plohe i radio grubim sredstvima neobraena bojena drvena povrina; brie granice skulpture i slikarstva jer spaja plastiku sa slikarstvom (obojene plohe sastavlja u skulpture); radi cikluse i kompozicije velikih dimenzija; NIZOZEMSKA: CoBrA (=ime sastavljeno od poetnih slova gradova Kopenhagen, Bruxelles, Amsterdam) 1948. u Nizozemskoj KAREL APPEL (1921-), CORNEILLE CORNELIS (1922-) i GEORGE CONSTANT (1920-) osnivaju Eksperimentalnu grupu, traei nove forme eksperimentalnog izraza, u suprotnosti s Mondrianom i de Stijlom; zahvaljujui kontaktima sa slinim grupama u Kopenhagenu i Briselu, ona se razvila u meunarodnu ekspresionistiku grupu CoBrA, iji su pripadnici jo i danski slikar ASGER JORN (1914-1973) i Belgijanac PIERRE ALECHINSKY (1927-); veina slikara vezanih za grupu sluila se nekom vrstom predmeta ili figuracije, koji su obino imali porijeklo u folklornoj, djejoj ili prethistorijskoj umjetnosti; zastupaju tezu o potpunoj slobodi apstraktnih izraajnih formi s akcentom na potez kista time su bliski Dubuffetu i Fautrieru; KAREL APPEL (1921-) slike jakih boja, pastozno naslikane, figure dijelom vesele, dijelom zakulisne, nadahnute narodnom umjetnou, umjetnou primitivnih i naivno-grotesknim art brutom ranog Dubuffeta; tokom vremena, sve se vie okretao apstraktnom ekspresionizmu; PIERRE ALECHINSKY (1927-) crtei u kojima izranjaju sjeanja na vegetativno, formacije zemlje, stijena; kasnije njegova gesta postaje sve ekspresivnija i nervoznija; utvare i mali demoni nastanjuju povrinu slike; pod utjecajem japanske kaligrafije njegovo se slikarstvo smiruje, ali lebdee stanje izmeu apstrakcije s jedne strane i figurativnosti s druge ostaje do kraja prisutno;

ASGER JORN (1914-1973) najistaknutija osoba grupe; na njega je prvotno izrazito utjecao magini svijet slika Muncha i Noldea; i kod njega ikonografski vanu ulogu igra nordijski svijet saga o biima iz bajke, trolovima; izdiu ga silina slikarske geste i vizionarska mo imaginacije; dri ravnoteu izmeu apstrakcije i predmetnosti; umjetnici Cobre jo tee povezivanju apstrakcije i figuracije, dok su tek taizam, enformel i akcijsko slikarstvo uinili konaan korak ka totalnoj apstrakciji; PANJOLSKA: poslije 1946. poela se javljati grupa mladih umjetnika: najdarovitiji ANTONI TAPIES (1923-) 1948. u Barceloni osnovao prvu slikarsku grupu apstraktnih umjetnika: grupu Dau al Cet (Sedmica na kocki); izdavali su asopis i uglavnom slijedili Miroov apstraktni nadrealizam i Kleeovu fantaziju; Tapies je jedan od vodeih predstavnika slikarstva materije i enformela nakon Wolsa, graenja velikih povrina kombinacijama zagasite boje, glazure, pijeska i mramorne praine povrine koje stvaraju dojam reljefa; boje su mu uglavnom priguene, ali bogate s raznovrsno obraenim povrinama izbodenim, urezanim, modeliranim u reljefu; tamne, sive, prividno monokromne slike, a zapravo vrlo istananog kolorita; mirne; 60-tih prijelaz na koloristiki pristup u kojem se i dalje slui velikim povrinama moduliranima u tonu; u svojim zrelim radovima eli, stvaranjem kompleksnih konfiguracija od zia, papira, materija pomoi ljudima da prevladaju stanje samootuenja okruujui ih predmetima koji ih neminovno suoavaju s najdubljim problemima postojanja; oita je u njegovu radu sugestija prisustva ivog bia (obino ovjeka) koje ostavlja trag gdjegod i togod radilo; snana je asocijacija na isjeke, poput fotografskog pamenja, konkretnih predmeta koji u sebi sadri svu atmosferu koja je taj predmet okruivala; u Madridu je 1957. osnovana druga grupa, El Paso, koja se izjanjavala za slikarstvo enformela; WOLS (1913-1951) ALFRED OTTO WOLFGANG SCHULTZE njemaki slikar u Parizu zajedno s Fautrierom i Dubuffetom smatra se lanom trojke koja je zapoela enformel; pseudonim Wols preuzeo je 1937. koristei se dijelom razderanog telegrama naslovljenog na njega; pohaao je Bauhaus, studirao arhitekturu s Miesom, bio je i glazbenik; boravio u logoru na jugu Francuske po izbijanju 2. svj. rata kada je kao Nijemac bez dokumenata bio zatoen; u logoru nastaju njegovi brojni crtei i slike veliine dlana; poslije 1932. ivio uglavnom u Francuskoj; nakon 1945. stvorio je apstraktni stil, donekle slian Fautrierovu; boju je nanosio u tekoj sredinjoj masi koja se od jednobojne osnove razlikuje vie valerom nego tonom; smatra se pionirom informela; svestran: crta, svira, fotografira, predaje crtanje; prvi radovi su mu pod utjecajem nadrealizma, pod utjecajem Kleea stvara fantazmagorine prikaze realnosti; s vremenom mu linija gubi deskriptivnost, a linearnost postaje direktnim rezultatom umjetnikovih pokreta ruku; linija = trag raspoloenja i emocija, osobito u djelima 1946-47.; ta su ulja dramatini zapisi samog procesa stvaranja; univerzalna tema mu je vjeiti proces rasta i propadanja; za njega je vana energija nanoenja; boju nanosi u tekoj centriranoj masi; na svijetlu povrinu nabacuje boje; radi vrlo brzo; papir ili platno napada kistom, grebe i urezuje njegovim drkom, sredinom 60-tih stvara seriju slika dinaminih linija i tankih nervoznih poteza; ta su djela zajedno s Hartungovim Psihogramima i Fautrierovim Taocima oznaila poetak druge moderne u Evropi; on je otac taizma u uem i enformela u irem smislu rijei; to je gestualno slikarstvo koje se pobunilo protiv formalizma hladnog apstraktnog slikarstva i koje u umjetnost ponovo unosi osjeaje mijenjajui pravilne oblike slobodnom bojom; taizam se okree osjeajima, iracionalnosti, sluaju; on je pogledu izloio svoju najdublju intimu i itavu egzistencijalnu problematiku usamljenog ovjeka; to se nije moglo izraziti tradicionalnim formama; eksperimentira najneobinijim slikarskim tehnikama: boju puta da se nanesena u slojevima razlijeva po platnu i tako stvara gustu teksturu mjestimino ispresijecanu brazdama i urezima kistom;

INFORMEL, TAIZAM, ART AUTRE (drugaija umjetnost) parika kola poslije 1945. bila je obiljeena neprekidnom aktivnou starih majstora, kao i povratkom Legera, Chagalla, Ernsta, Massona, Picabie i dr.; prva grupa slikara koja je svojim programom izazvala panju bili su oni koji su sebe zvali Mladi slikari u francuskoj tradiciji: ratna generacija (izlau od 1942. zajedno): Bazaine, Manessier, Bissiere (radio s Kleeom): ivo obojene, gusto strukturirane slike nastale su pomnim promatranjem prirode; ta grupa je nastavak francuske tradicije od fovizma i kubizma, ak je bila kategorizirana kao apstraktni ekspresionizam; pridruili su im se i Rusi: Lanskoy, Poliakoff, de Stael; usprkos rasprostranjenosti lirskog ili apstraktno-impresionistikog krila slobodne apstrakcije u Parizu 40-tih i 50-tih, javljali su se i ekspresionisti: Hans Hartung, Pierre Soulages, Georges Mathieu, inei grupu koja je svojim isticanjem neposrednog, intutitivnog, spontanog bila pandan amerikom apstraktnom ekspresionizmu, Wolsu = zajedniki naziv lart informel ili tachisme izraz lart informel izmislio je francuski kritiar MICHEL TAPI; primjenjivan u evropskom slikarstvu, ekvivalentan je amerikom apstraktnom ekspresionizmu, a posebno slikarstvu akcije; informel predstavlja udaljavanje od tradicije kubizma i geometrijske apstrakcije u stvaranju nove izraajne forme; pojava informela vremenski je i formalno odgovarala poecima apstraktnog ekspresionzma u SAD; informel podrazumijeva intuitivnu, spontanu, nediscipliniranu umjetnost; bit joj je stvaranje bez elje za kontrolom, geometrijskom ili kojom drugom; to je slikarstvo koje poinje kistom i praznim platnom i moe odvesti bilo kuda; osnovni motiv je ponovno osloboenje od pravila, od zamki formalizma, dolazi do nove slobode individualca koja se izraava dinaminom bojom koja tee platnom, impulsivnom linijom, spontanim slikarskim rukopisom i grubim, neestetskim materijalom; tako razne druge kategorije predstavljaju razliite vidove/manifestacije enformela: tachisme (od francuske rijei tache) - taizam = uporaba mrlje, pjege, toke, kapi u slikanju kako bi se istakla spontanost i intuitivnost i lirska apstrakcija u svojoj slobodno dekorativnoj fazi; HARTUNG, VAN VELDE, SCHNEIDER, SOULAGES, MATHEIU, WOLS; slikarstvo geste = inzistiranje na iskazu poteza kista; pod utjecajem ekspresionizma, primitivizma i djeje umjetnosti; potpuna sloboda apstraktnih izraajnih formi; naglasak na gesti kista; dinaminost, arenilo, kaotinost; APPEL, CORNELIS, JORN, POLLOCK, SAURA, VAN VELDE, RIOPELLE; apstraktna kaligrafija, slikarstvo materije - isticanje boje kao materije, pojaano pijeskom, glinom; slino apstraktnom ekspresionizmu, ovaj izraz je tako irok i sveobuhvatan da je gotovo besmislen; istie ono to je suprotno svim fazama disciplinirane, geometrijske ili konkretne umjetnosti; DUBUFFET, FAUTRIER, WOLS, TAPIES, FONTANA; lirska apstrakcija (parika kola) javlja se krajem 40-tih i traje cijele 50-te; lirska boja i slobodna, ali kontrolirana struktura; ekvivalent su fovistiki pejzai; BAZAIN, MANESSIER, DE STAEL, DA SILVA, BAUMEISTER, WINTEIL, VEDOVA, CAPOGROSSI, FONTANA, BURRI, ATLAN, GIACOMETTI, DUBUFFET; glavna ideja informela: slobodna forma izraza, stvaranje bez kontrole, potpuno intuitivno i spontano; Argan definira slikarstvo informela kao iskustvo ina bez emocija, bez evociranog sjeanja ili gledanja u budunost: to je veina slobodne apstrakcije nakon 2. svj. rata; nakon osloboenja Francuske galerist Rene Drouin u Rue de Visconti izloio je djela Wolsa, Fautriera i Dubuffeta; u razdoblju od 1948. do 1950. uslijedile su izlobe Amerikanaca Jacksona Pollocka, Marka Tobeya, Clyfforda Stilla i Roberta Motherwella u Galerie Facchetti; na Francuze je najvie utjecao Pollock svojom tehnikom izlijevanja boje s kista ili iz limenke izravno na platno poloeno na podu (dripping); rad francuskih umjetnika ubrzo su prepoznale i prihvatile minhenska grupa Zen, frankfurtska Quadriga i Gruppe 53 iz Dizeldorfa te Movimento Arte Nucleare u Italiji; JEAN FAUTRIER (1898-1964) 30-tih radi studije figura; za vrijeme Drugog svj. rata napravio je niz malih, neobinih slika koje je nazvao Taoci: nabacane mase boje, centralizirane na neutralnoj podlozi, koje podsjeaju na raspale ljudske glave servirane na posluavnicima; njegov najpoznatiji ciklus, nastao izmeu 1943-45., obuhvaa 30 slika; to su glave modelirane od plastinog materijala preslikane tankim slojem boje s naznakama crta lica; Taoci, nastali pod pritiskom ratnog vremena, pokazuju izmuene, izopaene i deformirane glave, a serije slika Objekti ili Nagi ostatke osakaenih tijela u raspadanju;

slijedi serija Aktova zasjeeni unakaeni oblici u polureljefu izlaze iz guste mase gline, boje i ljepila; anonimnost rtava i neizravan odnos prema prikazanom daju tim slikama autentinost; sve je samo naznaeno, figura je postala ifrom, a dojam je jeziv; umjetnikovo inzistiranje na slici kao objektu po sebi, sa stvarnom, fizikom egzistencijom; dosljedno odbacuje tradicionalne oblike i tehnike; za razliku od ostalih slikara enformela, njegove se obojene forme zadravaju unutar zadanog okvira slike; njegov je najvaniji doprinos upotreba kompaktnih plastinih materijala i uvoenje otvorene strukture slike; FIGURA I FANTAZIJA NOVA FIGURACIJA: od ranih 50-tih, unato dominaciji apstraktnog ekspresionizma i u SAD i u Evropi, povremeno su se javljali valovi koji su zahtijevali vraanje figuri, novom naturalizmu ili naturalistikoj fantaziji; De Kooning i Pollock eksperimentirali su figuracijom poetkom 50-tih, a De Kooning je nastavio i kasnije; izraz figuracija dvosmislen je, jer moe biti ne samo ljudska figura, nego i implikacija figura u apstraktnim djelima krajem 40-tih; 40-tih i 50-tih dolazi do svjesnog i planskog pokuaja da se kao sadraj ponovo uvedu figure, najee s uasavajuim efektom; ova tendencija se moe pratiti do dadaista, nadrealista i Picassa iz 20-tih i 30-tih; presudni za novu figuraciju su A. Giacometti i Jean Dubuffet; JEAN DUBUFFET (1901-1985) njemu je u konanom otkrivanju to zapravo eli raditi bila vana knjiga Hansa Prinzhorna o umjetnosti mentalno oboljelih tu je otkrio surovu izraajnu snagu koja mu se inila dragocjenijom od umjetnosti muzeja i od najeksperimentalnije umjetnosti; umjetnost mentalno oboljelih i umjetnost djece postali su uzori na kojima je gradio svoj pristup; nazivao je te svoje radove ART BRUTOM; Paul Klee bio je umjetnik ija su ga djela najvie privlaila; od 1944. postao jedan od najplodnijih slikara u povijesti; prve nove slike bile su panorame Pariza i Pariana, autobusa, metroa; vedre i vesele boje, prostor je komponiran kao u primitivnom ili arhainom slikarstvu, s dubinom simbolino naznaenom uslojavanjem: najnii sloj je najblii promatrau; tu su mu slike duhovno najblie Kleeovima; kasnije je prouavao grafite po zidovima; Festival de Terre, 1951. - tri figure su sjedinjeni aspekti psihopata i fetusa koji bezumno lebdi i ilustrira najbrutalniji vid njegove umjetnosti; Dubuffetova tehnika zasnivala se na debeloj podlozi napravljenoj od pijeska, zemlje i dodavane boje i fiksativa; tehnika slikanja odraava i bit slikarske materije: koristi debelu podlogu od pijeska, gline, zemlje, boje, fiksativa, ugljenog praha pomijeanog s cementom, trstiku, korijenje, na koju djeluje grebanjem, paranjem, urezivanjem figura iz podloge izranjaju udnovate figure; njegovi pejzai mjesec ili svijet pri raanju ili smrti, kao geoloke formacije promatrane iz neposredne blizine, bez vegetacije; radovi iz 50-tih preteno su u usklaenim tamnim tonovima, priguenim okerima i crnoj boji; nezavisan od amerikih apstraktnih ekspresionista, uglavnom je radio intuitivno; imao je obiaj dio godine posvetiti jednoj temi ili nekolikim srodnim temama; poslije pejzaa iz ranih 50-tih slijedi serija pejzaa stolova; zaokupljen je bio i kravom; jedan od glavnih izvora njegove inspiracije bila je velika kolekcija ART BRUT koju je poeo stvarati 1945. umjetnost koja je gruba, sirova i nepatvorena; umjetnosti ludih, primitivnih, naivnih koja personificira boansko ludilo, a njome postie originalnost, strast i autentinost; brojei tisue djela u svim medijima, zbirka sadri umjetnost ludih, primitivnih i naivnih za Dubuffeta ova djela imaju autentinost, originalnost, strast i mahnitost, ega nema u profesionalnoj umjetnosti; 1954. modelira 40 Statueta ugroenog ivota iz komada novina, celuloze, eljeza, cementa, lave, spuve, ostataka konopca i razbijenog stakla, ije visine variraju od 1 cm do vie od 1 m; 1962-66. radi poluautomatske crtee nastale inspirirane crtanjem prilikom telefonskih razgovora; jedan od najradikalnijih zaokreta u njegovom razvoju; to su slobodni apstraktni oblici, pokretljivi kao amebe, puni nagovjetaja ivih organizama; Vrla vrlina, 1963. figure su raene valovitim crvenim i plavim linijama te imaju bijela tijela s plavim sjenama; cijela slika djeluje kao stravini labirint u kojem su figure uhvaene, a koji je istovremeno napravljen od figura; 1964. pojavljuju se predmeti; nestaju krajem te godine, a ponovo se javili ljudi u pejzau; Nunc stans, 1965. teme su postale slavine, lavabo, otvorena knjiga i sat; unato inzistiranju na domaim, svakodnevnim stvarima, one su bez izuzetka antropomorfirane, pretvorene u ljudske organizme koji frenetino pleu i grle se; GEORGES MATHIEU (1921-) najvaniji predstavnik francuskog taizma; Salvador Dali informela bio je oumen koji je znao privui publiku; poslije 2. svj. rata pribliio se kaligrafskom stilu, ali se njegova kaligrafija sastoji od snanih linearnih arabeski, istisnutih izravno iz tube odsjeenim impulsivnim pokretima; za njega je brzina izrade bitna za intuitivnu spontanost; obraivao naslove uzete iz bitaka ili drugih dogaaja francuske povijesti;

jedan od vodeih slikara geste ili akcije; u proces slikanja unosi cijelo tijelo, pa njegove popularne akcije povremeno podsjeaju na cirkuske predstave; odjeven u bizarne kostime s velikim brkovima radio je na platnima ogromnih proporcija; on je javno demonstrirao pravo akcijsko slikarstvo; njegove predstave pokazuju to je temelj i glavna tema enformela taizma u Evropi i akcijskog slikarstva u Americi: tema je isto slikarstvo, a sadraj boja i oblik; JEAN-PAUL RIOPELLE (1923-) Kanaanin koji je ivio u Parizu; pastozne slojeve boja na platno je nanosio lopaticom ili noem i tako stvarao teksturu i povrinu nalik na mozaik; povrinu organizira u niz obojenih polja koja meusobno preklapa; ta platna nemaju vrstu kompoziciju ili sredite, nemaju poetka ni kraja, a boja i oblici prekinuti su rubom platna i nastavljaju se negdje u imaginarnom prostoru; ALBERTO BURRI (1915-1995) po zanimanju lijenik; poeo slikati kao ratni zarobljenik; moe ga se smatrati antiumjetnikom poput Dubuffeta, to se tie primjene nekonvencionalnih materijala; koristi stare vree grubo spojene ivanjem i poprskane bojom > daju stravini dojam, podsjeaju na krvave zavoje (tako komentira smrt i ratna razaranja); koristi i plamenom opaljene daice; topi i oblikuje metal i plastiku; ekspresivna snaga tih kompozicija pojaana je gomilanjem krpa, njihovim guvanjem, objeenim komadima koji bacaju sjenu na povrinu slike; plameno crvena boja mnogih slika-vrea podsjea na teke ozljede, a crni krateri na nekim plastinim slikama na mjeseev krajolik ili miris dima i raspadanja; njegova najzanimljivija djela su ona na kojima je povrina hermetiki zatvorena eljeznim ploama > utjecalo na Jannisa Kounellisa; skulpturu enformela dotie i LUCIO FONTANA svojim fluidnim keramikama iz 30-tih, a i kasnijim skulpturama nalik na izbuene plodove; THOMAS LENK, OTTO HERBERT HAJEK, ERICH HAUSER, ERNST HERMANN, PAOLOZZI, CESAR, ETIENNE-MARTIN imaju svoje enformelske faze;

ASSEMBLAGE I JUNK (STARENA) SKULPTURA u pretee assemblagea se mogu ukljuiti i kubistiki kola, Picassove rane konstrukcije i mrtve prirode, dadaisti, nadrealisti, Kurt Schwittersove starene skulpture; MAN RAY (1890-1976) izrauje rayografije, odnosno fotografije bez kamere (na foto-papir se stavi predmet i podvrgne direktnoj ekspoziciji svjetla); radi i aerografije slike izraene airbrushem i solarizacije to je fotografski proces u kojem se slika koja nije fiksirana emulzijom ponovno podvrgne ekspoziciji, pa se opet razvije; rezultat je maglovit objekt utjee na optiko slikarstvo; blizak pop-artu u svom preobraavanju postojeih industrijskih objekata iako mu je cilj uvijek bio nadrealistiki paradoks; JOSEPH CORNELL (1903-1972) radi Box constructions; ustalio se na jednostavnoj kutiji, obino s prednjom staklenom stranom u koju je rasporeivao objekte, fotografije, mape; time je stvarao osobni svijet snova, srodan nadrealistikom assemblageu; Cornellove kutije su pune asocijacija, na kuu, obitelj, djetinjstvo; moe se usporediti s Proustom; u 40-tima i 50-tima on je varirao svoj svijet, ponekad pod Mondrianovim utjecajem, stvarajui trodimenzionalne neoplastine konstrukcije; u drugim sluajevima, koristei kao pozadinu ogledalo, anticipirao je formule op-artista iz 60-tih; FREDERICK KIESLER na izlobi organiziranoj potkraj njegova ivota on je kombinirao skulpturalne forme s panelima u boji i objektima koji podsjeaju na crkveni namjetaj; koate forme odlivene u bronci postavljene su ispred obojenih osvijetljenih nia; LOUISE NEVELSON (1900-1988) Amerikanka; radi uglavnom u drvu, ali eksperimentira i sa metalom; njezine drvene skulpture su konstruirane na principu praktinosti, kombinirane tako da oblikuju masivne reljefe nalik zidovima (upotrebljava komade drva, pronaene predmete, komade namjetaja); djela iz 60-tih: veliki drveni zidovi od desetine zasebnih boksova, ispunjenih stotinama brino rasporeenih objekata; kasnije obojani crno, a jo kasnije zlatnom bojom; unato tome to su od otpadnih materijala, imaju u sebi eleganciju; njena je umjetnost umjetnost urbane sredine Njujorka, koja se hrani produktima raspadanja; pokret opisan kao starena skulptura rairio se tokom 50-tih u Evropi i SAD-u; to je ogranak asamblaa koji namjerno trai stare, otpatke urbane civilizacije i pretvara ih u umjetniko djelo selekcijom, reorganizacijom ili prezentiranjem bez komentara; Schwitters je bio prvi veliki predstavnik, iako joj je izvor u kubistikom kolau; to su Rauschenbergove kombinirane slike, Dubuffetove skulpture, Burrijeve podrapane i krvave slike; u Francuskoj je glavni predstavnik bio Cesar najprije svojim zahralim figurativnim skupturama, a zatim odbaenim automobilima sabijenima u kocke pod ogromnim pritiskom; CEZAR (1921-1998) (CEZAR BALDACCINI) glavni predstavnik asamblaa u Francuskoj; najprije svojim zahralim figurativnim skulpturama izraenima od strojarskih dijelova, a tokom 60-tih izradio je mnoge assemblage od automobilskih karoserija, zgnjeenih pod velikim preama u masivne blokove raznobojnih materijala; radi automobilistike skulpture, ali ne zanima ga ishod ve proces!; skulpture radi pomou pree koja olupine pretvara u kompaktne blokove; pripada tzv. starenim skulptorima (radi s otpacima) ima perioda kada radi apstraktno, ali se neprestano vraa figuri; gigantske reprodukcije vlastitog palca; pariki ekvivalent Oldenburgu; u Engleskoj je Paolozzi izraivao figure od otpadaka strojeva; EDUARDO PAOLOZZI (1924-) glavni britanski predstavnik starene skulpture ili kole naenog predmeta; postao je voa britanske kole pop-arta i stvaranja objekta; kasnije (nakon 1954.) posebno vaan za razvoj britanskog pop arta, zaokupljen odnosom tehnologije i umjetnosti; skulptura mu je na stupnju kompromisa izmeu prvih ideja pop-arta i nadrealizma; tehnika = zamreni povrinski motiv na listovima voska pomou sitnih zupanika i kotaia zatim oblikuje te listie u sliku udovita koji se lijevaju u bronci; iako lijevane u bronci, skulpture su mu u biti bile asemblai od dijelova strojeva pretvoreni u mjerljiva ljudska i ivotinjska udovita; sredinom 60-tih serija njegovih najuspjelijih skulptura od poliranog aluminija, stoge pojednostavljene forme pa sve do sloenih konstrukcija; u SAD-u groblja automobila dio su amerike scene, kao i ogromna smetlita; RICHARD STANKIEWICZ (1922-)

jedan od prvih i najznaajnijih poslijeratnih starenih skulptora; on se bavi i nadrealistikom figuracijom i apstraktnom konstrukcijom; Sekretarica dotrajala pisaa maina predstavlja daktilografkinju koja sama sebi pie pismo; JOHN CHAMBERLAIN (1927-) koristio je dijelove starih automobilskih karoserija s njihovim sjajno lakiranim obojenim povrinama u stvaranju assemblagea izvanredne ljepote; Amerikanac; zainteresiran je za ishod; upotrebom urbanog otpatka obnavlja se ponovno koritenje i tako postie otkup smea (ideja Schwittersa!) ROBERT MLLER (1920-) sastavlja rezane metalne ploe, obino crno obojeno eljezo u sloene organske apstrakcije koje evociraju neku zlokobnu ivotinju ili prijeteu osobu; Mllerovi osobeni oblici ujedinjuju zaobljene volumene koji okruuju prostor s nazubljenim izraslinama; iako se esto slui metalnim otpacima za posebne efekte, on se od starenih skulptura razlikuje time to ih brino boja, glaa i dovrava da bi uklonio svaki trag smetlita; EDUARDO CHILLIDA (1924-) panjolska; radei eljezom najprije kovanim u otvorene, linearne oblike, a poslije u masivne monumentalne poluge on je stvorio neke od najimpresivnijih, istih konstruktivistikih apstrakcija sa sredine stoljea; skulptor koji se izravno nadovezuje na prve konstruktiviste i umjetnike De Stijla;

PREDAVANJA-----STARENA SKULPTURA 50-e god. u Americi i Europi Schwitters, Rauschenberg prvi poinju s tim Naglaena propadljivost Latem- knjige Cezar automobilski otpad Riard Stankijevi, u poetku nadrealist ''Sekretarica'' pisaa maina koja pie na samoj sebi Lee Bontekje zavaruje elik i platna Paul von Heindar, Miler, Serano, ilida

APSTRAKTNI EKSPRESIONIZAM I NOVA AMERIKA SKULPTURA znaajna odlika slikarstva i kiparstva nakon 1950. je internacionalizam; moderna eksperimentalna umjetnost je od samog poetka prelazila granice, ali su se odredivi nacionalni izrazi zadrali sve do Drugog svj. rata; Pariz je bio centar u kojem su se okupljali umjetnici iz svih dijelova svijeta, a utjecaji su se tako brzo prenosili iz zemlje u zemlju da je postalo nemogue utvrditi izvor novih zbivanja; jedini znaajan proboj na novi teritorij je apstraktni ekspresionizam; 1929. u NY osnovan MOMA iako je trebao sluiti samo ouvanju i pohranjivanju umjetnikih predmeta, revolucionirao je instituciju muzeja, jer je prema ideji direktora hanoverskog muzeja Alexandera Dornera kojeg su iz Njemake protjerali nacionalsocijalisti, ukljuivao i primijenjene umjetnosti fotografiju, film, arhitekturu i dizajn, smjetene u posebnim odjelima; APSTRAKTNI EKSPRESIONIZAM, SLIKARSTVO AKCIJE I APSTRAKTNI IMAISTI U SAD eksperimentalno ameriko slikarstvo tijekom 30-tih bilo je uglavnom vezano uz geometrijsku apstrakciju; apstraktni ekspresionizam ima veze s organskim nadrealizmom Miroa, Massona i Matte; od svojih poetaka 1942. pa do slubenog priznanja na izlobi Apstraktno slikarstvo i skulptura u Americi, prireenoj u Momi 1951., apstraktni ekspresionizam se razvio u najsnaniji originalni pokret u povijesti amerike umjetnosti; apstraktni ekspresionizam nije bio toliko stil koliko ideja; bit mu je spontano potvrivanje individue; izraz apstraktni ekspresionizam upotrijebljen je prvi puta 1919. za neke slike Kandinskog; 1946. kritiar Robert Coates je taj izraz primijenio na nekoliko mlaih slikara, naroito na De Kooninga, Jacksona Pollocka; Harold Rosenberg skovao je izraz slikarstvo akcije zovu ih i njujorka kola 40-tih i 50-tih; 1958-59. Momina izloba Novo ameriko slikarstvo obila je osam evropskih zemalja smatra se meunarodnom apoteozom: ameriko slikarstvo dobivalo priznanja u cijelom svijetu, ali poinje njegovo opadanje; apstraktni ekspresionisti tee spontanim slikarskim akcijama izraziti sami sebe; u akcijskom slikarstvu gesta je ekspresivna i nema dubljeg znaenja, a proces slikanja postaje konkretna tema; ameriki apstraktni ekspresionizam moe se grubo podijeliti na 2 struje: 1) slikari geste, akcije zanimaju se za boju, kist, teksturu (DE KOONING, POLLOCK) 2) slikari obojenog polja - formulirani preokupiranjem apstraktnog znaka ili simbola u okviru velike jednoline obojene povrine (RHOTKO, NEWMAN, STILL, MOTHERWELL, GOTTLIEB, REINHARDT); mlaa generacija slikara priklanjala se i jednima i drugima, pa su ih 60-tih nazvali postslikarska apstrakcija, slikarstvo obojenog polja, kromatska apstrakcija; 1942. SAD ulaze u 2. svj. rat; dominantni stilovi do tada su bili soc. realizam i regionalizam; rat dovodi do previranja te do pobjede apstraktne i ekspresionistike umjetnosti;

SLIKARSTVO GESTE/AKCIJSKO SLIKARSTVO ARSHILE GORKY (1905-1948) on je veza izmeu Picassa, evropskog nadrealizma i amerikog apstraktnog ekspresionizma; u SAD se doselio 1920. iz Armenije gdje je roen; pod dubokim je utjecajem evropskih umjetnika, posebno Cezannea i Picassa; umjetnik koji spaja vidove slobodne apstrakcije Kandinskog, Miroov i Massonov organski nadrealizam i utjecaje Picassa; WILLEM DE KOONING (1904-1997) sredinja linost u povijesti apstraktnog ekspresionizma; roen u Nizozemskoj; doao u SAD 1926.; drui se s Gorkyem i nekolicinom umjetnika koji e biti vezani uz apstraktni ekspresionizam; do 1940. bio je slikar figure i portretist; kad je poeo slikati apstrakcije, oblici su u poetku podsjeali na Picassa, no 40-tih kao protutea tim krivolinijskim oblicima unesene su izlomljene linije koje su pojaavale energiju platna; istodobno ga je nostalgija za figurom primorala da pone seriju slika sa enom kao temom; apstrakcija koja je u njegovim rukama poprimila izvanredno dinaminu snagu; ena kao seks simbol, boica plodnosti ili Munchov vampir koji sie krv; ekspresivna snaga poteza kistom; stalno su se izmjenjivala razdoblja apstrakcije i figuralnog slikarstva; eksperimentira i s figuralnom skulpturom; JACKSON POLLOCK (1912-1956) nakon 1945. postao je poznati simbol novog amerikog slikarstva; slike raene polovicom 40-tih koje su obino sadravale izvjestan stupanj stvarne ili nagovijetene figuracije, bile su grube i teke; bile su ispunjene vlastitom nervoznom brutalnom energijom; od 1947. poeo je eksperimentirati sveobuhvatnim slikarstvom, labirintskom mreom linija, prskotina i kapljica boje iz kojih su nastajale slike tokom sljedeih nekoliko godina; platno polae na tlo i puta da boja kapa s namoenog kista ili izravno iz limenke dripping; raene obino na velikom platnu poloenom na pod i najee se dovode u vezu s izrazom slikarstvo akcije; intuicija ili igra sluaja igra znaajnu ulogu; to je jedan od najbitnijih doprinosa apstraktnog ekspresionizma; govorio je da ne eli ilustrirati ve izraziti vlastite osjeaje, spontano i neposredno; Pollockove prskane slike doprinijele su promjeni toka modernog slikarstva; postojala je ideja sveobuhvatne slike, slike prividno bez poetka i kraja koja se iri i izvan granica platna to je zajedno s ogromnim dimenzijama njegovih slika unijelo jednu drugu ideju ideju zidnog slikarstva (Meksikanci); to je bio konani prekid s renesansnom idejom slike odvojene od promatraa, koja se doivljava kao nezavisna cjelina; slika postaje ambijent, kompleks koji je okruio promatraa; boje i linije u srednjem planu ipak stvaraju iluziju neprestanog pokreta, talasanja i uskomeanosti; FRANZ KLINE (1910-1962) do 1950. bio figurativni slikar soc-realizma; 40-tih radio male crno-bijele skice, fragmente, i kad ih je 1949. vidio poveane na projektoru uoio je implikacije koje su imale kao slobodne apstraktne predstave velikog formata to otkrie ga je pretvorilo u zrelog apstraktnog ekspresionista sugestivne; sluei se jeftinim, komercijalnim bojama i molerskim kistom, radi velika platna; 1950. prve crno-bijele apstrakcije velikog formata jedan od najveih doprinosa apstraktnom ekspresionizmu: krupni, hrapavi, ali kontrolirani potez kistom, snana arhitekturalna struktura, inzistiranje na jednakoj vrijednosti bijelih tonova koji onemoguuju da djelo postane obian veliki crni crte na bijeloj podlozi; nazivi njegovih slika su sluajne asocijacije; od 1955. stvorio je niz remek djela monumentalnih u koncepciji i razmjerima; PHILIP GUSTON (1913-1980) predstavnik drugog krila apstraktnog ekspresionizma: ubraja se u apstraktne impresioniste ili romantiarske ekspresioniste; u 40-tima figurativan slikar, 1950. zapoeo apstraktan stil koji se do 1955. manifestirao u vidu vertikalno-horizontalne kompozicije sa slobodnom fakturom, neodreeno bazirane na njegovom divljenju Mondrianu; CLYFFORD STILL (1904-1980) napetost njegova slikarstva proizlazi iz kontrasta velikih i malih povrina boje i klinastih forma koje ih probijaju; dramatika slika velikog formata manje je nametljiva nego kod ostalih slikara akcijskog slikarstva; ona se nalazi u slici samoj, slikarska je gesta suzdranija, a ekspresivnost se postie pastoznim nanosom boje, koja slici daje vibrirajuu emocionalno nabijenu ivost; i kod njega tema slike je slikarski proces; SAM FRANCIS (1923-1994) u poetku je njegovo slikarstvo pod Pollockovim utjecajem: akcija, tj. pretvaranje osjeaja u boju, postaje slikarski dogaaj; njegove slike nemaju drugog sadraja, ne ele izraziti nita drugo osim same sebe;

prednost je davao suzdranijem koloritu koji granii s monokromnou; bijele ili crne nakupine ili oblaci predstavljaju osnovne elemente slike i prekrivaju velike povrine nanesene u nepravilnom rasporedu; u kasnijim djelima, iako su izvjesni tragovi pricanja, osnovna organizacija se svodi na nekoliko slobodnih, ali kontroliranih obojenih oblika, crvenih, utih i plavih, koji definiraju granice dominantnog bijelog prostora; obogauje svoju paletu; ROBERT MOTHERWELL (1915-1991) najmlai od umjetnika prvobitno vezanih za apstraktni ekspresionizam, iako veina njegovih najznaajnijih slika pripada apstraktnom imaizmu; 1941. upoznao evropske umjetnike koji su tada ivjeli u Njujorku; meu vidovima nadrealizma privlaili su ga automatizam, intuitivno i sluajno u stvaranju umj. djela; njegovao je i kola: 1943. Pancho Villa, mrtav i iv frontalizirana struktura s dva lika Pancha Ville slina lutki, postavljena u vertikalne pravokutnike; jajaste forme koje se dre u tenziji izmeu vertikalnih arhitekturalnih elemenata; 1949. U pet popodne po Lorcinoj pjesmi; prva u nizu slika panjolske elegije; gotovo sve su crno-bijele; serija posveena panjolskoj Republici koju je unitio Franco; krajem 50-tih radi slike dimenzija murala, ali i kola: koristi dopisnice, plakate, vinske etikete; HANS HOFMANN (1880-1966) Evropljanin koji radi u SAD; studirao u Parizu gdje se upoznao s novim pokretima od neoimpresionizma do fovizma i kubizma; 1915. otvorio svoju prvu kolu u Minhenu; u SAD odlazi 1932.; pionir nove umjetnosti; veina njegovih evropskih slika propala je u poaru, pa izgleda kao slikar koji se prvi put pojavio oko 1940. najveu panju poklanjao je konceptima strukture slike na arhitekturalnim principima, baziranim na ranom kubizmu; anticipira Pollockovo slikarstvo akcije;

SLIKARSTVO OBOJANOG POLJA/ POSLIJESLIKARSKA APSTRAKCIJA (POSTPAINTERLY ABSTRACTION) HELEN FRANKENTHALER (1928-) kao i Francis, prijelazna pojava izmeu apstraktnog ekspresionizma i slikarstva obojenog polja; prva poslije Pollocka koji je shvatio implikacije mrljanja istog platna bojama da bi se postigla integracija boje i osnove u kojoj prednji plan i pozadina prestaju postojati; primjenjuje otvorenu kompoziciju, esto je gradei oko slobodno-apstraktnog centralnog simbola; ostvarila je vlastitu varijantu akcijskog slikarstva; uvela novu tehniku: rijetka, tekua boja natapa grubo, negrundirano platno time je ostvarila jedinstvo boje i materijala, sadraja i oblika; njeni kasniji radovi takoer naglaavaju rub slike; MORRIS LOUIS (1912-1962) kod njega su najjasnije veze izmeu apstraktnog ekspresionizma i nove apstrakcije; 50-tih ivi u Washingtonu; presudan kao i Noland za razvoj slikarstva obojenog polja; nastavlja tradiciju istog slikarstva, naroito Pollockovog, Newmanovog, Stillovog, Motherwellovog ili Reinhardtovog; za njega karakteristino nanoenje izvanredno tene boje na nezategnuto platno, to joj dozvoljava da curi preko nagnute povrine stvarajui efekte koji ponekad podsjeaju na prozrane obojene velove; nema geste kistom; izvanredno bogata boja; naglo prelazi u sasvim drukiji stil nakon posjeta Njujorku 1953. i ateljeu Helen Frankenthaler > impresionira ga njezina tehnika = rastopljeno slikanje na platno koje se razlijeva u mrlje, kao akvarel; od tada boju nanosi prolijevajui je horizontalno na platno ili razmazujui je valjkom; boja ne ostaje samo na platnu ve ulazi u njegovu strukturu; posljednjih godina slika trake boje koje se paralelno proteu od vrha do dna slike pod utjecajem indijanskog slikarstva; tada nastaje i serija slika velikih formata pod nazivom Razvoj, na kojima slobodno oblikovane linije teku dijagonalno du itavog bijelog platna izbjegavajui sredinu slike ili njezine rubove; KENNETH NOLAND (1924-) 50-tih blizak Louisu, tei slikarstvu obojenog polja koje ga sutinski odvaja od slikarstva geste De Kooninga ili Klinea; slui se istim tankim pigmentom da bi zamrljao nerazapeto platno; on se prvi puta individualno izrazio kad je otkrio centar platna; od Louisa se razlikuje svojom tendencijom da na velikom dijelu platna nita ne naslika ili da stvori savreno centriranu sliku, kao meta; 1955-1962. osnovni simbol mu je krug ili serija koncentrinih krugova tono centriranih na kvadratnom platnu; na strogim linearnim i paralelnim kompozicijama kasnijih radova u formatu filmskog platna, prividno se, bez poetka i kraja, boja i platno konano stapaju u nerazdjeljivu cjelinu; horizontalne linije; 1963. poinje eksperimentirati razliitim formama, najprije jajolikim postavljenima iznad centra; od 1964. iri svoj rjenik asimetrini likovi; veliki prazan prostor u slici je Nolandovo otkrie; Frankenthaler/Loius/Noland postupak boja takvim nainom slikanja dobiva nevjerojatnu lakou; ona se prelijeva gotovo kao kod akvarela pa i na velikim formatima izgleda kao obasjana svjetlom i djeluje nematerijalno; AL HELD (1928-) za razliku od veine drugih slikara obojenog polja koji odbacuju poteze kistom i fakturu boje, on nanosi svoju boju u gustoj fakturi koja pokriva itavo platno; poveava slojeve boje tako da je ona ponekad debela i do 2,5 cm; 60-tih slike bazirao na slovima abecede; MARK TOBEY (1890-1976) pionir amerikog modernizma; osobna vrsta apstraktnog izraza sa snanim religioznim implikacijama; dojam gradske ivosti nastojao je izraziti igrom linija povuenih preko raznobojnih povrina (Broadway, 1935.); svoj je apstraktni izraz morao razraditi u okvirima svojih religioznih uvjerenja; strasno uvjerenje o vanosti prostora, praznine, ne kao neeg praznog poput vakuuma, nego ispunjenog ili nabijenog energijom, silama; i on i Pollock bili su zainteresirani za prostor kao prazninu nabijenu esticama energije; sredinom 30-tih nastaju prvi Bijeli rukopisi njegov najznaajniji doprinos; gusta mrea linija, varijacije grafikog uzorka i strukture povezuju stilske znaajke istonoazijske kaligrafije sa zapadnjakim sadrajima i oblicima; stvarnost postaje prepoznatljiva u kasnijim prikazima gradova; u njima se osjea bljesak svjetlosnih reklama, komeanje ljudi i automobila; najvaniji predstavnici amerikog slikarstva obojanog polja: MARK ROTHKO (1903-1970) oivljava prostor neposrednim djelovanjem boje i bez ikakvih reminiscencija na stvarnost; kod njega se ravna povrina ne pretvara jednostavno u prostor boje kao kod Newmanna, ve na povrini platna

razaznajemo poteze kistom, koji lebde u nedefiniranom prostoru i postupno iezavaju prema rubu slike; njegove se slike mogu nastavljati i izvan granica platna, a ono to je kod Newmanna bila okomica bez poetka i kraja, to je kod Rhotka boja koja se razlijeva i eli prodrijeti izvan slike; slika od 1925., izlae od 1929. 1947. formulira svoj zreli stil, koji se sastoji od velikih, lebdeih obojenih oblika s nepravilnim neodreenim rubovima koji im daju osjeaj pokreta i opipljivu dubinu; sljedeih nekoliko godina ti oblici su se toliko pojednostavili da su se pretvorili u obojene pravokutnike koji lebde na obojenoj osnovi; uljana boja je nanesena u tankom premazu sa znatnom tonalnom razlikom; radio je slike velikog formata, to je pojaalo djelovanje okruujue, opkoljavajue boje to je ona vrsta slikarstva to istom osjeajnou obojenih povrina, dimenzijama i osjeajem beskrajnog irenja bez sredinjeg fokusa treba promatraa asimilirati u totalni doivljaj boje; 50-tih Rothko se zadrao na velikim nepravilnim obojenih pravokutnicima koji lebde u prostoru, ali im je mijenjao boju i oblik; BARNETT NEWMAN (1905-1970) klasik slikarstva obojenog polja; apstraktno za njega ne znai geometrijsko; cilj njegova slikarstva postaje neposredan doivljaj; slika postaje nositelj ideje koja se moe spoznati osjetilima kao rezultat radikalnog i patetinog slikarskog promiljanja; ono se primarno realizira u boji, u polju boje koje postaje prostor boje, ako se promatra dovoljno priblii slici kao to to trai slikar; 40-tih radi slobodne vertikale i horizontale, prevladavaju vertikalne linije ili obojene povrine; kasnije pojednostavljuje svoju formu i prelazi na ravnomjerno obojeno polje prekinuto vertikalnom linijom; tema njegovih slika bila je uzvienost (sublime); skulptura Slomljeni obelisk, 1967. donji piramidalni dio i gornji, slomljeni obelisk, sastaju se svojim uiljenim vrhovima; veza izmeu apstraktnog ekspresionizma i postpainterly abstraction: AD REINHARDT (1913-1967) do 1930. slikao je geometrijskim pravokutnim stilom; nekoliko faza: kasnih 30-tih pravokutni, geometrijski stil; 40-tih nakon eksperimenta s Mondrianovom geometrijom poinje slobodnije kombinirati polja; poetkom 50-tih poeo je pojednostavljivati svoju paletu svodei je na jednu jedinu boju prva grupa slika u crvenoj, druga u plavoj i zavrno u crnoj; krajnje objektivna djela, bez ikakvih tragova osobnog rukopisa, strogo racionalna i hladno kontrolirana, ukazuju na elementarno: na crnu boju koja svoju dubinu skriva na ravnoj povrini; njegova su platna monokromna, a unutar njih nalaze se pravokutni oblici ili krievi centralno postavljeni u drugom tonu; cilj mu je bio eliminiranje svih nebitnih elemenata, proiavanje slike na jedinstven dominantan doivljaj; 70-tih ima snaan utjecaj na postminimalistike slikare i skulptore i postaje kultna osoba meu konceptualistima (Joseph Kosuth); njegova crna boja ne izraava odnos svijetlo-tamno; ta crna izbacila je sve oblike sa slike; oblici poput kria ili pravokutnika, koji se povremeno pojavljuju u ranijim djelima nemaju nikakvo oblikovno ili simboliko znaenje;

1961. Guggenheim Museum NY - izloba Ameriki apstraktni ekspresionisti i imaisti, kao pregled tadanjeg stanja NY kole, jer se znalo od samog poetka te kole (1940-tih) da u njoj uz apstraktne ekspresioniste postoji i druga struja (zapravo vie razliitih drugih struja), kojima je zbog lakeg snalaenja dano ime APSTRAKTNI IMAISTI zajedniko im je bilo osjeanje simbolikog sadraja (apstraktni simbol) stvorenog pomou irokih, plono slikanih obojenih povrina i dramatinog formuliranja izoliranih i pojednostavljenih elemenata; na taj su nain mladi umjetnici pokuavali raskinuti s onim to su osjeali kao tiraniju apstraktnog ekspresionizma, naroito u njegovom naglaavanju individualnog gesta kistom; to su slike to daju sadraj apstraktnog simbola, a ne odraz, imitaciju bilo ega iz prirode; Mark Rhotko, Ad Reinhardt, Motherwell, Still, Gottlieb; taj pokret nazvan je apstraktni imaizam, ali i post-painterly color field abstraction, systematic painting, minimal painting; to moe podrazumijevati velike razlike meu individualnim umjetnicima, ali naglasak je uvijek na isto apstraktnom slikarstvu, za razliku od figuracije, optike iluzije, stvaranja objekata, fantazije, svjetlosti, pokreta ili svih drugih tendencija koje su udaljene od samog ina slikanja; ADOLPH GOTTLIEB (1903-1974) posjetio Evropu 1921-22. i upoznao nove eksperimente u kubizmu i apstrakciji; 1937. u Arizoni napravio nekoliko neobinih magino-realistikih slika na kojima su predstavljeni objekti pokupljeni u pustinji, rasporeeni u pravokutne pregrade anticipirale Piktografe: reetkasto organizirana slika ispunjena dvodimenzionalnim piktografima; u 50-tima poeo varirati temu koju je nazvao Imaginarni predjeli sastojala se od prednjeg plana raenog tekom fakturom boje sa snano naglaenom horizontalnom linijom iznad koje grupa astralnih oblika lopti, ovala, pravokutnika lebdi na praznom nebu; tokom 60-tih serija Rasprsnua svemirski pejza koji se obino sastoji od jednog gornjeg krunog ili jajolikog elementa slinog uarenom suncu, a ispod njega se nalazi razbijeni, rasprsnuti element; beskrajno varirao te forme;

HARD-EDGE PAINTING na izlobi 1961. u Guggenheimu neki od izloenih slikara bili su proglaeni za slikare otrih rubova, jer su radili u irokim plonim nemoduliranim povrinama jedne boje, to su omeene precizno ocrtanim rubovima; otri rubovi izraz koji prvi puta 1959. upotrebljava kalifornijski kritiar Jules Langsner, a sadanju definiciju dao je Lawrence Alloway 1959-60.; to slikarstvo otrih rubova definirano je kao suprotnost geometrijskoj umjetnosti; cijela slika postaje jedna jedinica, forme poveavaju duinu slike ili su ograniene na dva ili tri tona; ta razraenost stvara odsustvo prostornog djelovanja figura na polju; tenja za totalnim jedinstvom u kojem nema prednjeg plana i pozadine, nema figura u polju, za razliku od geometrijskog slikarstva; 1963. idovski muzej, NY izloba Prema novoj apstrakciji 1964. venecijanski bijenale, Kenneth Noland paviljon USA 1964. L.A. county museum - Post Painterly Abstraction painterly = po Wlfflinu malerisch zamagljeno, neravno, slobodno definiranje boje i konture; suprotno od painterly je jasno, ravnomjerno i otro definiranje koje je Wlfflin zvao linearno; na izlobi: Gene Davis, Sam Francis, Helen Frankenthaler, Ellsworth Kelly, Morris Louis, Kenneth Noland, Frank Stella; 1964. idovski muzej NY izloba skulpture primarnih struktura 1966. Guggenheim NY Systemic Painting (u to doba u amerikoj umjetnosti vlada pop art + op art + light and motion) izlae se ono to se smatra umjetnou jedne slike: npr. Noland slika krugove, Reinhardt krieve; sistemsko = odnosi se na slike koje se sastoje od jednog jedinog obojenog polja ili na grupe takvih slika; ukljuene su i slike bazirane na modulima s mreom koja je ili sadrana u pravokutniku ili se iri da bi obuhvatila dijelove okolnog prostora; ELLSWORTH KELLY (1923-) vodei primarni strukturalist; 50-tih voa otrorubne kole slikara obojenog polja; tada najvie volio slikati velike, blago nepravilne, svijetle, jajolike oblike naspram pravokutnih povrina boje; studirao slikarstvo u Parizu; vraa se u SAD tek 50-tih kada je ve usvojio iskustvo evropskog konstruktivizma; pod dojmom dimenzija i moi apstraktno-ekspresionistikih slika, on ponovno dimenzionira skalu plonih, istih slika da bi je prilagodio novoj modi; pritom se najvie koncentrira na boju; glavna je znaajka njegove umjetnosti odbacivanje sadraja; slika je reducirana na boju i povrinu; slika je postala predmet slike; na mjesto naslikanih kontura stupili su rubovi platna; LARRY POONS (1937-) crte potpuno zauzima platno sve do rubova, pa i preko njih; u jednoj fazi karijere je i OP-art slikar njegove OP art slike iskazuju osjeaj pokreta i energije po emu se razlikuju od inertnih djela tipinih za postpainterly abstration;

SKULPTURA nove struje prodiru u Ameriku potkraj 50-tih; 1959. TONY SMITH prelazi s arhitekture prema napetom modularnom sistemu, JOHN CHAMBERLAIN prea svoje automobilske karoserije; DAVID SMITH (1906-1965) najoriginalniji ameriki kipar svoje generacije; 1930. potaknut reprodukcijama Picassovih zatvorenih elinih skulptura, poeo je eksperimentirati konstruiranom skulpturom; vrhunac figurativnog izraza postigao je u trenu kada se poeo udaljavati od nadrealizma; 50-tih eksperimentirao je i monolitnim formama figure; tendencija uporabe naenih predmeta postajala je sve izrazitija to se bliio kraj desetljea; sam je radio svoja djela i rijetko je koristio pomonike; Kocke; konstruktor s aparatom za zavarivanje; svrstava se u 50-te; TONY SMITH (1912-1980) radio krajem 30-tih kao asistent F. L. Wrighta, a kasnije i kao samostalan arhitekt; tek 60-tih poinje se baviti kiparstvom razoaran arhitekturom; konstrukcije koje su moda preekspresionistike da bi odgovarale kategoriji primarne strukture; ogromne teke strukture, najee u lunom obliku, trouglaste ili kvadratine, esto ponavljaju svoje oblike u stvaranju dinaminih tenzija; 1962. Black box vidio je kutiju u uredu kod prijatelja na stolu i postao opsjednut tim oblikom; ujutro mu je telefonirao i zatraio mjere, koje je pomnoio s 5 i nacrtao te je odnio u tvornicu da je izrade; tu je prisutan element konceptualne umjetnosti kao i minimalne = skulptura je postojala i kao nacrt s mjerom na papiru i kao izvedeni (materijalizirani) objekt sa nacrta;

EVROPSKA REAKCIJA NA APSTRAKTNI EKSPRESIONIZAM: najprije Cobra i taizam, pa monokromija: bujicu boje zamijenio je novi red kao umjetniki princip temeljen na redukciji, a dramatini efekti boje ustupili su mjesto istananim odnosima svjetlosti i sjene, finom nijansiranju jedne boje i redukciji na crno i bijelo; geometrijski strukturirana kompozicija zamijenjena je poljima boje koja nemaju sredite, ve su itava ispunjena rasterom, mrljama ili mreom boje, a njihov se raspored moe mijenjati zgunjavanjem, prorjeivanjem, ritmikim pomicanjem, naglaenijim akcentima, neobojanim dijelovima; okosnicu nove umjetnosti predstavljala je grupa Zero: GRUPA 0 (ZERO) DSSELDORF (1958- sredina 60-tih) osnivai OTTO PIENE (1928-) i HEINZ MACK (1931-), s njima i GNTHER UECKER (1930-); grupa stupa na scenu u sloenim okolnostima druge polovice 50-tih; umjetnost enformela koja je predstavljala najrasprostranjeniju pojavu nakon 1945., desetak godina kasnije ulazila je u svoju silaznu fazu; enformel se istroio, razvodnio, pretvara se u pomodarstvo; poplava slika, na kojima se nekadanja egzistencijalna teina prepriavala nepodnoljivom lakoom, znaila je samo jedno: prevlast trivijalnosti, sentimenata bez pokria; ZERO poinje djelovati s izrazito negativnim odnosom prema takvom slikarstvu, svjesna kako o vlastitom vremenu treba govoriti direktno; u Francuskoj to radi Yves Klein i Novi realisti, u panjolskoj grupa Equipo 57, u Italiji Piero Dorazio i Grupa N iz Padove i Grupa T iz Milana, a osobito LUCIO FONTANA; (on je jo 1946. sa skupinom svojih studenata i istomiljenika u programu Manifesto blanco postavio temelj teorije spacijalizma, koju e razraditi tijekom naredne dvije godine zagovarajui ideju o novoj uporabi prostora i pokreta u umjetnosti; prostor ovdje nije ono pasivno nita u koje je uronjeno umjetniko djelo shvaeno kao predmet, kao objekt, kao stvar; prostoru je odreena aktivna uloga i on je postao supstancom koja zajedno s opipljivom tvari ini tijelo umjetnikog djela; prvi Fontanin ambijent, zamraeni prostor osvijetljen ultraljubiastim svjetlom koji je postavio u Galeriji Naviglio Carla Cardazza u Milanu 1949. imat e dalekosene posljedice on e upozoriti na injenicu na koju se do tada nije raunalo, a ta je da umjetniko djelo nema nikakvu metafiziku auru, ve je dijelom konkretnog prostora i izrasta iz tog prostora; pa kada neto kasnije zapone PROSTORNE KONCEPCIJE (CONCETTI SPAZIALI) na kojima e jednostavnim perforacijama na platnu relativizirati konstitutivnu materiju slike platno i boju i omoguiti da na povrinu izbije ono nita koje postoji iza platna; monokromne povrine Fontaninih slika omoguuju da se preko finih sjena koje nastaju uz otre esto dramatine rezove, preciznije oitavaju prijelazi s gornje opne slike u podruje njene nedefinirane podloge, zone ispod platna koja se nazire u prorezima; perforirano platno, karton, kasnije bakrena ploa i jo kasnije napeta plastina folija naglaavaju fiziku dimenziju slike, njezinu tvarnost; LUCIO FONTANA (1899-1968) 1930. radi prvu nefigurativnu skulpturu u Italiji, 1935. pridruuje se grupi Abstraction-Creation, 1937. potpisuje prvi manifest talijanskih umjetnika u kojem zagovara moderne materijale; u Italiji 1947. osnovao pokret koji je nazvao spacijalizam/spacionizam (concetti spaziali = prostorni koncepti): ima za cilj osloboditi umjetnost prolih estetskih predrasuda, napustiti prihvaanje poznatih formi u umjetnosti i poeti razvoj umjetnosti zasnovane na jedinstvu vremena i prostora (Bijeli manifest, 1946.); manifestom se traio sklad boje i prostora, svjetla, pokreta i zvuka; uio za kipara pa je to doprinijelo njegovom uvjerenju da su u slikarstvu iznad svega potrebni novi prostorni koncepti; 1949. poeo je perforirati ili prorezivati platno unitavajui tako stvarni plan slike, to je predstavljalo prekretnicu u doslovno cijeloj povijesti slikarstva; kako bi omoguio prostoru da prodre u povrinu slike, isprva je buio platno ili ga je rasporio; njegova je ideja i neodadaistika = istinski cilj umjetnosti je njena negacija; djela dekoracijskog i komercijalnog znaaja; 50-tih koristi gustu boju, fiksative i paste sa ljunkom, komadiima stakla, od ega gradi povrine koje potom perforira; 1958-59. prorezao je jedno platno i shvatio da u tom jednostavnom inu postie integraciju povrine s dubinom kojoj je teio; svoja djela naziva prostornim konceptima u elji da poniti kategorije slikarstva, skulpture i arhitekture; zagovara spacijalizam slobodno koritenje boje i forme u stvarnom prostoru; nastoji stvoriti umjetnost koja e nadii podruje platna i skulpture, da bi obuhvatila ire dimenzije i postala integralni dio arhitekture, umjetnost prenesena u okolni prostor koristei otkria znanosti i tehnologije; radio s Lucianom Baldessarijem arhitekturalno-spacijalne dizajne > tako je jedan od pionira ambijentalne umjetnosti; ima velik utjecaj na evropsku umjetnost; zadnje su mu godine 60-te kad koristi nove materijale i stvara djela s dojmom nove, tajanstvene neodreenosti; utjee na ambijentalnu umjetnost, optiku umjetnost, slikarstvo kao objekt, oblikovano platno;

krajem 50-tih PIERO MANZONI svojim e akromima, ba kao i ENRICO CASTELLANI svojim slikama lienima boje, ali zato precizno artikulirane povrine najadekvatnije nastaviti Fontanine ideje; u Hrvatskoj e u grupi EXAT 51 na samom poetku 50-tih ALEKSANDAR SRNEC svojim Prostornim modulatorom (1953) dati nematerijalnom, a to znai prostoru, konstitutivnu ulogu, shvaajui djelo iskljuivo u njegovoj materijalnoj, objektnoj prirodi lienoj svake metafizike nadgradnje; > udio hrvatskih umjetnika JULIJA KNIFERA i DIMITRIJA BAIEVIA MANGELOSA koji e 1959. osnovati Grupu Gorgona: dok su se u njihovoj sredini vodile polemike oko figurativne i nefigurativne umjetnosti, sredini koja je pripadala socijalistikom bloku, oni su od samog poetka 50-tih teili anti-slici; umjetniko e djelo sve manje biti miran, statian objekt zatvoren u svoju metafiziku prirodu, a sve vie dijelom realnog prostora i realnog vremena; Piene, Mack i Uecker o enformelu govore kao o psihikom balastu; oni u svojim slikama teite postavljaju na strukturu, na predmetnost, na monokromiju; prva djela u kojima pokazuje potpunu osvijetenost u svojim prevratnikim namjerama OTTO PIENE radi 1957. to su djela na kojima dominira rasterna struktura neutralne, monokromne plohe artikuliraju monotona nizanja znakova lienih svake subjektivne mjere; taj odmak od subjektivnog, tu elju da se slici da neutralnost predmeta, Piene e demonstrirati u svojim odimljenim slikama koje e ubrzo slijediti; to su monokromna platna na kojima e sada intervenirati dimom tako to e ih postavljati iznad plamena i pustiti da u nastanku slike aktivnu ulogu ima vatra i dim; HEINZ MACK e od 1958. koristiti industrijski proizvedene povrine, metalne folije kojima gradi sliku; ista monokromna i neutralna povrina izabrana je kao jasan odgovor na tada prevladavajue brbljave ekrane raznobojnih arenila s kojih je prestala zraiti energija napaenog tijela iz razdoblja enformela; GNTER UECKER predstavlja most izmeu konstruktivistike tradicije i monokromije; prva djela u kojima koristi avle kao gradivne elemente, potjeu iz 1956.; takva naglaena materijalnost njegovih djela, reljefa i skulptura pribliava ga Novim realistima; Galerie Alfred Schmela u Dizeldorfu nije bila samo promotorno mjesto na kojem e se afirmirati Grupa ZERO, ve i mjesto na kojem e svoje prve izlobe imati Yves Klein, 1957. Mack i Piene organiziraju od 1957. u svom ateljeu tzv. veernje izlobe; u povodu sedme takve, Das rote bild 1958. izlazi katalog Zero 1 u kojem Piene programatski govori o boji kao artikulaciji svjetla; grupa ZERO aktivno e djelovati do 1966., a nakon toga lanovi djeluju samostalno; termin ZERO se tumai dvojako: kao trenutak polijetanja svemirske rakete (u vrijeme odravanja veernjih izlobi u Dizeldorfu 1957. i 1958. osvajanje svemira bilo je jedna od najprisutnijih tema koje su zaokupljale svijet); drugo: to je sinonim za zonu tiine u kojoj zavrava staro i zapoinje novo; na izlobi Das rote bild istraivali su se horizonti monokromnog slikarstva po prvi puta u Njemakoj; monokromijom su u isto vrijeme bilo zaokupljeni i PIERO MANZONI i ENRICO CASTELLANI koji djeluju u Milanu; Piero Manzoni radi bijele, bezbojne slike koje su nadmaile ak i Kleinovo kozmiko plavetnilo, jer ne ukazuju ni na to, a bijela platna, kugle od poliestera ili vate, kugle od krzna ili slame ne referiraju se ni na to osim na same sebe; brzo prerastao granice tafelajnog slikarstva i poeo potpisivati ljudska tijela, ljuske jajeta ili ozloglaene kutijice koje su sadravale umjetnikov izmet; zrak koji je ispunjavao balon nazivao je Umjetnikov dah, a balon, stalak i crpku u drvenom sanduku Zrano tijelo; FONTANA je jo 1946. preko prostornih ambijenata i perforiranih slika (concetti spaziali) formulirao stajalita o znaenju prostora i fizikih injenica umjetnikog djela; to razvijaju ova dvojica, koji 1959. izdaju asopis Azimuth; kasnije je i galerija Azimuth; drugi broj asopisa 1960., u povodu izlobe La nuova concezione artistica, koju njih dvojica organiziraju u galeriji Azimuth, a izlau BREIER, CASTELLANI, KLEIN, MACK, MANZONI, MAVIGNIER, PIENE; tekstovi u asopisu vrlo su indikativni i daju jasan odgovor na aktualno stanje u umjetnosti, stanje kasne faze enformela; redukcija izraajnih sredstava, zalaganje za monokromiju, shvaanje djela u njegovoj injeninoj, objektnoj prirodi, bili bi osnovna polazita tog asopisa i galerije; sve su to srodnosti zajednike Manzoniju i Castellaniju s pripadnicima grupe ZERO;

u nadvladavanju krize u umjetnosti, stanja do kojeg je dovelo pomodarstvo enformela, najpreciznije je ukazala izloba Oltre linformale odrana 1963. u okviru Bijenala u San Marinu; izlobu je organizirao G. C. Argan; izlagali Grupa N iz Padove i ZERO; U Zagebu 1961. odrana izloba Novih tendencija: meu izlagaima PIERO DORRAZIO, OTTO PIENE, ALMIR MABIGNIER, ENRICO CASTELLANI, PIERO MANZONI, JULIO LE PARC...gotovo svi sa izlobe u San Marinu, JULIJE KNIFER, IVAN PICELJ; dvije godine prije Novih tendencija u Zagrebu poinje djelovati GORGONA usporediva s djelatnou umjetnikih grupa u Evropi; inicijator i njen duhovni pokreta bio je slikar JOSIP VANITA, a tu su osim njega bili DIMITRIJE BAIEVI MANGELOS, MILJENKO HORVAT, MARIJAN JEVOVAR, JULIJE KNIFER, IVAN KOARI, MATKO METROVI, RADOSLAV PUTAR i URO SEDER; dvojica kritiara PUTAR i METROVI bit e meu pokretaima Novih tendencija; > veze i sa Fluxusom i Johnom Cageom: u vrijeme kad se organiziraju Nove tendencije, u Zagrebu poinje jo jedna vana meunarodna manifestacija kojoj je bio cilj afirmirati suvremenu umjetnost Muziko bijenale, na kojem gostuje upravo John Cage i kojega lanovi Gorgone upoznaju u Zagrebu; Piene 1961. radi itav svjetlosni balet koji je obiao mnoge evropske muzeje; 1964-65. radi osvjetljenje za City Opera House u Bonnu razraeni sistem lustera za foyer i mlijenih staza sustavi od tisua zasebnih arulja to se programirano mijenjaju, penju i sputaju u skladu s osvjetljenjem na pozornici; s jedne strane op art se preklapa sa svjetlosnom skulpturom ili konstrukcijom (po vezi iluzije, percepcije te fizikog i psiholokog utjecaj boje), a s druge strane sa slikarstvom obojenog polja (upotreba sjajne, nemodulirane boje); buka je esto znaajna pratea pojava kinetike skulpture (Calder ponekad unosi gongove u svoje mobile); novo: aktivno angaira psihologiju i fiziologiju gledanja posebnim optiki zbunjujuim aranmanima boja i uzoraka koji kao da pulsiraju takvi radovi blisko surauju sa znanou i tehnologijom; sintetine kompozicije, mramoraste are pronalazak op arta; op art: irok krug eksperimenata zaokupljenih iluzijom, percepcijom, fizikim i psihikim djelovanjem boje; GRUPPO T MILANO, 1959. osniva Davide Boriani slui se magnetima; stavlja gomilu eljezne strugotine u kutiju sa staklenim poklopcem; potaknuta programiranim magnetima, ta eljezna strugotina mili iznutra poput roja insekata; EQIUPO 57, 1957. panjolska; grupa umjetnika koja radi kao anonimna ekipa na ispitivanju pokreta i vizije; GRUPA N PADOVA, 1960. ALBERTO BIASI, ENNIO CHIGGIO, TONI COSTA, EDOARDO LANDI, MANFREDO MASSIRONI

reakcija na sve oblike apstrakcije: POP ART U VELIKOJ BRITANIJI POP ART KAO INTERNACIONALNI STIL NOVI REALIZAM zajedniki im je interes za vidljivi, opipljivi svijet, svijet objekata i svakodnevnih zbivanja, kao osnovne grae stvaralake djelatnosti; krajem 1961. i krajem 1962. u Njujorku su odrane 2 znaajne izlobe: Umjetnost assemblagea u MOMI i Novi realisti u galeriji Sidneya Janisa; Umjetnost assemblagea = povijest onog vida moderne umjetnosti koji podrazumijeva gomilanje raznih objekata; assemblagei su definirani kao preteno sakupljeni objekti, a ne obojeni, nacrtani, modelirani ili klesani; potpuno ili djelomice njihovi sastavni dijelovi su ranije oblikovani prirodni ili proizvedeni materijali, predmeti ili fragmenti koji nisu namijenjeni da budu umjetniki materijali; izloba Novi realisti obuhvatila je nekoliko poznatih britanskih i amerikih pop-umjetnika, predstavnika francuskog Novog realizma; slubeni poetak pop-arta; zajedniko im je da se svi ti umjetnici bave predmetom, za razliku od apstraktnih ekspresionista ili umjetnika informela; Evropljani su bili blie tradiciji Dade i nadrealizma, Britanci i Amerikanci vie popularnoj kulturi i komercijalnom izrazu; pop art = popularna kultura; nastaje sredinom 50-tih u Engleskoj, iako se obino smatra amerikom pojavom; izraz je vjerojatno potekao od engleskog kritiara Lawrencea Allowaya; krajem 1952. grupa umjetnika i kritiara sastajala se u londonskom Institutu suvremene umjetnosti da bi raspravljala o popularnoj kulturi i njenim implikacijama (western filmovi, znanstvena fantastika, reklame...) raa se pojam novi brutalizam; RICHARD HAMILTON (1922-) kola to to upravo dananje domove ini tako drukijima, tako privlanima, 1956.; Hamiltonov kola prikazuje moderni stan ukraen oholim enskim aktom i njenim partnerom, miiavim mukarcem u tipinoj pozi i vi moete biti jaki; stan je opremljen proizvodima masovne kulture: televizorom, magnetofonom, poveanim koricama stripa, Fordovim znakom i oglasom za usisava; sadri svu tematiku trivijalne amerike kulture, a nainio ga je za legendarnu londonsku izlobu This is tomorrow; = programatsko djelo engleskog pop arta zato to je spoj oduevljenja i ironije prema simbolima amerikog potroakog drutva, zatim tu je znaenje kolaa kao tipinog medija pop arta; ima jednaku vanost u britanskom pop-artu kao Jasper Johns i Rauschenberg u amerikom; takoer pokazuje zanimanje za dadaizam, no kod njega je uvijek prisutna snana karika socijalne angairanosti (to ga je moda sprijeilo da postane dadaist kao Duchamp); samouk, radi kao propagandist, polazi razne teajeve, kasnije je dugo predavao dizajn; She slika iz 1958/61. kompilacija elemenata iz reklamnih oglasa razliitih sadraja: hladnjak kao rog iz reklame za kuanske aparate, fotografije pin-upa... Im dreaming of a white Christmas, 1968. niz transformacija, pozitiv u boji zamjenjuje negativom u boji tako da bijelac postaje crnac s ironinom aluzijom na naslov pjesme; uenik Duchampa, ija je filozofija umjetnosti izvrila najznaajniji utjecaj na pop-art; drugi znaajni utjecaj utjecaj Kurta Schwittersa; u njegovim djelima tehnika kolaa raenih od poznatih, ali i novih plastinih materijala (plastina folija, sintetike tvari), dovedena je do savrenstva, a poruka tih djela je vieznana i skrivena - kritizirano je masovno drutvo i njegovi idoli; engleski umjetnici su osjeajniji i manje agresivni od amerikih; pristup pop-umjetnika pop-kulturi ili masmedijima nije satirian ili antagonistian; oni nisu ekspresionisti poput Georgea Grosza i socijalnih realista 30-tih koji napadaju runou i nedostatke urbane civilizacije; oni promatraju svijet u kojem ive, veliki grad i ispituju okolne objekte, velikom prodornou i tako nas navode da ih budemo svjesni; NIKI DE SAINT-PHALLE (1930-) nasmijane skulpture; meu engleskim pop-artistima moda je najpoznatiji PETER BLAKE (1932-) uzima omiljene idole publike i prezentira ih tako ozbiljno i vjerno da izgledaju tuno i humoristino (Elvis Presley, Beatles, pin-up girls) naglaen nostalgini element, posebno u seriji ilustracija za Alicu u zemlji udesa; i sama tehnika kolaa i materijali koje koristi upuuju na njegovu duboku vezu s prolou (pored modernih pin-up fotografija, koristi i razglednice iz doba kraljice Viktorije i kralja Edwarda); Na balkonu etvero djece okruene razbacanim predmetima; kljuno djelo britanskog pop arta; djeca su predstavnici drutva koje je suoeno s fenomenom masovnosti; Blake ne radi kola, nego ga slikanjem imitira; prvi umjetnik pop arta koji prikazuje idole svog vremena; R. B. KITAJ (1932-) kljuna linost u razvoju engleskog pop-arta; Amerikanac koji ivi u Engleskoj; na granici pop arta i akcijskog slikarstva;

1958. dolazi na Royal College of Art (=vaan u formiranju britanskog pop-arta, mjesto dodira raznih umjetnosti); s Hamiltonom mu je zajednika prisutnost sloenih ideja u djelima koja zahtijevaju i govorna objanjenja; London nou, 1964. slika svakodnevne prizore ili suvremene povijesne dogaaje i osobe u velikim, jednostavnim plono obojenim povrinama sa snanim isticanjem linije; slike su mu fragmentarni prikazi koji izazivaju najraznovrsnije asocijacije i izgledaju nepotpune, to djeluje fantastino i groteskno; DAVID HOCKNEY (1937-) britanski ekvivalent Warholu (brzi uspon karijere, ista preobrazba umjetnika u heroja); u studentsko doba velik utjecaj na njega je ostavio Dubuffet, to je vidljivo u ranim radovima 60-tih; Prvi brak, 1962. = vjenanje stilova; krajnje stilizirani lik ene s mnogo manje stiliziranim muem; u prvoj fazi svoga rada kombinira 2 razliita pristupa: - iskoritava mehanizme konvencionalne vizualne tehnike - stvara prihvatljiva djela zahvaljujui sjedinjenju autobiografske ispovijesti i umjetnikog genija; serija gravura Karijera veseljaka odnosi se na njegov prvi susret s Njujorkom i puna je kritike za Ameriku; Domai prizor iz L.A., 1963. (L.A. i N.Y. izvori novih sadraja i iskustava) The Splash, 1967., Egipatska glava nestaje u oblacima, 1961. ALLEN JONES jo otvorenije iskazuje erotizam; rastavlja anatomiju ovjeka i ponovo je sastavlja; poetkom 60-tih interesira ga tema hermafroditizma radi niz varijacija; radi i niz skulptura seksualno-sadistikog sadraja, hiperrealistiki izvedenih; erotska opsesija je jedno od glavnih obiljeja engleskog pop-arta, mnogo vie nego kod amerikog; susree se i kod Phillipsa i kod Jonesa, Hockneya, Blakea te A .Donaldsona; PETER PHILLIPS (1931-) primjer najuspjelijeg pokuaja pribliavanja jednog Engleza amerikoj umjetnosti, pop-art ikonografijama (razlikuje se samo svojim romatizmom); slike; svijetle boje i agresivne u organizaciji precizno postavljenih strojarskih objekata; snana je seksualna komponenta (prizvuk fetiizma); Futuristika kiparija, 1968., Berlin Wall with German Grass & Skies, 1973. A. DONALDSON varijacije pin-upa, a u kasnijim kiparskim djelima prisutne su arhitektonske strukture L.A.-a koje se mijeaju s tipinim slikama iz asopisa 70-tih; bujica erotike u Engleskoj 60-tih vezana je uz ranije oslobaanje u Londonu nego u Njujorku, gdje je procvat bio nagliji i gdje je bilo vie slobode u njenom izraavanju; u amerikom pop-artu nasluuju se 2 vida seksualnosti, ali seksualnost ostaje na sekundarnoj razini: - isticanje kulturnog objekta pin-up - isticanje zamagljenog prikaza amerikog nasilja u V. Britaniji je drukije: slike (erotizirane) pop-umjetnicima daju irok osjeaj oslobaanja; takoer je prisutna i razlika u upotrebi raznih tehnika: ameriki pop-umjetnici kreiraju ikonografije ili odreene 3D predmete, manja platna britanski pop-umjetnici eksperimentiraju s platnom, kojem daju vei znaaj od predmeta; jedna od esencijalnih razlika na relaciji usa/brit. pop art je i ta da britanski umjetnici unose u svoja djela i politiku tj. socijalnu komponentu (npr. Hamilton - serija platna Nasilje u Londonu); JOE TILSON (1928-) velik broj tema politikih prisutan u njegovom umj. djelu: Is this Che Guevara?, 1969.; zanimaju ga i intelektualne lingvistike igre;

NEODADA I POP ART U SAD HAPPENING I AMBIJENTALNA UMJETNOST najvei podsticaj dobio tokom 60-tih u SAD-u; 1960 to je bila umjetnost s prirodnom privlanou za amerike umjetnike koji ive u najbunijoj industrijskoj i komercijalnoj sredini; utjecaji filma, stripa, reklama, potroako drutvo american lifestyle; pop art nastaje kao reakcija na apstraktni ekspresionizam koji je dominirao u 40-tima i 50tima; amerika umjetnost imala je dugu tradiciju zainteresiranosti za neposrednu okolinu, to se vidjelo u trompe doeil slikama 19. st. i odralo se u slikama precizionista ranog 20. st. (osobito Stuart Davis); STUART DAVIS (1894-1964) koristi predmete ope uporabe, npr. ventilator, gumenu rukavicu, mjealicu za jaja... kao materijal mrtvih priroda s kraja 20-tih godina; krajem 40-tih slui se abecednim znakovima u kompoziciji; neki su kritiari zakljuili da se fenomen pop-arta manifestirao prije u Engleskoj nego u SAD; ipak, Amerika sa svojim nainom ivljenja je temeljna inspiracija veine pop-umjetnika; drugi boravak Marcela Duchampa u SAD tokom 50-tih ima velik utjecaj na mlade umjetnike; tokom kasnih 50-tih postojale su ve mnoge naznake da e se umjetnost u USA vratiti figuraciji, novom humanizmu; umjetnici koji se mogu smatrati kao proto-pop: RICHARD LINDNER (1901-) Nijemac koji ivi u USA od 1941. 1933. bjei iz Njemake; u poetku radi kao ilustrator, 50-tih se posveuje slikanju; djelo blisko mainizmu Legera; stvorio je udan i osoben svijet snova od lutaka manekena s vedrim plonim bojama; 1953. stvara svoj osnovni vizualni rjenik: Lula; stvara naglaeno erotine oblike; LARRY RIVERS (1923-) poetkom 50-tih (prije pop-arta) serija briljantnih aktova i velika historijska platna; Last civil veteran, 1959.; Washington prelazi preko Dellaware, 1962.; kasnije tokom 50-tih ograniava se na predmete iz svakidanje uporabe; 60-tih prelazi na pop-art slika parafraze komercijalne ambalae uz koritenje kolaa, npr. Kutija cigareta Camel najuspjenija serija: Dijelovi tijela; nije pravi pop-art umjetnik, ali je zainteresiran za svakodnevne prizore; JOHN CAGE upoznaje Schnberga, koji 30-tih boravi u Kaliforniji; Cage 1938. upoznaje Duchampa povezuje Duchampov ready-made sa istim zvukom Schnberga; 40-tih John Cage poinje izuavati zen budizam javlja se pojam istoka, vano za doba neodade; oko 1950. sintetizira sve to je do tada nauio; u SAD tada jak ekspresionizam; Cage odbija ekspresionizam, zanima ga gola, sirova stvarnost > radi u glazbi ono to u likovnoj umjetnosti rade umjetnici dade; u glazbu nastoji ukljuiti prave zvukove: prvo veliko djelo 4 minute i 33 sekunde = na pozornici pred klavirom sjedi izvoa, ne svira, uju se zvukovi iz dvorane; TOTAL SOUNDSPACE to ga zanima; tu je vaan moment vremena zbiti u vremenu neto to se odvija, dobiva znaenje umjetnikog ina; izvoa ne proizvodi nikakav zvuk, on je pred klavirom to asocira na Duchampa > da su mu djela izvan muzeja, ne bi bila umj. djelo; ujedinjavanje umjetnosti u SAD se poinje radikalno odvijati oko 1960. upravo John Cage postaje pionirom nove estetike; susret sa zen budizmom 1947. ostavio je traga u njegovom stvaralatvu; otkrio je fenomen tiine koji postaje glazbeni ekvivalent Niemu i svojim se radom pribliio ideji o ravnopravnosti svih stvorenja; to ga je potaknulo da odbaci svaki hijerarhijski odnos izmeu tonova koji su proizvedeni namjerno i umova koji nastaju sluajno kao njihova popratna pojava; pritom ga je vodila budistika misao da svaka stvar mora dobiti priliku za vlastito izraavanje; u jednoj harvardskoj prostoriji nepropusnoj za zvukove ustanovio je da apsolutna tiina ne postoji; godinu dana nakon toga 1952. izvedena je legendarna kompozicija 433; izvoa David Tudor zapoeo je zatvaranjem poklopca klavira, a zavrio njegovim otvaranjem; glazba nije izvedena, ali je publika primijetila da je u dvorani sve bunije i postala svjesna da ona sama proizvodi te zvukove; u to vrijeme, 1951. R. Rauschenberg radi Bijelu sliku, Crnu sliku = ista, monokromna ploha; ona nije prazna, nije sluajno izloena; Erased de Kooning R. kupio od de Kooninga crte i izbrisao ga vidi se kako se razmiljalo u krugu u kojem je John Cage bio duhovni voa; Bijela slika nije slika praznine; nema kompozicije, prie, ali ima sve ono to bi moglo biti naslikano;

R. uzima djelo De Kooninga brisanjem njegova djela uspostavlja novo; Bijela slika poticaj Cageu;

najznaajniji umjetnik u uspostavljanju amerikog pop-art rjenika: ROBERT RAUSCHENBERG (1925-): 60-TE najplodnije razdoblje stvaralatva 1948/49. na eksperimentalnom Black Mountain Collegeu -studirao je kod Josefa Albersa, zajedno s Jasperom Johnsom; tu je upoznao i Johna Cagea (utjecao je na pop-art zbog svojih eksperimenata u muzici, kazalitu, plesu i tzv. mixed media productions); upravo Cage usauje R. pojam akcije u nesrazmjeru izmeu ivota i umjetnosti, odakle proizlaze njegove kombinirane slike; 1955. Galerija Egan: predstavio je svoje kombinirane slike, na kojima je u strukturu platna smjelo inkorporirao druge predmete; to su u poetku bili skromni elementi kolaa fotografije, grafike, isjeci iz novina; Krevet, 1955. jastuk i poplun popricani bojom na nain apstraktnog ekspresionizma; proizaao je iz apstraktnog ekspresionizma i nikad se od njega nije potpuno odvojio; Monogram, 1959. njegova najspektakularnija kombinirana slika: punjena glava ovna u autogumi; da bi to bilo umjetniko djelo dovoljno je da veza elemenata prouzroi neku vrtu jeze koja se moe tumaiti kao ok; porijeklo lei u Schwittersu (kolai i konstrukcije) niti jedan drugi umjetnik nije s toliko ara pristupio otpadu; kombinirane slike iva, samovoljna zbirka poput dojmova s ulice, polifoni splet oblikovnih, ikonografskih i politikih referenci; u 60-tima i 70-tima iri svoje aktivnosti i na ples i performance; radi i velike konstrukcije od kartona, stvorene za odreene prostore; pokazuje interes za sam predmet, stvaranje cjeline iz beznaajnog materijala; razvio je mnogo od rjenika pop arta; veza s tehnolokom urbanom sredinom koja ga okruuje; vezan uz starenu skulpturu, apstraktni ekspresionizam, pop art, neodadu; otkriva ivot u njegovom ogoljelom izdanju; za njega je grad vaan zbog muzeja, ali i zbog etvrti s barakama; dadaistiko je psihiki ok i jeza koju izaziva kod gledaoca; u to vrijeme, 1951/52. vaan za oblikovanje njujorke scene MERCE CUNNINGHAM plesa, razmilja kao Rauschenberg i Cage, ali unutar baleta; efekt sluaja vrlo vaan svaki pokret moe biti plesni pokret; koreografirani pokreti, izvodi ih vie izvoaa; ima 6 plesaa u trupi, svaki od njih ima solo dionicu; nema hijerarnije, nema mukoenskih odnosa; 6 likova se kree po pozornici, svaki izvodi svoju dionicu; OVERALL PAINTING slike cijele povrine, oprostorena Pollockova slika to radi Merce; TOTAL SOUNDSPACE J. CAGE 1952. Cage radi Event = theatre piece nr. 1. > postaje prototipom happeninga: na pozornici Rauschenbergova Bijela slika, izvoda sjedi za klavirom, trupa M. Cunninghama plee; Cageov Event ukljuuje vrijeme vrijeme postaje bitna supstanca koja e razbijati voluminoznost, predmetnost klasinog umj. djela; slino dogaajima u Njujorku u to se vrijeme dogaa i u Japanu: lanovi grupe GUTAI povezuju lokalnu tradiciju sa zapadom; JIRO YOSHIHARA osniva grupe Gutai; akcije srodne onome u NY; realno vrijeme pretapaju u umj. djelo; Gutai umjetnici vidjeli fotografiju u Lifeu i reportau o Georgesu Mathieuu . vidjeli to znai takvo slikanje; slino i ono to se radi u Njujorku > ivi pokret nastoje fiksirati u sliku; fotografi snimili kako Matheiu stvara: brzi, estoki pokreti, slike velikog formata; slika = splet linija, dokumentira umjetnikovo stanje u trenutku uzbuenosti; KAZUO SHIRAGA rasprostire blato, valja se u blatu; energija koja je u njemu dok se valja u blatu umjetniko djelo; ostaje jedino fotografija; 1957. Njujork Times pie reportau o Gutai umjetnicima, zovu ih u NY; od 1958. FLUXUS, happening dogaanje, ivo vrijeme nastoji se zgusnuti i daje im se kvaliteta umj. djela; pokazuje se da je samo djelo totalno nevano; Rauschenberg radi junk sculpture uzima smee; kroz odsutnost estetike upoziravaju na runu stvarnost; junkom oni ne ele okirati, ve ukazati na ono to je oko nas; od promatraa trae aktivnu ulogu; KOD NAS, JEDAN HAPPENING U FILMU ANTE PETERLIA ILICA 12, 1966. TOM GOTOVAC, HRVOJE ERCAR; ideja o integriranju razliitih umjetnosti i umjetnosti sa ivotom; happening nije vezan samo uz jedan umjetniki pokret; izvori: futurizam, dadaizam, nadrealizam; principi kolaa prebaeni u akciju; zaetnik happeninga je ALLAN KAPROW (1927-) Cageov uenik; prvi happening odran je u galeriji Reuben u NY 1959., 18 happeninga u 6 dijelova ta je galerija postojala samo 1959. i 1960. godine znaajna kao eksperimentalni centar u kojem su se po prvi puta pojavili mnogi vodei mladi umjetnici 60-tih (uz Kaprowa, Jim Dine, Claes Oldenburg, George Segal, Lucas Samaras); ukljuivao je filmske i dijaprojekcije, ples, glazbu, govor, skulpturu na kotaima, nastajanje slike;

internacionalizacija: GRUPA GUTAI Osaka, Japan; grupa koja je izvodila predstave sline happeningu ve 1955.; pokree je slikar JIRO YOSHIHARA s ciljem da umjetnici pridonesu govoru gole materijalnosti predmeta; TETSUMI KUDO 1962. odlazi u Pariz i zajedno sa J. J. LEBELOM postajeglavni lik tamonje hepening scene; u 40-tima kompozitor JOHN CAGE (1912-1992) eksprimentirao je glazbenim formama koje su sadravale i neplanirano sudjelovanje sluatelja; Kaprow: happening je skup zbivanja izvedenih ili opaenih u vie nego jednom vremenu i vie nego na jednom mjestu njegovi materijalni ambijenti mogu se konstruirati, direktno uzeti iz onoga to je dostupno ili neznatno izmijeniti; za razliku od kazaline predstave, happening se moe odvijati u samoposluzi, dok se vozi autoputom, pod gomilom dronjaka, u jednom trenutku ili serijski; ukoliko se odvija serijski, moe trajati vie od godinu dana; to je neformalna recitacija, koja se izvodi bilo gdje i u koju su ukljueni i promatrai; izvodi se po planu, ali bez probe, publike i ponavljanja; to je umjetnost, ali se ini slinija ivotu; izvrio je velik utjecaj na kazalite; happening je kao sredstvo komunikacije esto tumai politiku ili socijalnu situaciju; tri objanjenja za pojavu happeninga: demokratizacija avangarde ukljuivanje ljudi u kulturne tokove, sukob s ustaljenim redom, terapeutske funkcije; izlaz iz slike vodi prema objektu, izlaz iz objekta vodi hepeningu; Allan Kaprow inicirao je hepening 1959. i vidio u njemu proirenje asamblaa; vozila je pokretao amo-tamo, koturao bave, micao stolice,

JASPER JOHNS (1930-): 70-TE zanima me bit neke stvari koju do sada nije imala, njezino postojanje u neemu drugom, zanima me svaki trenutak u kojem precizno identificiramo predmete te neprestano izmicanje tih trenutaka, ushiuje me svaki as vienja, govorenja ili prolaznosti; assemblagei = velik dio njegova rada; djela mu nose obiljeja ikona; i on se javlja 1955. na njujorkoj sceni slike meta i amerikih zastava raene u enkaustici (votane boje) tako da su gotovo reljefne; slike su raene takvom preciznou i neutralnou da su postale objekti same po sebi, a ne reprodukcije poznatih stvari; njegova rana djela su vrlo vana za stvaranje stavova suvremene umjetnosti; uzima neto poznato, a znaenje slike odreuje upotreba, odnosno nain na koji publika koristi sliku; element impersonalnosti stvaranje umjetnikog djela koje, ak i ako sadri predmet kojeg je mogue prepoznati, nema drugog ivota osim kao objekt za sebe postaje bitan za mnoge slikare i kipare 60-tih; ironija + dvosmislenost pribliavaju ga Duchampu; radi niz malih predmeta od metala; u skulpturi se bavi problemom svakodnevnog predmeta (npr. pivske konzerve) - napravio je nekoliko skulptura koje su formulirale problem svakodnevnog predmeta u pop-artu; po Duchampu, ti predmeti postaju umjetnika djela zato jer to umjetnik tako kae; 2 limenke piva izlivene u bronci, 1960. zove se Obojena bronca; High School Days: sneakers cipela, 1964. metalni odljev; pokuava od nje napraviti grb; zanima ga bit neke stvari koju ona do sada nije imala; radi asamblae s urbano popularnom komponentom i nose obiljeja ikona pop arta; pokuava nametnuti avangardi iskljuivo amerike motive i simbole; javlja se jo i u vedskoj, Islandu, Njemakoj, Francuskoj, Italiji, Japanu, dok u panjolskoj praktiki ne postoji; karakteristike: ironija (najvaniji aspekt), ushienost novotarijama, spoj komercijalnog i avangarde, nihilizam, odsutnost stila, koriste nove materijale (za razliku od starene umjetnosti), samodopadljivost, glazba cool jazz; tematika: simboli brzine, energije, seksa, uzori su im popularni idoli i stripovi; obrauju svakodnevnu obinu sliku modernog industrijskog drutva na impersonalan nain; prodorno gledaju predmete i dogaaje ponovo ih osvjeujui, kao da ih gledaju prvi put; pop art se uvukao u pore drutva koje ga je stvorilo, a njegovoj popularnosti doprinjeli su trgovci i kolekcionari, vie nego kritiari; Jones i Rauschenberg su spona izmeu apstraktnog ekspresionizma i pop-arta, a ujedno i zaetnici ponovnog procvata dadaizma koji je imao utjecaja na generaciju mladih umjetnika 60-tih i 70-tih; neodadaizam je zapravo umjetnost koja je u djelima ove dvojice utjecala i prethodila razvoju pop arta, da bi se kasnije pojavljivala kod Jima Dinea i Marisol Escobar; (zapoelo 1951. kada Motherwell izdaje antologiju posveenu djelima dadaistikog pjesnitva i slikarstva) umjetnici najizrazitije povezani s amerikim pop artom: ANDY WARHOL (1928-1987) zapoeo kao modni crta i komercijalni ilustrator, ureivao je izloge, crtao kataloge cipela i estitike; odatle proizlazi njegova ideja umjetnosti koja je sasvim liena emocija; s komercijalne na istu umjetnost prelazi preko stripovnih traka prva djela su mu bile poveane verzije Dicka Tracyja, koje su sluile kao dekoracija u izlozima robne kue 1960.; u seriji radova o Dicku Tracyju uoljiva je nesigurnost tehnike; postepeno formira umjetnost u kojoj je dokinuto svako naglaavanje runog rada i osobnog slikarevog peata; kod publike najsnanije olienje pop arta, umjetnost liena stila i emocije, usmjerio panju na standardnu robu iz samoposluivanja, ispituje heroje Presley, Monroe, slika ivot i simbole naeg vremena bez komentara; serigrafija + serija idola + serija disasters; u poetku je panju privukao usredotoivi se na standardne proizvode iz samoposluivanja (boce coca-cole, Campbellove juhe) prelazi od jednostavnog u serijsko predstavljanje konzerve s juhom istu sliku ponavlja u beskonanost, kao da joj eli oduzeti znaenje; najkarakteristinija odlika mu je bila ponavljanje, beskrajni redovi, nizovi; s ovoga je preao na isptivanje suvremenog amerikog folklornog heroja (E. Presley, E. Taylor, M. Monroe) - u tom mehanikom ponavljanju sluio se serigrafijskim procesima i tako istie elju za eliminiranjem umjetnikovog osobnog peata, za slikanjem ivota i simbola naeg vremena tom tehnikom izrauje serije idola; prvi komercijalno uspjeni umjetnik; serigrafija = silkscreen proces; Zelene coca-cola boce, 1962. Marilyn Monroe, 1962. serija disasters niz serigrafijskih prizora prometnih nesrea, raznih nereda, egzekucija na elektrinoj stolici; okantan prizor esto je zamagljen slojem tiskarske ruiaste ili naranaste boje - sredinom 60tih slui se scenama razaranja ili velikih nesrea, preuzetima iz fotografija u novinama i prezentiranim istom bezlinou; Elektrina stolica, 1965. scena unitenja ili uasa dana jednako bezlino, ravnoduno; postepeno se udaljava od slikarstva i pribliava filmu - krajem 60-tih radi underground filmove: koristei svoj princip monotonog ponavljanja dokumentira svijet u kojem ivi; sinteza razliitih medija, karakteristina za pop umjetnike;

poetkom 60-tih prvi pop-art radovi koji su ga proslavili: Superman, Dick Tracy, Popeye jo ih je slikao rukom, da bi preao na sitotisak koji se dotad rabio samo za plakate i reklame; 1963. poeo snimati filmove; 1965. poeo suraivati s Velvet Underground; u studenom 1963. atelje preselio u tavan na Istonoj 47. ulici to je ubrzo postalo Tvornica okupljalite umjetnika, studenata, poznatih osoba, polusvijeta i fotografa; krajem 60-tih izmaklo kontroli droga ROY LICHTENSTEIN (1923-1997) potpuno obuzet svime to je ameriko; slike s poetka 50-tih motiv su kauboji; definira osnovne premise pop-arta preciznije od ijednog drugog amerikog slikara; 1961. pristupa pop-artu = iznenada mijenja stil; za razliku od Warhola, on je duboko zainteresiran za pitanja stila iako to iskazuje na krajnje ironian i paradoksalan nain; prvi materijal mu je, kao i kod Warhola, crtaa traka, ali su elementi koje izvlai iz tog izvora razraeni na posebno profinjen nain: ponavlja sve elemente strip-medija: crne konture, jednostavan mreasto-tokasti ekran tipian za tisak, boje loe kvalitete (ali ih znatno ispravlja); monumentalan, uveava stripove i crtee, kopira strip tehniku sve do tamparskih mrlja, radi parodije poznatih junaka, poigravanje s masovnom kulturom; kao osnovnu temu uzima najbanalnije stripove ili oglase i vjerno ih poveava bojom, sluei se ogranienim koloritom i tvrdim, preciznim crteom; rezultat je tematsko slikarstvo otrih rubova koje dokumentira prikaze poznatih likova moderne Amerike; kasnije radi apstraktne varijacije poznatih slika majstora moderne umjetnosti: Matisseov Ples (1974) i sl. (dot-and-line-technique) radi verzije reprodukcija djela najveih pionira modernog slikarstva: Cezanne, Mondrian, Picasso po dvostrukom principu: pokuava se udaljiti od djela koja izabire za kopiranje kako bi mogao dati razumnu ocjenu / zahtijeva od promatraa da prati promjenu vlastite reakcije naspram predstave; Dine. Lichtenstein i Warhol bave se i nekim usputnim aktivnostima: Warhol filmom, Dine radi scenografije nekih od prvih happeninga, a Lichtenstein se bavi skulpturom; TOM WESSELMANN (1931-) umjetnik TV reklame i filmskog seksa; koristi elemente asemblaa, prave satove, televizore, radi fotomontae koje doaravaju panoramu vienu kroz prozor, kao i zvune efekte ime stvara urbani ambijent; Great american nude #57, 1964. ameriki seks simbol bez lica; Interior no. 2, 1964. smatra da je na njega najvei utjecaj ostavio De Kooning, ali odbacuje sladunjavost apstraktnog ekspresionizma; radi 2 glavne serije: -erotini aktovi likovi djevojaka svedeni na najerotinije toke, npr. Veliki akt br. 8, 1961.; Kola u kadi, 1963. -mrtve prirode, koje esto ukljuuju elemente kolaa s ciljem postizanja kontrasta; JAMES ROSENQUIST (1933-) jedno vrijeme bio je slikar reklamnih panoa i radio je na velikoj visini, iznad njujorkog Times Squarea; ba zato to je radio kao slikar reklama, meu prvima otkriva mogunosti krupnog plana u fotografiji (pr. glava ljepotice od 10 m u promjeru) zato radi kasnije predimenzionirana platna; poznaje veliku mo vizualnih poruka; F-111, 1965. niz slika to se moe sloiti uza sva 4 zida sobe, tako da posjetilac bude potpuno okruen; djelo nazvano po lovcu bombarderu; JIM DINE (1935-) proizaao iz apstraktnog ekspresionizma, iako se ini da ga tretira donekle ironino, kombinirajui slikarstvo geste sa objektima iji su izvori u Duchampovoj tradiciji; predstavlja napredak Rauschenbergovog neodadaizma po svojoj tehnici; obilno upotrebljava COLLAGE: Tri studije za djeju sobu; tvrdi da nema suprotno stajalite od apstraktnog ekspresionizma; kao i za Pollocka, bitnije je ono to sami postave kao problem nego njegovo rjeenje; neki elementi ga svrstavaju u vrhunske pop umjetnike: - ironian komentar na stupanj komercijalne erotike drutva: Sve u jednom lycra priboru, 1965. strastveno zanimanje za banalnosti (elemente kolaa bira meu svakodnevnim predmetima) - vjernost svakidanjem tj. elja da od obinog ivota uini neto dostojno umjetnosti: Bijelo odijelo, 1964.; Autoportret kraj obojanog prozora, 1964. CLAES OLDENBURG (1929-) najvaniji stvaratelj pop-art predmeta; prihvaa amerike motive iako je rodom iz vedske; 1959. projekt Ulica kolekcija skica nalik grafitima i predmetima otpadnih sirovina; u tom je povezan s Dineom i Allanom Kaprowom, zaetnicima happeninga;

1960. Ulica II druga verzija, prati ju niz grupnih akcija > Prodavaonica; neki od tih predmeta su jednostavne reprodukcije ili poveane verzije predmeta iz stvarnog ivota, npr. Salmon mayonnaise, 1964. bira teme iz svakodnevnog ivota, reproducira mumificirane jestive namirnice umjetno obojane, predmete koje nalazi uz autoceste, npr. gostionica u obliku tamnog polucilindra; poinje koristiti i efekte natprirodne veliine i neprikladnih materijala: Meki prekidai za svjetlo (skulptura iz serije mekih kipova od polivinila ili drugih materijala), Pisae maine (uznemirujui komentari vrijednosti suvremenog ivota); Ray Gun kazalite muzej za pop zbivanja; 1961. otvorio trgovinu: prvo radi modele od gipsa, kriavo obojene; visokih cijena, prodaje ih u vlastitoj trgovini; gipsani sladoledni kup, hamburger, krika torte; zatim radi modele istih stvari od platna, a zatim i mekane modele kunih aparata i elemenata: Meki zahod, 1966. u zainteresiranosti za paradoks blii je prvim dadaistima ili nadrealistima, nego itko od pop-umjetnika; njegovi prijedlozi za javne spomenike: ogromna oguljena banana na Times Square, velika daska za peglanje, mamutski Teddy Bear za Central Park; Kvaica za rublje, velika 3 m, 1974. Geometrijski mi; radi predimenzionirane predmete, interes za paradoks, jedan od najdarovitijih umjetnika pop arta; cilj mu je prisiliti nas da preispitujemo svijet oko sebe; taj cilj imaju i njegovi projekti za spomenike na otvorenom; Store u nekadanjem skladitu; to je istovremeno bio atelje, galerija, prostor za performanse; police je do vrha ispunio enskim haljinama od grubog gipsa, cipelama, hotdogom, hamburgerima; druga Store izloba 1962. po prvi puta divovske, saivene ivene namirnice ili dijelovi odjee polegnute na pod ili objeene na zid; od tada SOFT SCULPTURE postaje njegov zatitni znak; do 1969. crta ideje za spomenike; na Sveuilitu Yale podie spomenik visok 8 m u obliku rua za usne preko tenkovskih gusjenica reakcija na rat u Vijetnamu; 1971. zidarska lica, Park skulptura u Otterlou; ROBERT INDIANA (1938-) umjetnik koji se kao i Rosenquist priklonio american dreamu; zaokupljen je slikom rijei i u tome postie strogu jednostavnost; rijei: EAT, LOVE, DIE za razliku od veine pop-umjetnika koji ne komentiraju, Indianine slike-rijei su gorke ifrirane optube modernog ivota; svoje osnovne sadraje crpi iz flipera i suprotstavlja se ideji da velika umjetnost mora biti i teka umjetnost; sredinom i krajem 60-tih pop-art je na vrhuncu; umjetnici nastavljaju u 2 pravca: 1. hiperrealistikim pravcem 2. Segalovim putem sve veeg njegovanja figure, tako da podsjeaju na tradicionalna djela beaux-arta s kraja 19. st. GEORGE SEGAL (1924-) najznaajniji pop-art kipar; 1958. preao je sa slikarstva na skulpturu poinje eksperimentirati s figurama prirodnih dimenzija od gipsa i ice; 1960. potpuno ostavlja slikarstvo i posveuje se izradi kopija ljudskog tijela koje smjeta u sloene kompozicije; Djevojka stavlja scarab ogrlicu, 1975. figure su mu gotovo bez izuzetka izlivene u gipsu po ljudskoj figuri, a onda se stavljaju u stvarni ambijent; nosei elementi ambijenta nabavljaju se na smetlitima; figure ostaju grube, nedovrene djeluju samotno i tajanstveno; kao i Kienholz, komponira svoje tabloe kao da se upravo die kazalini zastor; prenosi openite situacije amerike usamljenosti na gotovo klasicistiki nain Rock and Roll Combo, 1964. bend, crna pozadina; bijele, gipsane figure; poetak neodadaizma je 1951. kada Robert Motherwell izdaje antologiju djela dadaistikog pjesnitva i slikarstva; Kalifornija vrhunski simbol pop-kulture (filmovi, autoceste, parkiralita, veliki tandovi za hamburgere) zato tu i nastaje glavna kola pop-arta u Los Angelesu: EDWARD KIENHOLZ (1927-1994) kalifonijska opozicija Rauschenbergu; zajedniko mu je sa Segalom stvaranje sloenih tabloa koji su moda blii asamblau nego pop artu; inscenira monstruozne svjetova; dok R. radi kombinirane slike, on pribija dijelove namjetaja, aparata i otpada u drvene reljefe koje potom boja metlom; kritika amerikog drutva, modelira odvratnim realizmom; oko 60-te radi objekte naglaene drutveno-kritike poruke, a potom i scenine tabloe sastavljene od razne starudije; npr. ekanje, 1964. - starica koja poput duha eka smrt, jo uvijek namjetena u pozi za fotkanje, a fotografa odavno nema;

Dravna bolnica, 1964-66. dva lea na krevetima na kat; treba ga zapravo smatrati ekspresionistikim kiparom koji se bavi glupou ili bijedom, jadom to se skriva iza fasade moderne, komercijalne civilizacije; Five car stud, 1972. prizor kastriranja crnca kojeg su u noi dok je bio sa bijelom enom u svom kamionu, iznenadila petorica junjaka; Odvratno Rauschenbergu, 1960. veza sa amerikim neodadaizmom; ED RUSCHA (1937-) malo izoliran u okviru pop-arta, jer je umjetnik sa Zapadne obale (L.A.); rafinirana i elegantna verzija pop-arta tipino kalifornijskog sjaja: Hollywood, 1968.; ostala djela nemaju dodirnih toaka s pop-artom nego spadaju u red process arta; WAYNE THIEBAUD (1920-) po tehnici blizak amerikim realistima 30-tih; jestivi sadraji, posebno torte; MEL RAMOS (1935-) pokuava predstaviti popularne heroje i kraljice seksa na neposredan nain: Hippopotamus, 1967.; Miss Cornflakes, 1964. MARISOL ESCOBAR (1930-) Venecuelanka; njene pomalo nadrealistike skulpture svrstavaju u pop-art; djelomice pod utjecajem Johnsa i Rauschenberga = njihove upotrebe precrtanih slika i dijelova ovjekovog tijela kao dijelova asemblaa; njen izvor inspiracije je Amerika; LUCAS SAMARAS (1936-) bizarni asamblai, esti motivi avala; slui se kutijama i drugim kontejnerima na nain koji moda potie od Josepha Cornella, ali s potpuno drukijim naglaskom: u njegovim kutijama, knjigama i priboru za jelo prozaini elementi dobili su neto zlokobno unoenjem noeva, ileta...; predmeti su izraeni minuciozno; djela svih tih umjetnika imaju zajedniko: veza sa svakidanjom, obinom, ak vulgarnom slikom moderne industrijske Amerike; ta slika se daje na impersonalan, neutralan nain (nema komentara, kritike); ne koriste smee civilizacije, ve nove stvari, kupljene u trgovini (idealizirana vulgarnost reklame, samoposluivanja i TV reklame); poetak kraja pop-arta: kada se apsorbirao i postao integralnim dijelom openito prihvaene umjetnosti, oko 1965.; nihilizam pop-arta razlikuje se od nihilizma dadaizma, jer je drutvo u meuvremenu doivjelo mnoge izmjene; pop-umjetnici ele dokazati da pripadaju sloju popularne kulture i da je vole; prihvaanje moderne industrijske sredine sa svim njenim grubostima i izopaenou znai ustvari zatitu od emotivnih ranjivosti; karakteristina pop-artovska odsutnost stila potjee od namjernog emocionalnog odmaka; karakteristike pravog pop arta su: blow up, bezlinost, izolacija, tj. serijsko nizanje predmeta na slici, odbacivanje izraza, rukopisa i svakog dubljeg znaenja, tematika ograniena na stvari iz svakodnevnog ivota i potroakog drutva i masovni mediji, odbacivanje svake ideoloke kritike; SIGMAR POLKE (1941-) njemaki odgovor na ameriki pop-art; 60-tih razvio tehniku mehanike reprodukcije fotografije u kolor-tokicama (rasteri) jo prije Lichtensteina; razlika je to on uzima banalne fotografije iz dnevnih novina i runo ih preslikava; ponekad kombinacije readymade objekata i slike, kao i elementi koji izgledaju kao da su kolairani; takoer ikone neonacizma memento diskreditirane prolosti;

pokret poznat kao LE NOUVEAU REALISME osnovali su 1960. kritiar Pierre Restany i slikar Yves Klein; manifest je objavljen u Milanu, a izlobe grupe odravane su u Restanyjevoj Galerie J. u Parizu (1960, 1961.); novi realizam registrira socioloku realnost bez ikakve sporne namjere ukazuje na elju za impersonalnim prezentiranjem teme bez ekspresionistikih ili soc-realistikih implikacija; neki ciljevi Novog realizma mogu se usporediti s pop artom: revolt na hegemoniju apstraknog slikarstva; lanovi grupe su: YVES KLEIN, ARMAN, MARTIAL RAYSSE, SPOERRI, TINGUELLY, MIMMO ROTELLA; prikljuuju se jo: kipar CESAR i CHRISTO; oko 1960. u Parizu javlja se i skulptura otisci, odljevi predmeta ili tijela postaju temeljna formula u prikazivanju realiteta; YVES KLEIN (1928-1962) iako nije bio stariji od svojih njemakih kolega, smatra se ocem Zero pokreta; u suradnji s prijateljem kemiarom dugo je istraivao kako bi pronaao duboku ultramarin plavu boju koja sjaji mat sjajem; slikao je isprva glatke, a kasnije poput spuve reljefne slike prekrivene IKB bojom (international klein bleu), zatim zlatne i ponekad crvene; od izlobe senzibilizirane materije, koja se sastojala od plavog pigmenta i vezivne tvari, doao je do nevidljive slike: u bijelo obojanoj parikoj galeriji Iris Clert 1958. izloio je u potpuno praznim prostorijama nematerijalni princip, nedefinirano, slikarsko oblikovanje tiine; naposlijetku je radio vatrom na platnu i slikao po zraku slike koje prsnu i ugase se; umjetnik sklon skandalima; tenja ka neponovljivom i beskonanom; pionir u stvaranju instalacija, monokromnom slikarstvu i u body artu; iao je protiv tenji svog vremena s njegovim inzistiranjem na bezlinosti, na slikarstvu ili skulpturi kao objektu, i na objektu kao cilju po sebi; 1956. izloba plavih lebdeih kugli ili globusa (10 godina prije Warholove izlobe plutajuih, lebdeih plastinih jastuka); 1957. patentirao je IKB Internat. Klein Blue specifinu ultramarin plavu, slike izloene te godine u milanskoj galeriji; 1958. u Parizu izloba niega, nitavila, potpuno goli zidovi galerije koji su bili ponueni na prodaju po cijeni u teini u istom zlatu; 1960. radi plave antropometrije: goli modeli, umoeni u plavu boju, valjali su se po platnu da bi ostavili plave tragove svojih tijela, dok u pozadini svira simfonija koju je sam skladao; zatim radi kozmogonije: platna premazana mokrom plavom bojom ostavio bi na kii da vidi rezultat; npr. uvrena na krovu automobila u vonji; slijede fire-paintings plamenom pali azbest zajedno s crvenim, plavim, utim pigmentom; plave spuve aplicirane na plohama mnogih platna; kao ready-madei; plavo mu je omiljena boja; monokromne slike najee ultramarin plave slikanje nitavila; kae da je to vrhunsko predstavljanje nematerijalnog, krajnje osloboenje duha Maljevi, Mondrian, Kandinsky; slikarske seanse esto pretvara u javne ceremonije pa se smatra jednim od prvih promicatelja happeninga; umjetnik stava > dramatizira ideju koja se krije iza stvaranja pojedinog umjetnikog djela; mistina komponenta njegove umjetnosti je ono to ga odvaja od umjetnika pop arta u USA; ARMAN (1928-) nakon 1959. u svojim Akumulacijama gomila u kutije od pleksiglasa stvari iste vrste, npr. radijske cijevi, vreve, eljeve, lutke, zupanike, novanice dolara; tada nastaju i Poubelles kante za smee u kojima sabire otpad od prijatelja, djece; organski otpad lijeva u poliester; u nastupima bijesa, pak, razara objekte, razbija ih, ree, guli, pali glazbala, satove, kuanske predmete, a ostatke fiksira i uva kao relikvije destrukcije; Kleinov prijatelj; sakuplja karakteristine predmete stare sablje, naoale, polomljene ruke odbaenih lutaka; nasumce ih razbacuje, a kasnije iz usauje u plastiku, da bi potom stvarao prozirne plastine figure koje slue kao spremita za razne predmete; od 1946-56. prolazi sve faze, tj. moderne stilove u slikarstvu, dok ih potpuno ne napusti i ne pone primjenjivati svoje 2 metode: a) metoda gomilanja, jezik kvantiteta sluajno sakupljenih predmeta: Smee, 1960. b) metoda obavijanja istovrsnih predmeta u matricu tekueg poliestera: Zupanici, 1964. DANIEL SPOERRI (1930-) Slike-zamke na kojima fiksira izgled stola nakon ruka; 1966. osobno biljei nastajanje 17 slika zamki; rumunjski plesa, pionir na mnogim poljima;

autor topografije sluaja on u odreenom trenutku zaustavlja tragove ivota, sakupljajui, npr. ostatke hrane poslije prijateljskog druenja i takvim slikama-zamkama zaustavlja vrijeme: npr. selekcija predmeta iz njegove sobe s ciljem da se uhvati jedan poseban trenutak; serija Opasnost mnoenja = kutije sa takorima, djejim cipelama i sl. 70-tih radi djela s motivom smrti, koristi leeve ivotinja i oruje kojim su ubijane; MARTIAL RAYSSE (1936-), FRANCUSKA od svih novih realista najblii pop artu; meu njegova najistaknutija djela spadaju preinake klasinih slika, npr. parafraza Ingresove Kupaice; sluei se isjecima ljepotica u kupaim kostimima u prirodnoj veliini i postavljenima u stvarni ambijent pijeska i suncobrana, on postie zapanjujue simulacije sloenih oglasa za kupalita; MIMMO ROTELLA (1918-) estetika kolaa/dekolaa svakodnevne urbane kulture modernog potroakog drutva; bio je lan Novog realizma; tehnika dekolaa: antiteza kolaa, umjetnost cjepkanja ili unitavanja plakata; novi aspekt dekolaa lei u tome to on glatke slike moderne reklame, za filmove ili deterente, koristi ne u nekadanjem pop art ruhu, nego poderane, tako da se jedna slika namee drugoj, onoj koja lei ispod nje; to je neka vrsta simboline pobune protiv komercijalne vulgarizacije koja karakterizira gradski pejza; zone iste boje, odijeljene crnom izraajnom linijom; kompromis pop arta i nadrealizma (neprekidno se stvaraju nove kombinacije i asocijacije); izloba u Zagrebu 2003. reinterpretira plakate s prikazom filmskih idola, cirkusa, glazbe; proslavio se 1953. originalnim pristupom po Rimu je nou trgao plakate i od komadia stvarao svoje prve dekolae: kolai od dijelova otrgnutih filmskih, propagandnih i politikih plakata koje je lijepio na slikarsko platno i dodatno na njima radio bojom; 1958. nastala serija radova Cinecitta s likovima i glumcima s filmskog plakata; druio se s Novim realistima; u 80-tima se preselio iz Pariza u Milano, gdje radi blankove: razderane plakate posve prekriva papirnatim vrpcama kao to se radi kad istekne rok njihova oglaavanja; LVYND FAHLSTRM (VEDSKA) jedini umjetnik iz ne anglo-amerikog svijeta koji je bio uvrten u veliku antologijsku izlobu Pop art redefined u Londonu; vezan uz njujorku sredinu, ali se po nekim obiljejima razlikuje i od amerike i od britanske pop produkcije, a to je didaktiko obiljeje njegovih djela; World trade monopoly, 1970. interpretira politiku situaciju 70-tih kroz poznatu drutvenu igru; Eddie u pustinji, 1966. pop art skandinavskih i njemakih umjetnika nosi obiljeje stroge upornosti; za njih je to moda nastavak duge realistike tradicije; NOVI REALIZAM 1960 '63 Nastao u Francuskoj Grupu organizira kritiar P. Restagny 1960.god. Osnivai: Klein, Arman, Raysse, Spoeri, Tinguelly Radikalni okret prema figuraciji i predmetnom svijetu Vraanje avangardi s poetka 20.st. dadaistiki objekti i asamblai, pokretna skulptura Kolai, dekolai, objekti, perf., instalacije, monokromija, otisak Revolt na hegemoniju apstraktne umjetnosti Klein, on je predkonceptualni umjetnik Umjetnost ponaanja, stava, ona koja mistificira podruje umjetnikog, no puno je toga i u sferi ideja Nije teio pretjeranoj individualizaciji djela, nije drao toliko do umjetnikog rukopisa ''moja trajna preokupacija uvijek je praznina. Ona je nabijena energijom. Ona nije neutralni prostor.'' Ispomognuti ready-made to nisu gotovi predmeti iz okoline imaju intervencije na sebi Nastavlja se na istraivanja Kandinskog, Maljevia, Mondriana Ne doputa nesavrenosti u oblikovanju djela, vrlo je rigorozan. Koristi puno filmova, zapisa. Uvijek trai uestvovanje publike esto je slikao plamenim bacaima; boja koja se slijeva po slici On iri podruje umjetnikog, raspon onoga to moe biti umjetnost. Ne tei demistifikaciji umjetnosti. Cijeli koncept njegovog djela je monolog sa samim sobom ''moje su slike samo pepeo moje umjetnosti'' Marksistiki pisci su ga kritizirali da je elitist; Camus je napisao negativnu kritiku o njemu Bio je lan udruenja ''Rua kri''. Filozofska podloga Heindler. Od njega uzima filozofsku ideju bipolarnosti. Identificirao se s plavom bojom.

1960. prve javne antropometrije, potiskivanje tijela. To su tzv. ivi kistovi. Uveo je orkestar koji je izvodio njegovu simfoniju. Umjetnik nita ne dodiruje, ni kist, ni platno. Antropometrije nestaje podjela izmeu pasivnog modela i aktivnog umjetnika. Tu je situacija obrnuta. lan reda Sv. Sebastijana, istie svoju izdvojenost i vrstu superiornosti (u odnosu na umjetnika kao obinog zanatliju). Umro je mlad, sa 34 godine. ostao je van svijeta replika i kopija. Smjetamo ga izmeu modernizma Mondriana i Warhola.

VELIKA BRITANIJA realistike tendencije u britanskoj umjetnosti poslije rata od Bacona do danas (mladi britanski umjetnici) uzimaju realni aspekt kao svoj nain izraza; FRANCIS BACON (1909-1992) najznaajniji slikar figure u Velikoj Britaniji poslije 1940. Irac; tema njegovih slika uvijek je ugroen ovjek u svakodnevnim ivotnim situacijama; deformacija figure ne prikazuje se poput drame, nego kao rezultat dijagnoze stvarnosti; ugroen ivot i unitena stvarnost prikazuju se u liku povijesnih ili suvremenih osoba; oko 1945. niz studija na temu raspea, iji je vrhunac bila Magdalena, 1945. masivno modelirana figura djelomino drapirana figura, vrsta kao mramor, dvostruko savijena; iznad glave joj je plavi kiobran s kojeg visi veo, a ispod njega je glava slina glavi neke ivotinje irom otvorenih usta; za osnovu svojih djela uzima slike iz prolosti, ali ih preobraava pomou svoje unutarnje vizije ili nemira; 50-tih je naslikao itav niz studija Pape prema Velasquezovom portretu pape Inocenta X; papa je obino prikazan kako sjedi u irokom jednolinom okolnom prostoru zamagljene figure; usta su obino otvorena u uzviku ili kriku; uzor mu je bio i Van Gogh napravio je velik broj portreta u kojima se oslonio na posljednje Van Goghove autoportrete; Tri studije za raspee, 1962. u njemu umjetnik sumira motive i forme razvijene 50-tih; figure u irokom prostoru, govee polutke, akt u postelji u sobi zaobljenih zidova; figura predstavlja slomljenu, okrvavljenu leinu; 1976. izloba u Londonu tadanji umjetnici: Londonska kola: Bacon, slike vriteih papa), uznemirujui prizori; pr. djela koja se baziraju na Van Goghu format triptiha est kod njega; bio deklarirani homoseksualac; ljubavnik mu George Dyer umire 1971. Bacon postaje jo mraniji; pr. triptih posveen njemu izgriena tijela; Londonska kola: Auerbach, Freud, Kosof grafiki linearni stil, tanki namaz boje, priguene boje, lice naglaeno nervoznim pogledom; FRANK AUERBACH lan Londonske kole 70-tih; kaos i atmosfera londonskih ulica; KOSOF kroz slike familije i prijatelja izraavao svoj odnos prema Londonu; britanski ekspresionizam; LUCIAN FREUD portretirao je Bacona; i njemu je glavna tema ovjek i njegova fizionomija, tijelo; odbija slika prema profesionalnim modelima, pa slika ljude s kojima je osobno povezan, naroito svoje keri; GRAHAM SUTHERLAND (1903-1980) 30-tih je ispitivao forme simbolinog pejzaa s reminiscencijama na Gaugina; 40-tih ti pejzai preobrazili su se u monstruozne figure; krajem Drugog svj. rata dolazi do svojih karakteristinih bodljikavih totema, pretvorenih u prijetee zvijeri;

POKRET I SVJETLOST / OP ART I KINETIKA UMJETNOST optika iluzija zaokuplja umjetnike od poetka umjetnosti; ako je pop art niknuo iz dadaizma, op art i kinetika umjetnost crpe svoj izvor iz futurizma i konstruktivizma; op art i kinetika umjetnost pokazuju romantinu sklonost spravama, to je pop art nadmaio, jer njega ne zanima stroj nego njegov uinak; 60-tih op i pop art se razvijaju istovremeno, samo op sporije privlai publiku; umjetnost toga tipa Frank Poper klasificira u nekoliko kategorija: 1. apstraktne vizualne indukcije = djela koja kod gledatelja potiu psihofizioloku reakciju pomou upotrebe optiki zbunjujuih crtea ili efekata valovitog prelijevanja; jedini isti op art; RILEY, VASARELY; 2. djela koja izazivaju odreeno uplitanje gledatelja - on se mora pomaknuti da bi ih aktivirao; Y. AGAM; 3. mobilne strukture i naprave koje se same pokreu (bez pomoi motora) CALDER, RICKEY; 4. djela s ugraenim osvjetljenjem i gibanjima 5. djela zamiljena kao predstava i ambijent; N. SCHFFER; to su pokret i svjetlost koriteni doslovno, a ne kao slikarske ili skulptorske iluzije; nijedna od tih kategorija nije sasvim nova 60-tih: 1920. > Rodenko, Man Ray mobilne strukture prvi se bave pokretom Duchamp i Gabo, a pokretom i svjetlom Moholy-Nagy; ipak prije i nakon Drugog svj. rata Calder je bio jedini umjetnik koji je od pokreta stvorio znaajnu formu; (Calder vidi ranije) Moholy-Nagy 30-tih i 40-tih na Bauhausu s uenicima radi Orgulje boja = programirane naprave koje stvaraju arabeske obojene svjetlosti; krajem 60-tih dolo je do velike obnove u upotrebi svjetlosti kao umjetnike forme, kao i tzv. mixed-media, u kojima su osjetila u isto vrijeme izloena ivoj akciji i zvuku, svjetlosti i pokretnim slikama; NICOLAS SCHFFER 1950. poeo koristiti elektrine motore za aktiviranje svojih konstrukcija; poticaj za svjetlosni pokret dolazi iz Njemake, Italije, Francuske; umjetnost svjetlosti i pokreta pokrenula je nekoliko novih umjetnikih organizacija i manifesta tokom kasnih 50-tih i 60-tih; centar kinetike i svjetlosne umjetnosti je Pariz; 1955. u Galeriji Denis Rene odrana izloba kinetikih djela Duchampa, Caldera, Vasarelyja, Jeana Tinguelyja, Yaacova Agama i Jesusa Rafaela Sotoa; prva faza novog pokreta doivjela je vrhunac velikom izlobom u Stedelijk Museumu u Amsterdamu, pa u Lousiana Museumu u Danskoj i Moderna Museet u Stockholmu; NICOLAS SCHFFER (1912-1992) glavni nasljednik tradicije prostor-pokret-svjetlo Moholy-Nagyja, takoer Maar; poslije razliitih ekspresionistikih i nadrealistikih pokuaja on je 1950. preao na apstraktnogeometrijsku konstrukciju u metalu, u tradiciji Modriana i neoklasicizma; uskoro ga je privukla kibernetika, teorija sistema i komunikacija u primjeni na kompjutere, da bi potom preao na pokret i svjetlost; elja za integracijom umjetnosti sa znanou i konstruktivizmom; ponavljajui pravokutne forme svojih struktura, Schffer ispituje svaki aspekt pokreta i svjetlosti; radio scenografiju za balete i velike spektakle; upotrebljava pokretne metalne strukture kombinirane s refleksijom svjetlosti njihovih povrina koje alje kroz plastini list u boji, a ponekad tome dodaje i glazbenu pratnju; GEORGE RICKEY njegove mobilne strukture su puno vre od Calderovih i mogunost njihovog gibanja je vie ograniena; i Calder i Rickey ostaju izvan grupa koje se formiraju u kinetikoj umjetnosti, interesiraju se vie za mobilne strukture od kinetikih naprava; JEAN TINGUELY (1925-1991) od dolaska u Pariz 1953. do smrti, izraivao je pokretljive skulpture kojima je istraivao izraajne mogunosti i suptilnu animaciju, postiui uvijek nove, drugaije prikaze; vicarac; izvlai strojeve iz njihova pravog konteksta; 1958. dolazi do presudnog iskoraka polazi od skrivenog motora koji pokree tradicionalnu kompoziciju te u konanici postaje samostalna skulptura; u tom razdoblju izrauje seriju nazvanu Meta-matics: njome ismijava automatizam taizma; nakon 1958. posjetitelj je taj koji uzrokuje pokret i zvuk; radi Balube nazvane po afrikom plemenu, koje divlje pleu, okiene perjem, krznom, limenkama, kravljim zvonima; u Stockholmu je podignut Paradise skulptura sastavljena od 7 kompliciranih strojeva koji napadaju 7 lutaka, simbola plodnosti (Nane) koje je izvela njegova supruga Niki de Saint Phalle;

Pokladni bunar podignut u Baselu, dvije su beskorisne fontane koje prireuju natjecanje u pricanju; 60-tih njegovi strojevi prerastaju u solidne, vrsto strukturirane monumentalne dimenzije; crno obojen Rekvijem otpalom listu; 80-tih konstrukcije nalik oltarima gomilaju otpad i nastaje monstruozna dungla od najrazliitijih dijelova strojeva, smea, olupina, pregorjelih arulja; simboli smrti, ivotinjski kosturi, lubanje; suprotna krajnost Schfferu; mehanizirani pokret mu je medij za stvaranje iste fantazije; nakon prvotnih pokuaja sastavljanja metamehanikih reljefa i onog to je nazivao metamatikom, koji su dozvoljavali upotrebu sluaja u pokretnim mainama, 1955. je uveo maine za slikanje; usavrio ih je 1959. ista dada; izravni sljedbenik M. Duchampa; meu osnivaima Novog realizma; oduevljen samim strojem koji je istovremeno predmet velianja i satire; izumio je mehanizme koji mogu proizvesti sliku i crtee u stilu apstraktnog ekspresionizma; neka njegova djela zamiljena su tako da se sama unitavaju poput gl. protagonista Machine happening za Museum of Modern Art 1960. 1955. uti manifest Victor Vasarely, pionir francuskog optikog slikarstva; izlae tvoje teorije percepcije i boje; VICTOR VASARELY (1908-1997) najutjecajniji majstor nove optike umjetnosti; on je pionir u razvijanju gotovo svakog oblika optikog stroja za kreiranje nove vizualne iluzije; 40-tih prouava Mondriana, Kandinskog; od 1940. posvetio se optikoj umjetnosti i teorijama percepcije; 1955. uti manifest izlae svoje umjetnike teorije - predvia zamjenu tradicionalnog tafelajnog slikarstva neim to on zove kinetika plastika; uvjeren da treba napustiti i posljednje tragove figurativnosti, pribliava se najistijoj apstrakciji; za njega slikarstvo i skulptura postaju anakronini izrazi; tonije je govoriti o bi-, tri-, i multidimenzionalnoj plastinoj umjetnosti; nemamo vie posebnih manifestacija stvaralakog senzibiliteta nego razvoj jedinstvenog plastinog senzibiliteta u razliitim prostorima; odraava ideje Bauhausa i ruskih konstruktivista, podrava ideju nove djelotvornosti umjetnika u drutvu; koristi suprotstavljanje dvaju perspektivnih sistema time se istie snano arhitektonsko obiljeje djela; koristi suprotstavljanje podruja obojanih snano suprotnom bojom jednakog tonaliteta; Vasarely tei naputanju slikarstva kao individualnog gesta, peata izoliranog umjetnika; umjetniko djelo mora imati socijalni kontekst (stvoreno je za masovnu publiku); umjetniko djelo je umjetnikova originalna ideja, a ne objekt koji se sastoji od boje na platnu; ova ideja, realizirana pomou plonih geometrijsko-apstraktnih oblika matematiki organiziranih, sa standardiziranim plono nanesenim bojama, sposobna je tada za projiciranje ili multipliciranje u raznim formama muralima, knjigama, tapiserijama, mozaiku; primjena serijskog postupka odgovara Vasarelyjevu uvjerenju da umjetniko djelo mora biti ponovljivo, mora imati mogunost stalnog umnoavanja; tradicionalnu koncepciju umjetnikog djela kao jedinstvenog objekta koji je stvorio jedan umjetnik, on zamjenjuje koncepcijom socijalne umjetnosti, koju za masovnu publiku stvara umjetnik; primjena raznih izuma da bi se stvorile iluzije pokreta i metamorfoze unutar apstraktne organizacije; eksperimentira s crtanjem na celofanskim listovima i pleksiglasom, koje smjeta jedno iznad drugoga, a efekti proizlazi iz pomicanja gledatelja (svaki put kad promijeni kut gledanja) on je pionir u razvoju gotovo svih vrsta optikih pronalazaka za stvaranje nove umjetnosti vizualne iluzije; sluei se kvadratima, krugovima, rombovima, trokutima, on stvara retinalne / optike vibracije koje zasljepljuju oko i dovode percepciju u zabunu; svoja djela rasporeuje u sistemske kategorije: 1. foto-grafizmi: crtei ili slike raeni crno-bijelim linijama ponekad ih pokriva prozirnom plastinom folijom s crteom u negativu; micanjem folije mijenja se i slika, stvara se pokret mramorasta ara; 2. duboka kinetika djela: staklene konstrukcije velikog formata, staklene ploe pod raznim kutevima stvaraju razliite kombinacije linearnih arabeski, tzv. refrakcije; 60-tih bavi se bojom plone sjajne boje geometrijskih oblika na obojenoj podlozi; BRIDGET RILEY (1931-) engleska slikarica; jedna od najuspjenijih meu op artistima; sluei se mahom crnom i bijelom bojom te raznim tonovima sive s ponavljanim serijskim elementima frontaliziranim i nakrivljenim, ona postie da joj se plan slike utkiva i talasa pred oima; ona se slui tonskim varijacijama, to Vasarely odbacuje (samo isto crno i bijelo, te iste boje) da bi naglasila iluziju; optika pobuna na njenim slikama potjee od iritiranja naeg osjetila vida; promjenom ritma, zgunjavanjem ili prorjeivanjem linija, toaka, valovitih linija, statikom i dinamikom elemenata slike nastaje ekspresivnost; ne zadovoljava se poluznanstvenim istraivanjem optikih datosti, ve se slui efektima koje je otkrila za neke svoje vlastite ciljeve (kako bi otkrila dio svoje osobnosti; trip, LSD);

prve op art slike nastaju nakon putovanja u Italiju 1960. gdje otkriva talijanske futuriste; 1960-67. radi samo crno-bijele slike koje su inspirirane promatranjem u prirodi 1967. uvodi boju i fenomen optike indukcije (oko registrira boju koja nije prisutna projicirajui posljedine slike boje komplementarnih zona koje dodiruju onu u kojoj je boja jaa); PETER SEDGELY prethodi B. Riley u izuzetnoj metodi upotrebe obojenih pruga; razrauje motiv koji B. Riley nije nikada zanimao: kruni motiv u obliku mete stvara snaan dojam odmicanja i primicanja tako da cijela povrina ostaje nepostojana; tim slikama krunih oblika sluio se kao ishodinim tokama za nova iskustva: osvjetljavao ih je obojaim filtrima i inio ih pokretnim pomou motora; 1969. ostvaruje kinetiki ambijent pomou programirane igre svjetla u unutranjosti jedne kupole; britanski umjetnici su bili aktivniji u istraivanju isto optikih efekata pa ostaju po strani kinetikog internacionalnog smjera; glavni centar internacionalnog kinetikog smjera = Pariz; SAD: OP postaje popularan sredinom 60-tih RICHARD ANUSZKIEWICZ (1930-) Albersov uenik od njega preuzima tradiciju Bauhausa; obino koristi ravne linije i perspektivne elemente u stvaranju inverzija iluzionistike dubine; radi neke najznaajnije optiki nestabilne crtee; optiku iluziju koja iritira oko postie zrakastim linijama i njihovim meusobnim ukrtanjem YAACOV AGAM (1928-) identificira se s formom optikog slikarstva ili obojenog reljefa u kojem se iluzija stvara kretanjem promatraa; izraelski umjetnik; sklonost nestalnosti i promjenama u njegovom umj. djelu proizlazi iz njegove idovske religije (nestalnost i promjena = jedini permanentni pojmovi koje ona priznaje); 1951. radi transformne slike = mogle su se modificirati preko uporabe rotirajueg elementa; zatim radi djela koja se razvijaju u kontrapunkte ili na polifonijski nain tako ga gledaoc prolazi ispred njih slika se mijenja promjenom poloaja gledatelja i u 1 slici i do 8 tema; radi i kinetika djela slike iji su elementi fiksirani pomou opruga i vibriraju na najmanji dodir ime nastaju razne optike iluzije; JESUS RAFAEL SOTO (1923-) Venezula; metalne i plastine trake; eli Mondrianova djela uiniti pokretnima koristi efekt valovitog gibanja; veza sa hard-edge apstrakcijom; njegova prva znaajnija djela prije dolaska u Pariz poetkom 50-tih koriste identine i umnoive elemente s ciljem da se znak svede na totalnu anonimnost (oslobaanje od subjektivne umjetnosti); 1955. prelazi na kinetiku umjetnost poinje koristiti pleksiglas; u razmacima slae duboko uvuene spirale u pleksiglas; optiki pokret koji proizlazi u izravnoj je vezi s razmakom povrina; kasnije poinje vjeati ipke od metala ili nekog drugog materijala ispred neke prugaste pozadine koja djeluje kao da probija i djelomice rastvara forme ispred sebe (uinak se pojaava i minimalnim pokretom); ambijenti = preke ili najlonski konac objeeni o strop dematerijalizacija arhitekture; POL BURY belgijski umjetnik; po njemu pokret mora biti tih, anoniman, natprirodan; njegovi izvori su u nadrealizmu; krajem 40-tih prikljuuje se grupi Cobra; koristi jednostavne mehanizme s posebnom sklonou tromim gibanjima, esto tako sporim da se jedva primjeuju; pokret kao sam sebi svrha JULIO LE PARC (1928-) Argentinac; jedan od najmatovitijih, estetski najuspjenijih u koritenju svih svjetlosnih, pokretnih i iluzionistikih pronalazaka; 1966. dobiva nagradu na venecijanskom Biennalu; od 1958. ivi u Parizu; 1960. osniva grupu koja je okupljena oko galerije Denis Rene; CHRYSSA (1933-) premouje jaz izmeu pop arta i svjetlosne skulpture; najprije ispitavala serijalnu reljefnu skulpturu, sastavljenu od identinih, ritmiki rasporeenih elemenata projektiranih krugova ili pravokutnika; potom radila olovne reljefe; TAKIS koristi magnete u svojim djelima; konstruktivni sistem njegove skulpture sastoji se od osjetljive mree elektromagnetske energije kao kod planetarnog sistema; u nekim djelima koristi elektromagnete, pokret je ostvaren djelovanjem suprotnih polova;

u nekim magnetskim skulpturama koristi i igle koje lebde unutar magnetskog polja prkosei zakonima gravitacije; kada je stroj u pogonu zvuk koji proizvodi jednako je vaan kao i pokret;

BEKI AKCIONIZAM (1960-1971) kratak i nasilan pokret 60-tih; predstavnici: GNTER BRUS OTTO MHL HERMANN NITSCH ARNULF RAINER RUDOLF SCHWARTZKOGLER serija crno-bijelih fotografija veeg formata, gusto poredanih jedna uz drugu, prikazuje lice mukarca premazano bijelom sasuenom bojom, kojom mu je oslikan i vrat, odjea i uzdignuta ruka; sredinom tjemena naslikana je rasjekotina koju grubo povezuju niti page ili ice; ovjek si nastoji crnom bojom povui crtu koja ide od vrha ela preko nosa do brade = 'samooslikavanje', kako je i nazvana sekvenca; te fotografije dokumentiraju akcije, odnosno performanse koje je 1964. i 1965. u Beu izvodio GNTER BRUS; = 'beki akcionisti' poetkom 60-tih svoje tijelo su izabrali kao medij kojim e izraziti dramatina duevna stanja kakva su umjetnici enformela ili akcionog slikarstva izraavali na slikama; rije je o nastojanju da umjetnost postane sam umjetnik; ivu prisutnost tijela u slikarskoj materiji mogli smo prije nai u djelu Jacksona Pollocka; njegove su slike nastajale kapanjem tekue boje koja je curila iz probuenih kanti dok se on kretao povrinom platna postavljenog na pod; beke umjetnike sve je manje zanimalo platno i boja, a sve vie tijelo koje se napinje u gru i sudjeluje u neobinim igrama koje su esto sliile krvavim rtvovanjima: napinje, ubada, zarezuje vlastito tijelo, premazuje ga krvlju ritualno zaklanih ivotinja; tijelo je ovdje i subjekt i objekt u akcijama koje su ovi autori izvodili pred zgranutom publikom; zapravo su meu zaetnicima body arta, performansa... slike koje su prethodile akcijama Otto Mhl je nazivao tvarnim slikama i one se mogu uklopiti u radikalniji oblik enformela; u iri krug bekih akcionista ubrajaju se ADOLF FROHNER, ALFONS SCHILLING i MARKUS PRACHENSKI; nije tek lokalna verzija happeninga i fluxusa ve autentina pojava na svjetskoj umj. sceni; upravo inom ukljuivanja vlastita tijela, kao i tijela drugih sudionika u slikarskom procesu, nastaju novine dotad nepoznate u slikarskoj praksi; ponekad ovi autori tijelo podvrgavaju i ekstremnim nasilnim metodama, poput samoosakaivanja; poigravaju se vlastitom krvlju, izluevinama, mokraom, vrlo okrutno i eksplicitno, ak u toj mjeri da bi ih publika moda fiziki napala da je bila uivo prisutna; gotovo svi su imali problema s policijom ili su zbog svog rada kanjavani; bekim akcionistima svakako je prethodio ameriki hepening (jer su bez hepeninkog iskustva te akcije nezamislive), ali takoer i ameriki poslijeratni apstrakni ekpresionizam, uz dobro poznavanje i domae ekpresionistike tradicije, Egona Scielea i Oskara Kokoschke; prestali su djelovati nakon skandala 1968, kad su na Bekom sveuilitu izvo- dili akciju Umjetnost i revolucija; bilo je sudskih tubi, procesa i progona, tako da su Brus i Nitsch napustili Austriju; poetkom 80-ih Brus i Nitsch osjetili su potroenost avangardnih modela te su odluili da e se, uz privid povratka klasinom slikarstvu, nastaviti baviti istim sadrajima; time je zapoela druga faza njihova djelovanja, koja traje do danas; obilje krvi i sadistiko-mazohistikih ekscesa tijekom OSAMDESETIH nastavlja jedino HERMANN NITSCH; slikari osamdesetih u Austriji prihvatili su obrasce kojie su ponudili protagonisti postmoderne, u Njemakoj ili iz talijanske transavangarde; SIEGFRIED ANZINGER, ERWIN BOHATSCH, HERBERT BRANDL, HUBERT SCHMALIX, FRANZ WEST; RUDOLF SCHWARTZKGLER najekstremniji predstavnik bekih akcionista: u svojim akcijama napada svoje tijelo na najokrutnije mogue naine - tretira ga kao tijelo bolesnika, omata se u zavoje, bode medicinskim iglama, prica krvlju; postoji pria, kasnije demantirana, da se dogodila nesrea ili moda samoubojstvo tijekom jedne od akcija, kada je izvrio samokastraciju i iskrvario; veina njihovih akcija zabiljeena je na filmskoj traci;
.

GNTER BRUS jedan od najzapaenijih akcionista, imao je dojmljive akcije sredinom 60-ih godina: od etnje Beom, gdje obojen u bijelo poput utvare ee gradom i na kraju ga privodi policija, do akcija samooslikavanja i samoosakaivanja, gdje potpuno pokriva svoje tijelo bijelom bojom, gusto i grubo nanesenom, pri emu djelomice crnom bojom oznaava pojedine dijelove tijela; okruen je iletima, avlima,

noevima, pilama, skalpelima, klijetima i sjekirom, kojima takoer djeluje na vlastito tijelo koje tako postaje dio apstraktnog reljefa, iva slika na kojoj Brus izvodi akciju; HERMAN NITSCH sve svoje aktivnosti - slikarstvo, pisane upute, kompozicije i akcije, koordinira u projekt Orgien Mysterien Theater, koji je bio "proirenje ili nastavak slikarstva drugim sredstvima"; zajedno s Mhlom 1963. g. izvodi Akciju slikanja krvlju janjeta, tako to je zidarskom lopaticom tukao i trgao truplo janjeta i krvlju koja je ikljala slikao; njegovi noviji radovi kulminirali su akcijom u kojoj je stotinjak sudionika na nov naiin ujedinilo slikarstvo, teatar i glazbu (orkestar limene glazbe) i zvuk (brojna crkvena zvona) s brutalnim naturalizmom vaenja iznutrica iz zaklanih ivotinja, gnjeenja plodova, polijevanja crvenom bojom ljudi pribijenih ili poloenih na kri; asocijacije na antike orgije i srednjovjekovne martirije, na raspinjanja i golgote;

FIGURATIVNA UMJETNOST HIPERREALIZAM (SUPERREALIZAM) druga polovica 60-tih, poetak 70-tih ele vratiti umjetnost u stanje u kojem je bila prije impresionizma; akademsko slikarstvo 19. st. jedino je dostojno pravog avangardnog umjetnika; slikaju po ivim modelima; preinauju slike velikih majstora prolosti; ogranien sadraj; niz slika koje proistjeu iz fotografskih reprodukcija; reprodukcije pogreaka fotoaparata; crtei kao fotografski prizori; zanima ih kako mogu napraviti rukom ono to je ve napravljeno strojem; urbani karakter: u skulpturi rade votane figure tehnikom ivog kalupa; novi iluzionizam; simultano s konceptualizmom; takoer pobuna protiv minimalizma povratak u atelje; fotorealizam maksimalno pribliavanje, antiart, deskriptivnost, povratak perceptualnoj stvarnosti; velika pomo fotografije, koja je na poetku modernizma smatrana veliki rivalom; LUCIEN FREUD (1922-) unuk Sigmunda Freuda aktovi, portretno fantastini; AVIGDOR ARIKHA (1929-) CLAUDIO BRAVO (1936-) CHUCK CLOSE (1940-) monumentalizirani fotoportreti; poput minimalista podvrgava se konstantnom sistemu kako bi mogao kontrolirati i ohladiti svoj rad; koristi fotografiju; tono se zna kako e svaka slika izgledati; ukida boju slika crno-bijelo; ogromni formati; mutno oko nosa binokularna lea + neizotrenost; poprilino naporan rad mrea za prenoenje mali kvadratii; kasnije vie eksperimentira: portreti od otisaka vlastitih prstiju; tehnika je prevladala nad subjektom; RALPH GOINGS (1928-) kultura autoputa, prikolice, kamioni, fast-food restorani, anonimnost; radi tako da projicira diaprojektorom; slike djeluju gotovo prozirno sjajno; RICHARD ESTES (1936-) najslobodniji od svih - ne radi od jedne nego od vie fotografija kombinirajui ih refleksije od stakla izloga, dosta plono, ogromna koliina vizualnih podataka; prikazuje nadrealnu stvarnost; jednako je prikazano i udaljeno i ono to nam je blizu; svakodnevica prikazana statino, bez ikakvog traga ivota, u bezvremensko-maginoj atmosferi; ROBERT COTTINGHAM (1935-) slika neonske reklamne znakove, ali tako da kadrira na nain da odsijee dio poruke npr: mart art; elementi humora i konceptualizma; JOHN DE ANDREA (1944-) kipar; prelijepe figure, klasinog reposea, uvijek gole; sve izglancano i savreno, ponekad radi odljeve ivih ljudi pa onda dodaje kosu; isti klasicizam; prikazuje prijatelje u najintimnijm situacijama; DUANE HANSON (1925-1996) direktni odljevi; dodaje ljudima odjeu i opremu; PHILIP PEARLSTEIN (1924-) tradicionalna metoda direktno gledanje, a ne s fotografije; uvijek rezan format, tako da djeluje kao da je fotografija a nije; uglavnom gole figure; ponekad radi i krajolike teksture, prekrasno ali hladno; ALEX KATZ (1927-) velike plohe iste boje; slino Matisseu, nema ba puno s fotorealizmom; reduktivnost slina ranim filmskim plakatima; JANET FISH (1938-) mrtve prirode: posue, staklenke, uglavnom predmeti od stakla ispunjeni tekuinom, hranom; EARTH AND SITE WORKS LAND ART

nakon minimalistike umjetnosti nije bilo vie nijednog drugog stila ili pokreta prevladavajue vanosti; veze minimalistike umjetnosti i earth arta nisu skrivene, ponekad se isti umjetnici okuavaju u oba pravca; prezir spram forme doveo je do eksperimenata sa svim tipovima materijala, npr. sijeno, mast, elik... javljaju se umjetnici koji se ele suoiti s vanjskom zbiljom; to postiu tako da vanjsko tlo (zemlja, kamenje) premjetaju u galerije, tj. u unutranjost, a neto kasnije javit e se tendencija da se unutranjost, galerija, premjesti na vanjsko tlo, u samu prirodu; izvlaenje i iz galerija i iz drutva, i odvoenje daleko, na nedostupna mjesta u prirodi; uglavnom dostupna publici kroz dokumentaciju, to je vanijim uinilo fotografije i dokumente od samog rada; zamjena vertikalnog postava slike ptijom perspektivom; istodobno se razvija ambijentalna umjetnost; ambijent = (doslovno) okolina u koju se ulazi; environmental art ogromni razmjeri takve minimalne skulpture u 60-tima i 70-tima do ideje skulpture zamiljene za odreeni prostor ili mjesto; anticipacije te ideje: Schwitters Merzbau, 1925., Yves Klein, kasne 50-te; ROBERT SMITHSON (1938-1973) Amer; donio zemlju s rodne grude u New Jerseyu u njujorku galeriju i stavio ju u kut galerije obloen ogledalima iluzionizam; Spiral Jetty, 1970. Great Salt Lake; velika zemljana spirala u jezeru ispunjena crvenom vodom, umjetniko djelo izvaeno iz galerije i stvoreno kroz izravno uplitanje u vanjsko tlo, tj. prirodnu sredinu; gl. obiljeje nepristupanost, mora se gledati s visine; voda je to sama unitila; najromantiniji site work stalno transformiran prirodom; MICHAEL HEIZER (1944-) Amer; double negative pomou buldoera iskopao ogromnu jamu u Nevadi; gledatelj se tako nalazi unutar djela koje ga okruuje, a ne vani. umjesto da je iskopani materijal rad, rad je njegov negativ praznina (nonsite); WALTER DE MARIA (1935-) Las Vegas piece, 1969. milju duga crta povuena u pustinji Nevade; izvorna misao da ne bude fotografijama dokumentirana, ve da svatko mora sam to obii i vidjeti; transportirao zemlju u minhensku galeriju 1970/71. tako da se u nju nije moglo niti prii; postavio gomilu gromobranskih ipki u pustinju kako bi privukle munje; DENNIS OPPENHEIM (1938-) Nizozemac; prekrieno polje - uzgaja penicu samo da bi oblikovao polje; RICHARD LONG (1945-) Englez; inspiriran gradnjama bronanog doba kao to su tumulusi ili Stonehenge; direktno intervenira u prirodu i pejza hodajui kroz njega i ostavljajui razne oznake, znakove, rearanirajui kamenje i tapove... jedna grupa umjetnika land arta eli se mjeriti sa sredinom koja ih okruuje, npr. nametne si zadatak da pjeke prijee odreeni put u odreen broj dana i sati time se earth art vezuje s performance art idejom da je ritualizirano ponaanje ono to ini najvaniji element djelatnosti avangardnog umjetnika, a ne proizvodnja predmeta; ISAMU NOGUCHI prethodio je tome ve 1940. moduliranim krajolicima; CHRISTO (1935-) i JEANNE-CLAUDE (1935-) radi zaveljaje od plastike ili platna u koje zamata boce, cipele, namjetaj, motocikl kritiki odgovor na perfekciju pakiranja u komercijalne svrhe; umjetnost iznio iz prostorija muzeja; Bugarin; strast za pakiranjem objekata svih vrsta (od bicikla, ene, do nebodera) opsjednut mistino pakiranim predmetima; njegovi empaquetages su umjetnost stava, pristupa; pakira sve od raunskog stroja do milju dugake obale Littlebay u Australiji (umotao je milju australske obale u platno); 50-tih radi manje radove; tokom 1970-tih to prenosi u velike razmjere; sa suprugom i velikim timom suradnika radi ambijentalne okoline projekte; pakira (omotava) ne samo male predmete, ve i neke zgrade i velike dijelove prirode; na istonoj obali oko Miami Biscayne Baya 1983. omotao je 11 otoka s 6 mil. metara kvadratnih flamingo pink tkanine; najbitnije su fotografije, dokumenti, katalozi jer samo djelo brzo nestaje; u poetku je stvari omatao tako da se nejasno ocrtavaju konture dojam misterioznosti;

Running fence, 1972-76. 40 km; gledano izbliza, nalikuje jedru koje se napinje konveksno ili konkavno ovisno o vjetru; Valley Curtain, 1970-72. Rifle, Colorado; umotava palae i muzeje po cijeloj Evropi (Reichstag u Berlinu, 1995.); Omotan pod, 1970. pretea: ambalani ivai stroj M. Raya Zagonetka Isidora Ducassea; namjera: prizvati nemir udaljivi se od svakodnevnog;

BRUCE NAUMAN (1941-) i tijelo kao medij BODY ART temeljno iskustvo s kraja 60-tih i poetka 70-tih otkrie je ljudskog tijela kao medija; nakon 1965. on vlastito tijelo upotrebljava kao instrument za otkria u umjetnosti i identitetu umjetnika; ponekad izdueni odljevi koljena, ruku, aka, uiju, ukazuju na postojanje; djelo sastavljeno od komada ake, ruke i ustiju naziva Iz ruku u usta; nakon 1967. snimanjem na video vrpcama biljei promatranja samoga sebe u ateljeu: hodanje u kvadratu, loptanje u ritmu; 1970. prostor postaje zasebna tema: sobe, hodnici, obrnute piramide i tuneli filtriraju opaanje; nakon brojnih eksperimenata s neonskim natpisima, filmom, videom, fotografijom i hologramima, 1976. ponovo izrauje skulpture od eljeza, drva i staklene vune, u obliku velikih, meusobno isprepletenih prstena i dijelova koluta koje postavlja kao mostove; u posljednjem desetljeu okira eljezne stolice kao sprave za muenje vise na ipkama, a na icama se ljuljaju odljevi glava u prirodnoj veliini; raskomadana tijela divljih ivotinja nainjenih od pjenaste gume nanovo stavlja i rotira oko sebe; pionir na podruju videoumjetnosti; sredinom 60-tih nastaju njegovi objekti od savitljivih materijala; od 1968. poeo svoje tijelo tretirati kao skulpturu; 1985. ponovo poinje stvarati nakon 12 godina pauze; Ne, ne, ne vie uasnuti klaun; ostali sudionici te instalacije (Muenje klauna, 1987.) okuavaju se u apsurdnim i nemoguim situacijama, a jednog od njih nadziru za vrijeme velike nude; VITO ACCONCI (1940-) body-art - intimna veza izmeu performera i publike; lei ispod rampe i drka dok to publika uje preko zvunika u galeriji; komponenta rizika seksualne iscrpljenosti; svoje tijelo izlagao ekstremno napetim situacijama; kasnije ih je popratio kamerama i tonom, kako bi svoja razmiljanja prenio publici; za njega karakteristino za publiku izravnim obraanjem uvlai u vlastito duhovno stanje; u Recording Studio from Air Time 14 dana je sjedio ispred ogledala u njujorkoj galeriji Leo Castelli u prostoriji nedostupnoj posjetiteljima, a videokamera je na monitoru postavljenom izvan galerije prenosila njegovo izlaganje rendgenskom zraenju i samoranjavanje; GILBERT (1943-) i GEORGE (1942-) ive od toga to rade kao ivue skulpture kombinirajui elemente body-arta s engleskom tradicijom music halla; engleski humor; od 1969. nazivaju sami sebe ivom skulpturom; oni same sebe, svoj ivot, svoju umjetniku suradnju pretvaraju u umjetniko djelo; skulptura koja pjeva, 1971. - jo kao studenti, 1970. g. izveli su performans "Pjevajue skulpture": obojani u zlatnu metalik boju stajali su na stolu i pravili se da pjevaju, ponekad satima; brojni radovi iz ranih 70-ih sastojali su se od njih dvojice kako se napijaju, najee dinom; rad "Smashed" iz 1973. sadri set dokumentarnih fotografija o njihovoj veeri opijanja, a film "ini nas pijanima" prikazuje ih kako piju Gordon's din, ponekad izgovaraju "Gordon's nas ini vrlo pijanima" i pritom sluaju klasinu glazbu; sve radove su izvodili smrtno ozbiljnih lica; Uvijek emo pozirati za tebe, draga umjetnosti! cijeli svoj ivot pretvorili u koncept, parodija, sve to rade nazivaju skulpturama, alju na razne adrese komade odjee, kose....fotografije, sve uokvireno; poslovna odijela koja su nosili tijekom ovih performasa postala su neka vrsta njihove uniforme i rijetko su se u javnosti pojavljivali bez njih; takoer, nikada ih nitko nije vidio razdvojene; odbijali su odvajanje svojih performansa od svakodnevnog ivota, inzistirajui na koncepciji da je umjetnost sve to rade, a sebe su smatrali ivim skulpturama; poznati su i po fotomontaama velikih dimenzija, kao to su "Kozmike slike" (1993.), esto obojane jarkim bojama i obasjane stranjim svjetlom, koje podsjeaju na vitraje; performance umjetnik CHRIS BURDEN (1946-) izloio je sebe u sobi renesansnih slika u Utah Museum of Art, oblijepljen selotejpom, ispod njega su gorjele svijee od 9 ujutro do 5 popodne; polio se zapaljenim alkoholom pa su na njemu to gasili; 1971. dao da mu pucaju u ruku i to je snimio i dokumentirao;

ARTE POVERA termin uvodi talijanski likovni kritiar Germano Celant 1967.; umjetnost koja nastaje iz svakodnevnih materijala; on izdvaja desetak umjetnika, pokret stasa 60-tih; = nov nain razmiljanja o siromanim stvarima; ovdje samo dogaanje nije najbitnije, nego je to materijal, privremeni materijal; umjetnost koja je iznad, mimo predmeta; uzimaju materijale iz otpada; trae aktivno sudjelovanje promatraa; djelo je stanje, ono je privremeno, radi se samo za odreenu prigodu; materijali: voda, zemlja, granje, zrak, krpe...; stvarima, materiji vratiti nevinost, osloboditi se nadgradnje, vratiti se golim predmetima; izlau se, npr. bijeli golubovi (PIER PAOLO CALZOLARI), pod prekriven travnjakom... najradikalniji primjer JANNIS KOUNELLIS i teretni konji u galeriji; MICHELANGELO PISTOLETTO uzima povrinu od poliranog elika, fotografski precizno oslikava likove u prirodnoj veliini; vano kad se djelo postavi u prostor zrcalo efekt promatra aktivno sudjeluje u djelu, ulazi u djelo; odnos prema tradiciji umjetnici odbijali muzej, trae izlobeni prostor na ulici; ideja o estetskom drutvu brisanje granice izmeu realnog ivota i umjetnosti; negativan, agresivan odnos prema tradiciji; brzo spontano reagiranje na odreene situacije plakati, leci, karikature; plakati raeni za odreeni trenutak; nemogue je tono povui razlike izmeu arte povere i konceptualne umjetnosti i minimalizma; upotrebljava se trivijalan i neupadljiv materijal (vaan zbog svoje duhovne energije) koji se kreativnim planom mijenja u toj prisutnoj realnosti; time se oslobaa niz asocijacija ime objekt u svom oskudnom obliku postaje poticatelj kritikog stava; predstavnici: GIOVANNI ANSELMO, PIER PAOLO CALZOLARI, ROSSELLA COSENTINO, LUCIANO FABRO, JANNIS KOUNELLIS, MARIO MERZ, MARISA MERZ, GIULIO PAOLINI, PINO PASCALI, GIUSEPPE PENONE, arte povera je krajnji izdanak informela; MARIO MERZ (1925-) proslavile su ga prozirne konstrukcije nalik na igluu koje povezuju vanjski i unutranji prostor i sadraj; te su konstrukcije uslijedile nakon prvobitnih slikarskih eksperimenata; Harald Szeemann na Documenti 5 1972. svrstao ga u umjetnike koji na vrlo kontradiktoran nain stvaranjem novih mitova povezuju prolost i sadanjost; njegova tema nije ono izumrlo, ve ono to je ivo; to prepoznaje u Fibonaccijevim brojanim nizovima, a izraava upotrebom materijala poput neonskih svjetiljaka, voa i granja; JANNIS KOUNELLIS (1936-) jedan od najintrigantnijih protagonista talijanske scene, najistaknutiji predstavnik Arte povera; un artista pensante misaoni umjetnik, po tal. teoretiaru umjetnosti Mauriziju Calvesiju; po njemu Kounellis nije konceptualni umjetnik; najira javnost upamtila ga je po njegovim akcijama i izlobama iz rimske Galerije LAttico 1972. izveo performans u kojem se pojavljuje na konju s maskom koja mu zaklanja lice; maska je zapravo gipsani odljev nekog antikog Apolona s oima bez pogleda i bezizraajno zatvorenim ustima; i dok se konj (priroda) otkriva u svojoj punoj fizikoj prisutnosti, umjetnik sebe zaklanja znakom umjetnosti, Apolonovim licem; tri godine prije u istu je galeriju doveo 12 ivih konja, koje je privezao za zidove kao da ih vee za stajske jasle; ta se radikalna gesta razumijevala kao jasna potvrda onih teza kojima je teoretiar Arte povera Germano Celant definirao novu umjetnost: kroz tautologiju, predstavljanje same stvarnosti kao stvarnosti, golog ivota kao ivota; projekt Ars Aevi u Sarajevu, nastao u vrijeme najeih ratnih sukoba ideja da se stvori zbirka reprezentativnih djela suvremene umjetnosti koja e jednog dana postati sadrajem budueg muzeja; Renzo Piano izveo je projekt za budui muzej; za Sarajevo, Kounellis je donirao zazidana vrata zazidao ih je knjigama, kamenim fragmentima, ivaim strojevima, rolama olova i tkanine, a namjera mu je da prostor uini neprolaznim; MICHELANGELO PISTOLETTO (1933-) 1962. odgonetava interakciju izmeu promatraa, slike i odraza u ogledalu; u kasnim 60-tima: azione povera ulini performans: kombinacija uglaenih muzejskih odljeva i svakodevnog otpada i krpa; ova antiestetska akcija pretvara se 1980. u monumentalne skulpture iz poliuretana i mramora;

niz skica zrcala: preslikava fotografije ljudi ili predmeta na ploe od ulatenog elika, a promatra postaje sluajni dodatak; FLUXUS od 1961.; nije bio primarno usmjeren izradi konkretnh objekata; ime se primjenjuje jednako na povijest akcionizma i umjetnike knjige, kao i na skulpturu; nikad nije bio jedinstven umj. pravac; nije ni slikarstvo ni kiparstvo, ni teatar, knjievnost, film, niti glazba iako je nastao u okruenju glazbene avangardne scene on je bio spoj svih umjetnikih izriaja, bio je prvi oblik intermedijalne umjetnosti; po prvi puta se ime fluxus pojavilo na pozivnici za izlobu 2. oujka 1961. u njujorkoj A/G Gallery, da bi odmah potom postalo naslov asopisa koji je izdavao George Maciunas, dizajner litavskog porijekla; on time upuuje na fluidnost, nestabilnost, promjenjivost, sluajnost; u poetku to su koncerti u Wiesbadenu, Kopenhagenu, Amsterdamu i Dizeldorfu, a njihova nespecifina kreativnost usmjerava se demontiranju graanskog klavira; John Cage ukazao je na taj put ve 1937. svojim prvim Djelom za preparirani klavir; Piano integral Nama Junea Paika rezultat je takvih mnogobrojnih koncerata odranih u razdoblju od 1958. do 1963.; ljuske jajeta, fotografije, staklo, zvonca bicikala, sirene, usisava, ubaeni su meu ice i tipke klavira, dodirom kojih se pokreu, dok akustina anarhija programira notni zapis; ovo je jedan od spektakularnih primjera umjetnosti Fluxusa; ali tipian fluxus predmet je najee malen, neugledan, smjeten u kutiju; Maciunas od 1962. radi serije kovega u kojima sortira i preko 30 komada predmeta razliitih umjetnika; to su svakodnevni predmeti: stare stvari, puzzle, kolai, karte sa slikama, gramofonske ploe, peati; meu najvjernije sljedbenike ubrajaju se GEORGE BRECHT, ROBERT WATTS, JOE JONES, ALISON KNOWLES, SAITO; veina umjetnika fluxusa dolazila je iz eksperimentalnog okruja glazbene i literarne avangarde: GEORGE MACIUNAS, litavski emigrant, arhitekt, povjesniar umjetnosti i glazbe; BENJAMIN PATTERSON bio je kolovani kontrabasist u 7. amerikoj armiji u Njemakoj ; GEORGE BRECHT kemiar; ROBERT WATTS inenjer; YOKO ONO teoretiarka knjievnosti i glazbenica, ALISON KNOWLES bavila se slikarstvom, DICK HIGGINS slikarstvom i grafikim dizajnom, HENRY FLYNT matematikom i filozofijom; fluxus je jednostavno meunarodni fenomen koji je na nekim mjestima povremeno postajao organiziran djelovanjem odreenih osoba; to je umjetnost fluxusa nudila publici? koncerti sastavljeni od niza jednostavnih akustinih i vizualnih sekvencija, koji su nazivani events, ponekad i activity; ti su koncerti izvoeni u prisutnosti izvoaa ili bez njih, pred publikom koja je nekada u njima i sudjelovala; fluxus je proizveo i matovite predmete i instrumente, npr. Paikov instrument Praglazba drvena kutija preko koje su napete jednostavne ice, a na jednoj od bonih strana privrena je limenka koja se okree i proizvodi zvukove; brojne je predmete Maciunas prodavao po niskim cijenama u posebnim flux-trgovinama; to je tono fluxus nitko ne zna; osnove fluxusa su u glazbi (John Cage); obuhvaa razliite aktivnosti istog duhovnog stava; to je promjenjiv fenomen postoje mnoge verzije fluxusa; to nije pokret nego tijek (flowing); vaan je utjecaj Duchampa i Cagea; ekspresivna glazba + performansi; uvoenje svakodnevnih, stvarnih predmeta u svijet umjetnikih djela rezultiralo je happeninzima, performansima, video umjetnou; to je sistematino konstruktivna, konkretna umjetnost; osnovno za fluxus je komunikacija umjetniko djelo nije potpuno bez promatraa; eli stvoriti neoekivana znaenja; odbija zapadnjaku tradiciju koja je misli usmjerila ka znaenju; pogled na svijet koji ne vjeruje u postojanje vieg smisla; elja da se sudjeluje bez fiksiranih ciljeva; vaan je proces i sudionitvo u procesu; ponitavanje hijerarhija; sudjelovanje umjetnika u umjetnikom djelu je oslabljeno; istie se djelo koje ne govori ni o emu izvan sebe samoga; propituje se znaenje, vrijednost, smisao; vanost sluaja da se naglasi promjenjiva priroda svijeta; individualno umjetniko djelo uvijek je pod utjecajem drugih umjetnikih djela i drutva u kojem je nastalo;

MINIMALISTIKO I KONCEPTUALNO SLIKARSTVO (PRIMARNA STRUKTURA, MINIMALNA ili ABC UMJETNOST) termin je izmislio filozof Richard Wollheim 1965. = njime opisuje tip suvremenog umj. objekta koji temelji svoju estetsku vrijednost na paradoksalnom nedostatku umjetnikog sadraja; kritiari usvajaju taj termin za definiciju skulpture krajnje pojednostavljene, koja je tada u modi u SAD; takva djela su definirana i kao primarne strukture termin koriten za naziv izlobe 1966. u Jewish Museumu, a pokret je nazvan strukturalizam; na izlobi su izlagali LARRY BELL, DAN FLAVIN, DONALD JUDD, SOL LE WITT, ROBERT MORRIS; tragovi minimalizma: eksperimenti ruskih umjetnika ranog revolucionarnog perioda: konstruktivisti, Maljeviev suprematizam ti se eksperimenti ponavljaju 50-tih i ranih 60-tih kod Rauschenberga (dok studira na Black Mountain College) serija bijelih platna ranih 50-tih; kod Ad Reinhardta u radikalnim slikama 1960-66. proizvodei totalno crni efekt; kod Yvesa Kleina u kompletno monokromnim djelima; kod Piera Manzonija u njegovim serijama Achromes; konstruktivizam u 60-tima dobiva novi izraz u tzv. primarnoj strukturi (minimalna umjetnost ili ABC-umjetnost) to je pokret u kiparstvu; primarna struktura predstavlja znaajan stav u skulpturi 60-tih u SAD; povezana je sa skulpturom koja stvara arhitekturalni prostor ili ambijent; obino postoji vrsta geometrijska osnova, primjena intenzivnih, nemoduliranih, industrijskih boja i elementarne forme; primarna struktura je oigledna reakcija na romantino-fantastinu figuraciju, na junkskulpturu 50-tih i apstraktni ekspresionizam; njihovo izrazito svojstvo je industrijska impersonalnost; po planovima umjetnika daju se u tvornici proizvesti svi dijelovi; ta impersonalnost dovodi do stvaranja stvari, a ne slike ili kipa u klasinom smislu rijei; izvor Mondrian, Vantongerloo; djela kasnog A. Caldera: monumentalni stabili i mobili (70-tih) raeni za javne spomenike diljem USA; on daje primjer da se pri izradi koriste usluge kvalificiranih industrijskih radnika; kipari primarne strukture obino rade djela monumentalnih dimenzija koja postaju jo monumentalnija kada se zatvore u unutranji prostor; svoje objekte stavljaju na pod, uza zid ili vjeaju o strop; koriste nove sintetike materijale i u pravilu arhitektonske forme (mada neki koriste i organske); za dramatine efekte koristi se boja i ponekad svjetlost; bit djela je depersonalizacija umjetnosti, tj. podreivanje ega pojedinog umjetnika to je razumljiva reakcija na osobne geste apstraktnog ekspresionizma ili action paintinga (slikarstva akcije); vie se ne inzistira, kao na poetku stoljea, na unutranjoj snazi koja se oituje u subjektivnom vanjskih oblika, ve na injenici da je skulptura ili slika jednostavno samo objekt, predmet; ono to gledatelj vidi je sve, nema skrivenih znaenja i sadraja; kritiari se esto ale da je ta nova umjetnost mehanika i bez due i da zapravo predstavlja kraj, reductio ad absurdum cijele tradicije zapadne umjetnosti; postaje potpuno nepoeljno sve ono to su do tada Rauschenberg, Kienholz i umjetnici pop arta pokupili po ulicama, otpadima i staretinarnicama; pojavljuju se strojno izraene kocke i kutije, podne obloge, neonska svjetla u cijevima; nikakvi detalji ne naruavaju ove jednostavne oblike, oni su sami dovoljni kako bi fokusirali percepciju na dva osnovna preduvjeta, toku gledita i osvjetljenje; iskljuuju svaku asocijaciju, simboliku; u poetku se taj novi pravac naziva ABC art ili primarna struktura, da bi se 1965. proirio termin filozofa Richarda Wollheima, minimal art; sve minimaliste povezuje otklon od kompozicijske ravnotee i priklanjanje elementarnoj geometriji, ponavljanjum, usavravanju; DONALD JUDD (1928-1994) traga za apsolutnim jedinstvom ili cjelovitou putem ponavljanja identinih jedinica u apsolutnoj simetriji; koristi galvanizirano eljezo ili aluminij, ponekad jarke boje; istovremeno je i kritiar smatra da je skulptura, usprkos svojoj veliini (ogromne dimenzije) odvojena od promatraa i nije koncipirana tako da on ue u nju i postane dio nje; njegova djela ipak izraavaju tezu o primarnim strukturama: pokree sutinska pitanja o prirodi, pa ak i vrijednosti umjetnikog djela, prirodi estetskog iskustva, prostora i prirodi skulpturalne forme; gradi specifine objekte, boksove od nehrajueg elika, u kojima su galvanizirani aluminij ili pleksiglas postavljeni na jednakoj udaljenosti od zida; ROBERT MORISS jedan od prvih teoretiara strukturalistikog pokreta; od 1963-68. radi kao minimalist, a zatim naglo mijenja pristup skulpturi i postaje inicijator postminimalistikog pokreta; po Morrisu, skulptura da bi bila shvaena kao minimalistika, mora u potpunosti napustiti svaku formalnu predeterminaciju;

njegove su skulpture sirovije, jednostavnije; 1965. postavlja u Galeriji Castelli u NY tri jednostavne grede L-oblika iz sivo obojene perploe; potpuno su jednake samo razliito postavljene; jedna lei na podu, druga je podignuta u vis, a treoj je kut okrenut prema gore puca na percepciju: bez obzira na spoznaju da su potpuno identine, mi ih ne vidimo kao takve; CARL ANDRE (1935-) Stellin protg; oko njih dvojice stvara se krug minimalista: Flavin, Judd, Le Witt, Morris; ponavlja ideju slijeda koji se odvlai u beskonanost, pod utjecajem Brancusijevog Stupa bez kraja iz 1918., samo to Brancusijevu vertikalnost prevodi u horizontalnost Beskrajni stup na podu 137 cigli, 1966. roena je horizontalna skulptura, ona je istovremeno i mjesto i put koje treba istraiti; skulpturi oduzima tjelesnost do te mjere da ona postaje samo prekriva poda; svoj rad temelji na socijalnoj pretpostavci da je masovni proizvod neki standardizirani materijal dostupan svima, da ga svatko moe obraivati; DAN FLAVIN (1933-1996) meu mlaim umjetnicima koji se slue svjetlou; pretvara svjetlosne stubove u stroge odnose formi u kojima dimenzije pojedinih elemenata i njihovi meurazmaci prilagoavaju novu tehnologiju ravnotei klasine umjetnosti; toka u kojoj se susreu minimalistika i kinetika umjetnost radi skulpture od fluorescentnih neonskih cijevi; SOL LE WITT (1928-) jedan od najznaajnijih predstavnika minimalizma i pretea konceptualne umjetnosti; njegove skulpture otkrivaju sukob konceptualnog reda i vizualnog nereda; koristi kontradikciju izmeu onog to vidimo i onog to znamo da jest; predstavlja prijelaz iz minimalistike u konceptualnu umjetnost; prvo radi ranih 60-tih wall structures = geometrijski naslikani reljefi, zatim sredinom 60-tih open modular cubic structures i wall drawings (zidne crtee); osnovne su linije na crno-bijelim crteima horizontala, vertikala i dijagonala, koje izmjenom guih i rjeih, snanih i prozranih nanosa tee bogatom nijansiranju; primarne oblike, najee kvadrate, slae u seriju otvorenih i zatvorenih modula; ANTHONY CARO (1924-) alternativa minimal artu; nekadanji asistent Henryja Moorea, koji je do tada radio glomazne enske aktove, 1959. posjeuje Davida Smitha; od 1960. stvara apstraktnu elinu skupturu; izrauje otvorene konstrukcije od ploa i ipki; jedan od najimpresivnijih talenata koji su se javili u Engleskoj poslije 2. svj. rata; ogromne konstrukcije, esto sastavljene od industrijskih elinih nosaa i obojene svijetlim bojama ilustriraju naslijee Davida Smitha; uenici su mu: PHILIP KING (1934-) i WILLIAM TUCKER (1935-) PHILIP KING (1934-) Konica, 1966. koristi vlaknasto staklo i plastiku da bi stvorio strogu i elegantnu strukturu koja se sastoji samo od pet precizno rasporeenih ploa; tri primjerka ovog djela napravila je jedna industrijska firma na osnovu umjetnikovog modela raenog u stvarnim dimenzijama; WILLIAM TUCKER (1935-) etverodjelna skulptura br. 1. 1966. izraena od vlaknastog stakla, takoer proizvedena industrijski na osnovu umjetnikovih uputstava, a zatim ju je sam obojio; sastoji se od etiri ogromna valjka stavljena horizontalno jedan pored drugog; primarne strukture su se u 60-tima u SAD-u rairile jo vie nego u Engleskoj; definitivno duguju neto formama Davida Smitha, a kao prototip jo im je blie djelo Barneta Newmana, posebno nekoliko njegovih skulptura koje se sastoje od visokih, vertikalnih elinih ploa i kasne crne slike Ada Reinhardta, s njihovim inzistiranjem na impresonalnosti i eliminaciji nebitnih elemenata; LARRY BELL (1939-) kalifornijski umjetnik, lan grupe Light and Space zajedno sa Robertom Irwinom (1928-); radi Staklene kocke i Staklene ploe koje slae pod pravim kutem izloio 1971. u Londonu; umjetniki objekt nije kocka sama ili stakleni niz ploa pod pravim kutem, ve efekt refleksije ili prozirnosti;

OBLIKOVANO PLATNO FRANK STELLA (1936-) najdarovitiji slikar vezan uz novo ameriko slikarstvo; 1960. u Momi izlae nekoliko radove i postie veliki uspjeh; slike su mu uglavnom veliki, okomiti pravokutnici s potpuno simetrinom arom od svijetlih linija; te su slike svojom uravnoteenom simetrijom i ponavljanjem identinih motiva bliske eksperimentima skulptora minimalne ili primarne strukture; kasnije se slui bakrenom ili aluminijskom bojom; ispituje oblike platna; specifian po vrlo strogom slikarstvu; u njegovim djelima koja u poetku gradi od ruba prema sredini, naglaena je dekorativnost intenzivne boje; vidljiv je utjecaj kubizma i art decoa; upravo nakon Stelle umjetnici tapkaju prema minimalizmu i pokazuju tendencije ka nihilizmu, koji e paralizirati mnoge umjetnike 60-tih i 70-tih godina; 1960-tih novi trend je oblikovano platno; ve J. Pollock ima nekoliko iznimno dugih platna, a B. Newmann ima nekoliko iznimno visokih platna irokih samo nekoliko centimetara; poeo se probijati zahvaljujui seriji monokromatskih slika temeljenoj na seriji pruga, ali tako da kroz monokromiju probija forma platna; te prugaste slike razvijaju se od rubova prema unutranjosti (a ne obrnuto kao kod Rhotka ili Pollocka); sredinom 60-tih razvija se prema konkretizaciji skulpturalnih ideja = ostvaruje seriju slika u kojoj je forma platna bitnija od onoga to je na njegovoj povrini: Nikada se nita ne dogaa; krajem 60-tih nagli preokret usvaja upotrebu boje (dekorativni element izbija na povrinu); Stella zapoinje kretanje prema minimalistikoj umjetnosti ve od 1960.; bjei iz nihilizma prvih djela u ki; svoje slike smatra objektima; kasnih 50-tih nastaju prve crne slike geometrijske strukture na kojima je crna povrina povremeno prekinuta bijelim linijama; strogi je linearizam ublaen laganim vibriranjem ostvarenim stupnjevanjem boje i povremenim nestajanjem strukture u potpunom crnilu; 60-tih su uslijedila njegova oblikovana platna, platna sjajnih boja na kojima se izmjenjuje matirana i sjajna povrina upotrebom fluorescentne boje; intenzivno se bavio Matisseovim slikarstvom; 70-tih radi aluminijske reljefe iji elementi potjeu od dijelova koje su koristili danski brodograditelji, a slijedile su montane slike barokne punoe potpuno suprotne purizmu ranijeg razdoblja; nakon bavljenja minimalistikim slikarstvom, ranih 1990-ih Stellini radovi postaju sve vie trodimenzionalni, te izvodi seriju apstraktnih skulptura od nerajueg elika i bronce; ovi radovi su konstrukcije esto velikih dimenzija, zapletenih i vieslojnih oblika; jedna od najvanijih i monumentalnih skulptura je "Princ od Homburga" (2001.) postavljena ispred Nacionalne umjetnike galerije u Washingtonu; otvorio je atelje u Torontu kako bi mogao raditi skulpture velikih dimenzija, te stvara odreeni broj radova za javne povrine; nakon 1993. poinje raditi i velike murale u Kazalitu Princeze od Wallesa u Torontu;

SLIKA KAO OBJEKT na prvoj zajednikoj evropskoj izlobi minimalistike umjetnosti u Hagu, Dizeldorfu i Berlinu 1968/69 u katalogu su navedeni umjetnici koji se bave objektima: CARL ANDRE, RONALD BLADEN, DAN FLAVIN, DONALD JUDD, SOL LE WITT, ROBERT MORRIS, TONY SMITH, ROBERT SMITHSON. djela tih umjetnika koji svojim radovima izlaze u prostor, definiraju ga i uspostavljaju odnos s okolinom, s arhitekturom ili prirodom, veu se uz konceptualnu i ambijentalnu umjetnost koja nastaje pod vedrim nebom; ROBERT MANGOLD (1937-) reakcija na apstraktni ekspresionizam: naglaava faktualnost stvarajui povrine tako tvrde i industrijski dovrene, ekscentrino oblikovane da kvaliteta rada ne moe biti upitna; 60-tih i 70-tih uvodi greke u preraunate, mehanike crtee, time postie ravnoteu izmeu impersonalnosti i individualnosti; objektni karakter slike, radikalna redukcija oblika, uklanjanje individualnog rukopisa na neprozirnoj povrini;

POSTMINIMAL 1968. u njujorkoj Dawn Gallery izlae kalifornijski umjetnik WALTER DE MARIA skulpturu koja se sastojala od pet elinih ploa dimenzija 2 x 2 m, iz kojih vire avli, a iji se broj udvostruuje na svakoj sljedeoj ploi; na prvi pogled slino minimal artu, ali opasnost koju izazivaju vrhovi avala uzrokuje osjeaj ranjivosti, to nadilazi percepcijski purizam minimal arta; REBECCA HORN MARCEL BROODTHAERS GIULIO PAOLINI JOSEPH KOSUTH (1945-) Amerikanac; radikalno odvaja umjetnost od neumjetnosti; svako je umj. djelo tautoloko i opisuje samo sebe; na etiri kvadratine staklene ploe iste veliine postavljene uza zid, moemo proitati: leaning, clear, glass, square; svaka od ovih rijei odgovara nekoj injenici; sve to je iznad toga, falsifikacija je zatvorenog modela umjetnosti kao estetike; minimal art je u skulpturu prenio stereometriju i serijski niz; jedna od prvih reakcija odnosi se na materijal; kao zasebne teme pojavljuju se fleksibilnost, razvijanje, teina, gravitacija, pritisak; od sada skulpture vie ne stoje i ne lee, ve se naginju, vise, isteu; sve vie prodire pojam procesna umjetnost ona ne prikazuje i predstavlja nita to nije ona sama; nestajanje, razarajui efekt vremena; kao i performans, naglaava nestalnost, vremensku komponentu nasuprot stabilnosti minimalizma; odabrani materijali: led, trava, zemlja, snijeg, praina, cornflakes podloni prirodnim silama; ROBERT MORRIS (1931-) poput Beuysa koristi salo; parodira minimalistiki pristup, reui grubu tkaninu (primarne strukture) koliko god pravilno mogue, a ona kad ju se pusti potpuno se uzoblii; EVA HESSE (1936-1970) meki, promjenjivi, osjetljivi materijali; enski pristup ivanje, vezenje, guma, latex, konop, tkanina, fiberglas; radovi vise sa stropa, pod utjecajem gravitacije, figure iz snova; postala poznata po pionirskom radu s lateksom, fiberglasom i plastikom; 1961. radi svoj prvi 3D objekt kostim za happening koji je organizirao Allan Kaprow; MAGDALENA ABAKANOVICZ poljska umjetnica, bez ikakvog kontakta sa zapadnom strujom; korijeni njene umjetnosti su u tkanju i umjetnosti tekstila, iz kojih nakon 1965. proizlaze monumentalne, biomorfne skulpture iz lana i jute; objeene su o strop, nabacane u hrpama na podu ili posjedane kao prelomljena osakaena tijela ona ih naziva Meko-ivot; Embriologija, sastavljena od 600 dijelova, nastalih od 1978. do 1981. ogroman je ansambl napunjenih ovalnih oblika razliitih veliina nabijen dramatinim patosom; RICHARD SERRA (1939-) postminimalistika skulptura; nastoji postii jednak antiformalni uinak kao i Morris, koristei neuobiajene materijale; inscenira teke metalne ploe kao dramatinu probu vrstoe eljeza, elika i olova; tijekom tri desetljea obiljeio ameriku skulpturu; 1967. objesio na zid poput konjskih ulara gumene trake; godinu dana potom lijeva tekue olovo po kutevima prostorije, da bi potom te odljeve kao ohlaenu masu rasporedio po podu; metalne ploe koje su potom ostale upotrebljava u kreiranju Kue od karata, 1969.; nakon 1972. zahvaa u pejza; skulpture velikih dimenzija, ravnih i zakrivljenih ploha od elika; DOROTHEA ROCKBURNE (1921-) crta direktno na zid ili kai na zid pak-papire koje jednostavno savija na rubovima; koristi i matematike formule i geometrijske sheme kojima tako ini kompliciranije strukture prizmatine strukure, ukljuuje um kad ih pokuavamo u mislima rastaviti; budui da se ograniava na rad direktno na zidovima, njeni radovi su nestalni i fragilni, nakon to se skinu sa zida vie ih nema; LYNDA BENGLIS (1941-) prolijeva tekuine po podu (boju), kao to kipar lijeva broncu, doputa materijalu da sam nae svoju formu razlijevajui se u pod; SAM GILLIAM (1933-) prolijeva sporo suivu boju po napetom platnu pa onda to platno otputa; HANS HAACKE (1936-)

preferira termin sistem nasuprot procesu real-time sistems kondenzacijska kutija staklena kutija s vodom koja ovisno o atmosferi kondenzira; Manetovu sliku htio izloiti zajedno s podacima o svim dotadanjim vlasnicima, slino inio i s nekim zgradama; ini umjetnost drutveno relevantnom koristei njen kontekst da prikae stvarnost i meuovisnost sistema;

VIDEO video = nematerijalno umjetniko djelo za ije je ostvarenje potreban ekran; najvei problem za afirmaciju i razvoj videa bila je injenica da slika nastala reprodukcijom videovrpce nije opipljiva i ne moe se objesiti na zid; ona nastaje i nestaje u trenutku i djeluje na nau percepciju, ali nema nikakvog materijalnog rezultata; nakon tradicionalnih umj. formi uslijedili su videoobjekti, videoskulpture, videoinstalacije; u tradicionalnom smislu, radove koji predstavljaju zatvorenu formu s ugraenim softverom moemo smatrati skulpturalnima, vano je da plastiki oblik i videoslika budu povezani; SHIGEKO KUBOTA, Akt koji silazi niz stepenice, 1975.; Japanka; hommage Duchampu; drvene stepenice, u svakoj ugraen ekran koji prikzuje akt koji silazi; MARIE JO LAFONTAINE, ,Victoria monitor oblikuje tako da publika moe u njega ui; Belgijanka; ambijentalna umjetnost obuhvaa radove kojima umjetnici oblikuju itave prostore; npr. PAIK je od 30 razliitih televizora, biljaka i stabala konstruirao TV Garden, 1974-78.; FABRIZIO PLESSI MARCEL ODENBACH closed-circuit instalacije = kad se video slike uz pomo kabela uivo prenose na monitore; BRUCE NAUMAN Live Taped Video Corridor NAM JUNE PAIK Tv Buddha, 1974. GINA PANE CHRIS BURDEN

ANALITIKO SLIKARSTVO zajedniko obiljeje neodnosnog slikarstva je refleksivan stav umjetnika, intenzivno propitivanje vlastitog medija i iskljuivanje izvanumjetnikih sadraja; taj se analitiko-koncepcijski pristup slikarstvu temelji s jedne strane na Duchampovim djelima i teorijama, a s druge na puristikom stajalitu svojstvenom Barnettu Newmannu, Adu Reinhardtu i Yvesu Kleinu; JULES OLITSKI (1922-) lirsko slikarstvo koje nastaje vieslojnim nanoenjem boje pitoljem za boju i kompresorom; ROBERT RYMAN (1930-) najdosljedniji meu analitikim slikarima; isto platno svojim djelovanjem postaje sastavni dio oslikane bijele povrine; upotreba razliitih neslikarskih materijala poput elika, aluminija, bakra, staklene vune i kartona na slici naglaava predmetni karakter djela; guste strukture mijenjaju se s prorijeenima, pravilne s nepravilnima; nije vano to slikate, vano je kako slikate; odan istom slikarstvu, iako su mu slike sve bijele, on poznaje jezik materijala, slike prekriva tako nijansiranom bijelom da se monokromija gotovo raspada; uvijek pazi na detalje, ak i na povrinu zida na koju njegova slika treba biti objeena; BRICE MARDEN (1938-) radi kromatska polja ije povrine ne reflektiraju svjetlo; tei slikarstvu koje ne ilustrira; ritam proporcionalno nanizanih pravokutnih polja, dijagonalne ili paralelne strukture, antropomorfne vijuge, mijenjanje vrijednosti boje od svijetlog prema tamnom on shvaa kao ekvivalent ljudskoj emocionalnosti; ono to slika, kae, nema nita zajedniko s predmetima u realnom prostoru, nego s iluzijom; BLINKY PALERMO (1943-1977) Beuysov uenik; sklonost prema konstruktivizmu; slike iz kojih je nestala svaka figuracija s vremenom su dosljednim procesom redukcije postajale sve jednostavnije; na njima vie nema kompozicije i strukture, postoje samo jasno podijeljene povine jarkih boja stopljene s platnom; ON KAWARA (1933-) Japanac koji je ivio u NY; svoj ivot pretvorio u glavnu temu umjetnosti; biljei mjesta na kojima je boravio, knjige koje je itao, ljude koje je susretao; tema njegovih slika su vrijeme i mjesto; svaki dan naslika crnu sliku s bijelim datumom tog dana; DANIEL BUREN (1938-) francuski konceptualni umjetnik; radi iskljuivo obojane pruge u kombinaciji s bijelom koje su neutralno nanizane na tkanini, plastinoj foliji, papiru ili platnu za jedra; idealno konceptualno djelo moe biti opisano, doivljeno kroz taj opis, beskonano puta ponovljivo, lieno aure jedinstvenosti;

KONCEPTUALNA (POJAVNA) UMJETNOST od sredine 60-tih do sredine 70-tih, prebacuje pozornost s umjetnikog djela na samu zamisao; rabe nove materijale i postupke polaroid, film, video, tijelo, a tako se zove i noba umjetnika praksa, jer se nastoji to vie odvojiti od tradicijskih pristupa djelu; suvremena konceptualna umjetnost propituje prirodu samog umj. djela i ina, bavi se idejama i znaenjima; predmet svakodnevne uporabe, izvaen iz ovjekova okolia u kojem u zbilji jest, a prebaen u prostor izlobe, postaje predmet promiljanja; drugi tip konceptualnog rada je intervencija, pri emu se neki predmet (tekst, fotografija) stavlja u neuobiajene okolnosti i time prebacuje pozornost s predmeta na taj novi odnos; trei tip je dokumentacija, kada se rad umjetnika prikazuje i posreduje gledatelju biljekom, grafikonima, skicama, fotografijama, pr. Kosuth: Jedan i tri stolca zapravo zamisao: to je stolac, kako ga predstaviti; izloen je drveni stolac, fotografija istog stolca i tumaenje rijei stolac iz rjenika; etvrti tip slui se rijeima, gdje se koncept, prijedlog ili istraivanje predstavlja u jezinom obliku: B. Nauman staklenim slovima ispisuje rijei po zidovima galerije; kad se istie postupak i dokumentacija, land art prelazi u konceptualnu umjetnost; karakteristike: upotreba rijei, brojki, znakova esto tautoloka djela (objavljuju ono to jest, a jest ono to se objavljuje) prividna bezlinost konceptualne umjetnosti otkriva paradoks, jer se konceptualna umjetnost usredotouje na osobnost umjetnika umjetniko djelo je dokinuto i panja se premjeta na osobu in slikanja i proces jednako su zanimljivi kao i rezultat umjetnost se smatra dokumentacijom vlastitog postupka: djelo prati povijest svog ostvarenja rui se barijera izmeu umjetnosti i ivota umjetnost prikazuje obred umjetnik ne eli biti samo umjetnik, nego i umjetnost; on se smatra amanom, izabranom osobom jer umjetnost podsjea na amanovo otkrivanje vlastita poziva preko trpljenja; uska veza s body artom i happeningom, video artom; dematerijalizacija umjetnikog objekta; 1970. izloba Information u Muzeju moderne umjetnosti NY kustos Kosuth; u konceptualnoj umjetnosti ideja ili koncept najvaniji je aspekt rada; predstavnici: JOSEPH KOSUTH (1945-) koncept postoji jo u minimalizmu, ali tek sada se razbija optika barijera i odlazi se dalje od objekta u domenu jezika, znanja, znanosti i informacije i podataka kao sadraja umjetnosti; 1965. jedna i tri stolice prava stolica + fotografija iste + definicija stolice iz rjenika; progresija iz realnog u idealno; umjetnik izlae mehanizme znaenja povezivenje vizualne percepcije i mentalnog koncepta; kasnije naputa prve dvije varijante i izlae uveane izvatke iz rjenika; pretea k.u. duchamp, uvoenje readymadea. umjetniko djelo postaje takvo samim time to ga kao takvo identificiramo ili oznaimo; LAWRENCE WEINER (1940-) bez jezika nema umjetnosti 1967. skidanje buke sa zida u galeriji njegovi radovi su izjavljeni i uope ga nije briga je li ih netko napravio ili hoe li, to moe biti netko drugi; eli te ideje implementirati publici, i tko god ih uje, moe ih posjedovati kao svoje radove i ideje; DOUGLAS HUEBLER (1924-) izmeu Njujorka i L.A. fotografira kroz prozor aviona 24 fotografije, to naziva mapom svijeta, i kao autor potpuno stoji iza autentinosti fotografija; gledatelju su pak one sve iste, prikazuju samo nebo pa se mora uivjeti u njihovu istinitost; JOHN BALDESSARI (1931-) pie kratke prie na temu umjetnosti i izlae ih uz fotografiju obino nekog spomenika; ED RUSCHA knjige i katalozi postali su vani kao i umjetnika djela; katalog information - rijedak je primjerak, kolekcionarska poslastica; njegovi konceptualni radovi su isto dokumentiranje (Sve zgrade na Sunset stripu); katalozi su jedini dokaz da je netko neto napravio, i to je napravio; HANNE DARBOVEN (1941-) pie nizove i nizove brojeva s datumima po galeriji; ROBERT BARRY (1936-)

PERFORMANCE ART razbijanje statine forme i unoenje vremenske komponente: narativna umjetnost, ulini radovi, bodyart, process art; najkarakteristiniji izraz 70-tih; erozija plastinih umjetnosti prema kazalitu prisutna od poetka stoljea, a evidentna od kad su kritiari prihvatili De Kooningov i Pollockov nain rada; oslobaanje od art-objekta, direktni kontakt s publikom, neogranienost tema, mjesta i vremena radnje; maksimalna mogunost oslobaanja od luksuzne feti-komponente umjetnosti u smjeru direktne vizualne komunikacije; najdirektnija vrsta komunikacije: umjetnost sama - publika/drutvo; JOSEPH BEUYS (1921-1986) obiljeio 60-te i 70-te; 1952. stvara votanu skulpturu Matica u vosku, kao mekanom materijalu i u kristalno oblikovanim saima lei temelj njegove skulpturalne teorije: skulptura je tekui proces izmeu organskog ivota i uvrenja, topline i tvrdoe; nakon 1964. poinje raditi velike hepeninge koji se svojim koncentriranim, dugotrajno ritualnim nastajanjem razlikuju od koncerata Fluxusa izbjegava izlobe i muzejske postave; lan radikalne njemako-amerike grupe Fluxus; imao 2 mecene koji su kupovali sve to je napravio; napravio je kult svoje linosti, ali ne onako komercijalan kao kod Warhola; 24 hours, 1965. 24 sata klei na kutiji i mae rukom ispit izdrljivosti; How to explain pictures to a dead hare, 1963. njegovo uvjerenje je da je uloga umjetnika da stvara istinu, a ne da je jednostavno samo otkriva; Scotish (od Celtic) simphony, 1970. Edinburgh; Beuys odgovoran to je Dizeldorf 70-tih postao svjetski centar avangardne umjetnosti; poinje se probijati jo 50-tih godina; 60-tih bavi se asamblaom, ambijentalnom umjetnou, akcionim egzibicijama; upotrebljava materijale neprikladne za simbolike svrhe; sruen u avionu nad Krimom; rehumanizacija umjetnosti i ivota suavanjem granica izmeu to dvoje; koristi sve mogue naine da uini formi prijenosnikom znaenja: nakuplja simetrine hrpe ivotinjske masti u praznim sobama, umata se u salo, ritualizacija materijala i tehnika krimskih Tatara; mislee forme kako oblikujemo misli govorne forme kako oblikujemo misli u rijei socijalna skulptura kako oblikujemo svijet u kojem ivimo skulptura je evolucijski proces, zato moji radovi ne djeluju dovreno, proces se nastavlja u veini njih, kemijske reakcije, fermentacija, suenje... 1962. pridruuje se fluxusu, razilazi se s njima 1965. karakteristina akcija: pie kredom po ploi; imid c.chaplin, uvijek ista municijska, ribika jakna, lovake izme... poput klauna; velike njegove akcije (utnja Marcela Duchampa je precijenjena, Kako objasniti slike mrtvom zecu- lice prekriveno srebrnim listiima (aman), lijenik koji e magijskom inkantacijom vratiti toplinu smrznutom svijetu.), ukljuivale su, osim prisutnosti samog umjetnika, njegov glas, razliite predmete i specifine materijale sumpor, drvo, glinu, bakar, karton, ivotinjsku mast, med, krzno; oni su mu bili potrebni za izraavanje njegovog shvaanja teorije skulpture; akcija I like America and America likes me, 1974. u NY, jedna od najznaajnijih glavne uloge imali umjetnik i divlji kojot umjetnika se doivljavalo u ulozi amana; priroda je bila jedan od njegovih glavnih pokretakih elemenata; 1982. na Documenti VII u Kasselu inaugurirao je akciju sadnje 7000 hrastova kao ispunjenje nune obveze prema biosferi; akcija The end of the Twentieth Century skulptura koja se razvila iz akcije 7000 hrastova, a ini ju nekoliko desetaka velikih komada bazaltnog kamena meusobno nepravilno razbacanih, tako da se doimaju poput poruenih kamenih nadgrobnih spomenika; na svakom komadu bazalta on je izdubio konini krug kako bi kreirao metaforiku ranu, koja je nakon tretiranja glinom zacijelila; 1969. nastaje The Pack (opor) velika instalacija, koja je od 1976. glavna toka njegove kolekcije u Kasselu; sastoji se od 24 saonicakoje izlaze iz stranjeg dijela volkswagenova kombija; svake saonice nose opremu potrebnu za ovjekovo preivljavanje: rolu pusta, komad masti i baterijsku svjetiljku; NAM JUNE PAIK (1932-) otac vidoeumjetnosti; Koreanac; veliki utjecaj fluxusa; namjera mu je bila okirati javnost; televizijom se bavi jer ga zanima tehnika i elektronika; ve 1965. kupovao videoplayere i videorekordere; prelazi s elektronike glazbe na video (katodna cijev zamijenit e platno)

primjer: icom brie segmente trake dok se reproducira daje dokaz svoje moi uplitanja u kulturno okruje. primjer: kompozicije za elisticu charlotte moorman (gola, grudnjak s tv ekranima, posebno dizajniran instrument cenzorstvo: na jedno nastupu moorman je skinula grudnjak pa su ih uhapsili... LAURIE ANDERSON (1947-) druga generacija konceptualaca, dijete medijskog doba, tehnologija modernih komunikacija; teme: politika, sociopsihologija, novac; pojavila se 70-tih godina prodornim, minimalistikim glazbenim performansima, a na kraju desetljea poela se baviti multimedijskim inscenacijama sastavljenima od instrumentalnih vokalnih, slikovnih i tekstualnih elemenata; ranih 80-tih okuaa se u filmu i elektronskim medijima;

performeri koji koriste tijelo kao umjetniko sredstvo, po definiciji shvaaju tijelo/sebe kao sredstvo komunikacije; prvi mazohistiki intonirani performansi javili su se 70-ih godina, to neki (ameriki) teoretiari povezuju s tragedijama u Vijetnamskom ratu; tada se javljaju prvi performansi koji se bave ljudskom tjelesnou i razbijanjem svetinje tijela; najpoznatiji performeri tog razdoblja su Beki akcionisti (primjerice Rudolf Schwarzkgler je 1969. izveo performans kastracije), Paul McCarthy (performans krvavog tijela u boli), Chris Burden 1971. (performans 'Pucanj', u kojem mu je suradnik pucao u ruku), meutim, svi performansi sedamdesetih bili su napravljeni simboliki, za foto ili video dokumentaciju, bez prave boli; koristila se filmska krv ili keap, pa je ak i Burdenov performans pucanja bio vrlo paljivo izreiran i na taj nain do neke mjere kontroliran; za razliku od performansa 70-ih, posljednjih desetak godina na sceni je prisutan niz umjetnika koji su izveli razna tjelesna samomuenja izravno pred publikom; umjetnici svojim tijelima silovito ponovno otjelovljuju kulturalne subjekte koji se ranjavaju, pljuju, uriniraju i povraaju; oni takoer dovode u pitanje lanu ranjenost i grotesknost ranijih izluivanja u radovima od Marcela Duchampa i njegovog 'Paysage Fautif' izvedenog od mrlja sperme, pa do Manzonijevog konzerviranog vlastitog govna, od Warhalovog uriniranja ili oksidirajuih slika, do 'krvavog' histerinog 'mukog' tijela McCarthyja; GUTAI japanska avangardna grupa formirana 1954. u Osaki; naziv grupe se prevodi kao "utjelovljenje" ili "konkretnost"; osnovao ju je umjetnik Yoshikara Jiro, koji ju je i financirao; na ranim izlobama 1955. i 1956. Gutai umjetnici su kreirali seriju radova kojima su anticipirali kasnije performase, hepeninge i konceptualnu umjetnost; najpoznatiji dogaaj u djelovanju grupe bila je akcija "Izazov blata" u kojoj se Shiraga poluodjeven kotrljao u hrpi blata; 1955. Murakami je izveo performans "Razdiranje papira", trei kroz papirnati paravan; na drugoj Gutai izlobi 1956. Shiraga je stopalima slikao po velikom platnu rairenom po podu; nakon 1950. Shimamoto radi slike na sljepljenim naslagama novina, koje najprije oslikava, a zatim po njima bui rupe, anticipirajui kasniji rad Lucia Fontane; 1954. Murakami je napravio seriju slika bacajui po papiru loptu namoenu u tintu; 1956. Shimamoto stvara djela nazvana "Lijevanje boje" razbijajui staklenke punjene bojom po platnu koje je lealo na podu; grupa se raspala 1972. g. nakon smrti Yoshikare; FRANKO B. Franko B je zasigurno najpoznatiji 'blood letting' performer na britanskoj live art sceni; njegovi performansi su vrlo elementarni, neteatarski i krvavi; u performansu "I miss you" Franko B potpuno gol ee manekenskom pistom; njegovo je tijelo popraeno bijelim puderom, a iz vena mu krv u mlazu trca po bijeloj podlozi po kojoj ee, imitirajui spori manekenski catwalk; ZORAN TODOROVI veera od ljudskog mesa popraena je rijeima: "Zbog ljubavi prema ljepoti vi sada imate priliku za slastan zalogaj"; naime, beogradski umjetnik Zoran Todorovi skuhao je kanibalski obrok, tonije hladetinu od ostataka estetske operacije; izloba je u stvari bila poziv na veeru koju je osmislio umjetnik, ali stvarni akteri bili su posjetitelji; izloba je uspjela pokrenuti lavinu etikih promiljanja, a umjetnost je u tom radu, kao i u mnogim drugim radovima Todorovia, shvaena kao prostor slobode koji on koristi za naimanje zabranjenih podruja i ukazivanja na njih; u ovom radu je, ako nita drugo, dokazao da su ljudi ljudoderi, budui da je u dva navrata ispranjen pladanj s hladetinom; HAVVE FJELL "Pain is a solution" odnosno "bol je rjeenje" krilatica je norvekog fakira i umjetnika Havvea Fjella; na umjetnikom festivalu gdje je izveo performans pod nazivom 'Sting', Fjell je tri sata sjedio nag na stolcu za koji je bio zaiven medicinskim koncem; osim za stolac, dijelovi njegova tijela bili su zaiveni s drugim dijelovima na svim mjestima dodira (izmeu ostalog ruka mu je bila priivena za spolni organ); JOHN DUNVAN ameiki performer, postao je svjetski poznat radom koji je izveo prije 20 godina pod nazivom "Blind Date"; kupio je enski le u Meksiku i snimio sebe tijekom obljubljivanja lea; zbog tog iskustva "neopisivo intenzivnog samogaenja" vratio se u Kaliforniju gdje je izvrio vazektomiju "kako bi se osigurao da je posljednje ivo sjeme ispustio u le"; nakon operacije koju je fotografirao, umjetnik je

prikazao "Blind Date" kako bi objasnio javnosti "to se moe dogoditi s ovjekom koji je odgojen da ignorira svoje emocije"; ORLAN Orlan, francuska umjetnica ve dugi niz godina izvodi umjetnike radove koji se sastoje od plastinih operacija na njenom vlastitom tijelu; inspirirana pomakom granice u estetskom i etikom smislu koji se dogodio uslijed napretka medicine i estetske kirurgije, izmijenila je svoj lik u sasvim neobinom smjeru; u prvim svojim radovima transformirala je odreeni dio lica po uzoru na ljepoticu s nekog remek-djela iz razdoblja renesanse; jedan od posljednjih zahvata na licu bio je usaivanje rogova u elo - dva silikonska roga vire iznad njezinih sljepoonica, koje boji zlatnim i srebrnim sjenilima kako bi to vie doli do izraaja; uinivi estetsku kirurgiju legitimnim umjetnikim sredstvom, Orlan je potaknula niz pitanja koja se tiu ljudskog integriteta i drutvenog ustroja; BOB FLANAGAN umjetnik koji je izveo performans pribijanja vlastitog spolnog organa za podlogu na kojoj je sjedio; veina ljudi smatra ga ludim zbog tog bolnog ina, no za taj rad je vrlo bitan kontekst: Flanagan je bolovao od jedne vrlo rijetke neizljeive bolesti, od koje je na kraju i umro, a bol koju mu je donijela bolest i ona koju si je sam nanio uope nisu usporedive; njegov je performans neka vrsta pokuaja egzorcizma samounitavajueg elementa njegova tijela; unutarnje nasilje koje je bolest uinila na njegovu tijelu je mnogo snanije od onog koje je on inio sebi, pa ak i ako to znai pribiti svoj spolni organ na panj; RON ATHEY ameriki umjetnik, HIV pozitivan, u svojim performansima tematizira vlastito bolesno tijelo, svoje seksualno opredjeljenje i ovjekovu prihvaenost u svijetu s obzirom na rod, spol i odabir partnera; kritiku malograantine Athey izraava simbolikim inom izvlaenja dugake biserne ogrlice iz analnog otvora tijekom jednog performansa; uz to prireuje fetiizirane prizore gdje simboliku vrijednost nose 'accessoires' poput piercinga, cipela s falusima umjesto peta ili krune na glavi kao i zadiranje u unutranjost od analnog otvora pa sve do putanja krvi; kada Ron Athey puta krv, to je virusom zaraena krv i po svom znaenju sasvim se razlikuje od enske krvi, krvi ovisnika ili krvi kao slikarskog sredstva; Atheyev ekstatini egzorcizam tie se stigme spolno prenosivih bolesti i straha od gubitka zdravlja koje ovisi samo o sluaju; MARY DUFFY irska umjetnica koja je roena bez ruku; njena je majka tijekom trudnoe uzimala Talidomid svojedobno popularan antidepresiv; u doba kada je Duffy roena, mnotvo je djece roeno bez ekstremiteta, no ona je taj nedostatak uspjela pretvoriti u svoju prednost ili 'manjak' u 'viak'; u svojim performansima ona propituje invaliditet i ljudske reakcije na njega; izlazi gola, ali slabo osvijetljena pred publiku i iitava reakcije gledatelja izraavajui pritom i vlastite osjeaje; taj rad se odvija kao intimni dnevnik precizno ukazujui na najbolnije toke drutvenog prihvaanja odreene 'manjine'; Mary je doivjela mnogo neprilika zbog svog nedostatka, a jedna od njih je vezana uz jedan restoran u Italiji - iz njega je izbaena jer prema rijeima konobara 'nije po bontonu jesti nogama'; IVE TABAR slovenski umjetnik, performans "Europa II." vee uz slovensku izreku nepoznatog porijekla: 'Radije bih si probuio rupu u koljenu nego '; Tabar je izreku dovrio ovako: 'Radije bih si izbuio rupu u koljenu nego uao u Europu'; to je bio moto performansa u Kopru, gdje si je prosvrdlao rupu kroz kost u koljenu, metaforiki izrazivi da nijedna drava ne moe neoteena u Europu; svakim performansom iz serije posveene Europi (ima ih 3 i prate faze slovenske integracije u Europu) on problematizira krhkost i savitljivost pojma nacionalnog identiteta, koristei se pritom kao sredstvom metafore vlastitim tijelom; GINA PANE krajem 60-ih u Parizu izvodi "Sentimentalnu akciju": odjevena u bijelo i s buketom bijelih rua u rukama, trga trnje s rua i zabija ih u vlastitu podlakticu, dok joj krv curi po odjei; MICHAEL JOURNIAC u akciji "Misa za jedno tijelo" daje da mu se izvadi krv, skuha je i potom je nudi gledateljima za jelo, prisjeajui se time simbolike katolikog obreda; BORIS INCEK hrvatski umjetnik, iji performans pod nazivom "Petak je dan za metak" moemo nazvati adrenalinskim performansom, a kao i Tabarove akcije, i incekovu moemo nazvati politikom; naime, bivi vodnik Hrvatske vojske svoju frustraciju ratom nije pretoio u PTSP ve je izveo umjetniki in na tu temu; incek se simboliki postavio u ulogu rtve; nosei neprobojnu koulju dopustio je da kustos puca u njega i pritom preuzeo odgovornost za sve mogue posljedice te radikalne akcije, ukljuujui i moguu smrt; MARINA ABRAMOVI (1946-) bavi se performansom i video umjetnou; od 1973. izvodi performanse u kojima se koristi opasnim predmetima i medikamentima, istraujui granice fizike i psihike izdrljivosti;

od 1975-1988. radila je s Ulayem, s kojim je suradnju okonala nakon 90-dnevnog hodanja po Kineskom zidu; bio joj je mu, deset godina su ivjeli u autu putujui od grada do grada i izvodili performanse; 1997. dobila Zlatnog lava na vencijenaksom Biennalu za Balkan Baroque; 2004. u Beogradu predstavila video instalaciju Teslina urna i osobnom donacijom pomogla spaavanju muzeja; nikada nije imala retrospektivu u Srbiji; Sedam lakih komada, performans koji je izvela u Guggenheimu u NY, 2006.

OSAMDESETE proglaene desetljeem u kojem je ponovo roeno slikarstvo zasienost purizmom surovog minimalizma i bezosjeajnim djelima konceptualne umjetnosti, pria o novoj ekspresivnosti poslije Drugog svj. rata ne poinje talijanskom Transavangardom, kao to je to tvrdio njezin zaetnik Achille Bonito Oliva, ne poinje niti Arte Cifrom; ne poinje niti Nijemcima, ve ranije s evropskim taistikim slikarstvom i apstraktnim ekspresionizmom i akcijskim slikarstvom u Americi; novi intenzitet reakcije protiv minimalizma, posebno od slikara eljnih herojske geste, mitskog sadraja i buntovne figuracije; to je proizvelo neo-ekspresionizam - narativno, sadrajno, priljivo, moralno; povratak Talijana i Nijemaca, prvi put nakon rata!!! matafora, alegorija, pria, fotografski procesi, razbijeno posue, ulja; neoekspresionisti se odmiu od modernistikih ogranienja tako da otkrivaju ba one elemente koje je progresivni mainstream trend odbacivao; npr. uzor za Talijane je de Chirico iz feistikih godina (ne metafizika); Kiefer i Lupertz uskrsavaju simbole iz nazi-povijesti; Julian Schnabel antiki simboli mita i vjere, pa i iz Novog i Starog zavjeta; Amerikanci kasni ekspresionistiki Picasso; NEOEKSPRESIONIZAM preuzimanje slika iz njihovog originalnog konteksta i mijeanje s drugim slikama iz drugog konteksta originalna ikonografija gubi smisao; NJEMAKA poseban sluaj suoavanje s vlastitom prolou, suoavanje s ekspresionistikom tradicijom i nacizmom koji ju je zabranio; dvojica pionira novog njemakog slikarstva ekspresivno-gestualnog karaktera, Baselitz i Penck: GEORG BASELITZ (1938-) najstariji; naopake figure, moan potez, stravine boje; portreti, dvostruki, trostruki...mrtve prirode sve antigravitacijski; slikao u nekom derutnom, opustoenom dvorcu; on i ostali u Njemakoj dre da se trebaju drati i odreenog naina ivota kako bi transformirali autoritativne strukture tradicionalizma; namjerno se okruuje simbolima njemake nacionalne kulture i moderne umjetnosti od maniristikih grafika do afrikih skulptura kakve su nekad skupljali primitivistiki lanovi Die Brcke - rehabilitacija tradicije kroz njenu reinterpretaciju; ak je i ime Baselitz uzeo po svom rodnom selu u ist. Njemakoj; odbija predominanciju njemake moderne apstrakcije i vraa se narativnoj, simbolikoj i rapsodijskoj umjetnosti kakvu su gajili njemaki maniristi; 60-tih razvio ikonografiju heroja koji stoje nad unitenim pejzaem, te su slike izazvale politika proturjeja; napokon poinje slikati obrnute figure, ali ne vie heroja nego prijatelja i poznanika; maniristika izduenost, bizarne proporcije i male glave - ekspresija bliska Noldeu; slikarstvo samo po sebi, neovisno o motivu, pretvorio je u sredinju temu svojih slika; kako bi dokazao da je dobra slika dobra, bez obzira iz kojeg je poloaja promatrali, ak i ako je preokrenemo za 90 ili 180 stupnjeva, on svoje figuralne kompozicije i pejzae postavlja naglavake; nikad ne prelazi granicu figurativnog; A. R. PENCK (1939-) snani kolorit i groteskne ekspresionistike figure kasnije se pretvaraju u znakovni jezik, koji je dijelom pretpovijesno arhetipskog, a dijelom tehnolokog karaktera; eli stvoriti simbiozu racionalnog i iracionalnog karaktera; taj znakovni jezik s vremenom je poprimio obiljeje dekorativnih uzoraka; MARKUS LPERTZ (1941-) jo su 70-tih godina berlinski umjetnici organizirali 'antibijenale' u znak protesta, to se njihovim djelima koja odudaraju od tadanjih suvremenih umjetnikih tendencija na njemakoj i meunarodnoj sceni ne posveuje dovoljna panja; njihov najglasniji voa bio je upravo on; njegovo slikarstvo nije divlje, ali je obiljeeno patetikom i vitalnom snagom, a istovremeno nevjerojatnim osjeajem za kompozicijsku ravnoteu i vrijednost boje; za njega se umjetnost na povrini slike ostvaruje iskljuivo djelovanjem boje, dok ostali materijali sliku samo optereuju; ANSELM KIEFER (1945-) intenzivno se bavio novijom njemakom povijeu; kod njega je povijest ukorijenjena u mitu, temelji se na nejasnoj ideologiji udaljenih svjetova i vremena;

od 1970. nastaju herojski krajolici i simboli, a potom slijede studije o Richardu Wagneru u djelima 'Nibelunzi' i 'Parsifal' tu kompleksnu tematiku Kiefer pretvara u magine i patetine slike; slike su mu uvijek guste strukture i nastale kombinacijom razliitih materijala (emulzija, uljena boja, akril, lak, umjetna smola, pijesak i slama); problem stvarnosti prebacio na jedan drugi nivo; studirao kod Beuysa, na scenu stupa s 35 godina; predstavljao Njemaku na Biennalu '80-te; okirao svojim slikama bezline, oiene; monokromnost, radikalni minimalizam, slike gigantskih formata trag palei, kao da su naslikane nakon poara; tragovi vatre upuuju na njemaku povijest posljednjih nekoliko desetljea; generacija koja je tabu teme poela iznositi van; 'ovjek u umi', 1971. jedna od ranijih slika, autoportret; ambijent tipine njemake ume, ali ona je izgorjela; zapaljena grana koju on nosi u ruci izaziva nedoumicu; uma izgubila svojstvo ume kao ume, prirodnog rezervata; tzv. pejzai koje on radi problematiziraju njemaku povijest pusto, ba kao i u umi, potpuna razorenost dominira slikom; 'mrtvi pejzai' koji ne pruaju osjeaj ugode, nego otkrivaju lice njemake zemlje kakva je bila nakon 1945. 'World ash' pepeljasto sivi talozi; krajnje osuene tvari; 'pejza' daleki mutni konjanici koji se pribliavaju gledatelju; uvjerljivo djeluje na promatraa; pejzai koji stvarno nastaju u vrijeme njegova roenja kraj rata, razorena Njemaka, pejzai koji su totalno crni, spaljena zemlja; 'serija knjiga' radi isto to i sa slikama; on je bio i kipar, radio instalacije knjige! 'stranice knjige' fotografije njemakih polja posute tutkalom i pijeskom da bi pokazao pustu zemlju! 'Njemaka mora biti spaljena' Hitlerova naredba; 'slikati' naziv jedne slike: spaljena zemlja, ali nad time kontura palete s kistom; umjetnost vidi kao nadu, pr. paleta i kia koja pada; po njegovom shvaanju, umjetnost moe spasiti, umjetnost je neto to daje pozitivne supstance (kia pada preko palete, moi je, pretvara u plodno tlo iz kojeg e se ponovo probuditi ivot); 'grob nepoznatom slikaru' dio spaljenog tla; 'slike grobnice s anonimnim ubijenim vojnikom' ime slike 'sulamit' (znak idovstva Kiefer ga stavlja u ambijent u kojem su idovi zaista i zavravali spalionica); jedna od tema: 'Margarita i Sulamith': Margarita Njemica zlatne kose serija slika sa slamom Sulamith njen idovski parnjak kose od pepela serija slika sa pepelom stihovi Paula Celana (idov koji pie na njemakom) upozorava na sve uase sramotne njemake povijesti; zadnja velika izloba u Bologni 1999. druga orijentacija, problem Njemake iscrpio do kraja, sad se bavi univerzalnim temama; 'Stelle cadenti' svemir iz kojeg padaju zvijezde stabla s brojkama koje oznaavaju zvijezde; na izlobama u Veneciji i Bologni slike gigantskih razmjera; povrine prekrivao sjemenkama suncokreta > efekt svemira; instalacije sasueni suncokreti; knjige popricane spermom: '20 godina usamljenosti' na olovnim ploama; ITALIJA pokret pod nazivom ARTE CIFRA takoer predstavlja reakciju na raniju slikarsku fazu; prije nego je Achile Bonito Oliva uveo termin transavangarda, Sandro Chia, Francesco Clemente, Enzo Cucchi, Nicola de Maria i Mimmo Paladino okupljaju se na izlobi pod nazivom Arte Cifra, 1979. u galeriji Paula Mainza u Klnu; uskoro slijedi niz napisa Olivinih u kojima se zasniva teorija transavangarde; TRANSAVANGARDA pod pojmom transavangarda podrazumijeva se (prema tvorcu tog naziva Achilleu Bonitu Olivi) internacionalni umetniki pokret roen u Italiji u drugoj polovini 70-ih; umjetnici pokuavaju obnoviti smisao manuelnosti, subjektivnosti i opet uvode kategorije slikarstva, skulpture i crtea; ovo zasnivanje umjetnosti na maniristikim principima citiranja, temelji se na kulturnom nomadizmu i stilistikom eklekticizmu; daleki i bliski umjetniki jezici, apstraktni i figurativni, internacionalni i autohtoni, eksperimentalni i tradicionalni, susreu se u pokretu koji umjetnike stilove koristi kao ready-made, odnosno kao forme pronaene u sjeanju i slobodno prenijete u njihova djela; nakon prve faze vrue transavangarde, u drugoj polovini 80-ih javlja se hladna transavangarda proeta istim reciklanim i dekonstruktivistikim mentalitetom i primijenjena na objekte umjetnosti nastale u prostoru svakodnevice; rekonverzija, reciklaa i asambla, stavljeni u slubu "blagog projekta" (progetto dolce) postaju strukturalnim elementima djela; uem krugu protagonista talijanske transavangarde pripadaju Sandro Chia, Francesco Clemente, Enzo Cucchi, Nicola De Maria i Mimmo Paladino;

paralele i srodne pojave ovoj struji su New Painting u Engleskoj, Neue Wilde u Njemakoj i NeoExpressionism u SAD, a u skladu s tim terminom cijeli ovaj kompleks s poetka 80-ih naziva se neoekspresionizam, iji je nastanak reakcija na prethodne dematerijalizirane i izrazito ideologizirane umjetnosti kasnih 60-ih i tijekom 70-ih godina: da bi se razumjela geneza transavangarde, ne samo kao slikarskog smjera nego i kao jednog od paradigmatskih modela ukupne postmoderne kulture, bitne su socijalne prilike i procesi koji zapoinju jo u doba talijanskog "privrednog uda" i njegovog nekontroliranog razvoja u 60-im godinama; kao posljedica tih prilika i procesa slijedi veoma napeti period permanentnih kriza i povremenog kaosa koje takav neutemeljeni razvoj izaziva; to je period ope drutvene i politike nestabilnosti na tadanjoj talijanskoj socijalnoj sceni, to je meu ostalim oznaeno ubojstvom Alda Mora, te eskalacijom "crvenog" i "crnog" terorizma ekstremne ljevice i desnice; kontekst transavangarde: sumnja u zapadne demokracije i spoznaja o prikrivenim represivnim mehanizmima njihovih liberalnih institucija, odbacivanje bipolarnog poimanja politike na relaciji sukoba ljevica-desnica u ime mnotva pluralistikih opcija, potraga za kulturnim identitetima lokalnih, regionalnih i nacionalnih sredina, decentralizacija, tenja ka mjesnim i komunalnim autonomijama i poetak rasprava o prednostima i manama globalizacije, multikulturalnost, fokusiranje na privatnost svakog individualnog subjekta umjesto naputenog kolektivistikog imperativa, borba za ravnopravnost rasnih, spolnih i svih ostalih manjinskih skupina, odnosno uspostavljanje prava na razliku u svim sferama djelovanja; umjesto hijerarhije treba vladati simultanost, punopravnost i naelna ravnopravnost svih moguih ideja, izbora, odluka i stavova; FRANCESCO CLEMENTE (1952-) samouk slikar, sam sebe smatra 'diletantom, zato slobodnim od svakog sistema ili logike, slobodan da zadri integritet vlastitih ciljeva'; to vodi do estih promjena u stilu, temi, mediju, formatu i veliini; vrlo esto samoistraivanje, bizarno, erotino, psihodramatino; vrlo este relacije na metafiziku (kranstvo, alkemija, astrologija, mitologija, tarot) i historijsku umjetnost (Egipat, Grka, Rim, renesansa, nadrealizam, hindu, ekspresionizam); fluktuiranje i dislokacija esto su njegov medij: ima rezidencije na 3 kontinenta i vrlo esto koristi slike, ideje i tehnike odgovarajue mjestu u kojem se trenutno nalazi: Madras (Indija): 'Francesco Clemente pinxit' 24 minijature - klasian hindu nain, prirodni pigment na papiru, simbolizam; 'Dva slikara' primitivno, pop, ki, tematizira mix istok-zapad, portret transmigracije kultura, okultno; Njujork: slikarstvo u ulju; tu je razvio seriju radova nazvanu '14 postaja', interpretirajui temu ne kroz tradicionalnu ikonografiju, nego vie kroz miksanje individualne psihologije, kulturne povijesti i religijskog simbolizma; goli lik umjetnika, karikaturalan, kastriran; Rim: freske 'Impressa' (ezoterijska tradicija iz 16. st., amblem koji sadri sliku i osobni moto); njegov je bio kota bicikla s ispisanim motom: 'uri polako'; taj kota bicikla se pojavljuje u nekim kasnijim radovima; 'Bez naziva' kamenje s dna mora, poetino, misteriozno, a crveni kotaii posvuda; SANDRO CHIA (1946-) 70-ih godina Chia je bio meu prvim talijanskim figurativnim slikarima i lan pokreta transavangarde; slobodno se koristi klasinom ikonografijom, reinterpretirajui je na svoj nain; povijest postaje izvor inspiracije, a eklekticizam princip; upotrebljava ive boje, nemirne poteze kista i sjeanja na ambijentalni dinamizam talijanskih futurista; preuzeo de chiricovski klasicizam iz faistikog razdoblja!!! samo su figure napuhane kao baloni, naglaeni ki, iskarikirano!!! MIMMO PALADINO ranih 70-ih u svom radu poinje koristiti mitoloke teme, a njegovi kasniji radovi pokazuju utjecaj etrurske umjetnosti; jedan je od male grupe talijanskih umjetnika, pripadnika transavangarde, koji je ranih 80-ih stekao meunarodni ugled; suvremena interpretacija klasine mitologije; ENZO CUCCHI (1950-) katastrofini pejzai blisko Kieferu; platna velikih dimenzija ispunjavao je svojim repertoarom simbolike: borbom elementarnih sila svjetlosti i mraka, smrti i ivota, stvaranja i destrukcije; nedvojbeno prihvaanje subjektivnog, odmak od suvie intelektualnog u slikarstvu i odbacivanje svakog stila, glavni su motivi postmoderne; povijest je postala izvorom inspiracije; umjetnost koja moralizira, poput pokreta Arte povera, smatrana je represivnom; sredinjom temom postaju doivljaji nastali u labirintu vlastitog unutranjeg bia te subjektivna, intimna interpretacija povijesti i njezinih mitova; slikarstvo je dovoljno samo sebi; oita je konzervativna promjena u razmiljanju; na okolinu umjetnici vie ne odgovaraju turim i suzdranim formama, nego osobnim i zagonetnim slikama;

PANJOLSKA tipino panjolska verzija kozmopolitizma, ali bez negiranja vlastite tradicije; veini je slikara zajednika tendencija k figurativnom ekspresionizmu i vieslojnoj povrini slike na kojoj nastaju simboliki znakovi i aluzije na razliite mitove; MIGUEL BARCELO, JOSE MARIA SICILIO, CHEMA COBOL... ENGLESKA FRANK AUERBACH berlinski umjetnik koji je ivio u Londonu, ali nije bio inicijator neoekspresionistikog slikarstva; njegovi su krajolici, portreti i figurativne kompozicije ostvarene snanim impastom u priguenom, ponekad svjetlijem koloritu; boju nanosi snano i spontano, koristei se lopaticom i irokim kistom; LEON KOSSOFF njegova su tema ulice Londona ili njegovi stanovnici, koji na pri pogled djeluju ekspresionistiki; one ne igraju ulogu koju im je umjetnik prvobitno dodijelio; figure su prikazane tamnim bojama u koje povremeno prodre svjetlo; SAD NEW IMAGE PAINTING 1978. New image painting - izloba u Whitney muzeju u Njujorku; nemaju puno zajednikog, osim netradicionalnog, neiluzionistikog konteksta; glavno pitanje nije kako, nego zato slikati; revitalizirana figuracija; originalnost ove umjetnosti nije u stilu, nego u raznovrsnosti tehnika i ideja: manipuliranje slikom tako da ona moe biti shvaena kao: fiziki objekt, apstraktna konfiguracija, psiholoka asocijacija, podloga za boju, analitika vjeba, kvazi pria, pokreta formalistikih istraivanja i kombinacija; JONATHAN BOROFSKY (1942-) monumentalne ironine instalacije i skulpture; ideje crpi iz razliitih podruja, iz slikarstva Magrittea, u Fellinijevim filmovima, Daliju, Waltu Disneyu, pop artu, konceptualnoj umjetnosti; eklekticist, uvjeren da posuivanjem od drugih moemo nauiti neto o njima samima; fantazmagorije, magini cirkus; instalacije po cijeloj galeriji, rairene po stropu, podu, zidu, prozorima; kae: publika ima osjeaj da se nalazi unutar mog uma = nadrealizam; >instalacije se sastoje od razbacanih crtea, slika, skulptura, zvuka i pisane rijei, letci, papirii; esto tema politika: npr. stol za stolni tenis s uzorkom maskirne uniforme, na kojem je napisan vojni budet SAD-a i SSSRa; Molecule men: kartoni s obrisom dvoje ljudi probuenih kao vicarski sir; NEIL JENNEY (1945-) jedan od prvih predstavnika tog pokreta, koji sadri realistine elemente, elemente pop arta; SUSAN ROTHENBERG (1945-) slike i crtei, dvosmisleno; slike su joj gustih namaza i teksture poput apstraktnih ekspresionista, ali osjea da ne moe slikati apstraktno nakon svih minimalizama, nego da treba figurativnu ikonografiju; njen motiv je konj, kojemu se obino isprijei neka tamna ipka, ali njeno istraivanje je vie formalno nego tematsko; JULIAN SCHNABEL (1951-) instant slava; ameriki slikar; vrlo rano uspio;radio kao kuhar, a onda u 30-oj meunarodni uspjeh retrospektivna izloba u Amsterdamu; slike epskih dimenzija, agresivne, bogate teksture, literarne, tematski narativne > itava kolekcija religijskih i tradicionalnih kulturalnih arhetipova; materijali vulgarni, traljava izvedba, prikazi odavno nepopularni i istroeni; kritika ga puno napadala, ali kolekcionari ga oboavali; 'Barunaste slike' povrina je svilasti sjajni materijal (simbol kraljevske uzvienosti, ali i ki-svijeta nonih klubova i ki-umjetnosti iz ki-duana - tu je njegova povezanost s pop artom); potez slian action paintingu, ponekad se ulje i razlije na tkanini od prevelike koliine; dramatizirano dodavanjem i lijepljenjem objekata poput grana, dasaka... za njega je karakteristino slikanje po raspucanim ploama ili krhotinama keramike apliciranima na drvene ploe velikih dimenzija taktilne vrijednosti; DAVID SALLE (1952-) ljudska figura, naroito enska glavna tema njegovih slika; radi iskljuivo aproprijacijama i tako izluuje kritiare; mijea nepovezive elemente;

posudbe od: minimalizma diptih-formati, velike monokromne povrine, Jaspera Johnsa jukstapozicije udnih prizora, slike iz povijesti umjetnosti, popularne ilustracije, stripovi, seksprirunici; megalomanski formati, ponekad ak imitira stil nekog slikara kojemu se divi; koristi citate iz povijesti likovnih djela; repertoar iz raznih izvora: vlastitih crno bijelih fotografija, francuskog i amerikog slikarstva od 18. do 20. st, reklama iz 50-tih, porno asopisa ili prirunika 'kako nauiti crtati'; 'Tennyson' rekontekstualizacija, Jasper Johns, minimalizam, drveno uho!!!, minimalistika povrina, johnsovski lettering i naslov; citati iz porno magazina zato su ga znali napadati; 'Rudar' ogromni diptih desno rudar s umornim izrazom lica, preko njega nacrtana dva velika dijamantna prstena produkt njegova rada, s obje strane od njegove glave po jedan jeftini plastini stol razbijen dokaz nasilja; LEON GOLUB (1922-) oduvijek moralist u tradiciji Gaugina, Daumiera i Beckmanna, 40 godina bio izvan trenda!!!, odjednom se dogodilo da je 80-tih trend doao njemu; politika moi, korupcija, nasilje, muenje; serija 'Plaenici', 1982. jedinstvo sirove forme i brutalnog sadraja; protestna umjetnost, ikonografija masakra; uvijek pogled na 'periferiju' - Afrika, Juna Amerika, dungle, vojne hunte, terorizam; rtve uvijek dehumanizirane, bez identiteta; tirane uvijek slika u pozi kauboja, visoke i velianstvene; slikarstvo vee s tekstovima, uglavnom parolama kakve nalazimo na ulicama ili zidovima; muke figure su zdepaste; ERIC FISCHL (1948-) bez obzira to se misli da je postmoderna zapravo oivljavanje figuracije, ipak veina tretira ljudsku figuru samo kao sredstvo rjeavanja nekog formalnog problema; malo njih uzima figuru u njenoj potpunoj fizinosti i psiholokoj punoi - on je jedan od tih rijetkih; ogromni pejzai tijela ('fleshshapes') golotinja, alkoholizam, voajerizam, onanizam, homoseksualnost, bestijalnost, incest; tipini bijelci srednje klase iz elitnih predgraa; 'Zloesti deko' mama lei gola i rairenih nogu na krevetu dok mali krade iz njene torbice; 'Mjesear' pogled na djeaka koji vjerojatno onanira; mnoge slike ljudi na jahtama, u vrtovima, na plaama, sve elita; gomila golih tijela, scene dosade i izolacije vie srednje klase; bodlerovska dokolica u suvremenom kontekstu; 'Starev brod i starev pas', 'Noon watch'; ROBERT MOSKOWITZ (1935-) uzima vrlo poznate skulpture (Rodin), zgrade ili prizore iz nac. parkova koje su puno puta reproducirane i prenosi ih na platno tako da ih ogoli u apstraktni obris ili mrlju; dodaje odgovarajui naslov, a djelo se ponovno otkriva, koliko god do tad bilo izlizano; metamorfoza iz apstrakcije u figuraciju pa u apstrakciju; DONALD SULTAN (1951-) radi s katranom razmazanim po vinilu, koji zatim izrezuje tako da otkriva vinil ili dodaje druge povrine boje; katran i rastopljeni vinil djeluju grubo i prljavo, ali rezultat esto nije, tako da je tu neka tenzija; JENNIFER BARTLETT (1941-) 1975-6. Rapsodija ogromna instalacija od malih crtea, slika i uzoraka... stotine takvih, svi na istom kvadratnom formatu, jedne su posveene amblematskim temama (drvo, nebo, voda), druge univerzalnim formama (cilindar, kugla), boji (uzorci razliitih svjetlina i intenziteta), tipovima crtea (tokice, vlastoruni, s ravnalom...); istovremeno je prolazila tehnike raznih slikara; ROBERT MAPPLETHORPE (1946-1989) za razliku od konceptualaca, on je radikalni chic; istrauje sve, ukoliko se moe napraviti sa stilom; isti klasicizam formalan, iskren i bezvremen; visoka moda, mo, droga, seksualnost; cvijee, aktovi tijela crnaca to mu je, kae, najdrae (peder); elegantno, herojski, kao bronane skulpture s tamnom patinom; JENNY HOLZER svoje poruke ispisivala na plakatima, povrinama za reklamno oglaavanje, u asopisima; BARBARA KRUGER kombinirala postojee crno-bijele slike s iritirajuim reenicama, koje je izlagala na panoima , oglasnim stupovima, otiskivala na majice, vreice za kupovinu ili razglednice;

SLIKARSTVO MEMORIJE - ANAKRONIZAM postmodernistiko figurativno slikarstvo nastalo krajem 70-ih i poetkom 80-ih; termin anakronizam uveo je talijanski kritiar Maurizio Calvesi; to je pseudo-klasicistiko slikarstvo, jer ne tei idealima klasicizma ve subjektivnoj simulaciji i interpretaciji slikarskih rjeenja renesanse, baroka, klasicizma i neoklasicizma; osniva se na citatima, oponaanju i simulaciji velikih tema europskog slikarstva: mitskim scenama s Jupiterom, Orfejeom i nimfama, pejzaima, arhitektonskim eksterijerima i interijerima, te historijskim scenama; to su kontrolirane, racionalizirane, narativno-mimetike slike, koje se suprotstavljaju sluajnosti i spontanosti transavangarde i neoekspresionizma; ova suprotnost nije na nivou sadraja slike, jer transavangarda takoer koristi citate i teme prolih stilova, ve na nivou metode realizacije: dok anakronisti tee idealu klasinog zanata mimetikog slikarstva, transavangarda i neoekspresionizam nekonzistentno povezuju razne slikarske oblike prikazivanja, od mimetikih do apstraktnih; nazivi bliski anakronizmu su "ueno slikarstvo" (skovao Italo Mussa) i "hipermaniristiko slikarstvo" (termin Itala Tommassonija); CARLO MARIA MARIANI najpoznatiji meu slikarima anakronizma, Mariani predstavlja jedan drugaiji aspekt aktualne klime postmoderne, dijametralno suprotne transavangardi; u svojim djelima koristi citate neoklasicizma 18. i 19. st.; prvi put izlae svoje neoklasine slike 1973.; njegova djela se kreu od ekstremnog neoklasicizma do metafizikog slikarstva i nadrealizma; krajem 80-ih u slikama mu se poinju javljati i citati Picassa, Brancusija i Beuysa; ROBERTO BARNI UBALDO BARTOLINI OMAR GALLIANI STEFANO DI STASIO MARKO ANTONIO TANGANELLI

ART & LANGUAGE grupa konceptualnih umjetnika osnovana 1968. u Coventryiju (Engleska); osnivai su bili britanski umjetnici Terry Atkinson, David Bainbridge, Michael Baldwin i Harold Hurrell; njihovi rani radovi, kao i asopis Art-Language koji se prvi puta pojavio 1969., imali su velik utjecaj na konceptualnu umjetnost u USA i Britaniji. tri glavne faze grupe: rana faza do 1972. u kojoj su se publici najvie obraali putem asopisa Art-Language; faza u kojoj je grupa podijeljena izmeu New Yorka i Engleske i povezana asopisom The Fox (prestao izlaziti 1976.); mnogi umjetnici u New Yorku radili su neovisno o grupi ili suraivali izvan nje; u to vrijeme bilo je snimljeno nekoliko LP ploa i singlica, ukljuujui "Corrected Slogans" (1975), s rock bandom The Red Krayola; organizatori Michael Corris i Neil Powell priredili su izlobu koja je prikazala usporedne projekte iz tog razdoblja raskola; period nakon 1977. tijekom kojeg su nastajala slikarska djela, a grupa je reducirana na umjetnike Baldwina, Ramsdena i kritiara Harrisona; od poetka Art & Language kritiki preispituje praksu i kritiku moderne mainstream umjetnosti, te tradicionalan odnos izmeu umjetnika i publike; dosiui iza uobiajenih parametara vizualne umjetnosti i ukljuivanjem politikog plakata, filozofskih tekstova, muzikih brojeva i dijelova popkulture, grupa je od gledatelja traila da ponovno vrednuju kategorije suvremene umjetnosti i ulogu suvremenog umjetnika: Art & Language stil je nazivan "out of work" jer je grupa zanemarivala ideal modernog umjetnika koji pronalazi i zatim usavrava jedan stil ili vjetinu; za njih, "out of work" znai postojanje plodnog trenutka koji potie otkrivanje novih uloga i kategorija; njihovi radovi ukljuuju plakate, glazbene odlomke, zastave, crtee i slike;

BAD PAINTING figurativno slikarstvo, donekle ekspresionistiko, koje se na provokativan nain, vulgarno i ironino izruguje akademskom slikarstvu, "dobrom ukusu" i intelektualizmu (osobito minimal-artu i konceptualnoj umjetnosti) 70-ih godina; slikama koje su namjerno neugodne, banalne i vulgarne, ismijava se uvrijeeni smisao za lijepo; termin Bad Painting upotrebljen je prvi put 1978. za naziv izlobe slika u New Museumu u New Yorku, koju je organizirao Neil Jenney; naziv se kasnije koristi i za engleske skupine figurativnih umjetnika, koji ukljuuju YBA i ostale moderne pokrete, koje sponzorira Charles Saatchi, guru marketinga i trita suvremene umjetnosti; za njih je karakteristina grubost stila, nesklad boja, pretjerani namazi i koritenje raznih materijala; teko je ponekad razlikovati granice izmeu umjetnikih struja i kia ili ak trasha, budui da elja da se skandalizira esto na kraju postaje samoj sebi cilj; primjerica, Chris Ofili, jedan od najveih predstavnika bad paintinga, 1997. na izlobi "Sensation" prikazuje svoje polimaterijske slike ostvarene upotrebom slonovskog izmeta; donekle srodni pokreti Bad paintingu su Funk-art, Figuration libre i grafiti; NEIL JENNEY JOAN BROWN JULIAN SCHNABEL KEITH HARING DAVID SALE JEAN-MICHEL BASQUIAT

APPROPRIATION ART umjetniki pokret koji se pojavio u New Yorku ranih 80-ih; termin oznaava umjetnike koji u svoje radove vidljivo inkorporiraju slike (reklame, slike iz povijesti umjetnosti itd.) ili druge objekte; stavljajui te druge slike u novi umjetniki kontekst, njihovo izvorno znaenje se mijenja; za ovu umjetnost je karakteristian analitiki i kritiki postupak prema suvremenoj kulturi i drutvu; SHERRIE LEVINE BARBARA KRUGER RICHARD PRINCE CINDY SHERMAN DAMIEN HIRST ALISON SAAR

CRTAI GRAFITA I STRIPOVA grafiti kombinacija logoa i poruka, po metroima u NY; Dubuffeta su inspirirali jo 60-tih, ali tek 80-tih postaju mainstream; semiotiki interes za popularne znakove ili simbole; predstavljaju znaajan doprinos urbane subkulture likovnoj umjetnosti; ve su Dubuffet i njegovi suvremenici u svoja djela ukljuivali natpise i likove u kojima su djeca, duevni bolesnici i odmetnici iz drutva pronali priliku za svoje kreativno izraavanje; popularnost grafita poela je rasti nakon 1966. g. s crteima mladih writera velike snage i ekspresivnosti u njujorkoj podzemnoj eljeznici; masovnim imitacijama i ponavljanjima u Europi i Americi, grafiti su vremenom postali isprazna gesta; grafiti ima dosta elemenata zajednikih s TV crtiima i stripom (cartoon): sadri crte ili sliku, simbole, tekst (poruka moe biti politika ili aljivog sadraja) i moe biti u obliku sukcesivnog prikaza (kao kadrovi stripa); KEITH HARING (1958-1990) njegovi radovi uzdigli su grafite na rang visoke umjetnosti; u meuvremenu obolio od side, izlagao na Documenti, to je rezultiralo ogromnim rastom cijena njegovih slika; kolovan na School of visual arts; volio raditi u javnim prostorima; posvuda u metroima ostavljao svoje tragove: najee crna podloga preslikanog reklamnog postera, podsjea na kolsku plou, preko nje radi crtee kredom; radi brzo, riskantno, ali nikad ne radi preko istih povrina nego uvijek preko postojeih plakata; ideografski jezik s potencijalom masovne komunikacije: radioaktivni pas koji laje, radioaktivno dijete, letei tanjur, ovjek moli, kri, telefon, piramida, srce, dolar; nakon to poinje izlagati u galerijama upotrebljava i boju JEAN-MICHEL BASQUIAT (1960-1988) umro od predoziranja heroinom; karijeru zapoeo crtajui grafite na ulicama NY; upoznao se s Haringom u Studiju 57; samouka meteorska zvijezda; po gradu pie poetine poruke ilustrirane udnim simbolima; kasnije slika figure koje kao da su sile s Picassove Guernice, plone, ematske, kao afrike maske; ive boje; dodaje strelice, krune, rakete, nebodere; KENNY SCHARF (1958-) motive uzima iz Hanna-Barbera crtia; fantazmagorija; 'Closets' (ormari) - sobe kompetno ureene ki-motivima, plastini dinosauri, lano krzno, sprejevi; spirale, udna vegetacija, science fiction modeli molekula, trolovi;

NEO GEO neo-geo je skraenica za neo-geometrijski konceptualizam; termin koji opisuje rad Petera Halleya, Ashleya Bickertona, Jeffa Koonsa uao je u upotrebu ranih 1980-ih u SAD; njihovi radovi nastoje biti kritiki prema mehanizaciji i komercijalizaciji modernog svijeta, cilj koji Halley naziva "geometrizacijom modernog ivota"; gledajui geometriju kao metaforu drutva, Halley radi slike u geometriskoj apstrakciji, sjajnog kolorita, koje ipak imaju temelje u figuraciji - derivirane su iz krunih ploa koje Halley koristi za prikazivanje individualnih organizama i mree suvremene urbane egzistencije; slike su prikaz drutvene okoline, izolacije i povezanosti; djela Bickertona i Koonsa su preteno trodimenzionalna: Koons se izruguje potroakoj kulturi pokazujui prave predmete iroke potronje kao djela neprolazne ljepote, a Bickerton stvara vizije apokalipse u svojim Biofragmentalnim serijama;

DEVEDESETE CINDY SHERMAN (1954-) kinematografkinja i fotografkinja; utjecaj medija; ona ujedinjuje performans i fotografiju kako bi sama glumila u svojim prizorima i tako mijenjala identitete; radi si kostime, osvjetljenje, minku, perike, scenarije; uglavnom stereotipne uloge ena iz filmova i sapunica: od kuanice koja se dosauje do playboyske zeice, tinejderke; serija portreta sudionika 'New Wave' pokreta, s visoko stiliziranom pozadinom; esto je sugerirana neka pria koju promatra moe dovriti ili upotpuniti kao voajer; kasnije poinje raditi foto u boji i puno veih dimenzija; u zadnje vrijeme radi ilustracije djejih pria vrlo profesionalno osvjetljenje, maske i minka odlazak u mit; sebi poinje stavljeti vjetiji nos, umjetne grudi; iako najee snima sebe samu, to nisu autoportreti, nego komentari o ulozi ene u drutvu, o prirodi umjetnosti i kulturnim stereotipima; njene fotografije su vieznane i eklektine; studirala je slikarstvo, ali frustrirana ogranienjima slikarstva, poela se izraavati fotografijom; fotografije nje same poznate su pod nazivom "Untitled Film Stills", poela ih je snimati 1977. i na njima se prikazuje kao heroina B-filmske produkcije, odjevena u razliitu odjeu, kostime za odreene uloge; na tim fotografijama ona sebe ne prikazuje kao osobu, ve kao odreeni tip: domaicu, prostitutku, plesaicu, glumicu itd., a kako bi ih dodatno depersonalizirala, na svima je oznaka "Bez naziva" i redni broj; projekt je zavrila 1980. kada je zakljuila da vie nema klieja prema kojima bi snimala; te godine je napravila seriju fotografija "Rear-Screen Projections" na kojima u raznoj odjei paradira ispred ekrana na koji se projiciraju slajdovi; 1985 - 1989. snima serije fotografija "Disasters" i "Fairy Tales", na kojima po prvi puta nije model sama sebi na svim slikama; scene su udne i nedefinirane, snimane s plavim, zelenim i crvenim svjetlom, uz koritenje dijelova lutaka i raznih proteza; u "Povijesnim portretima" (oko 1990.) opet kao model koristi sebe, prikazujui se u ulogama iz poznatih arhetipskih slika velikih majstora; 1992. radi seriju "Sex Pictures", u kojoj se vie sama ne pojavljuje, ve koristi lutke i proteze koje postavlja u eksplicitne seksualne poze; JEFF KOONS (1955-) Amer; konceptualni umjetnik; radi objekte; poznat po upotrebi kia u svojim slikama i skulpturama ekstremno velikih dimenzija; 80-ih organizira studio nalik radionici (poput Warholove "Tvornice") s 30 ljudi koji proizvode njegove radove; meu najranijim radovima bile su konceptualne skulpture "Potpuna ravotea 3 lopte u spremniku" ili "Potpuna ravnotea 2 lopte u spremniku"; 1991. oenio je porno-divu Ilonu Staller, koja ga inspirira na seriju polupornografskih platna; dugo radio kao broker na Wall Streetu; 1979. izloio svoje prve igrake u kutijama od pleksiglasa; 1980. prva samostalna izloba, u NY; serija The New sastojala se od kuanskih aparata u osvijetljenim izlobenim kutijama; 1985. izlae seriju Equilibrium sastojala se od akvarija u kojima su plutale koarkake lopte te u bronci izlivena oprema za plivanje i ronjenje; 1986. u seriji Statuary bavio se umjetnikim simbolima; predmete iz masovne kulture, predmete koji su ki radi u plemenitim metalima, npr. Rabbit odljev plastinog zeca na napuhavanje u nehrajuem eliku; na bijenalu u Veneciji 1990. izloio skulpturu u prirodnoj veliini Made in Heaven, koja prikazuje umjetnika i njegovu suprugu, talijansku porno glumicu Cicciolinu u inu voenja ljubavi; Puppy, 1992. - trinaest metara visoka skulptura terijera, izvedena od eline konstrukcije prekrivene raznim cvijeem, koje se permanentno navodnjava unutranjim vodenim sustavom; djelo se sada nalazi ispred Guggenheim muzeja u Bilbau; Cvijet od balona, 1997. - djelo visoko preko 3 m temeljeno je na balonima presavinutima tako da oblikuju cvijet, a u stvari je nainjeno od metala i obojano plavom bojom, kako bi izgledalo kao balon; KIKI SMITH (1954-) amerika kiparica; radi instalacije; prikazuje muka i enska tijela odlivena u bronci ili modelirana u vosku, tkanini, glini, ili od stakla, naglaenih vena prikazanih u trenutku stresa, raanja, ostavljajui tragove urina i krvi; 1979. nastale prve slike tijela odrezanih udova; ROBERT GOBER (1954-) Amer; radi objekte; fragmentira muko tijelo; dijelovi tijela, nogu, prodiru kroz zid, epovi za zaustavljanje vode zabodeni su poput gnojnih ireva u natkoljenicu ROBERT LONGO (1953-) vrlo talentiran i vrlo ambiciozan tip: 'mislim da e moja umjetnost promijeniti svijet; i hou da to vie ljudi to shvati!' neka vrsta 'apokaliptikog pop-a', velike slike posuene ili inspirirane filmom, televizijom, stripom, knjigama; reklamama, mjeavinom kia i visoke kulture, voajerizmom, scenama seksa, smrti i nasilja; ima itav atelje suradnika; radi u mnogim medijima: asamblai, skulpture (drvo, kamen, bronca), akrilik, sprej, zlatni listii, crtei, svilotisak;

najpoznatiji su mu crtei u ugljenu: serija 'Ljudi u gradovima' fotografirao je ljude kako pleu ili trzaju u agoniji ili ekstazi zatim ih crtao kao zamrznuta energija, a distancirajua, hladna tehnika; slikarstvo na prijelazu stoljea: nepostojanje dominantne tendencije, avangardnih teorija, umjetnikih grupa i pokreta, ak i nepostojanje dominantnih pojedinaca; dananja umjetnika produkcija toliko je raznolika da je gotovo nemogue ostvariti sintezu koja ne bi postala puko gomilanje djela koja nemaju nita zajedniko; raspon stilova kree se od kompleksnog misaonog slikarstva, konceptualnog i radikalnog sve do istog slikarstva koje nastaje radi sebe samoga; ROSS BLECKNER (1949-) istovremeno slikao apstraktne kompozicije vibrantnih boja i kozmiko nadrealne vizije; PETER HALLEY (1953-) slike koje po osjeaju za boju i geometrijske forme podsjeaju na Albersa, Bauhaus i Barnetta Newmanna; konstruktivizam, minimalizam i slikarstvo obojenog polja pokuava svesti na njihove socioloke temelje: kvadrat kao simbol zatvorske elije i crvena boja koja aludira na opasnosti koje donosi tehnologija; PHILIP TAAFFE CHRISTOPHER WOOL TERRY WINTERS oblici koji slobodno lebde povrinom slike radi 80-tih; kasnije mrea linija i znakova, tei apstrakciji; JONATHAN LASKER DAVID REED ALLAN MC COLLUM duga serija 'Surogata', gipasnih odljeva razliitih formata koji su obojeni u crno i umetnuti u okvire razliitih boja, izraava kritiku drutva i njegovih institucija, kao i 'elitnog' umjetnikog djela; JOSEPH MARIONI FREDERIC THURSZ Amerikanci; radikalno slikarstvo, koje se temelji na teoriji, ali nije optereeno ideologijama; obojici je zajedniko shvaanje da slika ne treba predstavljati nita osim sebe same; rezultat monokromne slike istananog kolorita; RICHARD PRINCE slika ale (jokes) tehnikom akrila na platnu i paljivo odabranom kombinacijom boja; FELIX GONZALEZ-TORRES (1957-1996) umro od AIDS-a; svojom umjetnou nastojao prikazati homoseksualnost kao veoma bitnu temu, bolno, otvoreno i ponekad banalno; suvremeni ameriki autor (Kubanac roenjem, djetinjstvo proveo u Puerto Ricu, kasnije u NY); karamele u staniolu: dio instalacije Placebo (Untitled), posveeno Ronniju, 1993. njegov ljubavnik, umro od AIDS-a; hrpa bombona u kutu galerije slae ih na razne naine stoac, tepih... postavlja se pitanje to je to odnos s publikom > ljudi ele uzeti bombon; posjetitelj se pita treba li uzeti bombon = konzumacija u tome njegovo djelo dobiva svoj puni smisao; njegov cilj i jest da se to troi; djelo postoji i dalje galerija ga obnavlja, nadopunjuje se novim bombonima svaku veer; on dakle uzima sirovu stvarnost (bomboni), postavlja ih na pod i nudi nam da budemo aktivni sudionici njegova djela; placebo tim nazivom nas uvlai u neto drugo istie svoju homoseksualnu orijentaciju > prihvatite mene i moje djelo onakvim kakav jesam; postavlja problem na viu razinu, socio-politiku AIDS drutvo ini sve da bi ponudilo razne zamjene, a ne da bi se dotaklo pravi problem; isticanje homoseksualne orijentacije u NY vrlo osjetljiv politiki problem; pozivanje na svoju spolnost subverzivno ponaanje; Perfect lovers, 1987-90. dva identina sata; subverzivno istospolni ljubavnici; uzima elementarne predmete, ne ini nita veliko, ali nama se postavljaju pitanja zato ba to; zadnja izloba 2000/2001, NY veliki panoi s crnobijelom fotografijom na kojoj je samo jedna ptica u letu, na 24 mjesta u gradu; radikalizira socijalni aspekt, izaao iz galerije velika skela s plakatom; navikli smo na takvim mjestima vidjeti reklame, ali on stavlja prazan plakat podsjea na plakate, a oni to nisu! 1992. po prvi puta javno izaao u prostor 24 billboarda rasporeenih po NY s fotografijom upravo naputenog kreveta u kojem je Torres bio sa svojim ljubavnikom (crnobijela fotografija kreveta u kojem je netko leao) njegova umjetnost u pravom smislu rijei predstavlja njegovu linost iz kreveta je upravo izaao njegov ljubavnik;

problem odsutnosti to taj krevet znai, je li to reklama za posteljinu!? u galeriji ova djela imaju sasvim drugo znaenje (plakat s krevetom, tepih od bombona) podsjea na minimalistiku skulpturu;

NEUE WILDE javljaju se poetkom 80-tih; bili su protiv onoga to su radili Baselitz, Kiefer, Polke; jako ekspresivno slikarstvo sa snanom upotrebom boje; velika platna; ve krajem 70-tih povratak figuralnom slikarstvu; Berlin: RAINER FETTING HELMUT MIDDENDORF SALOME BERND ZIMMER naziv pokreta se referira na francuske Les Fauves, s poetka 20. st; njihove slike su "divlje", pune vitaliteta, spontanosti i stilske raznolikosti; nemaju nikakav program, nikakve teorije ili komentare koji bi objanjavali njihova djela, jer misle da je to suvino; pokret je nastao kao reakcija na tada etablirane umjetnike smjerove intelektualiziranog ili reduciranog jezika oblika (Minimal-Art, Concept-Art...) i nagovijestio povratak slikarstva koje je ve bilo proglaeno mrtvim; Neue Wilde su radili slike velikog formata, slikane divljim potezima, djelomice ekspresivne, apstraktne ili realistine, pune snanih boja, citata iz povijesti umjetnosti ili stripa; u isto vrijeme u Klnu rade: HANS PETER ADAMSKI PETER BMMELS WALTER DAHN JIRI GEORG DOKOUPIL GERARD KEVER GERHARD NASCHBERGER

prozvali su se po imenu ulice u kojoj im je bio smjeten atelje: Mlheimer Freiheit No. 110; ironija, utjecaj talijanske Arte Cifra;

YOUNG BRITISH ARTISTS = to je ime grupe konceptualnih umjetnika iz Velike Britanije, od kojih je veina pohaala Goldsmiths College u Londonu; termin YBA potjee od predstava takvoga imena u Galeriji Saatchi od 1992. naovamo, koje su umjetnicima donijele slavu; danas su oni svi u 40-tim godinama; poznati po taktici oka, upotrebi smea i divljem ivotu; dominiraju britanskom umjetnou 90-tih; jezgra kasnijih YBA-a potjee jo iz 1988. grupa od 16 studenata Goldsmiths collegea sudjelovala je u izlobi 'Freeze', koju je organizirao DAMIEN HIRST (1965-) u naputenoj zgradi/skladitu londonske luke; Saatchi ostao zapanjen Hirstovom prvom "ivotinjskom" instalacijom "Tisuu godina" koja se sastojala od velikog staklenog kaveza u kojem su se crvi i muice hranili trulom glavom krave; Saatchi je nakon toga postao glavni kolekcionar YBA i njihov sponzor; on je skupini dao ime YBA kroz seriju izlobi nazvanih po njima, zapoetih 1992. g. kada Damien Hirst izlae morskog psa pod nazivom "Fizika nemogunost smrti u duhu nekoga tko je iv"; kao rezultat Saatchijeva pokroviteljstva, za YBA se ulo u svim medijima; Damien Hirst je postao meunarodno priznat autor i izlagao u Europi i Americi; Carl Freedman i Billee Sellman potom su 1990. organizirali dvije utjecajne skladine predstave: Modern Medicine i Gambler za prvu su uspjeli dobiti tisuu funti od razih mecena ukljuujui Charlesa Saatchija; 1991. u Serpentine Gallery imali su svoje prvo predstavljanje, kao nove generacije, izlobom 'Broken English'; od 1992. u Saatchiju poinje serija izloaba pod imenom YBA; na prvoj su se predstavili HIRST, SARAH LUCAS, MARC WALLINGER, RACHEL WHITEREAD; drugi val YBA pojavljuje se 1992-93. izlobama kao to su 'New Contemporaries', 'New British Summertime' i 'Minky Manky'; tu su DOUGLAS GORDON, CHRISTINE BORLAND, FIONA BANNER, TRACEY EMIN, TACITA DEAN, GEORGINA STARR i THE WILSON SISTERS; 'Sensation' je bila kontroverzna njihova izloba 1997. na Royal Academy of Art u Londonu, a kasnije se predstavila i u Berlinu i NY; neka od djela ve su otprije bila slavna, ali ovo je bila prilika da ih upozna i ira publika; na ulazu je bilo postavljeno upozorenje da izloba nije za mlae od 18 godina i da roditelji ne vode djecu na istu; 1997. g. britanska Kraljevska akademija, iako smatrana utvrdom konzervativizma, priredila je izlobu YBA pod nazivom Senzacija, a najvei dio izloaka bio je iz Saatchijeve kolekcije; 2003. Saatchi otvara svoju novu galeriju u Londonu, koja na prvoj izlobi prikazuje radove YBA i Hirstovu retrospektivu, koji se tada ve izdvojio od grupe; izlagai: CHRIS OFILI: 'Sveta Djevica Marija' crna Madonna okruena izrescima genitalija iz pornografskih asopisa; RACHEL WHITEREAD: 'Untitled' JENNY SAVILLE: 'Propped' GILLIAN WEARING: 'Signs that Say What You Want Them To Say and Not Signs that Say What Someone Else Wants You To Say ona je traila nepoznate ljude da napiu neto i to fotografiraju; DAMIEN HIRST: Tisuu godina velika prozirna plastina kutija u kojoj je kravlja glava, vime i sl. DAMIEN HIRST: Away from the Flock janje u formalinu; TRACEY EMIN: Everyone I Have Ever Slept With, 1963-95 BRAA CHAPMAN Jake Chapman (1966.) i Dinos Chapman (1962.) gotovo uvijek rade zajedno, esto izazivaju kontroverze koristei subverzivnu strategiju; velik broj njihovih radova sastoji se od plastinih lutaka, a esto se referiraju na Goyu, Hieronimusa Bosha, Rodina i Poussina; obojica su bili suradnici Gilberta i Georga; u svojim radovima se kritiki i sa cinizmom bave genetskim modifikacijama, nuklearnim ratom, anti-kapitalizmom i kulturnim holokaustom, te ukazuju na kontradikcije i hipokriziju suvremene kulture; jedno od ranijih djela sadri 83 scene torture, inspirirane serijom Goyinih gravira "Strahote rata", izvedene od malih trodimenzionalnih plastinih lutaka; jednu scenu kasnije rade u prirodnoj veliini, pod nazivom "Velika djela protiv mrtvoga", koja je zajedno sa "Zygotic Acceleration", "Biogenetika" i "Desublimirani libidinozni model" izloena na izlobi "Sensation" 1997.; PAKAO, 2000. - pokazuje povratak njihovim ranijim minijaturnim oblicima; rad se sastoji od pejzaa sa stotinama minijatura drvea, planina i 5000 vrlo malih figurica rtava i nacista koji provode torturu, smjetenih u 9 velikih staklenih kutija koje su postavljene u oblik kukastog kria;

ZYGOTIC ACCELERATION, 1995. - temu anatomskih preinaka nastavljaju serijom skulptura djece, ponekad zajedno sratenih i s genitalijama postavljenima na njihova lica ; nazivi ovih djela pokazuju kombinaciju humora i oka, poput "Fuckface" ili "Pi s dva lica"; INSULT TO INJURY, 2003. - 2003. opet se vraaju Goyinoj seriji "Strahote rata" i na originalne gravure likovima rukom ucrtavaju "smijena" lica krei tako umjetniki tabu i nedodirljivost ovog slavnog djela; MUHE, CRVI I TRULI LE - vrlo realistine plastine muhe i crvi nalaze se po cijeloj skulpturi ; VELIKA DJELA PROTIV MRTVOGA, 1994. - skulptura se sastoji od tri raskomadana tijela koja vise na drvetu, a inspirirana je Goyinim gravirama "Uasi rata" ; SEX - dvije seksi-lutke u 69 poloaju, izgledaju kao da su plastine, ali u stvari su odlivene u bronci i obojane tako da imitiraju plastiku; THE CHAPMAN FAMILY COLLECTION, 2002. - braa Chapman su nainila seriju drvenih skulptura inspiriranih afrikom etnografskom umjetnou i maskama, te na njih stavili McDonaldsove simbole, ironizirajui taj globalni ameriki simbol koji se uvukao u najudaljenije krajeve svijeta;

FEMINISTIKA UMJETNOST Judy Chicago (1939.-) feministika umjetnica, s Miriam Shapiro 1971. osniva Feminist Art Program na kalifornijskom Institutu umjetnosti; skupa su organizirale prvu feministiku izlobu "Womanhouse" (1972.); to je bio specifian projekt za koju je 21 studentica Feministikog umjetnikog programa preuredila sobe u naputenoj kui u Hollywoodu, te svaka postavila instalaciju na temu ene, njene uloge u kui i nekih drutvenih pitanja s kojima se ene susreu; The Dinner Party, 1974/79. - Judyin najpoznatiji rad u kojem su volonterski sudjelovale stotine ena; to je hommage povijesti ena, a sastoji se od stola u obliku trokuta na kojem su postavljeni keramiki tanjuri koji simboliki predstavljaju 39 poznatih feministica; uz ime svake ene je tanjur-skulptura u obliku leptira ili cvijeta, koji asociraju na enski spolni organ; instalacija uzdie postignua ena u povijesti Zapada na nivo koji je tradicionalno rezerviran za mukarce; na bijelim porculanskim trokutima ispisana su imena 999 ostalih znaajnih ena; rad je trajno izloen u Muzeju Brooklyn; Birth Project (1980 - 85.) - izloba enskih runih radova Holocaust Project (1993.) - personifikacija "konanog rjeenja" Miriam Schapiro (1923.-) pionir feministike umjetnosti, reevaluirala je ulogu ene u umjetnosti i drutvu; prihvatila je vjetine koje se tradicionalno veu uz ene i koristila ih kao temelje svoje umjetnosti; javlja se tijekom perioda kasnog apstraktnog ekspresionizma, ranih 60-ih; neto kasnije sudjeluje u pokretu "Uzorak i dekoracija", predodreenom da destabilizira predrasude o visokoj umjetnosti; izlobe su ukljuivale modne revije, te kimona i lepeze prikazane kao slike; 1970. Schapiro je postavljena za zamjenicu direktora programa na California Institute of the Arts, a 1972. uz suradnju s Judy Chicago radi projekt "enska kua";

TATE MODERN 2000. g. u Londonu, na junoj strani Temze nasuprot katedrale sv. Pavla, otvoren je Tate Modern, muzej suvremene umjetnosti; zgradu je sredinom stoljea projektirao sir Giles Gilbert Scott (poznat kao dizajner crvene telefonske govornice); nekadanja elektrina centrala; CENTAR POMPIDOU u Parizu, otvoren 1977. GUGGENHEIM U NY, projektirao F. L. Wright u tu zgradu uselio Muzej koji su 1937. osnovali Solomon R. Guggenheim i barunica Hilla von Rebay; GUGGENHEIM U BILBAU, Frank Gehry; BIENNALE, 2005. 51. za ivotno djelo nagradu dobila BARBARA KRUGER poznata amerika konceptualna umjetnica; panjolske kustosice; hrvatski izbornik bio je SLAVEN TOLJ; izlagali TOMO SAVI GECAN, GORAN TRBULJAK, BORIS INCEK, ALEN FLORII, ZLATAN DUMANI; HARALD SZEEMANN (1933-2005) slavni vicarski kustos, viegodinji direktor Biennala; izloba 'koja je promijenila perspektivu': 1969. 'When attitudes become form', u Bernu, gdje je tada radio kao kustos; na njoj je izloio djela koja su netom nastala, a pripadala su konceptualnoj i siromanoj umjetnosti; 69 umjetnika ija je djela izabrao postat e protagonistima umj. scene od 70-tih naovamo; LENI RIFENSTAHL redateljica antologijskih nacistikih filmova, uz Gebbelsa, bila je 'glavna Hitlerova propagandistica'; dolaskom na vlasti nacista u Njemakoj 1933. ona prima svoju prvu filmsku naredbu snima prvi dio naci-trilogije, kratkometrani film 'Pobjeda uvjerenja', o zasjedanju nacionalsocijalistike partije; 1934. po osobnoj Hitlerovoj elji snima kongres Nacionalsocijalistike partije u Nrnbergu i tako nastaje njezin najozloglaeniji film, 'Trijumf volje'; 1936. snima Olimpijske igre u Berlinu - nastaje 'Olympia': film poinje antologijskim kadrovima pretvaranja antikog diskobola u figuru ivog mukarca > nacistiki ideal ljepote;

KATARZYNA KOZYRA savrenim mimetikim postupkom stvarnost prenosi u umjetniko djelo; 'Ovce, krave u formalinu' stvarnost preko mrtvih ivotinja ulazi u umjetniko djelo; nedostaje jedan od bitnih elemenata vrijeme: u tim djelima nema vremena ovce u formalinu: vrijeme je stalo kad je djelo ulo u muzej; pitanje to se sve moe ukljuiti u umj. djelo ovce u formalinu;