CirU oludrovic, sveucilisni prof.

ir-ena Kowdrovic-Harbjc, prof. matemalike

Rudolf Koludmvlc, dipl. 11112. sb'ojarstva
s kompj orski aplikaciia a
5. preraoeno i dopunjeno izdanje
,.,
Rijeka '1994.
':.. ."
...,:,.' ,"'
"',. '
1.
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
2.
2.1
2.2
2.3
3.
3.1
32
3.3
3.4
35
3.6
4.
4.1
4.2
4.3
4.4
45
5.
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
57
5.8
5.9
6.
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
7.
7.1
7.2
7.3
74
7.5
7.6
7.7
7.8
7.9
7.10
7.11
7.12
7.13
7.14
7.15
7.16
7.17
7.18
7.19
7.20
7.21
B.
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
8.8
9.
9.1
9.2
Uvod, crtezi
OHogonalni i slikoviti cHez
Reklamni crlez 2
Dijelovi u sastavu. sklopni i radionitki erlez 3
Simboli 4
Shematski ertel 5
Crle - linije 6
Vrste i sirine linija 6
Skupine linlja i primjena 7
Crlanje punih i isprekidanih linija 8
Tehnicko pismo 9
Tehnicko pismo 9
Zapisi. simboll i ertezi s NC - LlNEX 801 10
Kombiploter xiy. stanoplot III 11
Metodika pisanja velikih tehnickih slova 12
Metodika pisanja malih tehnickih slova 13
Brojevi. alfanumeritki zapisi i oznake 14
Formati, zaglavJja, mjerila 15
Formati papira za tehnicke crteze 15
Zaglavlje za radionicki crlez 16
Obrazac konstrukcijsl\Og dokumenta 17
Mjerila. omjeri. razmleri 18
Mjerila. omleri. razmjeri - zadaci 19
Osnovne geometrijske konslrukcije 20
Uvod 20
Osnovni geometrijski pojmovi 21
Simelrale i okomiee 22
Dijeljenje duzine 23
Trokuti 24
Kvadrat. pelerokut 25
Sesterokul. sedmerokut. osmerokut
Deveterokut. deselerokul. n-lerokuli
Primjer-grafickog ratunanja - nomogrami
26
27
Konstruiranje kruznih prijelaza - konture
Konkavni kruzni prijelazi 29
Konkavno-konveksni I<ruzni prijelazi 30
Kombinirani kruzni prijelazi 31
Tangeneijalni kruzni prijelazi 32
28
Konstruiranje kruznih priJ8laZa zadaci 33
Crtanle predmela zakrivljenih kontura
Aavninske krivulje 35
Kruznica 35
Reklifikaeija kruznice i kruznog lul,a 36
Zadaci uz kruznicu 37
Elipsa 38
Elipsa 39
Elipsa 40
Hiperbola 41
Hiperbola 42
Parabola 43
Parabola 44
Arhimedova spirala 45
Arhimedova spirala 46
Sinusoida 47
Evolventa kruznice 48
Evolvenla kruznice 49
Cikloida 50
Cikloida
Epieiklo,da
Epicikloida
Hipocikloida
Hlpocikloida
51
52
53

55
Ortogonalno projiciranje 56
Oktanti, ravnine, projekcije 56
Tocka u prvom i petom oktantu 57
Tloert. naert, lijevi i desni bokocrl 58
Tloert, nacrll bokoerl predmeta 59
29
Projekcije nasuprot Ilocrlu, nacrtu i bokocrtu 60
Raspored 6 orlogonalnih projekeija 61
Europski raspored projekcija 62
Americki raspored projekcija 63
totaka i brtdova 64
Analiza tocaka i bridova 64
Analiza toeaka i bridova modela 65
Sadrzaj
9.3

9.5
1G.
10.1
10.2
10.3
10.4
10.5
11.
111
11.2
11.3
11.4
12.
12.1
122
13.
131
13.2
13.3
13.4
13.5
13.6
13.7
14.
14.1
14.2
14.3
15.
15.1
15.2
15.3
15.4
15.5
15.6
15.7
16.
16.1
16.2
17.
17.1
17.2
18.
18.1
18.2
18.3
18.4
19.
19.1
19.2
19.3
19.4
19.5
19.6
19.7
19.8
19.9
19.10
20.
201
20.2
20.3
20.4
V
Poseban polozaj duzine 66
Duzina u kosom polozaju 67
Prava velicina duzine 68
Analiza pobocki - ploha 69
Anal'lza pobocki - ploha 69
Analiza pobocki modela 70
Ravnina u posebnom polozaju 71
Ravnina u kosom polozaju 72
Kockica za igru "Covjece ne Ijuli se" 73
Skieiranje ortogonalnih projekeija 74
Faze skiciranja projekcija lijela 74
Skiciranje projekeija ako je poznata predodzba
Skiciranje projekeija lijela ravnih. kosih i zaobljenih
75
pobocki 76
Crlanje projekeija ako je poznala predodzba
lijela 77
Sreaivanje ortogonalnih projekcija
Upula za sredivanJ8 projekcija 78
Sredivanje projekeija modela 79
Centra Ina projekcija - perspektiva
Linearna perspektiva. osnovni pojmovi
Perspekliva s jednim nedogledom 81
Crtanje na karti linija s jednim nedogledom
Perspekliva s dva nedogleda 83
Crlanje na karti linija s dva nedogleda
Perspektiva s Iri nedogleda 85
Posebne table za crtanje perspektive
Normirana aksonomelrija 87
Kosa projekcija 87
Dimetrija. Irimetrija 88
Izomelrija 89
Crtanje izometrije 90
78
80
80
84
86
82
Faze crtanja prizmaticnog tijela u izometriji 90
Crlanje izometrije modela ravnih i kosih pobocki
Uputa za ertanje izomelrije objekata razlicita
oblika 92
Krutnica - krug, valjkasla lijela 93
Kruzni prsten. konus 94
Provrti '1 upusli 95
Tijela slozenijih oblika 96
Oblikovanje predmeta djeijanjem 97
Upula za oblikovanje predmeta dleijanjem 97
Oblikovanje predmeta djeljanjem 98
Oblikovanje predmeta od lima 99
Uputa za oblikovanje predrnela od lima 99
Oblikovanje predmeta od lima 100
Oblikovanje zicom 101
Upule za oblikovanje zicom 101
91
Oblikovanje zicom ako je poznata predodzba 102
Oblikovanje zicom ako su poznate projekcije 103
Oblikovanje cijevi 104
Uglasti obliei 105
Prizme 105
Pravilni poiiedri, koeka 106
Trostrana prizma 107
Pravokutni paralelepiped - kvadar 108
Sesteroslrana prizma 109
Piramide 110
Cetverostrana piramida 111
Seslerostrana piramida 112
Kulni skupljac prasine piralllidaslog oblika 113
Krnja piramida naiik na sanduk rucnih koliea 114
Dopunjavanje u crtezima 115
Dopunjavanje projekeija i predodzbe 115
Uputa za dopunjavanje projekeije jednim
bridom 116
Dopunjavanje projekcije jednim bridom 117
Uputa za dopunjavanje ako su poznate konture
projekcija 118
20.5
21.
21.1
21.2
21.3
21 4
21.5
21.6
22.
22.1
22.2
22.3
22.4
22.5
22.6
23.
23.1
23.2
23.3
23.4
24.
241
242
24.3
24.4
25.
25.1
25.2
25.3
25.4
25.5
25.6
25.7
25.8
26.
26.1
26.2
26.3
26.4
26.5
26.6
26.7
26.8
27.
27.1
27.2
27,3
27.4
28.
28.1
28.2
28.3
28.4
28.5
28.6
28.7
28.8
28.9
28,10
Dopunjavanje ako su poznale konlure
projekeija 1 i 9
Oopunjavanje crteza projekcijama 120
Uputa za crtanje naerta i bokocrta ako je poznat
tioerl 120
Crlanle naerta i bokocrta ako je poznal tloert
Upula za crlanje 1I0crta i bokocria ako Ie
poznal nacrl 122
Crianje tiocrta i bokocria ako je poznal nacri
UpuliJ za crlanle nacrla i 1I0cria ako je poznat
bokocri 124
Crtanje nacrla i Ilocria ako je poznat bokocrt
Oopunjavanje crteza projekcijom 126
Uputa za crlanje bokocria ako je poznat tiocri
inaert 126
121
123
125
Crlanje bokoerla ako je poznal Iloert i naerl 127
Upula za crtanle Ilocrta ako je poznat nacrt i
bokocrt 128
Crtanje tlocria ako je poznat nacrt I bokoert 129
Uputa za ertanje nacrta ako je poznat tioert i
bokoert 130
Crianje nacrta ako Ie poznat tloert i bokoert 131
Presjeci 132
Pun preslek 132
Predocavanje presjeka srafurom 133
Upula za crianje presjeka ako je poznal trag
sjecenja 134
Crtanje presjeka ako je poznal hag sjecenja 135
Valjkasti oblici 136
Osnove, valjak i torus 136
Kruzni valjak 137
Cijev s tupokulnim zakrenulim naslavcima 138
Spoj valjkasle plohe s pravokulnim ispupcenjem i
pravokulnim udubljenjem 139
Stozasti oblici 140
Kruzni SIOSCI. os nove 140
Kruzni slozac pravilan i krnji 141
Kruzni stozac sjecen u eli psi i hiperboli 142
Kruzni stozac sjecen u paraboli 1t13
Slozasli medukomad karaktensticnog oblika 144
Lijevo uzlazna kosa redukcija stozastog oblika
u kvadralasli 145
Prador valjkaste i slozasle plohe kojlma su asi
kose i mimosmjerne 146
"Hlace s dva aksijalna siozasta naslavka 147
KugJa i neke rotacijske plohe 148
Kugla i neke rotacijske plohe 148
I<ugla, siera, razvijanje plasta metodum dvukuta 149
Razvljanje plasta kugle rnetodom tangencijalnih
stuzaea 150
f(ugla i dijelovi kugle 151
Kugla i neki presjeei u izometriji 152
Kapica kuglasle plohe 153
Ploha od 12 segmenala polukug!e 154
Ploha rotacijskog elipsoida kao dno vallkaslog
suda 155
Mjerenje j kotiranje 156
lv1J8renje i kotiranje, os nove 156
Kollranje i racunanje nagiba. suzenja i 157
Upula za kotiranje projekcija i prostome
predodzbe 158
KOliranje projekcija i prostorne predodzbe 159
Prijelazi i prodori 160
.Osnovni pojmovi 160
Produr kruznog valjka - uputa 161
Prodor valjkaste cahure s kvadralaslom prizmom 162
Prod or valjkaste cahure s polukruznim udubljenim
glodalom 163
Prodor valjkaste cahure s polukruznim ispupcenim
glodalom 164
Prodor ploha dvaju rotaeijskih valjaka 165
Prodor valjkaste cahure s valjkastim provrtima 166
Prodorkruznog stosea scetverostranom pnzmom 167
Prodor kruznog stosca s kutnim simetricnim
I polukruznim Ispupcenim glodalom 168
Prod or ploha rotacijskog stosea i valjka 169
VI
28.11
29.
29.1
29.2
29.3
29.4
29.5
29.6
29.7
29.8
29.9
30.
30.1
30.2
31.
31 1
31.2
31.3
31.4
31.5
31.6
31.7
31.8
32.
32.1
33.
33.1
34.
34.1
342
34.3
35.
35.1
35.2
35.3
35.4
35.5
36.
36.1
36.2
Prodor kugle sa sesleroslranim upus!om
i stozastlm nastavkom 170
Vijci, malice, zavojnice 171
Crianje i kotiranle vijka s rna!ieom 171
Faze crtaflja sesteroslrane malice 172
Jednovojna i visevojna zavojnica 173
Zavojna ploha i zavojnica pravokutnog prolila
Kosa zavojna ploha i zavojnica trokutnog profila
Milimelarski i Whilworthov navoj 176
Trapezni, kosi, obli i kvadralasli navol 177
Zatvoreni kana I obiika piosnale zavojnice 178
Poprecni presjek trokulne i perspektlva
lrapezne zavolniee 179
POjednostavnjeno crtanje i kotiranje 180
Pojednostavnjenja pri crlanju i kotiranju provrla,
upusta i navoja 180
Pojednostavnjenja pri ertanju I kotiranju
standardiziranih dijelova 181
Obrada i kvaliteta 182
Postupei obrade i oznacavanje hrapavosti
Stupnjevi i razredi povrsinske hrapavosli
Mjerenje povrsinskehrapavosli 184
Citanje i oznacavanje u tehnickim ertezima
ProSiiranje neravnina 186
Obrada na kopirnom strOjU HEYCOMAT
Obrada odvajanjem materijala 188
Uputa za crtanje prema diktatu 189
Opruge 190
Crlanje i koliranje opruga 190
Metalni profili i konstrukcije 191
182
183
187

175
Crtanje i kOliranje melalnih profila i konslrukcija 191
Zupcasti i puzni prijenosnici
Valjkasti - eilindricni zupcasti par
Stozasl - konicni zupcasli par
Puzni prijenosnik 194
192
192
193
....
Tolerancije i nalijeganja - dosjedanje 195
Duzinske toleraneije 195
ISO sustav lolerancija 196
Toleraneije slobodnih mjera 197
Kotlranje loleriranih mjera 198
Nalijeganje - dosjedanje strojnih dijelova 199
Primjena elektronickog racunala 200
Osnovno 0 primijeni racunala u tehnici 200
Primj8ri rijeseni pnmjenom racunaia 201
Obrada kovina odvajanjem materijala prema
tehnol. poslupku - crlano AUTOCAD-om
Proslorna predodzba prodora valjkaslih ploha
Prodor valjkaste cahure 203
Prodor valjkaslih oblika
Prod or stozastih oblika 205
2D i 3D prod or slozastog oblika 206
201
Vijak s maticom - crtano AUTOCAD-om
Ortogonalne projekcije i prostorna predodzba
207
prod ora kuglastog oblika 208
Prikaz zavolnice, tOlerancija i kvalilele obrade
Spomenik poginulim branileljima
Hrvatske-orlogonalne projekeile i zicani model
Prijeclln<J Srnmp.nlka pomorcu na trgu izmedu
dviju zgrada 211
Izometrijski pogled spomenika pomorcu
Prostorna predodzba slobodnih oblika -
212
detalja spomenika 213
Ortogonalni pogledi spomenika pomoreu
Sazelak na hrvatskom jeziku 215
Lileratura 216
Solid-model spomenika poginulim
branileljima (kolor)
Prijedlog spomenika pomorcu
u slobodnom prosloru (kolor)
Kompjutorske aplikacije u Brodogradilislu
,,3. Maj" u Rijeci (kolor)
Kompjutorske aplikacije u Brodogradilistu
,,3 lv1aj" u Rijeci (kolor)
214
202
209
210
Predgovor
U petom preradenom i dopunjenom izdanju Tehnickog ertanja
u sliei s kompjutorskim aplikaeijama sazeta su mOja iskustva, Ie
rezultati mojih istrazivanja i spoznaje u podrucJu vizualne kulture,
nudeci obrazac graficke komunlkacije u edukaciji. konstrukciji
i proizvodnji putem tehnicko-tehnoloske dokumentacije.
Ova knjiga proizlazi iz 4. izdanja knjige Tehnicko crtanje u sliei i 9.
izdanja knjige Osnovne vjezbe iz lehnickog ertanja, koje su
zapazene i u inozemstvu, a za 4. izdanje knjige Tehnicko ertanje
u slici je Willy A. Biirtschi iz Zurieha. poznati autor knjiga 0 linear-
noj perspektivi i sjenama, napisao da sluzi na cast autorovoj
domovini
U ovom Izdanju ukomponirani su i neki detalji iz knjige Plastevi
za izolaeijsku zastilu, kOla je objavljena u koautorstvu s mojim
sinom Rudolfom Koludrovicem, dipl. inz. stojarstva (Zagreb
1988). Povodom objavljivanja knjige Plastevi za izolacijsku
zastitu dodijeljena mi je nagrada grada Rijeke za 1989. godinu
za doprinos unapredenja modela grafiekog komuniciranja primje-
njivog u edukaciji, konstrukeiji i proizvodnji:
Polazne pretpostavke
Tehnieki ertez !reba u misaonoj djelatnosti sudionika. ponovno
izazvati zamisao konstruktora kako bi na osnovi predodzbe
mogao oblikovati predmet. Zbog teskoca u izazivanju zora valla
u nastavi i pri oblikovanJu vjezbi paziti na psihieke proeese
ucenika u tojaktivnosti.
Radllakseg i brzeg razvijanja predodzbene moti ueenika pflmje-
njuje se skiciranje ortogonalnih projekcija prema modelu iii
izratku. U praksi su se pokazale prednosti takva postupka
Pitanje je pokrece Ii se njime sva psihieka energija ucenika i dje-
luje Ii pozitivno na motivaciju neselektivna primjena takva
postupka. Nedvojbena slabost rada prema modelu jest izrazita
perceptivnost kOja ne angazira ucenika da usporeduje i logicki
rasuduje.
Da bi se od stupnja percepcije (vidjeti) ueenici dovell do aper-
ceptivne sposobnosti (shvatiti), potreban je bogatiji izbor metod-
skih postupaka. Radi toga u knjlzi je zorno prezentiran skup
osnovnlh informacija i zadataka koji potice duhovnu aktivnost
sudionika, zauzimanje stavova, izrazavanja misljenja, zakljuCiva-
nje, izvodenje, dokazivanje, Ie konstruiranje i prostorno predota-
vanje pa je knjiga vrlo prikladna i za samoobrazovanje.
Rjesavajuti problemskezadatke ucenik upoznajesvoje mogucno-
sti i uvida da mu je za djelotvornije rjesavanje potrebno JOS vise
osobnog angaziranla sto utjece na kultiviranje logickog mislJenja.
Tako se ueenik navikava da zadacima prilazi smisljeno, da prema
problemu zauzme mlsaonu samostalnost, da razmislja
i u mislima rjesava, odreduj8 hipotezu za rad, planira metode
i sredstva i tako rijesi problem. Postupan razvoj misli, paznje,
interesa, aktivnosti, stvaralacke inlcijative i preciznosti usmjerEivEi
ucenika na svladavanje najslozenijih konstruktivnih znanja i vje-
stina. Samostalno tehnicki misli!i znaci umjeti pravilno protitati
i shvatiti crtez, operacijsku iii tehnolosku kariu, bez teskoca se
snaci u gradivu udzbenika iii clanka u knjizi iii novinama, bez
napora i pogreske znali predvidjeti i izabrati najracionalnije
proizvodne postupke pri izradi predmeta iii u tehnoloskom pro-
cesu; dal\le snati ~ ; c bez pomoCi drugih, stvar31aeki rjesav3ti
pitanja u nastavno-proizvodnom radu, samostalno planirati, pro-
racunati i obaviti rad.
U specificnom kreativnom procesu stjecanja znanja i vjestina,
karakter graficke komunikacije pretpostavlja i estetske sadrzaje,
te subjektivno dekodiranje i interpretaciju, uz angaziranje maste
i imaginacije. Opca psihitka i intelektualna akceleracija razvoja
mladih, koja uglavnom proizlazi iz porasta informiranosti, dopu-
sta jace doziranje intelektualnih napora sto se pri problem-
skom trelmanu materije oeekuje od sudionika.
Sistem osnovnih vjezbi iz tehnickog crtanja i proslornog predoea-
vanja olaksava sposobnost vizualnog dekodiranja i graiicko-
estetskog izrazavanja poslanih konslrukcijsko-tehnoloskih
poruka (informacija).
racunala, koji "pritiskom na tri tipke" proizvode vrlo precizne
graficke prikaze potrebne u konstrukcil i proizvodnji, u obrazova-
nju S8, oVlsno 0 dobi, ne smije zaobici dio programa 0 osnovnim
geometrijskim konstrukcijama, elementima konstruiranja zaob-
Ijenih kontura, 0 osnovnim metodama deskriplivne geometrlje,
o konstru'lranju potrebnih ravninskih krivulja vaznih u primjenl
i sl Takoder lreba svladati probleme vizualizacije trodimenzij-
skih predmetalll objekata I njihovo predocavanje na dvodimenzij-
skim criezima, ukljueujuci jasno prostorno predocavanje na
osnovi dvodimenzilskih projekcija.
Svaki predoceni dio na tehnickom crtezu skup je geometrijskih
oblika koje Ireba moci polpuno numericki odrediti. Postoje uredaji
kOli tehnieki crtez direktno digitaliziraju, koji analogne vrijednosti
bilo kakva gra116kog oblika unose u kompljutore u obliku koordi-
natnih parova, tj. koordinatnog puta tocke.
Ova knjiga predstavlja osnovu na kojoj se mogu uspjesnije
graditi specifiene informacije i rjesavati slozeniji konstrukcijski
problemi prema potrebi odgovarajueeg profila strucnjaka.
Namijenjena je prije svega edukaciji studenata i ucenika u sred-
njem obrazovanju, te sposobnijim ucenicima visih razreda
osnovne skole. Ueenici i studenti imaju pred sobom didakticki
komplet koji udovoljava zahlijevu i odgovara razvojnim lazama
koje treba proti u nastavnom procesu Ako je dakle sudionik
sposoban da iz radioniekog crteza misaono izdvoji tijelo
koje treba rzraditi i posebno prostorno predociti, znac; da je
prema sposobnosti crtanja, Ij. graflckog komuniciranja
u tehnici spreman za svoje zanimanje.
Tehnika i organizacija
U knjizi su razradene osnovne geometrijske konslrukcije i kon-
slruiranje kruznih prijelaza rad) gSiguranja mogutnost korektnog
oertavanja kada se rad vrsi ruenim niiCinom. Jednako tako objas-
njene su konstrukcije potrebnih ravninskih krivulja s pozicije
crtanja jer one nalaze primjenu u brojnlm praktienim primjerima.
Ortogonalno projiciranje obradeno je radi pravilnog eitanja i razu-
mijAvanja tehnickih crteza.
Navedene su osnovne informacije 0 perspektivi sa stajalista
crtanja, Ie normiranoj aksonometriji, narocito izometriji.
Podijeljeno je gradivo na prizmaticne piramidalne, valjkaste, sto-
zaste i kuglaste oblike ukljucujuti i medusobne odnose (prodore)
kao i crtanje vijaka i tipicnih zavojnica. Zatim su samo elemen-
tarno naznaceni problemi obrade kovina odvajanjem materijala
i oznaeavanja kvalitete obradene povrsine, crtanje prema tehno-
loskom postupku i prema diktatu, crtanje i kotiranje opruga,
metal nih profila i konstrukcija, zupcastih i puznih prijenosnika, Ie
titanje i oznaeavanje u crtezima tolerancija i nalijeganja.
Na kraJu prilozena su neka rjesenja geometrijskih, tehnickih
i tehnolosko proizvodnih problema primjenom racunala, kompju-
torske aplikacije u brodogradevnoj industriji, te dva kiparska
projekta - spomenika autora Josipa Diminica, akademskog sli-
kara_ i kipara interpretirana na INTERGRAPH elektronickom su-
stavu.
Orijentacija u prikazanoj gradi i pojedinim tipovima vjezbi
postize se citanjem pOlrebnih informacija i pracenjem grafickih
uputa, a 10 je uvjel za smisleno prilazenje zadacima.
Bnforrnacije su predoeene na prozirnim listovima (tzv. grafo-
folijama) koji sluze za demonstraciju u razredu pom06u gralo-
skopa.
Komplet grafofolija: Tehnicko crtanje, U slici s kompjuior-
skim aplikacijama omogutuje efikasan rad i u izbornoj iii
fakultativnoj nastavi.
U ovoj knjizi su ukljucene samo najnuznije informacije potrebne
za rjesavanje zadataka.
rjesavanja tipienog zadatka daje se po fazama
rada u poluprogramiranom obliku
Rjesenje tipienih zadataka predocuje se prrje indivldualnih
vjezbi, koje se pak mogu rjesavati pod kontrolom nastavnika.
Vjezbanje u rjesavanju graficko-konstrukcijskih zadataka poka-
Osnovna koncepcija. zuje se u vise od 30 razlicitih tipova osnovnih vjezbi i potreb-
Bez obzira na sve yeti udio digitalnih strojeva. tl. elektronitkih nom broju specificnih vjezbi prema vlastltom izboru Osnovne su
VII
vjezbe na radnim listovima na kojima se uglavnom rjesavaju
zadaei skieiranjem slobodnom rukom, odnosno priborom za
ertanje, ovisno 0 zadatku. U ovoj fazi zahtijeva se da sudioniei
u knjizi naertaju prostornu predodzbu sistemalski od primjera do
primjera kako bi im bila jasnija interpretacija istih zadataka
pomoeu elektronickog racunala. Zato smo na kraju knjige prilozill
rjesenja nekih geometrijskih, tehnickih i tehnoloskih zadataka
pomoeu racunala, te dva rijesena kiparska projekta autora Josipa
Diminica, akademskog slikara i klpara, kao primjer 0 gotovo
neslueenim moguenostima racunala ako ga koristi osoba koja
posjeduje odgovarajuca klasicnaznanja iz primjenjene geometrije
i tehnickog crtanja, te znanja i vjestine prostornog predocavanja,
prikladno za modeliranje u CAD sustavu. Osirn ovdje postavlje-
nih zadataka potrebno je rijesiti jedan iii vise najreprezentativni-
jih slicnih zadataka iz neposredne tehnicke prakse. Za to valja
nabaviti papir za pisanje originala na pisaeem stroju (A4) iii
dvostruko veei (A3). Transparentni listovi papira (tzv. paus-
papiri) moguse takoder nabaviti u prodavaoniei. Da bi se ertezi
mogli racionalno izraditi (na foliji za grafoskop, matrici iii na
radionickom crtezu), potreban je i odgovarajuei pribor i drugi
uredaji za ertanje zadovoljavajuee preciznosti.
Provjeravanje usvojenih znanja i vjestina ostvaruje se pomoeu
odgovarajueih skupova pitanja objektivnog tipa i kontrolnih zada-
taka sto se nalaze u Metodickom prirucniku.
Ako se pridrzavate navedenog stupnjevitog slijeda aktivnosti pri
svladavanju informacija i osnovnih vjezbi, uspjet eele poput
mnogih osoba na kojlma J8 ovaj program ispitan. Svakako je
potrebno i nesto energije da bi se to postiglo. KOllacno, i rjesava-
1lJ8 krizaljke Gilli veselje samo ako postavljena pitanja nisu suvise
iii sasvim lagana, a nesto od zanimljivosti pri rjesavanju krizaljki
naCi ce se u mnogim ovdje postavljenim zadacima.
Zahllala
Hvala kolegi Josipu Diminieu za suradnju i Ijudsko prijateljevanje
koje je oslobodilo neke moje impulse i medu nama dovelo do
interakcije prilikom I\reativnog modeliranja na racunalu dvaju
prilozenih kiparskih projekata, od kojih je Spomenik poginulim
braniteljima Hrvatske realiziran, a Spomenik pomorcu OSlao na
razini prijedloga.
Na laj trag i posljedak kolegijalno ezoterijskih u nedogled bruse-
nih dijaloga, gledam kao na specifican esteticko-komunikacijski
novum pristupu umjelnosti, te prilog osuvremenjivanju nastave
kolegija Osnove prostornog predocavanja, koji predajem studen-
tima likovne kulture.
Zahvaljujem Kolegiju Brodogradilista ,,3. MAJ u Rijeci koji nam
je omogucio koristenje kompju!orske opremne u Centru CAD-
CAM, posebno rukovodiocu Centra Spartacu Cmjaricu, prof. za
izvrsnu koordinaciju, Davorki Vilus-ViGic, dipl. inz, CAD projek-
tant, Ranku Bozinovieu, dipl. inz., Siobodanu Naglicu, dip!. inz.,
VIII
voditelj projekta CAD-CAM, te narocito Radoslavu Kanaziru,
CAD konstruktor na sustavu INTERGRAPH.
Zahvaljujem INA INFO Zagreb, narocito gospodinu Zlatku Kegle-
vicu, dip!. inz., selu GIZIS-a za dosadasnju podrsku i iskazanu
spremnost za dalnju suradnju u razvoju projekta Graficka komu-
nikacija pomoeu racunala.
Zahvaljujem Kolegiju Croatia osiguranje d.d. Rijeka a posebno
dr. Marijanu Curkovieu za pomoe u realizaciii pnznanja World
Lifelime Achievement Award, koje mi Ie dod'ljelio American
Biographical Institute, u obliku pozlacene stalue, kao nagradu za
zlvotno postignuee.
Zahvaljujern firmi "KODEKS d.o.o. iz Zagreba, zastupniku
INTERGRAPH MICRO STATION-a, koja nam je omoguCila upo-
rabu softvera Model View za kompjutorsku vizualizaciju predoce-
nih objekata.
Zahvaljujem firmi VITAGRAF RlJeka. vi Boze Mimice, narocito
mladom gospodinu Marku MimiCi. operateru na racunalu, koji je
pomogao rijesiti neke vazne detalJe I tako pridonio kvaliteti
pripreme rukopisa nase knjige za lisak.
Priiateljstvo i podrskastovane obiteljl dr. Aiemke i dr. Stanka
Korana f"ridonijelo je i olaksalo nase napore za ostvarenje ovoga
projekta.
I ovom prilikom zahvaljujem mr. Martinu Prasnickom, dipl. inz.,
rukovodiocu TAM RTI, Branku Cerneju, dipl. inz. i Zlatku Kovacicu,
dipl. inz. iz RTI Tovarne avtomobilov in motorjev Maribor; Blazu
Gregoricu, dipl. inz. iz Mariborske livarne, te Radoslavi Bebek
i Danilu Harbicu, inz. iz Rijeke, koji su rijesili odredene zadatke
pomoeu racunala.
Interpretaciju I prezentaciju osnovnih geometrijskih konstrukcija,
ravninskih krivulja i geometrijskih tijela izvrsila je Irena Koludro-
vic-Harbie, prof. matematike.
Sadrzaj iz obrade kovina odvajanjem materijala, osnovatehnolo-
skih procesa, oznacavanja kvalitete obradenih povrsina, razvija-
nja plasteva primjera iz prakse, te prodora,jo.terpretirao je Rudolf
Koludrovic, dip!. Inz. strojarstava. . ...
Tiskarna DELO u Ljubljani, tj. njeni dlelatnici rnarljivo su ispunja-
vali mnoge moje zelje uz visoku graficko-tiskarsku profesional-
nasI. Svima se zahvaljujem, posebno direktoru DELO - Tiskarna
Stanetu Hrastu i Marijanu Doleru, Mihu Bojancu za uzornu
komunikaciisku susretljivost; Srecku Knafelcu, sefu filmske pri-
preme i Andreju Bernotu za mnoge korlsne prijedloge u pripremi
djela za lisak, te da prijenos crteza i slika elektronskim putem
bude optimalan
l\Ja krajlJ pozivam korisnike knjige da me upozore na eventualne
propuste, da dadu kakvu sugestiju iii dostave prilog iz svoje
prakse za poboljsanje j oSlIvremenjivanje knjige.
Puno uspjeha i radosti u radu zeli Vam
U Rijeci 1994. eiril Koludrovic
1. Uvod, crtezi
U svakidasnjem zivotu upotrebljavamo brojne tehnicke proizvode,
audiovizualne j druge aparate u kucanstvu, razna vozila, strOjeve,
nap rave, ureuaje i sl.
Takvi tehnicki proizvodi ishod su rada mnogih strucnjaka, izumitelja
i projektanata koji su dali ideju, konstruktora koji su razradili sve
detalje, strucnih radnika koji su ih s velikom paznjom izradili na
osnovi crteza.
Takav crtez sadrzi strueno jednoznacnol lako razumllivo prikazane
sve podatke potrebne pri izradi i zove se tehnicki ertez. Tehnicki je
crtez stoga sve vise sredstvo sporazumijevanja kao i govo-r.
Prakticno i teorijsko obrazovanje, proces konstruiranja i proizvod
nje trebaju ertez kao vazno sredstvo intormacije j sporazumijeva-
nja Sigurno citanje crteza, kao sastavni dio poboljsanog opceg i
strucnog obrazovanja, potrebno je vise nego ikada. SIoga nam je
cilj da Vas osposobimo da ovladale citanjem, razumijevanjem,
prikazivanjem, skiciranjem i preciznim crtanjem.
Izrada tehnickih crteza vrlo je odgovoran posao i trazi od tehnickih
crtaca savjesnost, urednost, preeiznost, spretnost, pazljivost, izdrz-
Ijivost i samostalno mlsljenje.
U praksi konstruiranja (tehnickog crtanja) sve se vise pnmjenjuju
elektronicka racunala. Na trzistu nude se sve efikasniji PC (personal
computer) - veti kapacitet memorije, veca brzina rada i boJji ekrani
s visokom rezolucijom za gralickU primjenu. Naroclto su trazeni "jaci
profesionalni PC, tj. graficke stanlce: npr. IBM, APLLE, HEWLETT
PACKARD, SIMENS, NIXDORF _ .. koji na polju kompjutorski potpo-
mognutih konstrukcija, tj. sCAD programlma pomazu pri crtackoj
djelatnostl; mogu izvrsit; (ispuniti) razlicite i mnogobrolne, dakle
rnnogovrsne kriterije: skiciranje ali i toean crtez u razliCitim mjerilima,
obrada crteza dvodimenzionalno (20) i trodimenzionalno (3D),
predstavljanje persj:Jektive s raznih tocaka gledanja, u boji, s rasteri-
ranjem povrsine I projektom sjena, jednostavna izmjena crteza
uvec':anjem iii smanjen)em, premjestanjem pozicija
Sposobnost prostornog predocavanja potrebna je svima koji se
moraju sluziii tehnickim cI1ezima. Na ravnoj povrsini podloge (naj-
eeste paplra iii foiije) crtaju se crte - linije koje prikazuju neki oblik iii
shemu. Osoba koja je crtala nada se da ona Iii neko drugl moze steei
korisnu informaciju raspoznavanjem s toga crteza. Sto je bolje
Dijagram toka
- procesa
konstruiranja
Datum Ime
obavljeno crtanje (kodiranje), lakse je raspoznavanje (komunici-
ranje).
Vaznost tog grafiekog jezika dovoljno je uotljiva ako ga uspore-
dlmo s bilo kojlm prirodnim jezikom koji se sastoji od rijeei. Jezici
su vrlo razvijeni sustavi komuniciranja. Ipak rijeei jih jezika nisu
podesne iii dovoljne za opisivanj8 kOlieine, oblika i odnosa tiziCkih
objekata. Pazljivo proueije sliku na kojoJ je prikazan razvodni ventil
Ortogonalni crtez razvodnog ventila za napajanje i reguliranje
razine vode parnog kotla (MOB REY)
c o

LU
Opc':e dimenzije razvodnog ventila
A 3 'It = 82,550 mm
B 2%" ~ 66,675 mm
C 5'!,"=133,350mm
D 3 '/,i' = 82,550 mm
E 2" = 50,800 mm
F 10'12' = 266,700 mm
A.
,
I
o
Slikovili crtez dijelova razvodnog ventila
,.
za napajanje i reguliranje razine vode u
parnom kollu i sliku na kojoj je prostor-
no predocen takav ventil, rasclanjen na
satavne dijelove, a zatim pokusajte sliku
usmeno opisati tako da netko Iko je jos
nije vidio moze precizno zamisliti kako
objekt na sHci izgJeda. To i ne bi bilo
moguee iako bi opis bio na mnogo slra-
nica. Cak. i jednostavan crlez na kojem
je shematski prikazan karakteristican {;-e-
lieni T-profil, bilo bi vrlo tesko opisati ri-
jecima.
I-Z
Crtao Ortogonalni i slikoviti crtez
V
1.1
POjednostavnjeni iii shematski erlez karakleristicnog T-profila
y
c
x---- -----.x
y
Na donJoj slici prikazan je reklamni crtez na kojem je vrlo pojedno-
stavnJ8no predocen radni stroj (glodalica s numerickim upravlja-
njem) u tlocrtu (pogledu odozgo), nacrtu (pogledu sprijeda) i
bokocrtll (ovdje je prikazan pogled zdesna), a istaknute su radne
koordinate x, y, Z, koje su vazne pri odlucivanjll 0 eventualnoj
nabavi, tj. kupnji.
Reklamni crtei glodalice s numerickim upravljanjem
Crt a 0
Vldio
Oetolj
Datum
Bokocrt (pogled zdesna)
radne koordinate
)( 900 mrn
Y ('j,OO mrn
A
&. <50 iTlfi!
ime
2
Nacr! (pogled spri)eda)
Tlocrt (pogled odozgo)
_ .hidceohk'
~ J
dlektricna uljni cirklilacijski
kontrola sistem p===t=="'\
numericka kontrola
klamni cl'tez
1.2
___ -.a
Konstrukcijski - sklopni iii radionickl crtel daje sliku pazljivo pripremljenog, tocno dimenzioniranog I opisanog erteza na prozirnom
papiru, na osnovi kOjeg se izraauju kopije za primjenu u planiranju, proizvodnji, prodaji, servisu itd
3
2
Crtez sastava
dijelova, tzv,
sklopni crlei,
prikazuje ejeli-
nu sastavljenu
ad vise dije-
lova,
RodlOnicki
((Iei
l
[III 11 __
Slikovitim criezom pokusavaju se prikazati predmeti iii objekti
onakvima kakvima ih vidimo Primjena reklamni ertezi, prospektl,
ilustracije u knjigama, upute za montazu, katalozi rezervnlh dije-
lava itd,
2
"'
II
I
~ I
1-'--
I
I
2
Dijelovi u sasta-
vu, tzv, sklopni
ertez
120 ..... '
3
Radionicki crtez prikazuje stvarni trodimenzionalni objekt bez
obzira na to sto se primjenjuje dvodimenzionalna sllka, tj, ortogo-
nalne projekeije, To je digitalni nacin prikazivanJa jer se ne prika-
zuju samo stvarnl obrlsi predmeta nego I njegove dimenzije broj-
cano - ertez bez dimenzija nije dobar tehnicki ertez On je manje
zoran i razumljiv Je samo strutnjaku, ali to je najbolji natin da bi se
jedan predmet iii objekt detaljno prikazao, Primjena: radionicki
ertezi, montazni ertezi, planski erteii, crteii za ponudu i sl.
ZoglovlJe SO soslovnlcom
erto 0
Vigio
Datum Ime
Dijelovi u sastavu, skJopni i radionicki
crtez
3
1.3
Mnoslvo se analognih simbola primjenjuje u svim podrucjima. u
eestovnom, vodenom i zracnom prometu. u elektrolehnic.i, elektro-
niei. SlrOjarstvu, gradevinarstvu, meteorologiji 1 sl Tehnitki se
ertez moze nazvati digitalnim. Simboli prikazuju samo ideju 0
nekoj funkeijl, akeiji iii pojmu: simbol je uvijek poruka kOja zamje-
njuje jednu iii vise r!jeti.
Analogni simboli, aklivnosti, uredaji .. ,
[:; A


z
,
i
i
a
-11111f-
a b
7
-i II
I I
1111-
8
b
C:" \1.10
cp
. Ii ", t. ,,_ \
\ -, . ,.;

1:1
10
.....,
l,1
. "
.:'.:,:; ....
,""
'1"
m

. ! 1
i
iL

I
i c+
b
, ,
f'J

,J
C
......
15
-t><}-
40 20
Gornj8 slike (1-16) prikazuju aktivnosti. pOlmove i uredaje koje smo ispod slike tocno opisali.
Slika __ . = akumulatorska baterija
SJika ... = redukeijski ventil
Slika. = vjezba na konju s hvataljkama
Slika .. , = dvoeilindricni klipni kompresor
Slika. = planiranje i projektiranje
Slika. = dvostruki manometar
Slika __ = zupcasta pumpa
Slika .. = skijanje - spust
Slika ... = dresura konja
Slika ... =, rucna sisaljka: a - klipna
b - krilna
Slika. __ = vakummetar
Slika ___ = fotolaboratorij
Slika ___ = ejektor: a - ulaz medija,
b - usis, C izlaz (\lak)
Slika __ . = vaterpolo
Slika ... = vijcana sisaljka
Slika. = ravni nepovratni ventil
-----------------------,-----,--------------
Crtoo
Vldio
Datum Ime
4
Simboii
I-Z
1.4
Shematski crtez pOJednostavnJen je prikaz sirnbollma za odredene
sastavne dijelove Prirnjena: elektritne instalaclje. cjevovodi. opis
funkci/a. uk/jucivanje (saltan/e), upravljanje, razne tunkCljske
5heme (npr. venti!'1 i protok) itd.
Pojednostavnjen i shematski prikaz cijevnog voda 5 priborom
1 - ogronok
Pri crtanju ci/evnih vodovoda vazno je tocno prikazatl ra5pored cijevi i prlbora. duzine
cijevi i razrnak elemenata cijevnog voda. Zato 5e takve Instalaclje crtaju shematski. a
njlhov pribor simbolima
slavlnu ! p'pac )
Shemat5ki prikaz tokarskog stroia
Hidraulicki ureaaj za ucvrscivanje predmela u celjusti tokarskog stroja
Cr to 0
VldlO
Datum Ime
Shemalski prikaz utvrsCivanja predme-
la u celjusli tokarskog slroja pomOClJ
hidraulickog ureaaja
Shematski crtez
1.5
-------------------------------------------
5
2. Crte - tinnje
Svaka slika - projekeija objekta prikazana je na tehnickom.ertezu
razlititim vrstama j sirinama linija (pojam debljine zamijenili smo
sirinom l!nije). Tako prikazane slike jasne su, a crtez pregledan
Crta se najtesce olovkom iii tusem Jer se tako iuaBeni ertezi jasno
kopira)U.
Radi ar:hiviranja tehnitke dokumentacije na rnikrofilmu, a da bi se'
dobile snimke koje ce omoguciti potrebna uvetavanja, standard iz
1964. zamijenjen je novim koji je 'od 1973. godine obvezatan, Tim
standardom propisane su ove vrste liniia:
SIrOf(8 puna til JfniJ8
o ----,----- 0,70
b '0 ,1 -0,35

uska puna iii limja
Isprekidana iii linile
r
mQX lZ max l, ,
-I r--
d. . ._. . .. - .- 070
5 "j 15 Z I
LiskE' erta - to!;ka III linija

e ______________0,35
slobodnom rukom iii linlja
f . 0,35
Pravi izgled svih sest vrsta linija za Jinijsku skupinu 0,7 prikazan je na gornjoj slici,
Tehnicke crteie treba crtati sirinama linija prema novom standardu, ito:
Primarno (Red 1)
sirina liniie 0,13 ill
----.---- .
, oznaka boje liubieasta
na prrboru
__ __ fO'35m
crvena I bijela zuta
Dok se iDS pnmJenjuje stari pribor za ertanie, umjesto linija reda 1. mOle se ertati linijama reda 2, ito:
Iznimno (Red 2)

--:--_.. I
sirrna Imiie 0,1 0,2 0,3
Ako se erta isti predmet na razlititim formatima papira, onda se
pnmjenJuju sirine linija kao sio je prikazano u donjoj slici.
0,13 fT". _____________ .
0,35 mm a
--, ___ ---w-
0,50 rnm
_O,7 .. o_m_m __ .... -e_
1,4 mm
-4)--8
2,0 mOl
-_._-
Crtao
Vidio
Datum I me
Ijubicas\a
I la
... 0251
-
zuta
Zb'Og bolje preglednosti crteza i zahtjeva' za izradu mikrofilmova
sve vrste linija na jednom crtezu ertaju se u tri stupnja sirine, To
ovisi 0 velicini formata i mjerilu ertanja. Zato su odreBene ove
sirine linija:
o I j Lr':8 (8
Linijske skupine
vrsle
f---------.-------
--_.-
IHllje RED 1 (prioriietno) REO 2 (iznimno)
3 0,25 in 0,35 0,5 0,7 1,0 1,4 0,3 0,5 0,8 1.2
r" 0,13m 0,18 0,25 0,35 0,5 0,7 0,1 0,2 0,3 0,4
v 0,18 tTl

0,25 0,35 0,5 0,7 1,0 0,2 0,3 0,4 0,6
d.
,?5 !!I
0,35 0,5 o} 1,0 1,4 0,3
1
0,5 0,8 1,2
e 0,13 m 0,18 0,25 0,35 0,5 0,7 0,1 0,2 0,3 0,4
;
0,13m 0,18 0,25 0,35 0,5 0,7 0,1 0,2 0,3 0,4
Izrazenije tiskane vrijednosli prioriietne su i Ie cetiri osnovne
linijskA skupine treba primijeniti pri erianju, Dok se jos primjenjuje
stari pribor za crtanje; umjesto linija reda 1 moze se criati linijama
reda 2
Najsirom punom IinijOm u skupini ertaju se vidljivi bridovi i konture
objekala, zavrsetak navoja, simboli za zavarivanje i sl.
Usldm punim linijama erlaju se kotne i pomocne kotne linije,
srafure, pokazne linije, znakovi obrade, dijagonale za oznacivanje
ravnih ploha, mJ8sta previjanja, konture susjednih dijelova pri
prikazlvanju meBusobne veze, zatim navoji itd,
Isprekidanim linijama prikazuju se nevidljivi bridovi i bridovi zaklo-
njeni prozirnirn lflalerijCllulI1, korijena zuba zupcanika,
zupcaste letve i puznog vijka.
Sirokom erta - lockom prikazuJe se tok zamisljenog presjeka' i
oznake duzine pri povrsinskoj iii toplinskoj obradi.
Uskom erta - tockom prikazuje se simetrala (glavna i pomocna),
konture konatno obraBenogobjekta, dodaci la obradu, kontrure
dijEjlova koji leze ispred nacrtanog objekta, ispruieni obliei, gra-
nice posebno prikazanih pojedinosti na drugom mjestu u vecem
mjerilu, granicni poJoiaji poluga, rutica itd.
Linija slobodnom rukom primjenjuje se za prikaZ'ivanje prijeloma i
prekida metala, kamena, izolaeijskih materijala Ie prijeloma drveta
(eiK-cak jinija), presjeka drve!a itd,
Vrste i sirine linija
2.1
6
Pros tarno predodbo predmelo
Lri-r
I , I
I I I
I I
I , I
nocrl

I I
I I

Ilocrt
- t-__
+----
1------
"-r--
r------i
Tehnlcki crlez
predmelo
sirina AS
Formati crteza
A2
Iinija i manji form ali i manji Tormati
0,16 mm JIl!\
mrn
A A
035 mrn A
=
,;
0.5 men
=
0.7 mm
, .0 mm
A-I
i veti

;;
""

-
Crtati tusem valja poslile laganog povlacenja olovkom ovim redom:
Na jednorn tehniekom crtezu mogu se primijeniti tl'i
sirine linija prema odgovarajucoj skupini. Nalcesce
tako kao sto je pokazano na gO-mjoj tabliei.
1. Vitiljive linije - oZllake presjecnih ravnilla, male krugove, velike
krugove, male lukove, vel ike lukoYe, nepraYilne kriyulje, vodo-
raYne linije, okomite linile, kose linije
2. Nevidljive linije - istim redom I<ao u tock! 1.
3. Simetralne linije_
4. Uske linije - linije prijeloma, kotne linije, linije Mature,
5_ Kotne strelice, kotne brojeve ! oznake. speciliene pribilJeske I
opce pribiljeske u zaglavlju i sastavnici.
6. 9kvir crteza.
Na kraju crtei obrezati.
a b
Prirodno je, 2a desnoruke, da rayne linije crtaju kako pokazuJe
slika dolje abc d.
Ako se rad! tako, sledi se vrijeme, a najmanje je vjerojatno da ce se
izostaviti neka linija. Prirodno je da se tusira odozgo prema dolje i
slijeva udesno.
c d
------------------.-------------,,---,----,----
Crtoo
Vi io
Dotum Ime
Skupine linija i primjena
2.2
7
Linija olovke treba bit! u sredlni linije tusa (slika a).
Ispravno
b

'--___:::1
o
linija olovke Ius linija
/
/
... __ ,..Ip_.la.. ___ _
-----L
[c
Pri crtanju spoJa ravnih linija. spOjni dljelovi ne smiju prelaziti
dopustenu granieu niti se nepotpuno spajati (slika b). Kruzniea
mora biti ispravno naertana (slika c). SPOj kruzne i rayne linije treba
c
$-
-$
ostvariti tako da se ne primijeti razlika u sirini osnovne linije na
mjestu spoJa (slika d)
Jasnoca erteza ovisi 0 ispravnom ertanJu isprekidanih linlJa kOje oznacuju nevidljive bridove. Ako su isprekidane linije blizLJ jedna
drugoj.heba ih ertati kao na sliel a. Ako isprekldana jinija sijece punu liniju. treba postupitl kao na sliei b. Kako se isprekidana linija
nastavlja u Istom pravcu na punu IlnilU. pokazuje slika c. Ako Ie isprekidana linlla okomita na punu. dodiruje je slika d: okomlt
prijelaz (nastavak) dviju isprekidanih linila pokazan je na sliei e, f.
t
a b
I
I
I

c
I I
__
d
i f
Nacrtano je ispravno i neispravno rjesenje. Ponistite neispravno rjesenje dvjema prekrizenim crtama
Stozast upust za glavu vijka. na potetku provrta (prikazan isprekidanom linijom) predocen je na sliei g, a stozati zavrsetak u provrtu
sto ga objikuje svrdlo. na sliei h. Na sliei i prikazano je kako 5e kruzne i5prekldane linije nastavljaju na punu kruznu lini}u. Pri
ertanju isprekidanih linija kOle se nastavli3jU preko 14 iii 1.'2 nevldljive kruzniee treba postupiti kao na sliei j, k, I.
9
J
..
I I
Nacrtano je ispravno i neispravno ort090nalno rjesenje. Ponistite neispravno rjesenje dvjema prekrizenim cliama
erta 0
Vidio
Dotum Ime
[illJ
. I [illJ1' I
,,}
"
WJ
- '@J /"1 "" / T "-
I \ .
. . ' ---8)
-----------------
Crtanje punih i isprekidanih
linija
8
2.3
3. Tehnicko pismo
Sve 6esGa pnmJena mikrosnimanja lehnickih crteza radi arhiviranja
i publiciranja uVjelovala je primjenu novog pribora za crtanje i
sablona za opisivanje nazvanih RED 1 (radi prioriteta primjene).
Sablone za opisivanje i pribor za crtanje oznaceni su znakom ill i
rijecju mikronorm", Osim toga, na sablonama za opisivanJe
su simboli u boji koji odgovaraju simbolima na perima
(rapidografima) za pisanje odgovarajuee sirine linije, tj. sirine traga
slova, broieva iznakova,
T-ehnicko pismo uspravno usko ISO 3098/1, DIN 6776, Tip A
r 0 A .. Y
E .ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ

I -:1<;DO,123456789c-
0
[(&7E;;-=+x -:0 -V%)]
Osnovnekarakteristike uspravnog uskog pisma.
el,"
_ .
-1L
::: !T nl/I(
._ (dooati oznaku slandarda)
I to pismo ispisuje se novim priborom za crtanje oznacen ill (RED
1), olovkom iii tusem, slobodnom rukom, pomoGu speCijalnih
sabiona, pisacim strojem iii NC- scriberom. To je ureaaj za pisanje i
crtanje' upravljan mikroprocesorom,
Pri radu novim nacinom p'OtrebQ,o Je manje pribora za crtanje i
opisivanje: postignul je stupnjevil rasl- pad sirina linija u skoko-
vima v2 prema formatima crleza', postizu 5e optimalna rjesenja u
konlra5tu, sirini linija, visini i proporciji sJova, brojeva i znakova -
1310 omogutuje da pri mikrosnimanju i naknadnom uveeanju crtezi
ponovno imaju normalne sirine linija i znakova, pa se eventualno
potrebne izmjene mogu obavili istim priborom za crtanje i sablo-
nama za opisivanje. Osim toga, za oko 1i3 manja je I duzina teksta.
Sve 10 racionalizlra rad, Za crteze kojl nlsu namljenjenl mikrosnl-
manju to je takoaer vrlo vazno.
Za upisivanje u zaglavlja i sastavnice svih formata i za kOliranje
crteza koji nisu predviaenl za umanjenja preporucuje se vislna
pisma h = 3,5 mm.
Za formate A2 i veee, koji su predviaeni za umanjenja, preporu6uje
se visina pisma h 5 mm,
Pri pisanju razlomaka brojnik i nazivnik odvajaju se kosom razlo-
mackom crlom, a pOledinetno i svi zajedno 'Imaju jednaku visinu h,
Razni simboli, znakovi povrsinske hrapavosti (kvalitete povrsine),
znakovi zavarivanja i sl. prilagoBuju se normalnoj visini pisma.
Za owake pogleda, zamisljenog presjel<a i za deta1j, koji se
prikazuju u veeem mjerilu, opisivanje i kOliranje obavlja se pismom
visine veee za jedan stupanj od normalnog (npr. h = 5 mm, ako je
visina normalnog pisma h = 3,5 mm).
Razni indeksi, eksponenti i sl. pisu se pismom manje visine za
jedan stupanj od normalnoga (npr. h = 2,5 mm, ako je visina nor-
malnog pi sma h = 3,5 mm).
Tehnitko pismo uspravno usko DIN 17
Za uspravno i koso tehnicko pismo (normalno, tj. srednj8)
odreaene su visine pisma, sirine iinija, tj, tragova pera za pisanJe i
oznake u boji.
ISO 3098/1
sirina
Tip B Tip A
bOla
DIN 16 DIN 17
m srednje usko
-
mm pismo pismo

---------
crvena 1,8 2,5
- .-
0,25
1
bijela 2,5 3,5
'-'_.'._- ..
0,35 zuta 3,5 5,0
-----1-" _.'--'--- "-
0,5
smeaa 5,0 7,0
0,7
plava 7,0 10,0
1,0
narancasta 10,0 14,0
1,4
zelena 14,0 20,0
-_.
2,0
siva 20,0
Pri pisanju slobodnom rukom tehnickim pismom pOlrebno je
postupiti prema uputama za pisanje pojedinog dijela slova, broja
iii znaka oznacenim na donjoj slici.
Praviln; potezi pri pisanju uspravnim tehnickim pismom
uspravne
linije
slova
kose linije
lijevo
i desno
Rijec film napisana je te-
hnickim pismom jednakog
razmaka izmeau slova.
mijenja se polozaj
olovke i ruke
s
horizontalne
linije
lijevi i desni
zavoji slova
slova
1'/
FI LM
1<"1 rl
Rijec film napisana je le-
hnickim pismorn nejedna-
kog razmaka izmeau slova
ali ulednacenije povrsine
meau siovima,
A3COEGHJKLMNO,PRSTUVWXYZI1 34567o
o
90)o(
abcJdefghijktmnopqrstuvwxyzn
Otisa!( sablonom h = 7 mm

erta 0
Vidio
Datum 1 m e
M-Z
Tehnicko pismo
3.1 ____________________________ m__________ _
9
ABCDE FGHIJKLMNOPQRSTUVWXY Z 0123456789 abcdefghijklmnopqrs tuvwx yz
AAAAt,\tl(EEEEEN66oosuuuUZ 069,+-x:=1 II % %0 OBrvX!71([&'''j)
45!02 56+
0
,2 67:':015 78 -,...... A V vi
{tl}
Od brojnih NC - scribera kOje se danas upotrebljava u zemljama
u kojima masovna i svestrana primjena sve savrsenijih mikroprocesora
poslaje so/ldna podloga robotiziranog privre6ivanjll, upoznat cemo
LlNEX 801.
o
o
o
I)
'" i.., Aoy Aby A b Y A b y A
Aby y
Razni modeli memorije:
Memory - s 1650, 3500 iii 7000 slova u obliku recenice iii sl.
Figure sa 100 do 250 figura iii simbola neke profesije.
Symbol - zamjenjuje funkcije "g" drugima.
Font - s raznim lipovima slova MICROFONT, ISO 3098/1, DIN 1451,
1. UNLESS OTHERWISf
f0'v
RESIST ANCE VALUES
CAPACIT ANCE VALUE
2. TERMINAL NUMBERI
III Z}M
REFERENCE ONL Y REI
OF TERMINALS AND M
IN DIAGRAM BELOW,
3. VOL T AGES MEASUf
EO
COMMON TERMINAL W
0 Z
DIMENSIONS IN BRAC
X K
ARE IN M1LLlMETRES,
Weitergabe sowle Vervlel Uil ti
X xJfV
lage, Verwertung und Mitteilul
gestattet, soweit nleht ausdri
Zuwlederhandlungen verpflieh

ersatz Alle Reehte fur den Fe
oder Gebrauehsmus ter-Eintr al
Odjednom prima do cetiri programa modula, koji sadrze iii niz simbola iii
specijalne programe iii do 7000 slovnih znakova memorite U sChriber je
ugra6en kalkulator za proracune iii kontrolu dirnenzija a rezultali mogu
biti ispisani.
DIN 17, grcka iii Cirilicka slova i sl.
Special - s narucenirn simbolima po zelji klijenla Ij. kupca.
NC - scriber LlNEX 802 ima memoriju 32kb (kilobila) Uz odgovarajuci
program moze se prikljutili na veliki kompjuter,
801 scriber

ABeD FGH
l cd f

ABCDEFGHIJKLMNOPQRST
abed efgh ijklm nopqr 5 tuv wx

- - - vb
[TI[]]
A6SrD,EC1nu
I D----t

0
-
eUnus:i
---,,-------------"-----------------
[rtoo
Vldio
Datum Ime
Zapisi, simboli i ca1ezi
s NC - UNEX 801
10
3.2
Primjenjuje se i eleklronicki upravljacki crtac xJy koji se postavlja
na ertez, a ima memorijU od 16 kb (kilobita), Uredaj je olvoren
prema ertezu, ima normalnu taslaluru i speeijalne znakove za
tehnicko opisivanje i ertanj8 Posjeduje mikrokasete i specijalnu
tastaturll za upravljanj8. Programi se mogu izmjenjivati pomoGu
EPROM-a (to su cipovi - integrirani krugovi - koji omogucuju
upisivanje programa i naknadno brisanje pomo(;u ultravioletnog
svjetla da bi se unio novi zeljeni program). Pri direktnom konstrlli-
ranju smalra se da se dvije trecine vremena trosi za detaljiranje. To
su uglavnom rutine koje se mogu ostvariti na elektronicnom
crtacem sistemu s memorijom i time posliei znalne ustede.
Na donjoj sliei pOjednostavnjeno je predocen KOMBI-PLOTTER 1
formata Ai (uspravni format) pokretljiv preko eijele ertace
povrsine i povezan s kompjuterom koji ima gralicki tablet 2, video-
terminal 3, stampac 4, digitalni ertaci slroj 5 I pomocne memorije-
- d'lskele 6.
3 2 4 6 5 1
Crtoo
Vidio
Datum Ime
Jedan noviji model COMB I-PLOT (Computer Graphik Systeme
GmbH) prikazan je na ovoj fotografiji.
Kombi-plol preuzima posao dimenzioniranj'a i opisivanja erteza,
ispisuje rezultate proracuna, erta dijagrame stalislike, upute i ostali
tekst. Moze posluziti za izradu programa za alatne strojeve s
numerickim uprav!janjem.
Jednako tako moze crtati z:nakove i simbole koji su spremljeni u
memoriju i poziva ih se preko tastature uz pogodnost da se vise
simbola moze medusobno povezati u kompletni ertez.
Kombi-ploter xly, stano plot III
3.3
11
.,-
Instrukcija za vjezbe pisanja tehnickim pismolTI

,
r -L] ___ ' _-=-- _--=_"---_
'F' ...LJ-========_--='-'_--=_----_-_----_'--_--_---._-_-_--_- =_--=-_-_----=--
'E ___ , ___ _--_' -'-----=--===-_"-'_-_--'_:-_...:..:-_'- ------
'H lC-'-, , -", \TTF!
-----r---'-'---'-------,-,----,:-. -,-
'V Y I
'I-v
'1"1 M \/
I
i
I
I
c ..
ri I' i '
i
-----'--,----------------;------,----,,------------
. I
/'
'N _'_" _ ___'___'___ -_-_-=--=\=\ -=-_ -_
,/{7 lr?----r--7---7- ------/-----.- -
'J _J1u- __ ------
'X' X=-, -\\ --.-------- ----------------------1. -----,- ------,------------
'Vr I
---, - .. ---------------
,\ I
'L- -C-, -. ---,-------------, -------'--.,-------,---------------'--
;i -------
'07 n=T) -'-I ---j-----;----\ -'. -
'Q; __ ___ __ __ ___ ____ ____

... ===-----,:-/-,-'
1:;
lV v It , v I II /
-,---------'-, -'-----r----' -
('
'61L (,-;
?-'j'----;---r,--. ---r:;---n-----:--c" -.,: ---, --1.'"',,--------"---- ':f','" ------
) .
J -- ---------
---.------.-_ .. ---.-.. ------r-----.-- ----- ----_.--
H
18:
S
r
r r'
r<
-,---
('I
(' r 1"
"
,-,
; , , ... ' ;
"
)
-'
,J
>
)
JV V 'f f 'I
'S S
(; !'
C
/"
-,--,---
) 0 J
Bez obzira na fantasticne" mogucnosti NC-strojeva buducnost1
Ijude tehnicldh profesija uvijek ce krasiti sposobnost besprijekor,
nog opisivanJa tehnickih i drugih dokumenata pravilnim tehnickim
pismom,
-------_._-----------_._---------"._ ......._----_ .......... .,.-------,
erta 0
Vidio
Datum
------,
Ime
Metodi pisanja velikih
tehnickih slova
12
3.4
--
lnslrukcija za vjezbe pisanja tehhickimpismom
j ]-- ... ---.. - ... ,-
.-- ... -"'---';; ---...
j
... _--_._--- -,------_.,."---------.---

-,-- ._-. __ .. _----------- --_ .. " .. _--- .. ------.. -
fl!TI
-------_._--.-----------, --.------.. _ ---_._- --' -- . __ .-----_._-----
'hi
----.. ---... --- -----."_. -------._--. ," ------_._--------_._-----" .. -_.--_._-----
.. --.-
-----.- --.---- ----------.---.--.--.--- ._-------
frl.-Jl.J.l.Ll_-,'-,I...:'_--,--I . .:..1 -,--',',;,,"_-_-_--'-, '-' -_-_-,-I .:..L __ - '_'_' -,-.,'-'---_--_.
--------_ .. _----- .---- --'---- -------" ,,--"--.-.
\1.'1[---- ..
.- ,- ----- ._--=====
--".--,--_._,------
/
i' ,
----,,------_.---------


___ __ ___ __ ____ __ __ __ ______
'f} TI I)
.. ,- -- .... ' . ....,.....
( ! ..
'I} n--==-t-
.. .. --:=.=.::----::-:::----. '.------_.-. -.

q ---------:-,-: -
'Ql1r
---'VJ-"-::'-
"I
, )
J
. 1-----'
, \
-------,.,.------
S :s='S3


! j I [ --
, I
I' ,
1-1
...., .... '
V 'yVA (FlfR ZZii/j
Osnovne vjestine pisanja tehnickim pismom postizu se poslije
uspjesno obavljenih osnovnih vjeibL Pr'I pisanju lehnitkim pis mom
na svim radnim listama korisno je nacrtati okomite uske rayne
linije, Tekst za pisanje izmedu usporednica - paralera odredite
sami, Prema potrebi vl8zbe S8 mogu nastaviti.
---------,-----,--------
Datum
Crt 00
Vidio
Ime
etodika pisanja malih
tehnickih slova
13
3.5
Instrukcija za vjezbe pisanja brojeva
"l r r--:\T
3:->r-' .. -----:------------..
__ . ___ _
'5 ---:-.. .. ... :-.-----... ------- .. -_ ..
J7 T---7 -7-",/- .. -. -.- - ---,---,-"'--. --
-
'9
1
g- ":---c;' -.---.-- --
1[0=--- ..
Brojevi h = 5 mm
Alfanumeritki zapisi i oznake h = 7 mm
Alfanumeritki zapisi i oznake h = 5 mm
Alfanumerlcki zapisi i oznake h = 3,5 mm
Alfanumericki zapisi i oznake h = 2,5 mm
--------------------
Datum Ime
;\
..... )
Brojevi, aU:anumericki zapisi
i oznake
erta 0
Vldio

14
M-Z
3.6
4. Formati, zaglavlja, mjerila
Formati papira reda A primjenjuju se za sve tehnicke crteze, za
tiskane skice s kotama, tlskane crteze. listove standarda i razne
Mogu se upotrebljavati uzduzno iii poprecno.
Za crtanje dugackih objekata dopusta se upotreba produzenog
formata sastavljenog od jednakih iii susjednih formata. obrasce.
AO = 2 Al
~
1189 X 841
A2 = 2A3
~
X 420
POjedinacne predmete, razne sklopove i Wave ob-
jekte prikazulemo tehnickim crtezom na odrede-
nom tormatu papira. Standardom propisano je da
primjenjuju formati reda A, pocevsi od AO do A6
je najveci a A6 najmanji format. Manji formati
se prepolovljivanjem veceg formata.
Norrnalni polozaj zaglavlja,
odnosno sastavnice.
Ucrtavanje okvira crteza nije obvezatno.
Crto 0
Vidio
Datum
A3 = 2M
~
LI20 X 297
Na formatima A3, A4 i A5
ostavlja se s lijeve strane
slobodno polje od 20 mm
radi ulaganja crteza u
mapu.
Ime
--------------------
i
">
rv
OJ .
rv G.l
N 0
ro 'c
'N >
o rv
-1i)
o rv
Q(j)
'c 0
- c
rv (j)
E 0
~ C
0'0
Z 0
AI. =ZA5
~
297 x 210
-0
o
. ~
">
rv
OJ
rv
N
Oro 0>
'N C,)
.2 'c
0>
Qrv
.- ~
C (f)
roo
Ec
~ (f)
o 0
ZC
Forrnati papira za tehnicke crteze
15
A6
148 x 105
A6
148 X 105
4.1
>
'"
0
'" c:
0

'" N
0
"-
,:,t:
'" "0
'" c..
</)
Ovdje je prikazano nepopunjeno normalno iii povecano zaglavlje
za tor mate crteza A4 - AO.
Okvir zaglavlja crta se Ilnijom sirine 0.7. glavna polja 0.35. a os\ale
linije 0,18.
Zaglavlje je pripremljeno za upisivanje brzim stampaclm iii pisacim
strojem. Za svaki znak odreden je pravokutnlk a x b (dimenzije su
kotirane).
_ .. - ....

X II b
-
-30
-'
X 17
C!
X .b
....
....
-Ix
r
d
..... - 41A
rX-
a . IT.
-:t ;---...
-
... -_ ..- .. --
40-
G
_.---. .... .- .
- - t"Q
-
'1 11/.
-
.
1 I (
7
- ..
Cl
_ .. 250' X 3 b
-:t
.. ...
- .
.. _ .
..
14 b o b 0
1
jb -
'u
<.ri

..- .- " .. -
I

--.-.
-- -- -
._-"' -
.5
-
4b
.. - .. . -. .. -
E 0
Sir.
X
.8 .. :i=
I
.. ----
,.(f) Cl... ('.J
R"
- - - - .. .-.- r--
I
(Y) 1..0 X

_ ..
-.
""- ""- Cl
....


b
.- .. ... .-
3
b
-:t -r 0)
5:;"'"
x
0
- --- -
_ ..
..
c
i
Vl
0
I, o 1)( I It Q.
!o- I I I
I
IQ x II Q x
I Ii
a!b

stampoc

2.54 b
L
OX 3 box 3 b -..JJi
zo normoino zogloviJe 72b = 187.2 PISOCI stroJ 2.60 I

zo uvecono zoglovlje = 259.2
Primjer zaglavlja sa sastavnicom koje upotreb!java ISKRA iz Kranja ..
Dopustni odstopi
za netolerirane mere
kosov
I
predmet
obdelava
V
ka dmirano
gradivo
C.0445
risal
4.V1. 83.
oznaka
Q)
konst.
.D
dne
E
<Ii
kontr.
E
podpis
<Ii
C.
VI
medlo predmet
Pokrov
1 : 1
izdelek
fiLTER
Dotum Ime
filtra
I
Hrapavost
povrSin
poz. I
gradivo
...
koda
I
opomba
st.. listov
B
list !it.
Z
."- [jJ
RANJ
ELEKTRONIKA .. HORJUL
koda 21 313 425
arh. st.
Crtoo
Vidio
Zaglavlje za radionicki
4.2
16
Cl
o
D...
Cl
c:
o
u
is
Nepopunjeni obrazac konslrukciiskog dokumenla formata A4
II
V
Ln
4 T 3 I Z I 1 ~
~
Svaki tehnicki crtei: mora imati zaglavlje kOje sluti za
upisivanje osnovnih podataka potrebnih za identifika-
ciju i upotrebljavanje crtela.
I
Zaglavlje se smjesta u donji desni dio crtela.
0
I
Pri popunjavanju rubrika u zaglavlju i sastavrtici obvezatno je da se u rubriku materijal upise
oznaka prema standardu za one materijale za kOje posloji takva oznaka; u rubriku stand
upisuje se ime i potpis osobe odgovorne za uskladivanje ucrtanih podataka sa standardima.
Prazne rubrike popunjava svako poduzece prema vlastitim potrebama. Sve izmjene na crtezu
potrebno je prikazati tabelarno prema uzorku tablice u zaglavlju.
'--
U krugovima obiljezena su polja u koja se upisu}u odgovarajuci podaci.
U potje Upisuje 5e
1 Izmjena
2 i 3 Datum i pot pis obradivaca dokurnenta (odgovor-
(
na osoba za konstrukciju i podatke u zaglavlju i
I sastavnici)
4 Naziv, oblik i velicina (ne prema konacnoj namje-
I
I
ni nego prema standardu)
5 Radna organizaciJa
6 Oznaka dokumenta - proizvodata iii vlasnika do-
kumenta
r-
7 Redni broj lista dokumenta i ukupan broj listova
dokumenta (npr. projekta)
8 Oznaka predmeta predocenog dokumentom (kla- r--
sifikacija)
0)
98 Izvorni dokument
('.J
9b Zamjena za. , .
t>-
8,
10 Pripadnost sklopu, veza s odvo}enom sastavni-
K
r--
com, siandardom, toieranci}om (nastavak polja 7)
CO
('.J
11 Tolerancija slobodnih mjera
12 Oznake razreda (klase) iii stupnja (kvalitete) po-
vrsinske hrapavosti koji nisu oznaceni na pred-
metu
13 Glavno mjerilo
14 Neto - masa (kg/Kom) prikazanog izratka
-
15 Oznaka sirovine, oblika poJuproizvoda, standar-
da; broj modeta odljevka, otkovka i sl.
Dodatak osnovnom zaglav-
Iju prema potrebi proizvo-
aaca iii korisnika proiz-
voda.
A Na gornju liniju moze se
prikljutiti pomocna sastav-
nica koja obuhvaca i stan-
dardne dijelove i ostale di-
/ jelove kOJi se ne crtajU a
pripadaju crtezu, t). naerta-
nom sklopu.
=J
r
! - q ~ ~
(@ @

-r ,4,-
@ ~ ,
"
--
:(2)
~
(f)
(fr-

-
@
-K7)
ftri\
\ 8/
I
\, lJJ I \, JJ
r
1\ Ln
-
17,8 187, 2 5
' ... '"
210
-
'"
" -
--------
------------,-------------
Crt a 0
o
Datum Ime
Obrazac konstrukcijskog dokumenta
4.3
17
Crtezirna se predocuju predrneti
razlicilih velicina.
Na radionickirn crtezirna najcesce
5U predmeti prikazani u naravnoj
velicini 1 . 1.
Vece predmete crtamo umanJena,
a manje uvecana.
U tehnickoj praksi predmete cesta
ne mazemo prikazati u naravnoj
velicini M 1 : 1, pa se crta u uveca-
nom iii uman/enom mjerilu.
Za umanjenja standardom su
odredena ova mierila:
-1:2,51:201:200
(1: 2)
15 150 1500
Valjkasta cahura nacrtana u rnjeri-
lu (omjeru) 2 : 1 I
21
Datum Ime
Mjerilo S8 oznacuje rijecju Mjeri-
la, skracenicom M iii samo
brojkarna.
MJerilo 1 1
iii
M 11 1 'I
10
1.100
1 .1000
Za uvetanja standardom su
odrecena ova mierila:
7 ..
'."' ,- 1
J 10
Ako na istam crtezu postoji vise
mjerila, glQvno sc mjcrilo oznacu-
je vecirn, a oslala manjim brojevi
ma. Manje brojeve mjerila treba
ponavna ispisati Iwd odgovara-
jute projekcije. Za predmete uz
koje u crtezu nije navedeno mjeri-
10 vrijedi glavno rnjerilo.
Crtao
Vidio
MjerUa, omjeri, razmjeri
4.4
18
Broj mjere na crtezu - (kola) oznacuje uvijek slvarnu mjeru predmeta izrade. Na tehnickim crlezima u slrojarstvu sve mjere (kote)
predmeta daju se u milimelrima.
Mjerilo 1


..
..
znaci
Pri ertanju koristi se mjerilo za
povecanje
,
predmet
rada
normaina velicina
y
sli'Ka, crtez rada
smanjenje
,
siika, crtet rada
prOjekcija. 0
slika, erlez
...------.
I : 1..-..--....-1 ------l
projekeija, 0 predmet
CJ:CJ
projekcija, 0 predmet
CJ:CJ
..
.. ..
..
..
.. ..
Zadafak
1. Ukrug ispod rijet; "povecanje, normaina velicina, "sm.a-
njenje ucrtajte cidgovarajuci 2nak za jednakost (.;.); veeiod
. (, manji od ).
2. iJ osnovni iii tipicni primjer brojevima
3. Nalinijah-)'" 'f)apisite 'jos dva primjera mjerila prema logic nom
'redunijefila.zi3 povecanje odnosno umanjenje,
4, Ispunite donju tablicu,
Predmet rada ima mjeru I/IIIIIII-
150 34 9 80 318 625
!V!
'?1
: 1 ......
I
(-
Ta mjera erta se
......
M 1: 2,5
na ertezu.
1: 5
'5. Odredite m)erilanacrtanih mjera - dimenzija,
M
M
M
M
M
Dot UIll
erta 0
Vldio
. 100
------
30
725

215

2800

I III e
z
Mjerila, omjeri, razmjeri
- zadaci-
4.5

19
5. Osnovne geometrijske konstrukcije
Grafreko rjesenje konstrukcijskih problema i toenost konstrukci)e
svakako je vazan zadatak tehnickog crtanja. Tocnost je relativna
Naprimjer trodioba (trisekci)a) kuta ne maze se tocno izvesti
ravnatom i sestarom. Za rjesenje tog problema ravnalom i sestarom
postoje mnoge konstrukcije (vise od 100), ali za sve se moze
jednostavnom atgebarskom analrzom pokazati da su same pri-
blizne, tl. ne daju teoretski tocno fjesenje. Slicno je i s konstrukci-
jom pravilnog sedmerokutnika iii deveterOkutnika ako je poznat
polumj8r kruznice itd.
lone konstrukcije za koje se moze teoretski pokazali da se daju tocno
izvesti odredenim priborom za crtanje (naprimjer ravnalom r
sestarom) samo su vise iii manle toene. sto zavisi od mnogih
einilaca: 0 nasol spretnosti pri crtanju. ostrini vida, toenosti pri-
bora, kvaliteti papira, zasiljenosti olovke itd. Mozemo reci da su sve
konstrukCi)e (ps i one ho)e se teoretski mogu tocno izvesti) samo
pribJizno locne,
Jednostavnost same konstrukcije jest jedan od vaznih cinilaca kOji
utjeee na toenost konslrukcije. Sio )e konstrukcija jednostavnija
(uz iste ostale cinioce kOji uljecu na 10tr:lOst konstrukcije), bit ce
tocni)a.
U doba nastanka os nova euklidske geomelrije (VI-III sl. p. fl. e.)
grcki geometri mnogo su se bavill rjesavanjem geometrijskih pro-
blema konstrukci)skim putem Iz tog razdob1la potjece shvacanje
da je neki geomelrijski problem uspjesno rijesen konstrukci)ski
samo ako su prr izvodenju konslrukcije upolrijebljeni )edino i
Tocka, pravac, zraka-polupravac i duzina
Paralelni i okomiti pravci, kvadratna mreza linija, krivulja
Vrsle kutova
" 90" z n a k ~ .. -----"
\ za pravi kut ' ...... .
-. , . ,< .
iskljucivo sestar i ravnalo. I dan as se u elementarnol geometriji
geometri)skom konstrukcijom naziva samo ona kOje Ie izvedena
jedino i iskljucivo pomo(;u sestara i ravnala
Geometrilskim konstrul<cijama bavilr su se i matematicari stare
Grcke Pitagora. Hipokrat, Arhimed, Apolonile i dr. Tradicija nji-
hove eJementarne konstrukcije odrzaJa se do danas u skolskim
tecajevima geometrije. Upravo su Grci prvi pocelr upotrebljavalr i
druge instrumente.
Platon fjesava problem udvoslrucenl8 kocke pomocu dvaju pravokut-
nih ravnala, Leonardo da Vinci ispituje konslrukcije pomocu ravnala
i sestara konstanlnog otvora itd.
Za izvodenle geometrijskih konstrukcija upotrebljava se i dvo-
strano ravnalo, pravi kut, par pravih kul,ova. kutomjeri, krivuljari i
drugo.
Pokazalo se da se problem Irodrobe kuta. a r dijeljenje kruga na 7,
9, 11, 13, 14 jednakih di)elova ne moze izvesti samo linearnom
konstrukcijom i konstrukcijom kvadratnog kori)ena i da zbog toga
ostajL! uzaludni svi pokusaji rjesavanla lih problema geometrijskim
putem
U takvrm slucajevima primjenjuju se priblizrre konstrukci)e koje
zadovoljavaju potrebe tehnicke prakse.
Mi cemo ovdje opisati samo one osnovne geometrijske konstruk-
cije kOje mogu korisno posluzili upravo za prakticne polrebe i koje
u obrazovanju za prvo zanimanje ne treba mimoici
Sve konstrukcije izvedene klasicnim nacinom rjesrli smo i pomocu
eleklronickog racunala, na ploteru Roland DG 990, sa racunarom PCI
AT, pomoGu kartice EGA (rezolucija 640 350, 16 boja), program
AUTOCAD V 10.0
hOrlZonlo[no crlo
( lin I J 0
\ . 0
!yP- .................. '
'\
o
-=,
w
o
c
'" ~
L,
CL
>
o siJjasti o pravi 0 tupi ispruzeni 0 izboceni puni
Crtoo
Vidio
Datum Ime
Uvod
5.1
20
Vrste trokuta
o snov ICO
k 0 jet 0
Pravokutan
raznostraniean
tupokutan
raznostranlcan
jednakost rani can Jednakokracan Pitagorin poucak
Vrste cetverokula
paralelogrami
Deltoid

Trapez
a,
[J [;J
kvadrat pravokutnik romb
Vrste mnogokuta
jed nakostranican
trokut
kvad rat peterokut
Krug, kruznica i pojmovi vezani za njih
opseg kruga-kruznice =
promjer x 3,14 = drr = 2r;r
Kruinica
opseg 0 = dJf = 2m
d'Jf _
povrsina A = 4- = r'iT
0785
4 '
Kruzni luk
I za (). = 1

360
dJfl
360
0
opcenito za 0
Kruini isjecak
za a = 1
d'n l'
A=----
4 360'
opcenito za 0
d?l[(1 r
2
Jt({
A=---=--
4 .360 360
Ir
A=-
2

A=---
360
0
romboid jednakokracan trapez deltoid
povrslna A h
2
povrsina A =
2
sesterokut sedmerokut
8 str. = osmerokut
9 sIr. = deveterokul
10 sIr. = deselerokul
12 sir. = dvanaesterokut
n sIr. = n-terokut
kruzni
isjecak a
koncentricne
kruinlce
@

Kruznl odsjecak h tl2 isjecak kruznog
vijenca
ekscentricne
kruznlce
Kruini odsjecak
o tl2 . u
Sin - = - "'" t = 2r Sin -
2 r 2
(). r-h ( C1)
cos - = --.". h = r 1-cos-
2 r 2
h = 2r sin'.5!:.
4
Ir- t (r-h)
A=-.... -_
2 '
rna
O
1=--'
360
0
'
I
r=-----
o
2sin "2
Kruzni vijenac
1-'--
, IT...,,, 2 2
i f;, = -4 (d'- df) = Jf (r - I',)
Isjecak kruznog vijenca
A = .!! __
2 2
1
= 2" (I + I,) (r- r,)
A = r
2
n:o.
0
_ r bta
O
360
0
360
0

jT(J." 2
I A = 360-;-' (I" - r
,
)
I _
,-----------,-------------------------------------------------------------
Dotum Ime
Osnovni geometrijski pojmovi
5.2
Crto 0
Vi 10
21
Konstruiranje simetrale duzine
A B
o
zadano
Konstruiranje simetrale kuta
b
a
zadano
A
1. faza
b
0
Q.
0 0
1, faza
Konstruiranje okomice na pravac iz tocke izvan pravca
N N
zadano
1, faza
B A
o
A
B A
2. faza
i
)1
i
4
.... 2]/

.' .... :.::

t
rjesenje
a =70rnm.
b
a o a
2. iaza rjesenje
N
N
2, faza
A
I
B
,
Y
M
rjesenje
KonstruirajteokomicU na pravacizto6ke N udaljene odpravca 50 mm,
Konstruiranje okomice u zadanoj tocki pravca, konstrukcija pravog kula
-0
A
Crt 0 0
1, taza
Datum Ime
A N 8
2, faza
M
A N B
rjesenje a
Simetrale i okomice
5.3
22
B
Konstruiranje usporednice - paralele kroz zadanu tocku
IT II All
. .:::" T
zadano


A B
taza
Dijeljenje duzine
zadano
:c
A B
1 faza
Dijeljenje duzine u omjeru 1: 2 : 3
Dijeljenje duzine u omjeru n : m
A
[rto 0
Vldio
zadano
Datum
B
Ime
T _

\V

T K

po ro \.

A B A B
2. taza 3. faza rJesenje
KDnstruirajte paralelu s pravcemzadanomtockprn M udaJjenu 45 mrn od pravca
A
rjesenje a fjeSenje b
o ABC 0
d>< :.1 I
/
- - ..
AS BC: CD '" ;'
Z : 4 6 rjesenje /
'r--.../
3
B
A B A
L
1. taza 2. faza
T 5
M-Z
Dijeljenje duzine
5.4
23
Konslruiranje kosokutnog trolwla
ako su poznale sve Iri slranice
zadano
B
a c
A b c
A
c
8
2. faza c
a
A
c
B A
c
B
Kosokutnilrokut
Konstruirajle trokut zadanih stranica a = 64 mm, b = 75 mm, C = 80 mm.
P
ovrsina A c 2'2.. h
2 ' h ' C
opseg 0 = a + b + c
Konstruiranje pravokulnog lrokula aka je poznata hipolenuza i kaleta

L
A
c
B A
c
______________ zadano
2. taza
B a C
8
1 ----.'. ---... ------
A = 4 Vo (0-2a) (0- 2b) (0- 2cl
Talesov poutak
2" + 211 = 180"
u. + :::: 90
c
o
p. '
f'
Konstruirajte pravokutnitrokutna osnovi zad.ane hipotenuze c '" .1.20 mmi straniqe a=56 mm,
Pravokutni trokut Pita gorin poutak (leo rem)
4ACB=90"; <tACD=90'-,,; 4DCB-90'-(90'-,,)=(( a'+b'=ciP+q); c=p+q; a
2
+b'=c'
a p, b_o,_. h P
tanges (tg) = _kateta nasuprot kutl!.
kat eta uz kut
C = -03- a cp C -- b = b - Co, q = li- = h' = pq
sinus (sin) = kutu
Ipotenuza
cotan es (ctg) = .
g kateta nasuprot kU,tu
eil = ab; a' + b' = cp + cq
Konstruiranje trokuiu opisane kruznice
c c
A zadano 8 A 1. taza B
A C
Konstruirajle .srediste i nacrtajte opisanu kruinicu trokuta .AS '= 90 mm, AC= 70mm,BC "= 60 mm.

Kosokutni trokut Poucak 0 sinusima Poucak 0 kosinusima
a: be::.:::. sin (I sin I). Sin ': __ . __ ..____.. _ .. __
a = V'b' + c' 2bc COS ((
Konstruiranje trolmtu
upisane kruznice
zadarlO,
B B
---- ----- a2 f c:?_b2
b = \! a' + c' .- 2ae cos il = cos I'; = - .. - 28C-- .-
a' + b' - c'
c = Va' + b' - 2ab cos y => cos -y =
B
Pravokutni trokut
A =
2
AD = BD
BE = CE
AC = 2 DE
B
----'l E
.x
--J
/
\)\)\\1 /

/'
V
A 1. raza C A 2. taza C A' rjesenje c
KOflsiWirajte sredisteAnacrfajteupisanu kniznicu bilo kojeliJ trokuta
----------------------------------------------,.-
Crt 00
Vidio
Datum Ime
'--- -------
M-Z
Trokut
5.5

24
a
Konstruiranje kvadrata ako je poznata stranica
C
zadano
a
1 faza
A
a
0---____ -<
8
a
2. laza
A
A
o
B
Kvadral (poznala stranica)
o 4a; i' = a'; e = a'/;"'; 1/2 = 1.414; e = 1.414 a
Konstruiranje kvadrata ako je poznata dijagonala
R) ""
8
c
A
a
3.laza
c
a
B A
a
B
rjesenje
KonstruIYi;ijie'
Kvadral (poznata dijagonala)
A
= a = ey-i. \'2" 1 0707 a 0,707 e
2'
o o
1'\" ____
o
a

C C
"\ ,-.---;'-'.,.
iJ \ C
s l \\0
A
zadano 1.laza
A
V
I (\ .:
/ 0;' r ,a
't.
rjesenje a"
Konstruiranje pravilnog peterokuta upisanog u kruznicu
1.laza
Pravilni peterokut
= il/s
r-- ,0-
i ..
........ _---........ - ... -_ ... -.. _ ..
r 1'--'---,-----:
as =;;- V 4 + 5 .. 2 \'5 + 1 ".'
\
.1
I
A

..

...
/ . r 12 .
5 r is ... 1
Z 1

2. taza
as 2U\/5 ..
360
0
360
0
72
n 5
A = 5( a
2
Q
)
a
2
' ."--"'''''''---:'
A=4V25+10VS
A =
8
A = 5("1/5 - 2\,g
A
Koristruirajte peter6kut
Forlnule za pravilne poligone dane su na osnovi:
a = 2VFl; = 2R sin!:. = 2otg!:'
, 2' 2
1 c( 1 . 1 (J
A = - n ao = no'tg- = - nR' Sin (1 = - n a'clg -
2" 2 2 4 2
npr. t9!:. = Ig 72 = 0,726542 = 1/5- 2\15
2
a stranica; g = polumjer upisane kruznice
n brol stranica: R = polumjer opisane kruznice
Konstruiranje pravilnog peterokuta aka je poznata stranica

A 0 Q B
zadano
1.laza
Crto 0
VI 10
Dotum
3/2.laza
K
Ime
E/:/' -"""\/C
.\.. I. ),
\ ' /1
. " -,
\" /,7

./ a ',,-
-( I \
/ 5 , 6
K . rjese je a '"
Konsjruir'ajlepetcikrallu zlIijezdu u luuzhicu promjera 150 mm
M-Z
Kvadrat, peter'okut
5.6
25
Konstruiranje pravilnog sesterokuta upisanog u zadanu kruznicu 2. taza
F 1. taza

/. \
F .___1-__....
(I
A
---;0
/

B
Pravilni seslerokul

I
3a' /- 3r' I - .- I s =
A=-\3 20'\13
L 2. ___ 2 __ ._. __ ______ . .J e
s = 0,866 e
e = 1.155 s
rjesenje
1
'-( e-j" /'3 e 1-
s= \ e' -"2 \ T e' "2 V3 ,
Konstruiranje pravilnog sesterokuta ako mu je zadana slranica
Konstruirajte pravilan sesterokutstrahice a':' 50 mm.
e = (j)
.' ....
"d,M 0 C

\0
1
A 0 B
1 taza
e s

2 4
A
Q
2, taza
A = 1,1555 s' = 0,8665'

e=064ge'
4' ,
.....
A
= _eV3.
2 4
Q
B
3. taza
s = I :V3' = -.:..
2 'V3 2
Priblizna konslrukcija sedmerokuta upisanog u zadanu kruznicu
A
K
M
1. taza
_
N

2. taza
Pravilni sedmerokul
c
K6nstruirajte sedmerokut u kruznicupwrrijera 10.0 mm.
ao 360'
o 7a: A =. 7
2
: ,,- -7--' = 51,43'; ,,= 51"25'48"
KOl1slruiranje osmerokula
G
A
Crt a 0
Vidio
B
Datum
o
H
Pravilni osmerokut
A = 2a' (V;-:;:J )
0=8a: A=8 a
2
\?; =2V3-2j2
A = 2r'V2: A = 80' (V2 -1):
360'
= -8- = 45'
KonstrUirajte pravilan osmer6kulukruznicuprornjera1 :1Omm:
Ime
Sesterokut, sedmerokut, osmerokut
M--Z
5.7
26
A

I "
Konstruiranje
deveterokuto
o

zadano N
A
,5

" /'
3. faza "'.
Praviln; deveterokut
0= 9a:
L
2 '
360"
a = --- = 40
9
K
Kbn sl ru i rajteoeveterokuttl r<i45rnpi'. Pravilni deseterokut
o = lOa' a = (VS- - 1) = 12- V'25 - 10 vi-
. 2 5
A=
2 e'
deseterokuta upisanog u kruznicu
A = 5a' Vs + 2 v'S = ViO - 2 vb = 20' -/25-= 10 y:;f = .. = 36'
2 4 - '10
I

o
A

/ I '"
/' '"
\
\
2. faza E
+---;
I /
G E G
3. taza F
Konstruirajle ukrUZiJ!CU polumjera 60 mm.
B
Priblii:no konstruiranje nekih mnogokuta
upisanih u kruznicu
FCi"e cdanjil
1 Konstrurra 58 tocka E.
2. KOllstl'UiraJu se locke F. G.
3. se tocka M.
4. KOllstrurra se lui, CH.
cd stranica trokuta
BC stranica kvadrata
CH
CF
G1
m
OH
(a
3
)
(a.)
(as)
(as)
(a,)
(aa)
(a,o)
Napomena
Stran'rca sedmerOkuta
priblizno J8 jednaka 1/2
stranice trokuta.
F1
BG
OT
OJ
AH
stranica pelerokuta
stranica sesterokuta
stranica sedmerokuta
stranica osmerokuta
stranica deseterokuta
slranica jedanaesterokuta
stranica dvanaesterokuta
stranica cetrnaesterokuta
stranica petnaesterokuta
stranica sesnaesterokuta
11;:1
(a,s)

Crtoo
Vi 10
Datum Ime
M-Z
Deveterokut, deseterokut, n-terokuti
5.8
27
Nomogrami za graficko racunanje
_. ____ ...___ ._--,- 2Q
19
18
17
16
15
J(
13
/
o
c
c
Zbrajanje iii adicija
Ispod crteza nomograma naznacena je racunska radnja opcim broje-
vima a, b, c, i jedan primjer koji smo rijesili graficki (crvena linija ..
Odbijanje iii suptrakcija
-. &. ,-. b <::
u svakom nomogramu).
so II. /IT I:
70 / '
60 /
50 / '
u ..
40
/;;' /
b
-7
o
A
I

;,'> / )/ //1'.,."
20 ///////
/
/ /
10/ / / / /
/9 / // // . /
/' 8//
$7/' / ,/'/
?? 6 ,/'
/////5 /////,/
/1/// ,/
,0. .... , 4
/1 'l/ / //
/11 /'-/ // 3
if?//' ,/ ,,'
// ,///. ---
J.
' /.' 1 -/
'/


1 '. ____ ._. __ " .".
Datum Ime
Crta 0
VldlO
----------------
b
2
'\
\
0,9
\
. 3
\
0,8
0,7 \ .
,/
y
0:6" '.
0.5
./ \
\
('. (j //
0,4
,.

0,3
/
a
\, /'
0)
B./
'-_______
---------- -
c
Dijeljenje ill divizija
a: b c
2._ . nostikoje odgova-
C{a.ju;grati
c
ko,lj1dcitanjt(zade,tka.kQjega isle sami postavili. .
: ....... -.}},.,... . "-," , ..... -," . .
mjer grafickog racunanja
- nomogrami
5.9
28
6. Konstruiranje kruznih prijelaza - konture
Konstruiranje pravokulnog kruznog prijelaza
5
zadano
1-'::"
1\
J"
2. taza
Konstruiranje ostrokulnog kruznog prijelaza
zadano
1. taza
parol \

/
parol

2. faza
Konstruiranje tupokutnog kruinog prijelaza
1 taza
A
2. faza
A
3. faza
A
3. faza
Konstruiranje prijelaza konveksnog kruinog luka R, preko konveksnog luka R2 u pravac
zadano
-

0,
TIoral
0,
A
1. faza 2. taza 3. faza
Datum Ime
---
rjesenje
rjesenje
. . .... /: ;.p,,-.!.: '
r .
rjesenje
B
rjesenje
M
Crt 00
Vidio
Konkavni kruzni prijelazi
6.1
29
Konslruiranje prijelaza konkallnog kruznog luka R, preko konveksnog luka R, u pravac
O ' ~
zadano
A
1. taza 2. faza 3. faza
Konstruiranje prijelaza konveksnog kruznog l,uka R" preko konkavnog luka R, u pravac
1. faza 2. faza
Konstruiranje kruznog prijelaza paralelnih Iinija
X
B
0,
'zadano
1. faza
A
2. faza
Konstruiranje prijelaza konveksnih lukova R, i R2 u konkavni luk R,
0,
zadano 1. faza
3. taza
2. taza
rjesenje
rjesenje
rjesenje
0,
rjesenje
._----------,---------------,-----,------
Dotum Ime
M
Cr too Konkavno-I<onveksni kruzni prijelazi
Vidlo
6.2
30
Konstruiranje prijelaza konveksnih kruznih lukova R, i R, preko konveksnog luka R3

r:: r::
8
/0/
\
#,>'-\
I
... \

(/' \ ec:
!
0,
D'l


\
I ...... ________ \
)
-"'- t?, r-
r'-,).(
--< "\
-----7 i
Xj
R)
.-/
1 'OJ
r, / OJ
/ OJ
\' /
/

Q:"
r-!
'(,
\L

X
'><{
\

," ?J

"V.-'

zadano 1. faza 2. faza 3. faza
rjesenje
Konstruiranje prijelaza Iwnveksnog luka R, i konkavnog luka R, u konveksni kruini luk R3
R
J
0/
f
(
,------ 0,
-?- OJ
'r-d
oi"
>--
Q:"
'\

01 0;
zadano 1. faza 2. faza 3. faza
rjesenje
Konstruiranje dodirnih totaka kruznica kod tTi tarna (frikcijska) kotaca
zadano 1. faza 2. faza
rjesenje
Dotum Ime M
Kombinirani kruzni prijelazi
6.3
Crtoo
Vldio

31
KonSIruiranje tangentne kruznice polumjera R, l,1a konkavni luk R, i kruznicu R2
- ~ : " : - - - - - ~ O ,
zadano 2. taza rjesenJe
Konstruiranje prijelaznih toe aka olvorenog remenskog prijenosa
1. taza 2. taza 3. faza rJesenje
Konstruiranje prijelaznih toeaka kriinog (ukrstenog) remenskog prijenosa
1. taza
2. taza 3. taza rjesenje
~ - - - - - ' - ' - - - - - " - - - - - - - " " - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Crtao
Vidio
Datum Ime
M
Tangencijalni kruzni prijelazi
6.4
32
5
2
Zadaiak
Konsiruiiajte tock.ekruznih prijelaza zadataka
1 - 1'4 u mjeriiu 1: 1tako da ostanu vidljive sVe
pomo6ne linijepri konstruiranju.
6
60
7
~ _______ . __ .. _1
C)
Ln
10
13
[rtoo
Vidio
Dotum
-J
~ ~ I
-1----------1
11
Ime
C)
C)
Konstruiranje kruznih prijelaza
- zadaci-
33
8
z
6.5
Crt a 0
Vidlo
Datum
3
90
Ime
n
i"l
Ln
5
1
lS 7
107
Osnovni primjeri primjene zakrjvljenih kontura, Prj cr-
tanju u odabranom mjerilu neka ostanu vidljive sve
pomocne linije za konstrukcije tocaka prijelaza,
Pre ek /J,-A
z
Crtanje predmeta
zakrivljenih kontura
6.6
34
=
=
o
en
=
0:0
7. Ravninske krivulje
Krivulja se moze definirati (zadati):
a) Kao .presjecnica ravnine s plohom.
b) Kao skup toe aka koje zadovoljavaju dano svojstvo.
c) Kao putanja locke I<oja se giba po odredenom zakonu (kine-
ticki).
d) Povezivanjem projektivno pridruzenih elemenata.
e) Zadavanjem svojih diferencijalnih svojstava (diferencijalnom
jednadzbom).
f) Kao rezultat preslikavanja vee poznate krivulje.
g) U analitickom obliku (predstavlja gral neke funkcije).
Ovdje cemo prikazati konstrukcije nekih ravninskih krivulja kOje se
primjenjuju u vise prepoznalljivih lehnickih primjera.
Kruznica je skup locaka u ravnini koje su jednako udaljene od
jedne (vrSle locke. Ta cvrsla locka zove se srediste iii cenlar
kruznice O.
UdalJenosl r locke T od sredlsla kruznice zove se polumjer ill
radijus kruznice SVI su polumleri ,slekruznlce iednaki. Ako je u
pravokulnom koordinatnom suslavu locka 0 (0, 0) srediste kruz-
nice a r polumjel' IlJezina Jednadzba glasi x
2
+ y2 - r2 = 0 i zove se
sredisnja iii centralna jednadzba kruznice.
Kruznica je jednoslavno zalvorena krivulja jer ista tocka x = 1,
Y = 0 kruznice x = r cos I, Y '" r sm I izlazi samo za I = 0 i I = 2n,
a osmica je zalvorena krivulja koja se presijeca pa nije jedno-
slavno zalvorena.
Duzina kOja spaja dVlJe tocke kruznice (npr. AB) zove se leliva.
Teliva koja prolazi sredistem kruznice zove se promjer iii dijameler.
Svi su promleri Isle kruznice Jednaki Promler dijeli kruinicu na dva
lednaka dijela, Ii se dijelovi zovu polukruznice.
Jectnakim tetivama isle kruinice pripadaju jednaki lukovi i obrnulo
Dio ravnine koji je omeden kflJznicom zove se krug. Kruinica i krug
su jednoznacno odredenl kad je zadano sredisle i polumjer
.... _------_ .. _---- ---_ ... _-------- ----
Mehanicko crtanje kruznice Konstrukcija kruznice ako su poznale Iri nekolinearne locke
A
1 iaza
U locki 0 odredene podloge pritvrsti se konopac. Na proizvollnoj
udaljenosti od sredista priveze se crtalo (npr. olovka). Ako se
olovka giba (npr. u smjeru kazallke na salu) pri slalno napeiom
konopcu, siljak olovke opisuje kruznicu
Konslruiranje tangenata kruznice
a) iz locke izvan kruznice,
zadano
1. iaza 2. iaza
a) Iz bilo kO)8 tocke (npr. N) ravnine izvan kruinice mogu se na
kruznicu povuci dvije tangente. Ako je N (x, y) bilo koja locka
ravnine, iz nje se I<onstruiraju tangenle kako je pokazano na sliei.
Pravac koji spaja diralisla (iZL) langenata I I iI, na kruinieu zove se
polara pola N
Crt 0 0
Vidio
Datum Ime
2. faza rjesenje
Kruznica Ie odredena s tri locke (npr A B C) koje ne lete na istom
pravcu (Izv 3 nekollnearne lOcke). Crlanje kruznice I z v o d ~ ! o
seslarorn iz sredlsta 0 koje se nalazi u sjecistu simelrala tel iva AB i
Be.
b) \l tock; kruznice.
rjesenje b
b) U zadanoj tocki kruznice moze se povuci samo jedna tangenta
na tu kruznicu. Konslrukcija langenle u zadanoj lock, kruznice
pokazana je na sliei.
Kruznica
7.1
--------------------------------------------------------------------------------
35
Rektifikacija kruznice
Rektifikacija kruznice je konstrukcija duzine kojoj bi dulJina bila
priblizno jednaka opsegu kruznice (0 ,= 2r:1). Buduci da Je brOI ;)
transcendentan, ne moze 5e elementarno konstruirati upotreblja
vajuci same ravnalo i sestar.
Zbog toga je rektifikacija kruinice samo priblizna.
Od mnogih pribliznih konstrukcija rektilikacije kruinice vrlo je
jednostavna i dovoljno tocno prikazana konstrukciia, a pronasao ju je
1685 Adam
c,
Rektifikacija kruzn 09 luka
Ni kruzni luk se ne moze egzaktno rektificirati. NaiJednostavniju
pribliznu konstrukciju otkrio je 1621 Willebrord Snell na osnovi
formule za pribliznu duljinu r <[ kruznog luka
3r sin <[. .. N I C
r ---- kOJu je pronasao 14::>8. ico aus usanus
2 + cos q

3r
Konstrukcija
U tocki A konstruira se tangenta t kruznice polumjera r. Iz A kroz 0
(AO .L t) prenesu se tri polumjera r do C. Pravac CB sijece tangentu
t u tocki D. Duzina AQJ:lriblizno je jednaka luku As
Prava duljlna duzine AD izracunava se na osnovi slicnih trokuta.
AD : r sin qi = 3r : (2r + r cos 'Ii);

2 + cos (I'
Konstrukcija
Konstruiran je vOdoravni i okomiti promjer kruznice koju se zeli
rektiflcirati te je u krajnoi tocl<l jednog promjera (npr. u donjoj
tocki okomitog promjera) konstruirana tangenta AB. Iz tocke 0
konstruiran Ie pravac OA koji s okomitim promjerom kruznice
zatvara kut 30' i SijeCB tangentu u tocki A. Od A u smjeru diralista
s kruznicom na.n.Ueta su tri polumjera kruznice r
(AB 3r)c-Iada je duzlna BC priblizno jednaka polovlci opsega
kruznice BC '"
Dokaz
Prema Pitagorinu poutku:
BC'c (2rf + (3r - r t9 30'), uvrstenjem Ig 30'
\.3
3
\13 r' 3
= 4r' + 9r' - 6r' -r
3 9
140 - &/':'i 0(12+27-6'1''3+'1)
= r" --.-----. 3 =1-"---'
3
BC = 3.14153 sIva rna polovica opsega
kruznice iznosi
opseg! 2 = r 3.14159
pogreska od 6 10-
5
je zanemariva za uobicajenu lehni
cku praksu.
SIO je kut q. manji, priblizna je konstrukcija lotnija. Za uobicajenu
tehnlcklJ praksu ova konstrukcija primjenjuje se do kuta 30i polu
mjera r < 600!:-r < 191 Imm]
Pribliznu rektifikaciju kruznog lulla za kul 'I-- veei od 30
(30
e
< <.( < 60
0
)
najbolje Je izvesti kako je prikazano gdje je lakoder AS = CD.
30' < 'if < 60
c
'I:
I AB = r ;)-180
0
= 0,01745 r 'I.
s = AS "' 2 r sin-'-L = 2\'21 r- I'
2
180
C
AB _ AB
4 '0 ... -- = 5f ,29578 - .. -
;)r_ r
41' + AB'
r= ----.-
8 f
Rektilikacija kruznog luka kruznice polumjera R, u kruzni luk
kruznice polumjera R,
Ako je A zajednicka locka dod!.!:0ih kruznica a t njihova zajednicka
tangenta, onda pravac OF pri AF = 3R, sijece kruznicu polumjera
R, u tocki E Tada je AB "" AE
I r
l
----rj-._-- ---
0,
-----,-----------------------------,
Crt 00
Vidio
Dotum 1m
Rektifikacija kruznice
i kruznog luka
36
7.2
Jedan drug! natln priblizne rektifikaeije kruznog luka prikazan Ie na dOnjoj sliei
1 laza 2 faza
Primjeri kruznih oblika
U svakldasnwm ZlvOtu susrecemo mnostvo primiera eleme-
nata kruznog obllka
Ako presilecemo sve izvodniee rotaCIJskog sto5ca i vallka ravninom
kOja je paralelna S osnovicom toga st05ca i toga valjka. preslek je
kruznlca.
Zadaci
1 Nacrtajte kruznicu kOjoJ su zadane tri tocke ABC A (40. 50). B
(90 130). C (150, 90).
2. Nacrtajte kruznicu koj..2.lsu zadane dvije tetive AB i CD AS A
(15 70) B (75 130) i CD C (120 25). D (130.100).
3. Konstruirajte tangentu t i normalu n kruznice k u zadanoj
tocki T (50. 80) ako je zadano sred!ste kruinlCI2 S (130. 65).
4. KonstrUlrajte tangente t, in t, i normale n, i n, kruznice k iz
zadane tocke T (180. 170) izvan kruznice ako je zadano
srediste kruznice S (70. 65) i polum)er R = 60.
5. Izvrsite pribliinu rektifikaciju kruznice polum)era R = 100
prema Adamu Kohanskom i izratunajte pogresku za kon-
kretnu kruznicu.
6. Izvrsite pribliznu rektifikaciju kruznog luka prema Cusanusu
i Snellu za kut u '" 30" kruznice polumjera R = 100 i !zracu-
najte pogresku za konkretan luk.
7. Izvrsite pribliinu rektifikaciju kruznog luka kruznice polum-
jera R, = 60 za kut u = 30' i prenesite na kruznicu R2 = 35.
-B Izvrsite pribliznu rektitikacju kruznog luka AS A (65. 95); B
(115. 140) kojemu je visina 12 mm
9. Zadan je par konjugiranih promjera kruznice KL = 180 i
MN = 180; konslruirajte ravnaiom 16 tocaka kruznice.
Provjerite sestarom zadovoljava-ju Ii tako konstruirane tocke.
CrloG
Vidi
ootum Ime
rjesenje a qesen)e b
Dijelienje kruznog luka na jednake dijelove izvodi se
tako da 5e rektilicirana duljina luka podijeli na n jedna-
kih dijelova a zatim se ti dijelovi prenose na krutni luk
Ojnica motora s unutrasnjim izgal'anjem - sagorrjevanjem'l ug raBe-
nim kuglicnim lezajirna.
Ortogonalne projekcije kuglica jesu kruznlce.
Tangente omataju kruznicu
Zadaci uz kruznicu
1-2
7.3
37
Elipsa je skup toeaka ravnlne za kOje je stajan zbroj udajjenosti od
dviju evrstih tocal<a. Te (vrste totke F, i F, jesu zarista (fokusi)
elipse. Prema toj definicijl mora biti ~ T + i:-;T = const. iii, al<o se ta
konstanlna vrijednost oznaci s 2a. r, + re ~ 2a.
Udaljenosl e fokusa F od sredista 0 elipse lOve se linearni ekscen-
tntet Ako su u pravokutnom sistemu tocke F, (-e,O) i F, (e,O) tokusi
el ipse. njezina jed nadzba glasi:
b'x' + a'y' - a'b' o. 0 I zove se sredisnja (centralna) jec!..f!.adzba
elipse. Tocke ~ B, C i D jesu tjemena elipsa Pri tom je AB c" 2a
velika os, a CD = 2b mala os elipse Izmedu duljine poluosi j
linearnog ekscentriteta postop odnos a' - b' = e'. Omjer linearnog
ekscentriteta (e) i velike poillosi (a) zove se numericki ekscentritet
l), f = ~
a
Parametar elipse je duljina one tetive PP kOja prolazi fokusom a
okomita je na veliku os
Nozista okomica spustenih iz obaju zarista na tangente elipse (npr
G I H) leze na glavnoj kruznlCI elipse.
Glavna kruznica elipse.
Duzine I, i I, lOvu se radijus-vektori iii provodnici odredene tocke
Tangenta t elipse zatvara s ladijus-vektolima svog diralista jednake
kutove (i raspolovljuje vanjski kut radijus-vektora r, i I,). Ta clnje-
nica sluzi za toenu konstlukciju tangenata elipse ako je zadano
diraliste. Normala n raspolovljuje unllirasnji kut radijus-vektora r, i
I, i stoji okomito na tangenti t_ Promjer iii dijametar elipse svaka)e
tetiva koja prolazi njezinim sledistem. Skup polovista paralelnih
tetiva elipse jedan je njezin promjer.
Mehanicko crf.anje elipse pomocu konca (tzv. vrtoa konstrukcija elipse)
\i
.. start
....
F,
A
0
1 taza 2. taza
F
z
BA
fz
c--:O-+---.___=-<>-----f- B A
3. faza
o
rjesenje
U totkama F, i F2 odredene podloge plicvrsceni su krajevi konopca duljine velike osi elipse AB = 2a> F,F,. Pomican)8m crtala (npr. olov-
ke) pri stalno napetom konopcu siljak olovke opisuje elipsu
Konstrukcija elipse pomocu'ljemenih kruznica
A B A B A B
1. taza 2. faza 3. taza rjesenje
Konslruirane su dvije kruznice oko 0 s polumjerom AB/2 i CD/2. Kroz 0 povuceno je po volji vise promjera (npr 12). Od njihovih sjecista s
mal om kruznicom povucene su horizonlale, a od sjecista s velikom kruznicorri povutene Sll okomice (vertikale). Sjecista okomica i
horizontala jesu tocke elipse.
Crtao
Vidio
Datum
----
Ime
I-Z
Elipsa
7.4
38
Mehanicko crtanje elipse pomocu elipsografa
Na Jednom kraju letve umelnuto Je crialo (Olovka) i dva gibljiva klizaca E i F tako da je (ET = a, FT = b). Ako se letva po mice (npr. u smJeru
kazaljke na satu), gibljivi klizac E krelal ce se u poprecnom'zlijebu (po maloj osi), klizac F u uzduznom zlijebu (po velikol osi), a tocka (npr.
silJak olovke) T opisivat ce elipsu.
Konstrukcija elipse na osnovi definicije e/ipse
0
2
= b
Z
, e
Z
1/ = 0
2
- b
l
Ai+ Bl 20
zadano C C
r Jf


..<::l A B A o-
F,
2 I 0
F/
0
J:( 11
(Q
0 ----
1. faza 2 faza
Konstruirane su osi elipse i odreaena su zarista F, iF,. Ouzina AB
po vol)i je Q2dijeljena (npl. 1, 2,3). 01<0 F, povucen Ie kruzni luk
polumjera A1, oko F2 povucen Je kruzni luk polumjera B1. Sjecista
tih kruznih lukova jesu je ponovljena s
drugim vrijednostima (npr. A2 i B2. A3 i B3 itd.).
Konstruiranje elipse pomocu f(ruznih lukova tjemenih kruznica
zakrivljenosti
c
7
;-
zadano
r
A -0-----'-+-:-0---00- 8 A-O--
0/
1. faza 0' 2. laza 0
20 20
. ..... .
'pod)e

c
f
A
A
\
"r
,.... \
.....
3. faza
o
rlesenje
o
Odreaene su tocke A, B, C i D na osima. Povezana je tocka B s C. Iz C oduzela razlika AO - OC = CEo Na duzini BE konstruirana Ie
simetrala i produzena je preko.O, sve do O
2
,
Povuceni su kruzni lukovi s 02C i oko O
2
(0
4
nastaje opisivanjem kruznog luka 02C oko 0). Kruzni lukovi polumjera BO, oko 0, i 0
3
zavrsavaju elipsu. (Ova metoda primjenjuje se kada Ie b/a 0,75.) U
[EF lE
Mehanicko crtanje elipse pomocu papirne vrpce (trake)
Na jednoj papirnol vrpci oznacene su oble poluosi AB/2 i CO/2.
Nastaju locke E, FiG. Ako se papirna vrpca tako pomice da S8
locka G krete po maloj osi a locka F po velikoj osi elipse, onda
locka E opisuje elipsu.
efta 0
Vi io
Dotum Ime
[=> ..
Elipsa
39
I-Z
7.5
Konstrukcija eJipse pomocu para konjugiranih promjera
Konjugirani promjeri dva su promJera koji imaju uzaJamno svojstvo
da polovista tetiva paralelnih s Jednim od tih promjera leze na
drugom, i obrnuto. Jedini par konjugiranih promjera koji su meau-
zadano 1 taza 2. taza
Konstrukcija I
sobno okomiti jesu osi elipse. Kada je a = b, (tj. za kruznicu), svaki
se par konjugiranih promjera sijece okomito. Tangente u krajnjim
totkama jednog promjera paralelne su s njenim konjugiranim
promjerom.
rjesenJe
U krajnjim tockama konjugiranih promJera elipse nacrtane su paralele sa zadanim konjugiranim promjerima. One cine paralelogram koji
dotice elipsu u krajllJim tockama A, S, C i D P!Qmlia.
Polovice vodoravnih stranica dirnog paralelograma EC, FC, GO, HD. kao i CO, DO razdiJeljena su na jednake dijelove (npr. 5). Povucene su
spojnice A4, A3, A2, Ai i zrake (polupravci) AI, All, All!, AIV. SJecista Jodnako numeriranih spOjnlca i zraka - po!upravaca povucenih iz
tjemena A i B jesu locke elipse.
Zadatak
'KoJislruirajte Eilips.u na osnovi dvaju !<onjugirallih.:promjera A8 = 210iCD = 140. DuzineOB i 50 podijelite na 7 dijeloya.
Konstruiranje velike i male osi elipse pomocu para konjugiranih promiera
Pojednostavnjen nacin konstrukcije prikazan Je u rjesenJu a,
['M = EN
C'N = EM
a
b

ko)',s\whcija
Strogo matematicki nacin konstrukcije dao je 1845. David Rytz.
(rjesenje b).
parol
1. taza 2. taza rjesen)e a rjesenje b
Konstrukcija
Odreoen je par konjugiranih promjera AS ieD elipse Nad promJerom AS u 0 podignuta Je okomica. Oko 0 s OA opisan je kruzni luk koji
sije'ce okomieu iz 0 u tocki E. Odreoeno je poloviste S.
Oko S sa so opisana )e polukruznica koja sijece pravac EC' u tockama MiN kOjima prolaze mala I velika os elipse a, C'N b).
Neki primjeri e/iptickih oblika
Elipsa je presjecniea rOlacijskog stosea. Presijecemo Ii sve ,izvodnice rotacijskog valjka kosorn ravninom, presjek je elipsa.
U tehniei susrecemo vise primjera primjene eliptickih oblika npr. elipticna prirubnica, elipticki zupcanik itd.
Presjek rotacijskog
slosea s ravninom
Crt 0 0
Vldlo
Datum
---,
Ime
Presjek rotacijskog
valjka s ravninom
Eliplicki zupcanik
Elipsa
40
I-Z
7.6
Hiperbola Je skup tocaka.raynirl.!'J5Ojima je stalna razlika udaljeno-
sti od zarista (fokusa) F,T - F,T .': 2a. Udaljenosti od jedne
tocke krivulle do zarista zovu se radijus-vektori (F, T = f" F2 T = r2).
HiDerbola se sastoji od dviju grana. Tocke npr. A i S jesu tjemena


p rvo 91 a r ist a____________..
--+-- - ---"'"'---
oskulacijska kruznica
iii kruinica
zakrivllenosti
hlperbole
Parametar h'perbole Ie dullina tetive kOla prolazi zar'lstem, a oko-
mita Ie na realnu os. Tangenta t prepolovljuje kut izmedu radijus-
-vektora. normals n stojl okomito na njO).
ASimptote g, i g, pribllzavaju 5e granama hiperbole, ali ih u konac-
nosti nikada ne dostizu Ako su asimptote g, i g, meausobno
okomite. hiperbola se zove jednakostranicna.
Ako su F, (e, 0) i F, (-e, 0) iarista hiperbole, njezina sredisnja
Jednadzba u pravokutnim koordinatama jest
hiperbole. AS je realna os, CD je imaginarna os hiperbole. Udalje-
nost e zarista F od sredista (centra) 0 hiperbole zove se linearni
ekscentrilet e (e' = a' + b') Numericki ekscentritet iii brol oblika
hiperbole ! .'i" e/a.
20
2e

_______ drugog zarista
T TH THJ
parol.
rea Ina X
parol
Nozisle okomica spustenih iz iarista na tangentu (npr. locka G) lezi
na glavnoj kruznici hiperbole.
Odresci sekanti hiperbole izmedu aSimptota i hiperbole meau-
sobno su jednaki.
Radi toga t raspolovljuje odrezak Ie tangente
izmedu asimptola TH = TH,.
Povuku Ii se nekom lockom hiperbole, npr. lockom N paralele
s asimptolama, Ie paralele sijeku realnu os u dvjema tockama npr.
U i V tako da vrijedi OU . OV = a
2
.
Mehanicko crlanje hiperbole pomocu ravnala
F;T-FT,Z Fz T) - F) T) = 2 a
rjesenje b
1. faza
Ravnalo (stap) pricVI'sceno je jednim krajem t.i zaristu (fokusu) F
2
,
Konopac je jednim krajem pricvrscen za ravnalo a drugim krajem u
zaristu (fokusu) F
1
, Promicanjem ravnala oko F2 pri stalno napetom
Datum Ime
Vldlo
rjesenje a "
konopcu crtalo (npr. siljak olovke) opisuje jednu granu hiperbole.
Istim postupkom crta se (nastaje) druga grana hiperbole.
Hiperbola
7.7

41
Konstrukcija hiperbole ako je poznato zariste i tjeme hiperbole
il3 7!J 20 III - Ai Z 0
/
/

Odredena je os hiperbole 2a. F,. F2 i 0 Oko 0 op,san je kruJ.Qi
OF, i U A I B podignule su okomice. Produzeci spojnica MO i NO
asimplo1e su hiperbole g, i g2' Na vodoravnoj OSI po vOlji odredene
su locke Inpr. 1. 2. 3 .. ) Opisani su kruzni lukovi oko F, i F?
polumjera A3. B3. A2 B2 itd. Sjecista T,. T,. T3 jesu locke
hiperbole. U sjecislu tjemene tangente (npr. tangenta u totki B) s
jed nom asimptotom. okomica na tu aSimptotu' sijete realnu os
hiperbole u sredislu S tjemene kruzniee zakrivljenosti polumjera,'
.' .", '. " . ," ,",:, :'" .. :. <:." .. ': ," .... :/'.:, " ".
6P"! od =. 40.
Nq Od.F, kp.nstrulr.ajte ..
. .'.r..'drl = B4 .. ." ' ".- >,' '" "
oba .' '.' :.':
t;>rv:?'g
.. t u' .' , .. :" .". .' .. -.... :.",,::' ...::.... ';.
ti:nOl.lSte okomice IZ ha .. tjem.enoj
u .' .....' .'. :' ,':: .:, ..... :'; . "': '. ' .. " ..... ' .. '. ,'.'.:. , ..... ':' . "
k.r'uinic.u zakrivi,en9stf 'u' B .. Mjefc.nJe!'n utvr.djtE!, niJ1Bu50bnom 'odnosu QdJ:esi ',sekant'i od krivulje do asimpt'ota "
Konstrukcija jednakostrane hiperbole pomocu jedne zadane tocke
y
0, 0,
0, r
zadano
J\
1\
A
K
>--
/I
I
'-
porol
v
\ >-----1p
\

------- ... ---------
1. taza 0, 0 a, 0
rjesenje
a,
Kroz tocku npr. K povucene su paralele s pravokutnim asimptotama
a I a, Iz 0 po volji povucene su zrake kOle presijecaju paralele (s
aSimptolama paralelne iinije), U tim sjecistima (npr. 1 i 2) podignute su
okomice. Sjeeista tih okomica locke su hiperbole L, M, 0, P, te J i I.
Zadatak
KonS.t.rwrajte. kojoj osi x. Y.cikoje r:'(3Q: 'sor Izra"iunajte'produkt kOdroi'lala
za tu tOCKU i. z.a jos po . ': . .. '. - . - , "
Napisile zak,ljt;"cak na,o.snovi. kojega se.dob.ije bil6 'hiperbole.
kOi9"j ,ce ,se k,l'.?ljnj? rya
Primjena hiperbole
kfuzni
kuglo
Presjek A - A
Presijece Ii se rotaeijski stozae ravninom kOja S osnovicom zatvara
kut (r veci od kuta izvodnice toga stosca. pa tako i kad je ravnina
paralelna s osi stosca. presjek je hiperbola. Primjena hiperbole
prikazana je na celicnoj motki. i<rivulja kOja predstavlja ekspanziju
Crtoo
Vidio
Datum Ime
42
ekspanzijska krivulja
(t = const.).
v
v
vodene pare iii plina i kompresiju vodene pare iii plina uz kon-
stantnu temperaturu jest jednakostrana hiperbola (tzv. Mariottova
linija).
I--Z
Hiperbola
7.8
,---------------
Parabola Ie skup locaka ravnlne kOle su lednako udallene od
lednog pravca - ravnallce Iii direktrise - i ledne cvrsle locke -
zarista iii iokusa - (npr TO fF) Tjeme parabole A lezi LJ sredrni
izmedu ravnalice i zarista (AO ., AF) Sve spojllice od F do tocaka
parabole zovu se radijus-vektori.
o
Vl
y
AM AK
n FM
supralisle
All oT
CO

Tangente omataju
parabolu
Mehanicko crlanje parabole pomocu trokuta i ravnala
Jedan kraj konopca pricvrscen je za vrh P pravokutnog trokuta a
drugi n8 odredenu podlogu u tocki F. Duljina konopca jednaka je
dUIJini katete PR pravokutnog trokuta. Ako trokut klizi po ravnalu i
pri tome je siljak olovke T prillubllen uz lrokul a konopac stalno
napel siljak olovke T opisu)e parabolu.
p
faza 2.laza
Konstrukcija parabole na osnovi definicije
Odredena J8 ravnalica r. zariste F i tleme A (A FO:2) parabole
osi parabole odredene su po volji tocke (npr 1 2.3 ). i kroz njih
povutene okomice na os parabole. S polurrljerom oT, 02. 03.
opisani su kruzni lukovi oko F. Slecista kruznih lukova s lednako
numeriranim okomicama jesu locke parabole Polumjer c\ tlemene
zakrivljenostl parabole lednak Ie parametru parabole
(AS = OF e\)
rovnollco
r r
l
r p/2
zadano
""m_
,
I,
X 0 F 3
X
r
F
o p
1. faza 2. faza
Ako )e u pravokutnom koordinatnom sistemu tocka F (p/2, 0)
zariste
1
(tokus) a pravac q ... x + -2 p - 0 direktrisa. parabola
Ima lednadzbu: y' - 2px = 0 y' = 2px Y - :. \ 2px.
erta 0
Vidlo
Datum Ime
o
u
o
c
>
o
i}.1
eM HT 12
cetvorakut
FMDT ramb
as porobole
porobolo
.....
X
rlesenje

,
'\

_.\
PR \ P
Konslrukcija tangente i normale parabola u zadanoj locki
Oko F opisana je polukruznica po1umlera FT. ona sijece os para-
bole u tockama MiN. Pravac MT Ie tangenta. a NT normala
parabole u tocki 1. Normala parabole je pravac ko)i je u diralistu T
okomit na tangentu 1.
JG
iH
IF
M
X
fjesenje a rjesanje b
To je tjemena jednadiba parabole. Tjeme loj je u ishodistu koordl-
nata. ordinata y je tangenta u tjemenu A. apscisa Ie os simetrije iii
sam a os parabole. Duljina tetlve koja prolazi fokusom i okomita je
na os iznosi 2p i zove se parametar parabole. p je poluparametar.
Parabola ima jednu granu.
Parabola
7.9
43
Konstrukcija kubne parabole kroz zadanu toCku
zadano
T ( 0, b
l
A !-e-___ o ____ X
1. faza 2. iaza
Odreaena je tocka T (a, b) kubne para bole. Parabola je konkavna
prema osi y kad je y c, ( a
b
,) x
3
, a prema osi x kad je x = :3 yo.
Primjena parabole
Presijece Ii se rotacijski stozac ravninom kOja je usporedna s
jed nom njegovom izvodnicom, presjek je parabola. Parabolicno
zrcalo ima oblik rotacijskog paraboloida, tj. plohe koja nastaje
rotacijom parabole oko njezineosi, Ako se izvor svjetla iii nekih
valova nalazi u iokusu takva zrcala, njihove ce zrake nakon retlek-
sije na zrcalu biti paralelno s osi parabole.
Presjek rOlacijskog stosca
5 ravninom u paraboli
Paraboloidni
reflel<lor
y
A
X
3. faza
y
porobolo
---,._-_ .. --.-
X
rjesenje
Koordinate a (KT) i b (AK) razdijeljene su na jednak broj dijelova
(npr. 5). S polumjerom RT/2 oko M opisana je polukruznica i
odredena su sje.cista kruznih lukova polumjera Kl, K2. R3. ,.
Iz tih sjecista spuslene suokomice na KT (locke 1', 2', 3'. 4').
Sjecista spojnica Af', Ai', A'3', s jednako numeriranim usporedni-
cama s osi x daju totkekubne para bole.
Prema zakonu refleksij8 Ilut upadanja jednak je kulu odbijanja.
svaka zraka koja izlazi iz tokusa bit ce nakon refleksije na paraboli
paralelna s njezinom osi.
Tehnitki se primjenjuje parabola na brojnim primjerima parabolicnih
prijelaza bridova raznih strojnih dijelova (npr, za poSlolja strojeva).
Pri konstruiranju rukavca vazna je kubna parabola. Bridovi osovine
j rukavca ne smiju sjeci liniju parabola.
_. __ '" Primjena kubne parabole
na idealnom rukavcu
Parabolic)d prijelaz
na postolju slroja
.. '." . .
Crt 00
10
Datum

.e.e' .. p(f..O . _ ._.k..u2 ..s5) ..m: . ... /a ..,. ..b., .....() ....le . .-.. ... ? ..'.'.. ..J...e . :;. =?/l,Oisirine ,b= 160;' > .. '
. ' "Kon!itrulrajte ,unUUir togpravPKutnika taJ:(o,da
. . . parabole A leil 'na .simetrali sitine I;jevo; a grana parabole
"," . . .' . 'k?:,"';;',zayrsavakrajnJiln\totkaT\1a d!*>no. Ro[;llj?nte a j.


'0"' ::' . .'". :r.'
Ime
Parabola
7.10
44
Nastanak Arhimedov.e spirale
Nastaje ako se jedna tocka krece konstantnom brzinom po jednoj
zraei koja se okrece konstantnom brzinom oko pola.
Na jednak nacin konstruira se druga grana Arhlmedove spirale iii
vise zavoja.
Duzina koju prevali tocka prl Jednom okretaJu zrake zove se uspon.
nagib iii udaljenost izmedu torzija.
iii t or Z I J 0
i
,
Konstrukcija
Tloert stozaste zavojnice takoder Je Arhimedova spirala iii linea rna
spirala.
Ako spirala Ireba imal; uspon npr. 15 mm .. Ireba kons!ru;ra!1 kruinicu polumjera r = 15 mm. Kruinica je razdijeljena n3 12 dijelova. a locke koje leie Jedna
nasuprot druge spojene SUo Polumjer 0T2 takoder je razdijeljen na 12 dijelova. Oko 0 opisani SU l<ruzn! lukovi pOlumjera 61, 02, 153 ... (oznacen! na
polumjeru r : 15).
Sjeeisla Ilh kruinica s jednakanumeriranim zrakama locke su Arhimedove spirale A, B.C. D. E, F. G. H. I. J. K. L. M.
slrukcija Arhimedove spirale i slozasle z8vojniee
h
A Prostorna pred@dzba
slozasle zavojnice r--
kojoj je tlocrt
Arhimedova spirala I
zadano



Priblizna konstrukcija spirale
1. faza 2.laza
h
11
1. faza
c
3. faza
B
o
B
rjesenje a
o
AI!
ako su poznata
Iri sredisla
E
o
rjesenje b
Konstru;ran je kvadrat (npr. 1.2,3.4); produiene SU stranice kvadrata preko 2-1:3-2. 4-3 i 1-4. Odreaena je pocetna locka npr. A u vrhu4.
Oko 1 op,san je kruini luk polurnjera 1-4 koji. sijece produinicu 2-1 u tock; B. Oko 2 opisan je kruini luk polumjera B2. ako 3 I<ruini luk polumjera C3 itd
Meausobno povezane tocke A. 8. C. tvore spiralu s eetir; sredista .
.Pri .konstrukciji se poslupa na isli natin ako se umjesta kvadrata za osnovicu uzme troku!. sesterokut ;Id.
efta 0
Vidlo
Datum Ime
Arhimedova spirala
7.11
----------------------------------------------.---------------------------------------.-----
45
Arhimedova spirala Centrilugalna sisaljka
Ispravno pripremljena
prolupozarna cijev
ZelJeznieki
odbojnik
Modulno - /
iI
glodalo
Teoretski je
spiralll
Praktiena izvedba je
Arhimedova spirala
Primjena
Stator centrifugalne
sisaljke
Spirala s 4 sredista
,lIrhimedova spirala prirnjenJuje se u konstrukciji krivuljaslih ploca,
ventilalora, plocaslih glodala, stoiasla zavojnica npr, u zeljeznic-
kih odbojnika, a prirnjer prirnlene spirale s celiri sredisla prikazan
je na statoru centrifugalne sisaljke (purnpe) itd,
'", ":,, ., ' . " " .' .
.... ,kojeprepoinaj,etenp, slit;i, akoji,su ,nayedeni" u
spiraI.f.iOSmelol<ut,kugla; Valjilk,tO(lls;s(ozat, pi ra'rri(Qa, ,kut AS;,
' ,,' ,','" , "',' "<','
------------,----_ ... _----_._----------------------,-
Crt 0 0
Vrdio
Dotum Ime
Arhimedova spirala
7.12
--,------_..:.-.._--
46

Naslanak sinusoide
Sinusoida odgovara pulanji jedne locke koja lilra slobodno i nepri-
guseno u smjeru y, a tocka se krece jednolikom brzinom u
y
(d)
9 O' S)
1m
180'
3
60' 90' 120'
fin
27 D'
Konstrukcija
smjeru osi x. Primlena u elektrolehniei (Izmjenicna Slruja), akusliei,
nauei 0 titranju.
vremenski per i ad
-
5
150'
vremenu t
stupnjevimo
rodijonimo
period
2 r1t
T u
Y
o sin w
y osino:
3 fI 12
240' 270' 300' 330'
-
10
(wI)
Kruznica je razdijeljena na 12 dijelova. Opseg kruznice nanijet Je na os xi takoder podijellen na 12 dijelova. Kroz razdjelne tocke kruzniee
povucene su usporednice prema osi x i u razdjelnim tockama osi x podignute su okomice. Sjecista jednako numeriranih vodoravnih i
okomitih usporednica locke su sinusoide - S" S,' S3'
i=lmsinw
Sve podjele na osi x oznacili smo u stupnjevima, a samo neke i u
radijanima.
Relacije radijana i stupnjeva
360'
Ako kut ima cp radijana, onda Ima -2';- (pslupnjeva,
. . 2 iT .
a ako stupnjeva, onda Ima 11' radllana.
.. 360"
1 radl}an = -- "" 57' 17' 45"
2"
l' = "" 0,017 radiJana.
360'
Izmjenicna struja stalno mijenja jakos! i smjer - sinusoidal no
Shemo jednofoznog generotoro
Cr to 0
Vidlo
Datum
Oijogrom proizvedenog
nopona
Ime
47
Katodna cijev s dva elektronska snopa
Shema Irofoznog genera/oro
nopono iii
u j a z i Y
1
, 9
2
, Y3
Sinusoida
7.13
Mehanicko cl'lanje evolvente I(ruznice
Svaka evolventa kruinlce Ima dvije grane i beskonacno mnogo zavoja. Zajednlcka tocka evolvente I kruznlce (npr. locka E) ie siljak prve
vrsle. Opca kruzna evolvenla, koja se moze zaplestl III zaoblltl, nastaje kad locka E ne lezi na pravcu nego na odreBenoj udaljenosti od
njega. Ako locka E lezi tocno u sredislu kruznice" naslaje Arhimedova spirala.

Konstrukcija evolvente kruznlce
I q\ Jedna locka pravca koji se
a.' kul lohvolo I 10'<:" valja bez kll:anja po
/ . jedne kruznlce

/ .!.::o.Qj" evolventu kruinice.
__ -I;:::,.'r" ',-
20 l(loemOisk,C0
pOl C
_ ct
11\

-
,{,n
e
no ",,- J
() 1\1 "" ,
',0 ct, / "-- 0 '-, ,
_--------- J '" ''', ,,'Zupci evolventnog
//- _________ ' I
',.--/ Shemo izrode lubi luptoniko 9IOdOnjem\ .. '. l ......... 7'" Pravac koji se valja '
/ pomotu plotoslog modulnog glodolo Yi/ Jbez
'.,./
Presjek reznog zubo glodola
u punom zohvolu
/
/
,.,:.7
:)/ , 5
/ / A /\
///
./// / // \
. / //
/ / Ih"" '"" " ",""""J'
------,---""""""-,---,--"--------,-----------"'---------""-""----------
Crtao
Vidi 0
Datum Ime
---' _._-----
Evolventa kruinice
1.14
48
tizi
E'I
rjesenje
Konstrukcija evolvente kruinice na osnovi delinicije
Izlazni krug podijeljen je na 12 dijelova i u razdjelnlm
totkama povucene su tangente. Na prvoj tangenti na-
nijeta je 1/12 opsega kruznice iz diralista 1. (dodirne
tocke 1), na d[ugoj tangenti naniJeto je 2/12 opsega
kruznice iz diralista 2. itd. Dvanaesta tangenta ima
duljinu opsega ki'uznice (2 r;r).
P --------...... E
II ' ____' ~ "
10
9
zadano
2. faza 3. faza
to == I
1Z 10
t 1 3 r /
/,,/.."/
tz
//T'"':;::---------------I E9
tl
1. faza
E, E,
Primjena Evolventa kruinice nalcesce se primjenjuje prj konstruiranju j
jzradi ozubljenja zupcanika. Bocna linija zupca zupcanika, kod
evolventnog ozubljenja je evolventa kruznice (sl. lijevo). Slikom
[rtoo
V 10
Datum Ime
._---
desno predocen je primJer primjene evolvente kruinice na evol-
ventnom ekscentru.
Evolven!n; ekscentar.
Evolventa kruznice
49
7.15
Cikloida je krivulja koju opisuje proizvoljna locka promJera kr'uznice kad se kruznica kotrlja bez klizanja po nekom pravcu.
Demonslracija nastajanja cikloide
zadano 1. faza
rjesenje
PUlanja tocke npr. A kruznog valjka polumlera r pri punom okrelu
valjka (2m) opisat ce jednu granu obicne cikloide.
Obicna ciktoida, ortocikloida, prava cikloida.
KonSlrukcija obicne cikloide prema definiciji
Odredena je dodirna kruznica (izvodniea) polumjera r. U donjoj
tocki verlikalnog promjera tocki A konstruirana je tangenla (ravna-
liea), Dodirna kruzniea podijeljena je na 12 diJelova. Reklificirana je
1/12 kruznog luka kruzniee i odredeno je 12 dijelova na tangenti
(ravnaliei). Kroz locke dodirne kruzniee povucene su usporednice
Konslrukcija prikracene cikloide
, ------,------<>
rjesenje
Jedna locka unutar dodirne kruznice (r, < r) opisuje jednu
skracenu (zaokruzenu, zaobljenu) cikloidu. Udaljenost locke (npr.
A) od sredista dodirne krutnice oznacena polumjera r, nanosi se
lakoder na pravce iz podijelnih locaka kruznice polumjera r, (koji
su usporedni s ravnalicom), Presjecisla kruznih lukova polumjera
r, oko 0" O
2
, ild, s jednako nUiT!eriranim usporednicama daju
locke prikracene cil<loide.
Crt a 0
Vidio
Datum Ime
50
Obicna cikloida je krivulja koju opisuj8 tocka (npr. A) na obodu
kruznice kada se kruznica kOlrlja bez klizanja po pravcu. Kruznica
se zove dodirna kruznica iii izvodnica, a pravae se zove ravnalica iii
direklrisa.
s tangentom (ravnalicom - os x). u tockama ravnalic,e podignute su
okomice koje odreduju sredista 0" O
2
, 0
3
, .. ,0'2' Oko 0,,0, itd. s
polumjerom r opisane su pomocne kruznice kOle presiJecaju
jednako numerirane usporednice u tockama ciklorde kOle su spo-
jene (povezane) u krivulju
Konslrukcija produzene cikJoide
zadano
rjesenje
Ako je tocka gibanje koje se promatra, izvan dodirne kruznice
(r, > r), ona opisuje produzenu (zapletenu, zamrsenu) cikJoidu,
Udaljenost locke (npr, A) od sredista dodirne kruznice oznacena je
polumjerom r,. Preko podjelnih tocaka kruznice polumjera r,
povucene su usporednice s ravnalicam. Oko 0,. O
2
itd. opisane su
pomocne kruznice s polumjerom r, koje u presjecistima s lednako
numeriranim usporednicama d(lju locke produzene cikloide.
Cikloida
7.16
r
Cikloida je jedan od najpoznati)ih prim)era kflvulja ko)e su u 17.
stoljecu nazivane mehanicke (danas kinematitne) za razliku od
geometrijskih krivul)a (kruznica i presjeci st05ca). Svi poznati)i
matematicari 17. stoljec':a bavili su se cikloidom.
Svojstva ciklolde
Cikloida ima puna zaniml)ivih svo)stava od kojih cemo spomenuti dva
mehanicka.
1. Gibaluci se lukom CI-
kloide Aoi3 materijalna to-
cka ce put od A do B pri)eei
u kracem vremenu nego gl-
baJuc':i se pravcem ACB. Mi
sli se na gibanJe bez trenja
pod utlecajem sile teze. Za-
to kazemo da je ciklolda
brahlstokrona krlvulja (krl-
vulja najkraceg vremena)
Primjene cikloide
c
prostorna
predodzba
zupcastog
para - celnika
Shema zupcastog para u zahvalu
r
I
CJ
Na slici pokazano je kako cikloida opisuje bocnu liniju zuba zupca-
ste letve.
Crt 0 0
Vidio
Datum Ime
AI
A
.-
I
I
-'I
/ J
......... -- --0-----=.:::::::.-/---.- .
B
2. Objesimo Ii u 0 nit duljine 4r. rada materijalna locka A oplsuje
ponovno cikloldu (AD i 6A jukovi su cikloide) Njezino gibanJe
karakterizira konstantni period
T = 2;"[
i ne ovisi 0 otklonu niti (usporedite s matematitkim njihalom) lato
kazemo da cikloida ima SVOjstvo izokronosti (jednakog vremena -
Huygensovo njihalo).
Pojednoslavnjen tehnicki crtez zupcanika i zupcasle lelve,
b,
b
N7
. produzene i' pnkracene
ciklbidestb .ih. opisu'Ju, Jqckeudaijeneo,dsre(l(sfa
pojumjera r 7.0 . (produ:teina,)if,'k15 (pri-
Sve Ifi jedrldrilcriezu;t).u,jednoj
slic); . "', > .
Cikloida
I-Z
7.17
Epicikloida je knvulja koju opisuje proizvoljna locka promjera
dodirne kruznice (izvodnlce) kad se valja bez klizanja. po kruznoj
pulanji (ravnalici) Ovisno 0 polozalu locke na izvodnici - na
Demonstracija nastajanja epicikloide
obodu. unular iii izvan izvodnlce - dobije se siljasla (obicna)
zaoblJena (pnkratenal iii zaplelena (produzenal epicikloida.
zadano
Ako se kruzna plota iii valjak polumjera r zavrli bez klizanja po konveksnoj kruznOj
pUlanji polumjera R. locka (npr. A) na obodu vajjka polumj8ra r. u punom okrelu (2r:1)
opisat ce jednu granu obicne epicikloide
Konstrukcija obitne epicikloide
OdreBena je kruznica
voBenja (ravnallea) po-
lumjera R i dodirna kruzniea
(izvodniea) polumjera r. U dodir-
noj tocki (npr. A) .konslruirana je
zajednicka tangenta 1. Izvodna kruznica
polumjera r podileljena je na 12 dijelova.
rektificiran je 2r,,/12 na kruini luk polumjera R
i nanesen 12 pula na kruzni luk ravnalice polu-
mJera R. (Konlrollralle p .. 360 2n 2R:TI
B;
/1 /
Ako locka nije na obodu izvodnice
polumjera r. nego 5e nalazi na po-
lumjeru r, od sredisla. bit ce epici-
kloida prikracena (r, < r) iii pro-
duzena (r, > rl.
/ / / / kruznl lukovi preko
/;
I
/
podjela na izvodnOj
/
/ kruznici polumjera r.
/ .Odredenl su 0,. 0".
1/ / // 0 3 O,? Opisani su
/ I / // kruzni lukovi polumjera r oko
I / I I // 0,. 0,. ild. do presjeeista s je-
! I / / dnako numeriranim usporednim
11/ / kruznim lukovima kala dalu tocke
(/
11 /// A. B. C. D. E. F. G. H. I. J. K obitne
/ epicikloide
/'
.r// .. _.
o /-/"'\.,.- _..-' ,


"" . 1':
I
0:
o rj8Senje
--------"--"--------,,------,------,--------,,------------
Crt a 0
Vidio
Ontum Ime
Epicikloida
7.18
52
Epicikloida s 1, 2, 3 i 4 grane
o b
R R r , Z
Ako su Izvodna krllznica polumjera r i kruznica vodenja polumJera
R jednaka polumjera (r = R). nastaje kardloda (srcolika krivul)ilJ
nazvana tako prema obliku.
Figura konslruirana na osnovi kardioide
Zadatak
'NadrtajtesjjcnU
sirine 180.. . .
/ .'
,.
, I
c
R r = 3 r = L,
Ako je R . r racionalan broj. epicikloida ce se zatvoriti i ima! ce
toliko grana. sillaka i tjemena (sl. b. c. d)
Figura konstruirana na osnovi epicikloide s dvije grane
Zadat<ik
Nacrtajte Slicnu
figuru sirine1BO.
Primjeri primiene epicikioide


(
I
Bocna linlja glave zupca tzv CI-
L-- kloldnlh zupcenlka )e eplclklolda
- -,-,-I.ff
H
Mehanizam za pretvaranje
kruznog gibanJa u pravocrtno.
Zadac.i '.' , '.. .
1. Konstruirajte;.jednuQranu obiene, prodi.JZene i prikracene
epidk:10idesfo 'ih,6piS'ujti lockeudaljene-odsredista kruznice
pOlurnjera'[ = 30. (obicna). r = 50 (produzena) i r = 15 (pri-
kracena) kada:seizvodna kruznioa polumjera r = 30 kotrlja,
bez klizanja,po vanjskom obodu kruznog luka poJumjera
'R =. 120: Svetrikrivulje nacrtajte.naistom crlezu. Ij. u jednoj
slie!. .
2. Konstruirajteobionu.prikracenu i prodl,lzefJO.kardioidu
caloy put sto ih.opisuju tocke udaijene odsres-lIsta'iizYodne
kruzn'ice polumjera r.= 30 (obicna), r"" 15.(prikracena) i
r = 50 (produzena), kada se izvodna .kruznica 'polumjera
r = 30 kotrlja,bezklizanja,po vanjskom obodukruznice rev-
nalice polumJera r = 30. . . . .
Sve tfi krivuJje nacrtajte na Istom crtezutj. u jedno'j slid.
--------------------_._--------------------,--------
CrtOG
Vidio
Datum 1m
Epicikloida
7.19
53
Hipocikloida je krivulja kOJu oplsuje proizvoljna tocka promjera dodirne kruznice (izvodnice) k8d se valja. bel klizanla u konkavnoj
kruinoj putanji (ravnalici).
Demonslracija nastajanja hipocikloide
zadano
Putanja tocke (npr. A) kruznog valjka polum/era r u punom okretu
(2r:r) opisuje granu obicne hipocikloide.
1. taza
Ovisno 0 POIOZ3/U tocke na izvodnici, na
obodu, unuta!' iii izvan izvodnice - dobije se
jedna siljasta (obicna), Laobljena (prikrace-
na) iii zapietena (produzena) hlpocildoida.
B,
Konstrukcija obicne hipocikloide
Odredena J8 ravnalica polumjera R i iLvodniea polum-
jera r. U dodirnoj tocki (npr. A) konstruirana je zajedni-
cka tangenta. Izvodnica polumjera r podijeljena je na
12 dijelova i rektificiran 2r;1112 na ravnalicu polumjela
R (kontrolirajte 2r:f = R u) rad, Oko 0 povucenl SlJ
o
lJsporednl kruini lukovi preko locaka podjele na izvo-
dniel polumjela r. Odledeni SLJ 0 , 0;,. 0
3
" O".Oko
0,. 0, itd. opisani su kruLni lukovi polumjera r do
preSlecista s jednako numerifanim lJspolednicama. Ta
presjecista daju tocke A. B. C, D. E. F. G. H, J K, L M
obicne hlpociklolde.
Ako Ie tocka na polumlefu r, od sledlsta. epocikloida J8
prrkracena (fl <: I) II, prodlJzena (r > I)
/
jedna grana obicne hipocikloide
zadano 1, taza
Ootum Ime
Crt 00
Vidio
--- -,------
o
rjesenje
Hipocikloida
7.20
54
Posebni primjeri hipocikloide
Steinerova krivulja Astroida
Kad se Izvoejnica polumjera I kotrlja (valja) iznutra ravnalice polum-
jera R dvostrukog promjera (R = 2r) nastaje ravna linqa duljine
promjera ravnalice.
Primjeri primjene hipocikloide
erta 0
Vi 10
00
Bocnu liniju korijena zupca,
tzv. cikloidnih zupcanika
opisuje hipocikloida.
U takvom ozupcenju zupci
imaju zaobljenu glavu u
odnosu na evolventno
ozupcenje pri kojem su
zupci ostriji".
Dotum Ime
Prl R : r = 3 illpoclldolda Ima trl grane. trl slljka I lrl tjemena. a zove
se Stelnerova knvulja.
Ako je R = 4r, nastaje hlpoclklolda s celiri grane, celiri siljka i celili
tjemena, a zove 5e astrolda - zvjezdasta krlvulja.
Opcenito, ako je R : r racionalan broj. hlpocikloida ce 5e zatvorili i
imat ce tollko grana. slljaka i tjemena
Troslupanjski (trostepeni) reduklor s unutrasnjim ozubljenjem za
gusjenicare (npr. tenk). s dva stupnja planetarnih zupcanika i s
jednlnl parom zupcanika vanjskog ozubljenja za prekreL
zadatak.'" ... ,,:: ... ':'"" .... , .... \
.. prjk,;a6E!6e h.ipoci-
kloide. kruznicepdluiTIjera.; =$0
(obicna),r;ao'.(prpduzena)
kruznicapolutpjerhrkj)Vlja -qezklizanta": po unutra{m)ei;n qb6du
kr\lZno,91LlkaJl\?IurnJ81:ii'R = 1.20. .',' .
Svetri krivu\ienacftajteu
Hipocikloida
7.21
55
8. Ortogonalno projiciranje
NeomeClene zamisljene ravnlne projekclja iii sliks diJele proslor na
osam dijelova kOli se zovu oklanti
U lehnickom crlezu predmeli se pfikazuJu lako da bez narocilog
napora mozemo ulvrdit, sve dimenziJe predmeta Da bi se to dogo-
dilo, predmel se prikazuje najeesee u tloertu (osnova. pogled
odozgo iii prva projekcija). nacrtu (lice. pogled sprijeda iii druga
prOjekeiJa) i bokoertu IProfil. pogled slijeva iii treea projekelja). Pri
tom zamisljamo da S8 predmet nala<i u petom prostornom oklanlu.
Ravnine proJekcija sljeku se U oSlma x, y, z kOJe idu Ishodislem 0 i
meClusobno su okomite.
Na horizontalnoj ravnini :r, (osnova 1 Iii llocrlna ravni-
na) crta se tloerl (pogled odozgo). na okomitoj ravnini
:', (osnova 2 iii naertana ravnina) erta se naert (pogled
spriJeda) i na ravnini '" (osnova 3 Iii bokocrlna ravnina)
crla se bokoert (pogled slijeva)
Prostorna predodzba svih osam oktanata
U pogledu straga vi-
dime stra:i:nji dio
(nalicje) ravnine IT,
pogled slroqo --+--,
drugi nscrt
!II
'OVl'\lno c riG njO
llz
rovn i 1U '.: r! 0 nJO
'II} f OVrll n 0 uronjo
Istaknut 5, prostorni oktant
90
0
Iloerio
nocrto
bOKocr I 0
:fC
/
,"-./,/
tlocrt
.....

.. ". -- .. ' .-.'
Zadatak
Pollraj strelice pravaca ko;i "proba-
daju" zamisljene ravnine projekci;a
11" 112 i 113 napisite odgovarajucu oz-
naku osi x, y, z u smjeru kojih su
y
x nacy!
pcr,l ed spr'lp.e!:
U pogJedu sprijeda vidimo prednji dio
(lice) ravnine,,
Zadatak
Skicirajte i oznacite i osi koje
vidite u oslalim pogledima. To smo vee
rijesili za pogled sprijeda.
Istaknut 1. prostorni oktant
orijentirani ti pravei. Y
Pravilan raspored ravntna ;1,. or, I
:T, za prikazivanje IJ. crtanie obie-
kala koje zamisljamo do se nalaze
u pelom (V) prostornom oktantu.

N
II
x
Pravilan raspored ravnina :T,. :1:: i
:T.1 za prikazivanje ij. crtanie oble-
kata kOle zamlsllamo da se nala<e
u prvom (I) prostornom oktanlu.
Crt 0 0
Vidio
Datum Ime
Y
y
._--
Oktanti, ravnine, projekcije
8.1
56
Proslorna predodzba meausobne povezanosti originala tocke P i
osnovnih ortogonalnih projekcija (slika) locke P kad je locka P u
prvom oktantu (desno) i kad je tocka P u petom oktantu (Iijevo).
- X
tlocrt prva projekcija iii slika tocke pi
I
l1acrt
IT
.2.
z
- z
kcija iii sli ka tocke P"
x
y
Pravilan raspored zamisljenih ravnina projekcija i projekcija tocke
P (P', P", P''') za petl prostorni oktant
Pravilan raspored zamisljenih ravnina projekcija i projekcija locke
P (P', P", P"') za prvi prostorni oklant
v
/\
\ ~
L ~ _ o ' - - p ' ---f>
i
1_.
X
Y
Z
C rio 0
Vldlo
t
2,
2
4
5 -7
4 6
A (2,5,4) 8 ( " )
Datum Ime
bokocrt treGa projekclja iii slika tocke P'"
3, 4,
5,
6.
..,
/,
8,
.
{
c , _,., o ( " )
E ( )
F (, _,. ) G (, _. _ ) H (_ .. )
ToCka u pr'Vom i petom oktantu
8.2
57
Prostorna predodzba meausobne povezanosti onginala modela i osnovnih ortogonalnih projekeija - slika tog istog modela.
drug i
bokocrt
Z
no C r I
Z
bokocrl


. !
I I ',1
I '1'
''',,--
I
\".
. i
I .

------
-x
X
'\
t r e C 0
rovnl no
L
Ortogonalna slika iii projekcija gore prikazane prostorne predodzbe objekaia.
T'" - u trecoj ravnini projekeije (Iijevo).
Crlo 0
Vi io
drug i
bokocr t
T D---.----.--
,"C
Datum Ime
.----
1" - u drugoj ravnini projekeije
t Iocr t
T' - u prvoj ravnini projekeije
. ;":.>:
. ,._, ...:;l' ..
II.{ iiOareditelh:'lr
Tn - u trecoj ravnini projekcije (desno)
bokocr t
Preko pravca pod
kutom 45 prema
horizontali i vertil<ali
najbrze se odreauju
pridruzenih
parova projekcija i
eijele projekcije.
Tlocrt, nacrt, lijevi i desni bokocrt
8.3
58

pogl ed
Crtoo
Vidio
pogled odozgo
-A
D
bokocrt
sl i j e va
nonl
Na tehnickim crtezima za produkciju obicno se ne nalaze nikakve
ordinale i nikakve oznake toeaka, pravaca itd. iako ta crtacka
pOjednostavnjenja otezavaJu citanje, I). razumijevanje tehnitkih
crteza.
Preklapanjem ravnine ]1;, oko presjetnice ravnine iT, i ]1;2 (OS X)
prema dolje u ravninu iT21 prekJapanjem ravnine 713 oko presjetnice
ravnine Jt2 i ][3 (OS z) dobiju se sve lri projekcije u u jednoj ravnini
- u tzv. ravnini crtanja.
pogled sprljedo
Prostorna predodzba objekla u
petom prostornom oktanlu i nje-
govih slika, tj. proJekcija na ravni-
ne ][" ][2, il3 iz koje se vidi medu
sobna povezanost objekta s pro-
iekcijama kao i projekcija medu
sobom.
Prostorna predodzba objekta i
zakretan)em u ravninu crtan)a.
ravnina :r, . . '7' :<3 sa zamlsl/enim
tt ocrt
1\-
I i'

!
I
; -x
r----
i\
I
I
! - X


i
I
I
x'
__ ..::..J
J
-1
y
1_. ____ - ___ . __ .
Pogledajte isti model s kom-
pjutorskim rjesenjima na foliji.
Ortogonalne projekcije predmeta ti. objekto nLi tchnitkom crtezu.

n a cr I b ok 0 cr t [
,
rt-:PF

lIocrt
Datum Ime
Tlocrt, nacrt i bokocrt predmeta
S.4
59
Raspored ostalih projekcija Prostorna predodzba ispravna meausobna polozaja predmeta i
,\ njegovih ortogonalnih projekcija u petom oktantu prikazana je na
\ \ r::," sHe!. Vidljivo je da su tlocrt i naert jednako udaljeni od bokoertne \
. ravnine n3; naert i bokocrt jednako udaljeni od tlocrtne ravnine n,; TI
3
--J

(5;::" , bokoa' "d"ko od""" od ",,'oo ',"oioo "' 8 _j

/ r---------------- // /, l
" '\ ' I I
\ .... '" // Y->< "">-"'>1 I I
Y{:>Tii : \" /1 A)0
f II r A
- " II
V , / ....

a
' '/N
! I" if'
I -x //
L //
\"V /
y
pogled odozdo
drug: bokocrt
. V

zdesno
Tlocrtu, nacrtu i bokocrtu mogu se doda-
ti i druge projekeije. Pogled odozdo, stra-
ga i zdesna Jesu projekcije u suprotnom
smJeru od tloerta, nacrta i bokocrta.
pog[pd strogQ
Crt a 0
Vidio
Datum Ime
)
Projekcije nasuprot tlocrtu, nacrtu
i bokocrtu
8.5

60
P
i
Prostorna predod - b
nih ravnlna crtanj: la :Vlh sest zamlslje-
prOlekclja sa 2amlsl a njlma SVlfl sest
Jedmstvenu ravnln Jenlm prelaganjem u
u crtanja
i
i/

[rio 0
Vidio
'...,

/

/
/
R,,"'"co - /
k . ,,:1,,:131 nove /
ojem se zamlsljen ravnlne prOlekcl .
"" ",,"'" "Ii 0 ",'," P""""' ," WI' robo'" '" .
poredak SVlh 6 su - kvadra u
clla. po ocaka u ra ane na unutr . vnlnu erta as-
nla dobije 5e
'. Pog'ed "O'do 2M'"
E}@11
p "'"I'"""
I
, I I DRUGI TLOCRT I--l/ I Crtezi nam" .
, I P ; 'm'lo 0"1 m,;"P"'d E.
. nak se sm -
_ POg"I""e" ,,",k, 0 """'10, bli"
, I Z
I ogled i- je pnmijenjen ozemstvu u kojl
I---j---l-J-
DRUGI __ .. .
I I
I
-'-- -----,-
Baspored 6 -.----.----------- --
. ortogonainih
projekcija I-Z
8.6
... _-""---
61
Pravilan raspored - polozaj projekcija na tehnickom crtei'u.
Model u 11 prostornom oktontu
Znak za europski
raspored projekcija
ir
--P09IPd odozdo-----
Crtezi namijenjeni
inozemstvu u kojima
je primijenjen raspo- I
red. E, obvezatno I drugl tlocrt :
zaglavlju, blizu OZ-
nake mjerila. . -
Shema preSaga-
nia ravnina u rav-
ninu crtanja
u f --- -----r-i
----- pogl,d ,twgg---l
f----l-- -J--!-.--t- ' Alit I L - I
__ r-+ _____ n_o_c_r_t ________ _______ dr_u_gi_n_Qc_r_t ____
I
t
I
:tlocrt:
I I I
I I

'-----pogled odozgo _____ J
Takav raspored naziva S8 "raspored E, sto mati raspored prema evropskom nacinu prikazivanja.
Crtao
Vidio
Datum Ime
Europski raspol'ed projekcmja
62
8.7
Pravilan raspored - poloiaj projekcija na tehnickom crtei:u. Ovakav raspored projekcija naziva se nraspored A. sto znaci raspored
prema ameritkom naCinu prikazivanja.
Model unutar sest osnovnih ravnina
Shema prelaganja ravnina
u ravninu crtanja
----pogled strago----.--pogled slijevo'-
", ," . " '
'.
Datum Ime
Znak za americki
.eo'" proj.,o'"
. drugl 1I0cri ! ]

pogled O_d_Ol_do_____ --'
erta 0
Vidio
Americki raspored projekcija
8.8
63
9. Analiza 'tocaka i bridova
c
i1
Rucnr stezae
r
noert bokocrt
I
I I I
I ' I
I I I
I I I
iii
I I I
Taqelarni prikaz vidliivosti tocaka i bridova (ivica)
Hoert nocrt
bokocrt
_----'-A--'--_B ___ + __
-------f------.... ------ ---.-1-----.----. -----.. --..... -.--
y ~
._._- --------/----._-------- . --------_. __ . _._--_._------
A--E
----... ~ . ~ . - -_ ..
A--F
-----'-.c'--'--------l-- -------.----. -I-----------+_ --.- -----.. ----.------.- .---------
__ J3-C ---t------>-. ----.+----------- .. ------- -..__.. _____ _
___ (=---..-.:::D'------_+-----__ . _ ~ ____ . ___ _l____---,( __ . _______ . ___ . _______ _
(-I ,/" I
.-- --.-----------f-------.------------l------------------
D-E ',',
------ - - - - - - - l - - - - - - - - - - - - - - - - ' ~ - - - - . - ---.. --.. --1----.. ---. --.-.. --.. --- --
D-H \
--------+-- --------+----_ .. _-_ ... - ..-1---- --..--.. -- ---
E-G \(
------,,------::---------- --------------------------+-------'-----_ .. _---
F-G <!
G-H
--t---------------------1--.----------- 1--.-----------..--
H-I
X
-1---------------l------- ----'----1--------------
iy'
______ -L-_________ '-----_. _________ ..L....... ______ . _______ ..____ _
Datum Ime
--- ---- - - ~ ~ - - -
erta 0
-- --- -----
Vidio
Analiza tocaka i bridova
64
M-Z
9.1
c
B
Analiza tocaka i bridova vrlo je pogodna metoda za utvrdivanje i
provjeravanje znanja 0 shvacanJU projekcija.
Pri rj\lsavanju zadataka korisno je postupiti prema ovim fazama:
1. Naertati tloert, nacrt i bokocrt.
2. OznaCiti sastajaJiste bridova 1, 2, 3 _ iii A, B, C ... u svirn
projekCijama_
3_ Ispuniti tablieu vidljivosti bridova
6
.... - .',
. . _!
11
t ."
, . . . ',' ., ..... ... : .. .
........ :- ... : .. .; ....
-12
1
zadatak
-! . .: .... ... i . ' . : ...
: . . ...:....;,. . i .. .:
. '," ........ .
i
'1"': -.....
- . --.:.-.: .. -/,. '--
-- -- -., ' ... :--
.......... :,.
rjesenje a
Tabetarni prikaz lIidljivosti tocaka i bridolla (ivica)_
\
tlocrl nocrt
bokocrt
___ _________________________ . _______________________ ._-+-_
1 -11
_____ L-lL _______________ _
2-3
- +- -..:- . ; -- .
..
,
-,
)
... .
r---- ------ ... - --- ------------ ----- - .. _------
----------- ------ ---------
__ 2 -J(L_ .. _______________ _
___ 3 __ 4_ _ _ ___ _____ __ ______ --------f---.----.---------- _ ._ .. ___
3-7 ___ 0'---'--_. __ .. ________ . ______ +-----_____________ ... _ __
4-5
-------------.. ---I------------------t-----------------
5-6
---=--""----1------------______ +- _______________ .--------- .-1-----------
__ 5-_--'--.7 ------t---------- +----
6-8
--------'----- -------------'--- -- --.---.. ----
Crt 0 0
Vidio
Do.tum Ime
rjesenje b
Analiza tocaka i bridova modela
z
9.2
65
Duzina AB okomila na prvu ravninu
AB-LrJ,
L
,n;;L-1-=l'1
r .
l
B I i
prostorna predodzba
Duzina AB okomita na drugu ravninu
Il2
prostorna predodiba
Duiina AB okomita na trecu ravninu
proslorna predodiba
II i
-- ----
ravni ne projekcija Jr" Jl2 i Jl
3
poloiene u ravninu crtanja
Slika 1
I.

I
I
ravnine projekcija JI" Jr21 Jr3
polozene u ravninu crtanja
Slika 2
ravnine n1, Tt2 i IT3
poloiene u ravninu crtanja
Slika 3
Zadana je prostorna predodiba i tri osnovne ortogonalne projek-
cije duzine AS koja je okomita na prvu ravninu projekcija (sl. 1)
okomita na drugu ravninu projekcija (sl. 2) i okomita na trecu
ravninu projekeija (sl. 3),
Datum Ime
:.
orlogonalni ertez duiine AB.l JI,
r-=-- -- - ..'- -----ll
....
orl6gonalni crtez duzine AB.l JI,
I
I
f-----t--I-f-
I
-L
orlogonalni ertez duzine AB.l Jl3'
erta 0
Vidio
Poseban polozaj duzine
9.3
66
Duzina CD paralelna s prvom ravninom

-- - - -----.
" j
!
C \"""
.
[
.
-- ---- -- =r==--
prostorna predodzba ravnine projekcija 11:,. 11:, i 11:3
polozene u ravninu crtanja
Duzina CD paralelna s drugom ravninom
co II Il
z
prostorna predodzba_
Duzina CD paralelna s trecom ravninom
prostorna predodzba.
Slika 1
ravnine projekcija Jl" 11:, i Jl3
polozene u ravninu crtanja
Slika 2
---C} - :-----1
--- il,l
l __________
ravnine projekcija 7[,. IT, i 11:3
polozene u ravninu crtanja
Slika 3
Zadana je prostorna predodzba ; Ir; osnovne orlogonalne proiek-
ciie duzine CD koia ie paralelna S l1:, (si. 1), S ll, (sl. 2) i S ll3 (sl. 3).
ortogonalni crtez duzine CD I I Jl ,
ortogonalni crtez-duzine CD 1 I rt,
ortogonalni crtez duzine CD I I rt3
"'-,""---"--''''''-,----'------------"----------''''''''--
Dotum Ime
Crt 0 0 D AVuR
-'--------
Vidio
i
---1--
i Duzina uko polozaju
9.4
67
Svaka duzina kojoj je tlocrtna projekcija paralelna S osi
x paralelna je s 7(2 pa joj je nacrt prava velicina te
duZine.
Svaka duzina kojoj je tlocrtna projekcija
paralelna S osi y paralelna je s 7(3 pa joj je
bokocrt prava velicina Ie duiine.
(V),,----
1\

Zadanajeduzina ABA(-100,72,10)
B (-40, 20, 70).
Zadana je duzina AB A (30, 40, 50)
B (90, 10,8).
, .
Zadatak,',., ....... .' ,,',Y',
1, Nacrtajtetlocrt,nacrt te desni ili-

u .pogledu slijevai(A"'B"')upo,
<," " "


,\pr
, ...
\


E

'(3
<1l
'0
I
1\
II: ,
Lli>_,
(V)
Pomocu diterencijalnog tiokuta
1\
. ---"""",-' -----------,--_._-_. --,------------------,------------
Crtoo
Vidio
Datum Ime
Prava velicina duzine
9.5
68
10. Analiza pobocki .- ploha
H
,
o
,--
;
o G
'>,

F
Hi
"...J
nocrt
I I
I ' I
Zadaci ove skupine sluze za prOVjeravanje i utvrolvanje znanja u
ortogonalnom projieiranJU, Na osnovi prostornog prikaza pred,
meta i pobocki -- ploha oznacenih velikim slovima A. 8, C ,lreba
naertati tloert, naert i bokoerl i oznaciti ih LJ ortogonalnim projekei'
jama,
Anallza pobocki (ploha) vrlo je pogodna metoda utvroivanja i provJeravanja
znanla 0 shvacanju prolekeija
"P.ri t.azama
J ,Nacrtati " ,','" ;,"
" "2", QznacitiploheA, B,C.;,.'lJi)Yimproje.k9ijama,
3 IspLiniti tab!icl:J vidljiyoshplotl8:':"'PQtJ:otki, : ,
E
bokocrt
A )---i----1
" --, ---- --" -+--- -1 -" -+-- . ---, -",,-'"
r-- ----(
I \
Kose pobocke koJe nisu okomite niti pa'
ralelne ni na jednu ravninu ertanja,
opei polozai plohe
E posebni polozaj plohe
I<osa ploha okornita na cltanja
Hoert nacrta iii '"
I
''''''','' ,,--,-- -- --
c
_._".----" "'--
"
'"
c'c======== ___ -..J ______ .-J_"" __,
Jl
ploho
A
B
C
Tabelarni,prikaz. vidljivosti' pobocki -- ploha
Hoert nocrt
--1--" --
-",,,,--- ------- ,,- -,.,--"',------
y
I
- -'" _ .. , ._--_._---_._._,,,,,----,"',, --j------------- _. "---
o
)'
E
!
!
I
bokoert
!
/
..
F
G
y
1\
'/
---------+-----------------....- --------------j------------ ----
.... ___ H,,_._ '-_ . ____ ,_,_,._. ______ , .. ___ ..________ X, _______ _
Crtoo
Vidio
o tum Ime
Analiza pobocki - ploha
69
M-Z
10.1
ploho
A
B
--C
zadatak
tlocrt
------0 .. - -----.....

E
--f-----
G
H
-- ... .
_._-_.
J
.... ; .... ,' ... ; .... ; ... ::..L..r .... X .. :} ... .... .. l
... : .......... :.: ....... :!....... ;.......... 4
... ; .... ... + ... ; ... ... : .... ; .. i .. "'1" l ...
'.= . - .... :. .. : ...... ".:. .. .. .. . . . ..' .'
: ...... : .. _0 ...... : .. e ..... * ... _ ... ..: ......... ':'" ':' . II
. , . .
..... i .. . "1-' ... ...... :.. .. . ..' .....,... . ..
! : ' e .. ..
f .. ..: .. ! .. .. . . .,'
:1 .. , ' .. ; .. , . :.' ,.: .. FJ.:T .. :.r.:!::Fl:J.: .. ; ..
.... ..... : ..... :_ .. _;... 0; .... ; ... ;_ .. ... :. 11':_' .. _: ... ':' _;_ .... ... .. .. : ... ; ...
. . ' . . : .. !. .
....... 4 ..... : ..... _: ....... : ...... : ...... ; ..... : ..... ,= ..... : . ....,.
f ." .... ';' .... : ..... :: ... : ...... : ............ -0'" -: .
"-.: ..... : ..... ; .... ; .... ......... . . ... i .. ... "'1 .. . . ..... : ..... ; .. ... , .. ......... o
. _. .. ; ... ... -. "'! a ';----i' .... .; ... ; ... ; ..... ... :'.-" ; ... .. .
: : : : ! : : ... -:- .. .. : ... : .. : .. -: .. :'.'- .. -.: ... .
-'. .., '. '.'.:"" ":" .. : .... t,:' ':'" Y--
.. ...... : ............. :' ........ : ........... : .' : : ;.: .' . .
. .. .. , , ..... " .. ';-. --: .. ': _ ..... " .. :" ... ; .. ..
: . : : ; . : ;. .... ... -_ ... : .... -.: .... : .... - .. ..
. .. T:.:..-..-; .. X:::CI:: ._ ..... ; ... : .... : ... ; .. .
rjesenje a
nocrt
bokocrt
........
. -.. ..-.- ------- --_. ----- - _._.-
-1---- .. -:-------- -----.---- --.- --- - .. -.-.--
-----------f------.---.-- --
.. _--- -_ .. __ ._----- . __ ._-_.
-+_ .. _---- .------.
---.. __ ._._--------
---.----- 1--_._----
1--_ .. _------ --- --- -_.--_._-_. __ ._--
----- .. -f----.-------.-----j------
-------1---------------
------------'--._----_.-._-_._---
Crt 00
Vidlo
Datum Ime
________________ . _____ L. _____ .. ___ . __ _
rjesenje b
Analiza pobocki modela
z
10.2
70
Ravnina ABeD paralelna s prvom ravninom
rovnl no Ii
prostorna predodzba
ravnine projekcija it" it, i ito
polozene u ravninu crtanja
Slika 1
Ravnina ABCD paralelna 5 drugom ravninom
prostorna predodzba'
ravnine projekcija it" it, i ito
polozene u ravninu crtanja
Slika 2
Ravnina ABCD paralelna s trecom ravninom
prostorna predodzba
rovnino 1111, I j'd -r---:-,; --';J
"I" . -- IUd-]
l
,'-, -----..... -I ,'" ,;." !
I ~ ~ . ___ .. :J
1
'-- - ~ - -
i . I
I
~ - - - - - ~ I
ravnine projekcija it" it, i ito
polozene u ravninu crtanja
Slika 3
Zadana je prostorna predodzba i tri osnovne orl090nalne proJek-
cije ravnine ABCD kOja je paralelna 5:1 1 (sl. 1), paralelna S:1, (51. 2) i
paralelna 5 ;-[3 (51. 3)
~ ..... .
I I I
orlogonalni erte: ravnine ABeD
-._,--_._.
ortogonalni crtez ravnine ABeD
ortogonalni ertez ravnine ABCD
---------,-------------------------------------------,
Crt a 0
Vi 10
Datum Ime
- ~ - . . 'Ravnina u posebnom polozaju
10.3
71
II
Ii
Ravnina ABeD okomita na iT, i kosa prema 01, i iT,.
rOllni nol. n,
prostorna predodiba
'-, -;;-.-. .-.----;c- ft ---,---
--C'
y
I _
L

. .
i.:..______r::::....
ravnine prolekcija 01" iT, i J1J
polozene u ravninu crtanJa
Slika 1
Ravnina ABCD okomita na 7(, i kosa prema 01, i )T,.
rovn1noJ.. lIz
.-1------1-
ortogonalnl ertez ravnine ABeD
1
+-.. ----t-
I I
, I
I !
IL
I-. ========-
I

I
_.J
prostorna predodiba
Ravnina ABCD okomita na if, i kosa prema IT, i :1"
ravnIne proJekcija )T " 7(, i 7(3
polozene u ravninu crtanja
Slika 2
ortogonalni crtei ravnine ABeD
rovninol.
fl3 ,....--..... -
"c.' '. :"
I I
/,r o .... -.......:: :

I
I
r h ,..
I;
I
! I
Ii. ;J\" _____
l ==-=1 =
.,, ________ J
prostorna predodiba ravnine proJekcija iT
"
iT, i ;T,
polozene u ravninu crtanja,
ortogonalni ertei ravnine ABeD
Slika 3
Zadana je prostorna predodzba i tri osnovne ortogonalne projek
eije ravnine ABeD koja je okomita na it, a kosa prema it2 i it, (sl. 1),
olwmita ns n, a kosa prema if, i :rt, (sl. 2) i'okomita na it, a kosa
prema 7(, i :rt2 (sl. 3).
Datum Ime
... ' ,..... . .... '., ,.,,:", : ". .."
,l,Q,mapi!Et '(prostotJ,J,6P9Skic'iTl3.' 'iti
ABCD{NS',C'D'; NIB"C"D",. '. C",[Y'!),na
. .'
2: r)s'ortdgc nalnNncrtezu,
ravr\idEi i
.. ";;, .;,' '.>";'
Crtoo
Vidio
Ravnina u kosom polozaju
10.4
72
It
I
Prostorna predodzba koekiee za igru Covjece, ne Jjuti se" tlocrt
I
' ......
........"
\ .... ....:-_/!
(,,-
........:........:/
/
bokocrt
drug; tJoert
'''9; 'ok""
nocrt
pogled spriJedo
Ortogonalne projekeije koekice za igru "Covjece, ne Jjuti se"
v
0
[\.,
-; .
/' V
0
f:\

V
1,--",)
/ -".
0 0
-.J
1\ i\
naer!
tJocrt
Datum Ime

Crtao /:.1. I: D>\\)::I\1.
V I d i 0 T' '.1 ) T t. :, i c
.L
"
j

" - - .
_i . L-J
f
, : Zad'Hak,
1. U osta/e cetin ortogonalne proJekcije naCf-
tajte odgovaraJuce tocklCe na kocki (ako Je
3 4).
2N<ilihiji.ispod.projekcija napisite naziv pogle-
. "d;i,zaodgovarajuou projekciju.
Zacatak .
Na lieu kojemnema sJike tockicRj)apisi'ie
broj to.ckica koji. odgov<lr<\zad".IOom POloz/.i:jukockice {najbOljeje
naerlati pripadajucetocldce U odgovatajacem P91ozaju} .
-------.--.---
Kockica za igru Covjece,
ne Ijuti se
10.5
-------------------------------------
73
11. Skiciranje ortogonalnih projekcija
Pri skiciranju predmeta crtamo slobodnom rukom i tako da faze rada - skiciranja jedna drugu dopunjuju u jednoj slici.
tloert
InstrukciJo postupnosti prl sklClronJu
model
_
Ski c a - izraBuje se testo na
papiru s kvadraticima da bi se
lakse odrzao omje! i propor-
cije.
r
b
.. .. :i\
.' . 4-=-6 . __ Ii i ----'----'--J
i' 'I I
'- '--i----f-L--- .
Utvraujemo broj potrebnih
_ projekcija i povrsinu na ko-
ju cemo Ie projekcije crtati;
zatim crtamo simetralne li-
nije.
2

,I --I j1
/ I I ta usklm Ilni)ama (b)
-4- -=p - 3

I 1 I Istitemo konture predmeta
, oVlm redoslljedom. male
--+1- kruznlce, vellke kruznlce,
male lukove, velike lukove i
nepravilne krivulje.
----t---
--T--
,
i I !
; i I
I "1, ,

I

--...... _- ...... -. '. --' .. ' --n@--,I
- - I
..... . . . 1 1
.
.............. ' .. ' .. " I I' I
. ..... ". . 1 I
.' .' ....... " .. '. I 1 I
L- -', I , f--
L I' I: 1-''''1 1
-4--t-l-- ____
r-i
I 4 I,
i 1-
Zatim isticemo i sve vo- L-1_-I-_...I-.-t-__ -l-....l-___ -L._I--..I..-_+ __
1
J-
1 doravne linije odozgo
prema dolje; okomite Ii-
nije slijeva udesno; ko-
se linije i nevidljive bri-
Datum
Crtoo
Vidio
dove.
Crtamo pomocne kotne
i kotne linije, ispisuje-
mo !wtne brojeve i oz-
,-----+--"""'+ nake 0, R, M, .. speci-
ficne pnbiljeske itd.
Ime
74
16
M
projekcija tijela
11.1
r
I
Skicirajte u mjerilu 1 : 2
C)
C)
LO
.................... ... , ... + ... ; .. ; ............. - ........ .
. . .. :\r .. ... : .... : 1 .. .. : .... ..
: .... .. : ... :. ... :- .. .. .. ... : ..
r": .. : .
.. :-:TT. ' .. :I ! . ' +: f.. i'" ....... : .. :.
... -:.... .. ............--::. ,-.. :- ..
. . . . ; .... :- ... : .' .: .... : ... -:- .. ',' ... ................ . . ....... , ......... : .. .
. . . : .... ; ... ... .. -:- .. .; .... ... : ... .... > ... ... ... ... ; . . . . .. :- .. ... :
.... rT .. ...... :;.- .. :; . .-.-;.: ......... : .. .
,i' . - . . . . . .: . :' . :- .
:i...... : .... :... ' I. '._ ........ l ,_, : : \ ...
. ;t
.1.: ....... , ..
1 .. L .. ... : .. ; ......
. .. } .... : .... ! .. ... ... .... ..
.; ... .-.. .. ... '.' ... ;- ... ; .... ... : .. ... ; ... "' ... :
. : ... : ............... . ................... -, , ... .' ... : .... : ..... .
. . . . . .. . ... -. ..... . ........ " .. . . ' .... ' ... . : ...
. . . . ',' - , -: ... : .. - -..
.. ' .. l .. .
... : .... : .... ; ... : ........... ;... . .... . 1 .
. ; ... : ... .. '" .; .... : .... : .... ; ... t ... : ..... .... , .... ...
. : i . . .
. , . . J . .: .... ... , ... _____ ; .... :
. : . ....... ; ....... ...... : . t. .... ...........j ....... :........ : ! : I . .
:.. .'" .,;,<. ':' : j---:----\
, . .. .. , ...... ! ... ... .: ... -: .... .... ,.' :-. i'
: ... ..... ..... .. ,: ..... ' ........ > ............ : ... .... : .... : .... _' ..... : .. c . .; . :-'} :
-; ... ... ';'.' .... " .......... ' ........... , ... ... ' .... ... :
.. .... ... ; ... .... : ... .; .... ... ,; .. ' . ;. ' .......... : ....
....... : ..... . .... : .....
.. : ... :- ... ... i ....... .. -:.. .. ... .. ....... p ' .;. ....... .; ............ ,. -: ;
i . . . . .. , .. : .. ..... j ... -, - n r . r"----;--_'.t- __ .. ,
, .. .... ' .. : ........ ,' .
; ... ..... : ........ :-.
1 ................... .
i. .. : .. . ; .....
. .1 .. J'" ... .... : .. :.-j::.- i::::::'- .. Lr)::: 1
' .... ... -:- ... : .... : .... ; ... ... - ... ' ..... : ... .... : ... .... " ................ .
I
. : ....... -; .... ' .... ... : ........ -: .... : ... : ... .... :- - .. : .... : ... ... -: .... : .... .
' !...'}F;
: .... ... r::
t
'.': '. i)'.'.'. r..) ...... ; ....... : ... ! ... .... : ....... " .......
, , t; . "' ..... : .... :.!... ' .... ... ; ... ... ;_ .. : .... : ... ; ... -' ... ;. . ; : $"
: ; .. .. __.... :, ..... ". '. '. - ... _ ... : .... ... ; ... ... .... ... : ... ';' ., .:
; .... :"'; ... : :"';'
. .
...... ' .. ' ... : .... : ... : ... : -.. ,' .... : ... : .... ....................... ' ........ , .. " . ..
-----------------------------._-----------------------------------------_._---------------------------------------_.--------
efta 0
Vidio
Datum Ime
Skiciranje projekcija
poznata predodzba
75
je
z
11.2
POjednostavnjeno
Z8dana je proslorna predo-
dzba tllel3 modela ravnlh,
koslh I zaobljenlll ploha. Na
svlm tljelrma nacrtilne su po-
dlele kOle prlkazuju mjere ad
10 mm (III mjere odredlte
saml).
N
Zadatak
Nacrtajte tri osnovne ortogonalne projekcije u mjerllu 1 : 1.
Crta)le na papiru za slrojno pisanje originala.
crlanje I<ruznice -.
A
\ A
kruga u __ 8
predodzbi - u izo- , / ;\),
4,.
,
Pojednostavnjeno
crtanje sesterostra-
ne prizme u prostor-
noj predodzbi - u
;zometriji.
[rta 0
Vidlo
Datum Ime
Skiciranje projekcija tijela
kosih i zaobljenih pobocki
76
N
z
11.3
1
5
4
6
Pri crtanju - skiciranju (slobodnom rukOIl1) or-
togonalnih projekcija, raznih uzoraka strojnih
dijelova, pogodnih modela iii prostorno prikaza-
nog tijela korisno je postupiti prema fazall1a rada
kao SID je pokazano fazama skiciranja.
------------,--------_._-----------------------------
erto 0
V,dlo
Dotum Ime
Crtanje projekcija aka je
poznata predadzba tijela
77
z
11.4
12. Sredivanje ortogonalnih projekcija
Povrsina za rjesavanJe:
zadano
: .. .. '; "':' ........ "';' "':" H.:' .. ":'" .;' .. _:_ .. ":'"
'I .. .... [ .. : .. .. .....
.. 1i s D... --! "- .. .... :
!.t\l+\ .. ' .. .. I .. .. .. tj":
. . . .
............ - ..... . . .. ,' ..... : "" ... .. . :, .. : ..... : ...... : ......... ; ........ ..... ; ..... : ... : ... " .. .
rjesenje a
slika 1
U svim zadacima oveskLipinezadano je,sest normalnih ortogonalnih
projekcija predtneta u nepravilnompolpzaju i,oznacenjenacrt-
pogled sprijeda, Na'osnovi zadanog nacrta.potrebno je ispravno
smjestiti ostalih pet projekcija,Razrnak izmeBu prcijekcija Ireba biti
5 mm slo je oznaceno kratkim pocecima za svaku projekciju (51. 1).
Sve nejasnocepri rjesavarijuzadatakaoveskLipine moguse otklo'
niti ako se predtnetoblikuje iliskicira njegov prostorni izgled (51. 2,
rjesenje b). .
Crtoo
VidlO
Dotum Ime
rjesenje b
slika 2
. ..............
....... ",' .....
.. .: ... . '. , .. ; ..
.... n .. ; .... .. .. .. :
.... "'j,;' :...... .... . .. ;... . . "".";',' "il'''''' ('''i ... .
!--' : ... ...
.... ... . ... .. ..
: ; : : :- : : . .. . " : . ; .: :
: ; : ...... & : _. : ":H"':': .. : ... .. : ... ... : .. . i .. ':' ". !H.:
: : : : ; : : : : . : : ' : . : '
:.' .. ';" r.: .. ';'" ': ... !, ......... ':" 0- 0' .... ". ";" ,).; : .... "':'" ':' .... : ... _: ':'" n:
. : . . : ._: ..... :.: ..... : ...... .: ............ : .... :D .... : ... ... ..... : . . .......... , .............................. ,... .. ,..
. . . . " . . . ' . . . . . . .
... ... ... ... :.... .. .. : ......... ; ... ... H;"';'''';' ... ... : .... : ....
. : : . : : . : ; : : . : ! . .
; .. . ; . .. ': . " g:, ... .. ':' . . . .. : ... .... ... : ..... ! ... .... ... : .... : .... : . " . :
:'" i .. .. j .. . ; ... i ... ; .. l l ... .. j ... j .. f+ } .. .. l
Uputa za sredivanje projekcija
12.1
78
1 tk l2J
B
[Om
2
I I
I I
I I
I I
I
i I
no crt

" I I
<"
" I r--

=
_. I I
! I I
I

nocrt
Cr too
Vldlo
Dotum Ime
-----
.. - .. '" ... ' .....
.' .
,. (....... .... . ..... '-" ... " ...
.
. ..... ' ...... . . "', . .: ....
.
. . .
. . . .. ... .": .,-:
. .: ... :. .. ';" ':"'j' .. ': ... "'" .
.......... -"-" ..... , .. ......... .,... ...... :- .. .
...fJ.[:=U/j.[q. UsS,,; . J;HJ].
'.:' ':. ..;.. .. ..... "
, .. : ... / .
. ,:. .....
.... ..L in)]' . Fdn: .' .. Cn ..... n ..... 'n ...... .
. : ... : ........... : .. ; ... : ... : ..... , ..
. ... ... .;. :... .. ..... .. ',-" .... '. . ... :. . ..... , ... : .... ' .... -..
.......... , ........ ',' " . , \ : . : r , :: :. , r
: : : : : : : : .
............. :- ... ; ...................... .
. . .
, ...... : .... : ... ,. ...
. . .
.............. : .......... ; ... ;
.
: .. ;. .: ... ,: .... ;. ...
. . ,
:" ... ... ; .. : .... ; ... .. -.. ... ... --. -.. ',' ....... :. -.. ' ... .: ... ..
. , , .
'. " . . . ' . . .' "
'.; .... ... ... ;- ... :... . ... :- ... :.- ':'" .:- .. ':'" ...
H[LIrhl2JE1' I
: ",;'" UfU .... - ttl :
." .!." "._ .. ; ... - .. . ...... ..... ... f .. t.. .. <
: .. fl-.l.... . .'. .... .. l..J. -: ... :
, . . ; ,. . : . .... _ .. ' : . : ; .... ; ,' ': " 1 .
""". : ..... , .. . . . : : .; J :
. . ::
.. '.' ... : ....... '.' ... ... '" . . b :.... ...... .
: ... ; ... : ... : ....... ; .. .
.
" ..
........ , ........ , .. ; .. .
, . . .
. ' .. : ... ; ... : ... : ...
. , .... : ,. : ........ :.,...... : -.. , .. ; ... .. '.
.. ... .. ... : ... ,: .. , ..... : ......... ... : .... :. .... ..
................... , .... - ............ ,.
. .'
Sredivanje prc)jel<cija model a
z
12.2
-,-,---------------,
79
13. Centralna projekcija - perspektiva
Uobicajeni prikaz objekata ortogonslnim projekeijsma prema
evropskim iii americkim standardima testo ne osigurava besprile-
korno objasnjenje, narocito slozenijih konstrukcijskih detalla', pa
se zbog bolje zornosti preporucuju prikazi u kosoj iii ortogonalnoj
aksonometriji i u eentralnoj projekeiji - perspektivi.
Prostorna predodzba gla-vnih ravnina koje ivore osam prosiornih
oktanata
glovno

_ y zroko
z-0-.
s los co 49 D (k rug
Obicna perspektiva
Pnroda nasega vidnog puta (SVletlosni podrazaj prema mozgu) je
elektro-biokemi)ska. Od ocne jabutiee u ko)o) mreznica ima ele-
mente percepei)e (stapici i (;unjici) nervna vlakna preko sklopki
impulsa idu do )ezgre otnog zivea u mozgu kOjl registrira odgova
ra)ucLJ sliku.
Oc = glavna tocka d = distancija
Prema G. Haucku d = 1,5 do 2 puta veca od 'duze stranice pravokutne
slike - ne kraca od 25 em.
rovnino slike
d
....
osnovno
d "
c tg30
1.7 5
E
=

stosco 4 bO u kojem je stika jasna
kruzni prsten u kOjem stika nije jasna
granico slosco <990' (krug distance)
.....
Kocka dimenzija 5 x 5 x 5 (jediniea) u karaklerislicnim poloiajima u perspektivi; konstruiran Ie krug distance i koiirane su vrijednosti
kOle je potellno uvatlti pri crtan)u perspektive, ovisno 0 zahtjevu zeli Ii se istaci osnovni plan sprijeda, desno, podjednako Jijevo i desno iii
lijevo.
lijevi ned ogled ! LN)
horlzontol no
LN (HOI)
distonciono tocko
1/4
I
I

\
sr edisnJo -centrolno
p erspek t iva
1-
horizoniolno
1/2 h 0 r i Z 0 n 3/4
! I
ptrspektlvo <',)45 j
- -------
m j ern 0 crt 0
desni nedogled (ON)
distunCiono totko ( HO
l
)

sredlsnJo - centrolno
per s p e k t i vo
I perspektlvo <130'- 60 liJevo

perpektlvo <.l 30"- 60' desno
__ "''' ________ __ -.-m ___ ''' ___ .'''''''' ____ " _____ , _________________ --""""'''''.-,---
Crtoo
VldlO
Datum Ime
nearna pet"spektivaI,
osnovni pojmovi
80
13.1
r
1
Problerne slereooptickog vida (dva oka - binokularno vidno poljs)
proucava opticko-fizioJoska perspektiva.
Kad govorimo 0 perspeklivi. mislimo na linearnu perspektivu. II na
sliku kao da tovjek gleda jednim okom - slicno okom kamere
Tradieionalne rnetode erlanja slll<a IJ perspektivi dosta su kompliei-
rane. traze dugotrajni proces konstrulranja pfl ternl) se lako
napravi 9 reska.
Karle linija u perspeklivi s jednim i 5 dva nedogleda [23)
ertanje u perspektivi vrlo je olaksano pr;mienom speeijalnih karatB na
Kojima su vet otisnute ene-linije u perspektivi, s jednom tockom nedo-
gleda (sredisnjoj-eenlralnoj), s dvije locke nedogleda iii 5 Iri nedo-
gledne-iscezavajuce locke. Mnogi arhitekti i veeina dizajnera upotreblia-
vaju Izv. Karle perspektive.
Pri crtanju perspeklive nekoq kr810lika III oblekta ravllina slik"
nalAzi se izrnedu crlata 1 oblekta Na slie; dole prikazano Ie kako
se erta perspektlvna sl;ka iedne koeke Predoe;1i sma kockl) ier Je
koeka osnovna forma .. IZ nle. s niorn ; u niDi moze se sve raZv;latl i
crtali Ij. slikat;
Kocka u perspeklivi
l'ersppktivl1o stika kockp
Prostorija 5 x 9 x 13 m u perspektivi
Desnu plohu prostorije pflkazali 51110 i lJ palazalu pomaknutom za
2 m lijevo. a podni dio prostorije kao da je poplocen clno-biJelim
kvadratastim plocama kao SiD pokazuje djelornicnl tloert prosto-
rije. Na kraju ovog paglavlia pokazali smo kako 5e mogu ertati vrlo
specificne perspektivne slike pornoclJ perspektivnih karata.
C,too
Vidio
Datum Ime
Perspektiva s jednim
nedogledom
13.2
- - ~ - - - - - - - - - - - - - , - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - . - - - - - - - - - - - - - - -
81
i'
erto 0
Vid ':.:;;; 0--:... __ _
13.3
82
Pri razlicitim polozajima tijela, S obzirom na horizont pobocke tijela
vide se razlicito. Perspektivna slika objekta - tijela nije jednaka slici
koju daje nase oko, iako )e geometrijski tocno nacrtana.
Bridovi objekta u naravi medusobno su usporedni i )ednaki, a u
///
----------------
-------------
---

perspektivnoj slici nisu. Zbog toga takav nacin prostornog pred-
ocavanja nije pogodan u strojarstvu. Perspektivom se uglavnom
sluze arhitektl, dizajneri i slikari, a u novije vrijeme i gradevinari.

...--------
'" . ,".-->. . . '-,-,." 0-
horlzont
IUeVl nedogled
.. ----
..... - ...

L N

-------
------------
Datum
Crto 0
VI io
.---
------

hOrlZont (h)
----------
----_._----.------

Ime
-----. -- , ,:
horlzont
.. _--------
---------------.
----
Perspektiva s dva nedogleda
83
desnl ned ogled
I-R
13.4
/;
!. I
-"
'i
I'
Ii
w
1\
OJ
-en
0
Ii ':0
Ii
OJ
Ii
c;
" :;:
\i . ~
'i\
\i
=
r'"l
II
- ~ ? , .
II
I,
ii
Datum Ime
R
Crtanje na karti lilnija s dva nedogleda
13.5
erta 0
Vldio
- - ~ ~ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ..... --------------------
84
Gradevine u perspektivi s Iri locke nedogleda
Perspekliva s Iri
loCl(e nedogleda -
tzv. zablja perspel<-
tiva
Karta linija u perspekti-
vi s tri tocke nedogleda
[15]. 1
Dotum Ime
erta 0
Vidio
horizont
i
.I"
./
.1'
"zobljo perspektlvo"
Relativno visoka grade-
vina, kao sto bl Je covJ8k
vidio npr s prozora 1.
kata neke druge grade-
vine
horizont
Oesni nedooled
v
/'"ptlcjo perspektivo"
Perspekliva s Iri
tocke nedogleda -
Izv. plicja perspek-
liva
Relalivno visoka i vitka
graaevina gledana npr.
iz helikoptera.
Perspeldiva s tri nedogleda
13.6
85
Tabla za crtanje "ROTOBORD" u ko-
je se podloga za crtanje moze rotirati
za 360. Vrlo je podesna za crtanJe
aksonometrijskih slika. Vrijeme po-
trebno za crtanje aksonometrijskih
slika na tabli ROTOBORD" mnogo Je
kraee, a ertezi su besprijekorni.
Karakteristicna tabla za crtanje pomoeu koje je olaksano ertanje u
perspektivi koriste ih u North American Aviation Inc,
Crtanje perspektive na Izv. satnoj tabU perspektive [15].
Vrlo. uspjesne perspektivne slike mogu se postiei direktnim erta-
njem na speeijalnoj tabl! za ertanje koja se maze nabaviti u razlici-
tim izvedbama,
erta 0
Vidio
Dotum Ime
_. __ ._---
bne
Karakteristican ornament u izometriji
Direktno crtanje aviona u perspektivi na tzv, Andersen-Iab!i [15].
za crtanje rspeldive
13.7
I
86
t
. ~
14. Normirana aksonometrija
r-- ----.-- -------.----
0/
,-
-- - --
--
1-

o
_.
1----
--I ,---
1 I
I
I
I
I
0
---
Kocka u kosoj projekciji
: 1
kos a pr oj eke ijo
20= 1,07 d
.. --------.
2 b.: U,ll4 d
Kut nagiba CI. i prikrala n mogu se odabra-
Ii po volji.
Najbolje je odredili kul a == 30 ... 45 uz
prikratu n == 1/2 . :>J3
Datum Ime
Crtao
Vidio
---_.-._-------- --- ----- , .. _----_._ .... _ .... _. __ .. -.. _ .. -
t-- ()
po
..
1----
!--'---
sp
f--
--


o


"
..
o Orlogonalne proJekclJe I kosa projekcija
modela
o
c
(J)
>
'.:' i;l"Gii(.j-t,.:.:

. Kocka iu njoj upisana ku-
-9!S u kcsoj projekciji
Ironlolno oksonornelrlJo 1\1
Kosa projekcija modela

I"
I
-----\
"
duzino 1:1
Kosa projekcija
14.1
87
c
IlolIZlinloino crlo (1InIIG)
BrldO'l1 koji s hori
20ntalnom linljom
cine kut 42" crtaju
se U omjeru 1 : 2.
Bridovl okomiti na
110rizontalnu linljU
crtaju se u onllerU
1: 1

\
1-

-----1
!
Dimetrijsko proji-
clranle - dlmetrlla
primjenjUle 5e za
prostorno predo
cenje predmeta
kad je potrebno da
se ono sto je na
predmetu bltno
jasno vidl 17 9lav-
nag pogleda.
Btidovi kvadra s
hOtizontalon1 cine
kutove 7" i 42'
Brldovl koji S 11Ori-
zontalnom linljom
cine kut 7' crtalu
se u omjeru 1 . 1
Ovo p%zoJo modelo u dlme/riJi

,!
f0
31
20
=
d lb
.. 0.9],.
-'
[)
-,
'1,06 d 2b O}53 rJ
LO
:
=
17
trimetrilO
----"------,-------,--------,----------,--,------
Crtoo
Vidlo
Datum Ime
metrija i trimetrija
14.2
88
Kvodor u i zometrUi
horizonlQlno ula IlimjD)
Ortogonolne proJekclje modelo
'-____ --"10:..:C___ __
100
kJdel U IzomelrlJI
Odnos dimenzija u prostornoj
dodzbi i u ortogonalnim
jama je )( ; y ; z = 1 ; 1 ; 1
80
I - - - ~ - - j
~ - - - -
IzometrljO
20' UZ:i
2 b , 0.707
... - . _._---_._------,
duzlno 1 1
II.
A'"
Bridovi kvadra s vertikalom cine - za-
tvaraju kut <t 60, a s horizonlalnom ..---1f0..
linijom kutove <t 30 -/ ~
lzomelrijsko projiciranje primje- ~ ,/""
njuje se za prostorno predocava-
nje predmeta kada je potrebno da
se one sto je na predmetu - objek-
tu vaino vidi u sve tri dimenzije.
,-----------------------_._---------
Datum Ime
Crtao Izometrija
Vidio
14.3
89
15. Crtanje izometrije
Pri rjesavanju zadataka iaze rada trebaju se dopunjavati u naCr1anom pomocnom paralelepipedu -
2. Skicira se po-
bocku (plohu -
povrsinu) koja le-
ii na prednjoj
plohi kvadra.
4. Skicira se plohu koja lezl na IijevoJ
(bocnoj) plohi kvadra.
. Crtoo
Vidio
Datum Ime
2
3
1. Skicira 5e kvadar
1 : 1 u odn05u
na model
3. Skicira se plohu
koja leii na gor-
njoj plohi kvadra.
5. Oblikuje se predmet crla-
njem medusobno uspore-
dnih bridova koji to svaj-
stva imaju u artoganalnim
Pro.storno predodzbo modelo
4. projekcijama.
/ ~ Kotira 5e prostarni
prikaz predmeta pre-
ma kalama u ortog
nalnim projekcijama.
5
Na slican nacin mogu se
rijesiti najslozeniji pojedinacni
primjeri iii skupni elementi bilo ko-
jega sastava dijelova - sklopa.
90
nja prizmaticnog tijela u
izometriji
15.1
i
1
.............. .' .
............. .
.' __ ---,-_....l __ _
. ... ' .. '.' .. _:..-.----J.--,.f
I-----'-------t ............ .
: ... ... :
,'.
,-,'
... .. '.' . .; ..... ; ... -:- ... ; ..
: .... : ... '.' ....... : .... , .... : ... .. . - . , .: .... ' ... -: ... .: " .: ... ;. - . ':': ... ';'. .
., ........ : .... : ......... : ..
. .
...... ; ... : . ..; ...... .
. '.. "
........................ -: ...... , .'; .. .
. f- --- , ............. ..
. ; ... : ... : .. :.
.................
" .
.,.: .. ;..1 .. :: .
......... , .. ... : ... ; ........ .
........ . . .. ... ... -:
. . ... , ....
,'" J.------:-
1
' ---I ...... , .. ' .....
: --: ... ; ....
.-: .....
j -....
.:--.; .. : .. :
:
.... " .....
, .
.......... .
.. -," .. .. , ..
..........
.... , .... , .....
. _.- "';""" .
. . . .. , ....
i---.....; ............ .
. ,
... '. ..;... . .. : .... .. -! ... : ... : - ..... : ... :. . .... , .. , .... , .. : -....... , .... :
... : ...... . . ' ... : .... ; .... ; ... ... ... .: .... ; ... .... ;, - . ':' .. '
, I .
...... ; .... .; ... ; ... :-- .: .. ;..:
I ... :. ....... ; ... : .... ; .... ; .. ':' .. ':
i ... : .. -: .. --; ... -: .... : ....... : ... ; ... ;
." , J--I-t--:-+-:--f--'----; ......... :-- .: . .- ...... ,'" :'"
... I. ... . ...... ; .... ; .... : ........ , ... / ..... , .. .
,1----............ - ... ...... ... : .. : ... , ... ; ... , ... : .... :
.......................... ......... . .......... .... .. . ........ .
1
2
. ""
3
Datum
-----
Ime
izometrije ravnih
i kosih pobocki
z
Crt a 0
Vldlo

91
Prema pravilima aksonometrijskog predocavanja te primlenom odgovarajuteg pribora za crtanje dizajner Irancuske tvrtke SEMT r,.'
-PIELSTICK predoCio nam Ie sistem hladenja diesel-motora SEMT-PIELSTICK (takvi motori izradulu se u Brodogradilistu ,,3. maj" u Rijeci)
Prostorna predodzba sistema hladenja vodom diesel-motora SEMT-PIELSTICK
12
7
Primjer ispravnog rjesenja jednog zadatka
... \ ... : ..
zadano
Dotum Ime
2
Uputa za crtanje
1 - hladnlak
2 elektritna pumpa sirove vo
de (najtesce protocna mor-
ska voda)
3 - zracni hladnjaci
4 - hladenje ulja
S - toplinski izmjenjlvac vode
za hladenje
6 - ekspanzijski spremnik
7 - elektricna sisaljka (pumpa)
8 - termostatski ventil
9 - drenazni sprernnik
10 - obrada vode (inhibitor i 51,)
11 - elektricna sisaljka
12 - izmjenjlvac topline za injek-
tor vode


--..... ..... r- ..:-/
--___'.'


1
rjesenje
R
razlicita oblika
15.3
92
I
i
I
I'

y
Konstruiranje u izometriji a) kruznice b) kruga
4 taza o
rjesenje a
Konstruiranje kruznog valjka u izometriji
AD" [" 8"

I
I
d
C zadano

AI 8
1
1 taza
Konstruiranje valjkastog detalja u Iri karakteristitna polozaja u izomelriji
Dotum
za
pogled
slijeva
Ime
3 taza
rjesenje b
2. taza

zrake svijetlosti .

. samos)ena
//

rastatmica
............
za
pogled
spnjeda
//)"-....
/ I '-. sjena
I-fill
Cr to 0
Vidio
Kruznica .- krug, valjkasta tijela
15.4
93
y
Konstruiranje kruzhog prstena U izometriji
KonSlruiranje valjkaste cahure u izomelriji
/ ~ 2.faza
x
Konstruiranje stozastog rukavca - konusa u izometriji
--' --,.;.----------"_._----"-----------,--,------,,, ....._"--
Crta 0
Vidio
Datum Ime
Kruzni prsten, konus
15.5
94
Konslruiranje lijela luuznih zaobljenja u izometriji
1 taza
Konstruiranje valjkastog upusta u izometriji
Konstruiranje s!ozaslog upusta u izometriji
o
- ~
i r
I
-
@
""(
Crt a 0
VldlO
Datum Ime
1. taza
2. taza
rjesenje a
I
- - - - ~ - - - -
rlesenje a
rJesenje a
Provrti i upusti
95
rjesenje b
rjesenJe b
-"
I "
rjesenje b
I-M
15.6
Konstruiranje krnjeg valjkaslog delalja u izomelriji
8"
zadaflo
1 taza
2. taza
rjesenje
Konstruiranje valjkaslog olvora na kosoj ravnini u izomelriji
1. taza P
2. faza
rjesenje
Konsiruiranje tiiela razlicijih zaobljenja u izometriji metodom koordinata
Z
rjesenje
- - - - - - ~ ~ - - - - - - - - - - - -
-----------------------_._---------------,------
Crtoo
Vidlo
Datum Ime
Tijeia slozenijih oblika
96
i--M
15.7
16. Oblikovanje predmeta djeljanjem
a) plastelinom, krumpirom, repom, ilovacom, gipsom i sl.:
b) slaganwm osnovnih tijela:
OblikovanJe Je opcenlto dragoclen poslupak u nasiavi lehnickog
crtanja Radi zornile prostorne predodzbe, korisno Ie na salovima
Vlezbi predmet oblikovali - modelirati.
c) papirom, kartonom lankim lim om i slieno;
d) zicom.
Metodika rjesavanja zadataka ove skupine
. 'ffijJ"- - - ~ . -- ---1
I
Oblikovanje djeljanlem mo-
ze se primijeniti za sva lije-
la. na osnovi pozna Ie pro
storne predodzbe iii orlo-
gonalnih prOlekcila
Sposobnost oblikovanja
predmeta na osnovi pozna-
lih orlogonalnih prOlekcija
dokazuje da je nacrtani
predmet potpuno jasan
.. D q ~ . \ ".
W
"'::
- ..
. . :':
rjesenje a
1. U zamlsljeni Kvadar s
desne strane nacrla se
proslorni izgied pred-
meta. Ijesenje a).
2. Djeljanjem pripremi se
izradak s osnovnim mje-
rama (visina. sirina. du-
zina) (1. laza)
2. iaza
Utvrde se i odbaci 5e su-
visne dijelove Ie se lako
dobiju osnovne konture
gotovog predmela 12
laza).
Primjer rjesenja jednog zadalka iz radne lisle
: . . . . . ... ~ . , .....
1--- ---I r---
TI
l ;--
I .
I . .
"--- . . . . . -:--..
Crt 00
Vldlo
. . , ~ .......
Datum Ime
. ~ , ..
u
. . .. ..... .
zadano
za oblikovanje predm
djeljanjem
97
rjesenje b
4. Odbace se preostali diJe-
lovi, da 5e predmetu
konaeni izgled (rJesenle
b).
M
16.1
, 1 ,
. .
: ... : .... ( ... ..... ,;.
. ..
, . . . . .' . ,
. .
...........
. . ... . . . ~ . , '.'
........ ' ....... ,.
. ....
.. "":"
~ ....
. .......... ........... ~ - - I .
, ....
:n: .... ; ...... .
~ . . . . .. .. : .... : .. .
:.... ":" .. ~ .. .
.... . ... , ... .
: .... f-.......... --:_....;...: --1----1
: ~ " : ~ : " I" ,
. . - . ~ ... : ... -, ... ; , .. : " :. .. -: .. ~ ; ... :. , .. : .. '". . .. :' .... ,.:' .. :
.... ' ... .: .. ,<, .... ~ ... ;
.. : ... :, ... : .... : .... ; .... :
... 1--....... . . ; ... ' ,.'., .. '. .. ~ " ~ ...
: ....... : ... : ... ; ... : ... ~ - - : - - - + ... : ............ : ... :- ....... .
Datum I me ______ ......c.-_
Crtao Oblikovanje predmeta djeljanjem
Vidlo
98
z
16.2
I
i
t
r
I
-l.
1'7. Oblikovanje predmeta od lima
Na tehnickom crlezu crtamo razvijene duzine poluproizvoda radi
sjecenja odgovarajuceg materijala za izradu predmeta.
Razvijenu duljinu dobiJemo mjereci predmet po osi simetrije jer se
u praksi kod grubih radova smatra da se materijal prilikom obliko-
vanja po osi uglavnom ne skracuje i ne produzuje.
Predocavanje predmeta u kojih prevladavaju dvije di-
menzije.
Primjer crlanja obujmice cijevi
15
I
I
-ED-
- -
151.6
10
--
i
48
110
80
I

--
1
Pi
en

W
!
__ .... __ .. ____ . __ ____________ ... .. _____ . __ . __ =
Na lehnickom crtezu predmeta od lima potrebno je oznaciti mjesta
pregiba uskom ravnom linijom.
Za rjesenje zadatka oblikovanja krojenjem najtesce se uzima da su
predmeti u kojih prevladavaju dvije dimenizije. To ne znaci da se
krojenjem ne bi moglo oblikovati i druga tijela.
Zadatke valja qesavati prema ovim 1azama:
1. Nacrta se prostorni Izgled predmeta u kvadar s desne strane
zadatka.
2. Nacrta se plast (mreza - kroj) predmeta u odredenom mjerilu.
Primjel rjesavanja zadataka
-: :_ '.' ; ' - "; ... 0'" ., _: ............ _: ,.,,. _ ..... ".
... ;.-.;- .. : ... i .. .... : .. ... :... .: .. :" .:... ; . .:
, : . . . :. ........ . .. '.:
fo.,; ... ... ':.,. ... _. -;-.. "1' , .. .. '-;-
... ; ... ;. _." ... ; ... ';, ... ;. .. -: ... -,' "';"':'" ... ;
t,: "i' t "':"';'"
':. ..... f".... X. ",
ii-'
Razvijena duzina najmanja je duljina materijala potrebna za izradu
odredenog oblika predmeta.
3. Mjesta pregiba utisnu se npr. tupom stranom nozi6a (ako se
oblikuje od kartona) radi lakseg oblikovanja tj. pregibanja kar-
tona.
4. Oblikuje se predmet tako da mu odgovaraju zadane ort090-
nalne projekcije.
I ovdje se. po vOlji. mogu unijeti kote u prostornom prikazu,
plastu i ortogonalnim projekcijama predmeta
zadano rjesenje a rjesenje b
Crt 0 0
Vldlo
Dotum Ime
Uputa za oblikovanje predmeta
od lima
99
17.1
. .
. "
... ... , ...
: :
.: .... : ... , ... '.
',' ... "','" "," ..... . ..... ...
. .
......... .. -; ................ . .. . .... : ....
. ......
. .
1..--,.----.,....+---' ___ --:--1 . .......... ... .
' .. ' ....... .
, . . .
....... ................ '., ....... . . ..
. '
......
..... ","
...
, .
" .
. .. :........ . ...... .
1-.
-
f-
1- .,., .. ,
1I....I.----,-___ -,--_,__....--.JI....l .. : . --: ..
..... ... ... . ........... . r : ,
..
b::t---': . .. . ... tlL .. . ..
........ 1':,..-1. _._........--4
'.' '.' : : ' J
.... . ..... ; ... ... ; . . . . .. , .. , ... : .... :
I . "
I
............... : ........ :" ....... .
......... ' ,: ... ;. J I
.................. :
.' ... : ...
' 1 . ' .... ' .... : .... ' .... ' ...... . ;
Datum Ime
----.--- z
__ -_ -___ -___ ___ O_b_l_ik_o_V_a_n_je_p_r_e_d_m_e,_t_a_O_d_1_im_a ___ ....:-_
1
_
7
_.
2
_
1
":,
100
I
18. Obiikovanje zicom
12
---- t

100
- --- -- - - -------- -----o-l
IDlvijeno 180, 1
Predocavanje predmeta u kojih prevladava jedna dimenzija
Pri rJesavanjU zadataka kOrlsno Je naJpriJe rijeslti vjet-
be u kojima se Iraii obllkovanje na osnovi prostornog
prikaza, a zatim -na osnovi ortogonalnih projekcija,
Talw su I poredane radne liste,
. ':' . : .. - . ":' - ';' - : : . ... ';' . ":' ........ : . : .. _.' . _t_
............ :- ... : .
. . '-:- .... -. - .... '.' - . '.' .. ',' ... " -...... -' , .. : ... . . . .. --: .. --: .... :- . -
.. ,! .... : .... ; ............ 'I ............ . ... ; . .. ; ... . .. :- ... .. -; . -... ' .
_ ............. ; ... : .................. " .. . . . _,"",'" : .... : .... ; ..... .
: ... ; .. -;- ... : .... : .... ;- ... -," : . .. : ...
0 ;* __ .: ... : . __ ... ':' _ . _:' ... ;. _ . _ ! .... _ . _; _ .. : .. _ . ... : ... : ... '; .... : ..... _. . _ , _
...... _ ........ ".;....--. ' : :_ : : ",:", : ; :
, :
: .... : ... .... : .... ; ... ; . -........ : ..... ... ; .... : ... > . ... ... .. - .... ... .
. . . .
- ...... -. ... ",' ..
I', ..'
: : : ., ';' ' : r .... : "; : : ; ; .... .: ,
: ... .... :- ... ;'" .. ; ... .. '." .. ",' ... :-. _.: .... > .. -; .... : .... ; ... r"':'" -.- ........ .
'.,'
'=--=---- ... : ... i .... : ..... : .... : ... : ... : .... , ....
zadano ;
. _ . i. , " .. : ' ' ' . _ .. _ ,. :
f' 1::::; ::: i::: I :'::[::: i::: ::: :'.: ..... '. ... ';' .. , .... ; .... : .. -; ....
. ,. -:-. -.: .... , ....... .... ; .... : .... : ... ; ... .... ; .... ; .. -; .. ..: .... ... ;... . .. ,
. .
... " ... ; ... -- ... '" ... ; ... .... ' .... .. " ; . - -.', ... : .... ; .... : .... : ... .... : . -.
.' ",.. .
. . .' ..,...... .
. -.. : ... ... -:- .. -: .... ; .... -:- .... ":". -- _.;. .. -r ... : ._ .. ;" ... ';" ... ; ... :" ..
__ .. _.: .I.' __ ........ ,' ! : : :
- ... -:' : 1 '" .... -;_ L .... ":" ':"
: . . . .
. _ : .... : .... : e o_ ; :... <>. ..;.
. .., .
o J. _ 0._ ............. __ . : .
, . ,
;. _;. _ ; ... ; _ _;_. - .;_ 0 o .;o .... ... ; ... _;_. __ ; _. 0 _o; .... ! .... ; ... _:
$ '.'
... : .. 0- .. _:". '0;_"'; 4_.:. _ ._; __ . 0;." .:0. 00 i. _;_ ... ; ... .. _.; .... ... :
. ..... .
... ,;_ _ 0 o. ___ :_. _ _ o .... _ _0 _;_ :." :
"";- ... ; ... .... ; ... ": ... : .... .... ; ... ;. .. ;f; .; .... ; .... .... : ... .... '
- : .... : .:_ 0 _ : , ) _ .:. ow .... : ...... : _ " _ __ .;
...
.-; .... ; .. -: ... : ... : .... ... ... .. , ... ,
. . .... ; ... i ... .... : .... ... : ... i ... + ... ! .... : ... . " i" .. ... ; ... j. , .. : .... :
... , ... --i--I-"'+-.... .... ......... : .................. :. -; .... ; .. -.:
zadano
0 .. .' B ' .... _ 4 ... " ..... _
.'
.'
"
.' ,
--------------------------------------------_._--
erta 0
V 10
Datum Ime
Upute za oblikovanje zicom
M
18.1
101
. . . '.' .. : ............ -. - . -. ; .. ..... : ..... .
. ''/.
. . : ...... - .,
.. : - ........ 7
. . . . : .... . - . ! . - . . - -
: .... : .... ; ... ... : ... : .... : . . ' ... t ... ; ....... .., - . : - .. ! ... ... ' ... , .: ...
... . " - .... : ... : ... . '.' .... -...... " .... : .. -.; .... : ... ; .. - .: .. .
. --: ... ... : ... : ... .... : -
. -; .... -. , -- . ... 'i' -.. .. ... ...
. .
.:.. ... ... ... ':' ... : ...... -...... -... -
: .... ' .... ' ................... . .. : .... : .... : ............... .
. .
... -' .... : ... : . - ... ' ...
........ : "''-'' : ... :' .......... : ... ; .... : ... ,'
'. . ; .... : .... ; ... ... ... :.o....",i ... :
r .. i .. l.. .. T. .. ( .. .) ... ..... .... : .... ....... : ..... j : .. , .... ; . ; ..
. ';' - .. : ... .... ... : .. , : ... ..: .... :- ... :. .. ' ' .... , . , .. ' ..... -.. .,--: ... -: .. -
.; ... ;." ; ; : .... ; : ; 4 '; :. : : : .. , .: .... ..
... ".' .. -..... : ... ... ' ... ... ;, .. ; ... -: ... : .... ... ... : ... ... ; .... .... , ... "
= ,.:, - . '., .... . ' :.. : , ... :. - .. ! ... .... ; .... : .... i- :_ ....... ; : -
... ; .... : .... : .... ; ... i .. .... :.- .. ... : .... : .. : .... .. "t . .. .. <" ... :- . :
. .' . . .' ... : .... :
... :- ... ; ... -':"'!.":'" .; .... : ... : ... ';" ....... ; .... 7,, ':'
: .... : .... :. ... : ... ; .... : .... ; .... ; .... .... : .... : ... : .... ; ... ; .... : .... ... : ... .. --:
: . : " . : : : : .. ' ... .... ; ..... : ..... :- ... .... ! ... .: .... ... ...
: ... -: . -.: ... 1'" ';" .. .. -:"':'" ':" :
: ... _ .... : .... ... .... ;, ... ... : ... : ... .... : .... :' ... ;. ... .... : .... :., .. ;. ... : ... ... ,;
. .
: .... : ... .. " ": ..... ''- ... : ... ... ... ; '.' . ... _ .. ... ! ". ";" -':- ... ... ; ... -: .... ';
: ... ! ... ... : ... .. ; ... : .... : .... : ... ... .: .... : .. : ...... : ........ : .............. :
..T,...r..rt.L.LLp ..r..T.., .... '. ..; ...
: .' . . ; , : e', _ : ,.: : ' _ .. ........... ............ .
............ : ... : ..... . .. ' ..... :- .. , .... ............ .- ... .- .. ....... .
::: ::;::: ;:.;r;.j;-.:J::l::: :::): ::t:::::t::: 1: : .. T. ...... ; ...... :
' .. i._ .. ':." .... : ............. ; .... _ . .: .... : .... ;. e ; :. _. ': : ... .. : o : ......... /.
: . , . :. ...:....;. .. :. . i o. :
: , : ;- - :' , : - ':' : : ,. -:' e
. . '. .... . . ... ; ... .... ;. , - .:
:- " .: .... ... : .... : .... :. ... -- . : ... ... -: .... :-- .... ! ... ... ;' ......
'" . .':.. .. : ... -: .... , .. : ... "
: .... : ... : .... .... : .... ;.. .. .. i: .......... ...
" " ... .... : ... ; ... , .;.' ... ; ... ! ..... : ..... : ... .:. .... ; .. ,.; ... -.. ': .. ,.: ...... ,.
. . .
. . : . . . : . . .: ...... ... '.',' .... :
.. , ! .... .; .... : ..... : .... i" .. : .... : .. , :" .. : ... 'e' -":"':" ':'" ':'"
I i ... ... :., .. : ... ; .... : .... _:
' .. " ...... ; ...... .......... . : " .,. . Q:..... ; .... ; . : ';' .
:: ....: ..... : ..... ; .. .... : ... --: ..... ... :.
:' .... } ... : .. e,: . .- .. ";"_:'" ';'
. . . . . : .... : .... : .... : ...
.... ( .... ( ... 1'-' ... '1'. .. .r ... 1.: ::j::::;::: ... : ... "; ....
["JfTJJI'jjii,lIfiI'}J
"
.. _---------_._-_.-----------_._-------_.-------------_._._-------,. __ ._"""""--
Crtoo
Vidio
Dotum Ime
zicom aka je
poznata predodiba
102
Z
18.2
".' ., .: .' .: ....... .
............ : . ... : .... : . . .. : ... : ...
....... .......... : ... : ....... : ... : ..
.' , '.' , .: a, , ' :- : . .. ... .. , '. -: ... .: .. . .......... :
. ; ... : ... ; ........... , ... ,. ... ,. ... , .. . .... , .. ;, .. . ... :- ... : ..... ' ..
. .. . : ... ; .... : .... : ... t ......... i .. : .. . 1 : 1
... ; .... ; ... ; ... : .. ! ... ! ... :".i.: .. : ... ; ... , ... ... : ..
: , . , : ... ... : ... ... ... : .. , .: .... :- ... : .. , '.' ... : ... -: ... : .... : .... : .... : ......... " ..
:, ... : .... : .... : .... : .... : .... : ... .. ... ... ! ........... I . ; ..
..... , ....... :.
. .... ,.: ... :
' ... , .. :- ... : ........... ,
_ ........ --_ ......... --r .... : .... : .......... , ... , ... , ... , ... .
. ........ , .................... : ..... . ............ ' ...... .
: ......... : ... ... ... : .... : ... i ... : ... .. .
... : .... ; .... ; .... : .... : .......... : .... : .. . .. : .... :. ... ; ...
" ... '.' .. .' .... ....... : .. . . . ... ....... ..... '.' .... ; ....... '.' ... , .. .
. . . : .... ' ........ ... ; . .. . ....... ,... .. ... : . . . . . . . . . .. :.. .
, : ... : .... : ... ... \ .. ... ; ......... ; ... . ... :- ... :. .. .. ; ... .. : .
. . . . " .. -., .. -:. .. ..;; ..... .. , ....
..... ' .:." .. -.. '.' ... :" .. '.' .. " .. ... : ... : ... : ... : ... ... : ... :'
. ,
: ... : , .. : ... :' ... ... : .... : ... ! ... ; ... : ...
.. .'
, ...... ' .. '.' ... : .. .
... ' ......... " ....... . , ... " .. '\ ........ , .......... ' .... _ ....... -:
....... ; ............. .
,', ; 1 .. ,
.. ; ... ; ... ; .... : ...
. .
... : .... : ... ; ....... , ............. .
...... .
: ... : .. , . ... : ... '.'
. ........ , .. : ... ............... , ... .
: ... , . , .: .. '.' .... ' ....... ',' . , , ...... '.' ....... : ... : ... : .. '.' .... " .. ' ........... ",
.... : ....... ... .. / ... ;; .. .. -: ... ........ .. .
......... . .............. .
. .. : ..... :... ...... ! ..
. . :". . . . > . -: .. ; . " .:. , . : ...
......... ......... " ...... . .. : ... ' . .. . .. ' .... : .... : ... -.... ' .... , .. , ...
' .. , .: .... : .... : ... : ... : ... : ....... .. ' ... .
:::-: ..
: ... ' .: ..... :. !' .:, ... : .... : ... : .. "';"'. "'- ... :' .. ': .. ',' . : .
... :- ... :- .. . ... ... .... .. : .... : .. ... : ............ : ... .... : .. ' .....
_ -: .... " . :_ . : . : .... : .... : . : _.' : . : , t
.... ... ... , ........ : ... .. : .... : ... : ..... .. -; ... .. .... ! ... :
. . ' . . ' .. ; . . : .. , ... : .... . ' ....... -: ........... :- . , . : ... .... : .... : . , ':' ... : ... '.' .......... .
. . : ... _ .... :. . ": .... -: .. , .... ... : ... ":"' .: .... !. "': ... : ... .. -; ... -: ... -> ... :
. . .. . .. . . . : ... : ... :. .... .... : ... ... : ... ": .... ... :. . : ......... ; ..... ' ........ .
. .: .... ... .' ..... : ... : . . , .. ';' ... .....
. . . . . . . . : . , . ; .... :. " .. ;, ... : .... : .... .. ' .... . .. .... -.
: .... ' .... ; ..... '. , ... ' - ...... ...... , .... ...... ..
Crt 0 0
V,dio
Ooium Ime
ObUkovanje zicom ako su
poznate projekcije
103
. I

, ' .
z
18.3
Oblikovanje cijevi
Slroino oblikovane ciievi
a od bakra bod celika
Na donjoj slici predstavljena je garnitura slolica i pojednostavnjene projekcije nacrta i bokocrta jedne stolice iz garniture.
0 40,5
z o
54 o 0
50
naert bokoert
..
2;Prlr\apWillzhirtl

1. Oznacite onu slolicu, odnosno slolice koje su u polozaju koji
najvise odgovara predocenim ortogonalnim projekcijama
nacrta i bokocrta.
2. Nacrtajte'tri osnovne ortogonalne toga stoia za
crtanje (bez ploce iii s njom).
Crto 0
Vidio
Dotum Ime
Na donjoj slici: prikazan je crlaci stol i karakteristicna stolica
(Steitensand, Engleska) cijevne konstrukci)8
ObUkovanje cijevi
18.4
104
r
I
[
I
i
19. Uglasti oblici
Prizme
kvadratasta
pnzrna
cetverostrana
krnJa pnzma
trostrana
uspravna pnzma
sesterostrana
Kosa pnzrna
sesterostrana
krnJa pnzma
krnJa plIZrna'
pnzrnatold
Pnzma)e dio prost ora omeBen prizmallcnom plohom I dv)ema usporednlm ravnlnama kOje siJeku tu plohu, Pnzma Je polledar clJe su dVIJe
osnovice sukladnl I meBusobno usporedni poilgoni a pobocke su paralelograml Sukladni poligoni kOJI leze u usporednlm ravnlnama
zovu se osnovke Iii baze a ostale strane zovu se pobocke prizme Sve pobocke zaJedno cine pobocJe, Brtdovi na osnovkama zovu se
osnovni bridovl, a onl u kojima se sastaJu po dVlje pobocke zovu se poboenl bndovl prizme.
Prizma moze nasta!i I translacijom pollgona osnovke Ako osnovica Ima n s!ranlca, pnzmaJe n-lerostrana (n = 3, 4, 5 ,.) Ako su poboenl
bridovi okomiti na osnovicama, prJzma )e uspravna Sve nJene pobocke su pravokutnlcl Ako su pobocnl bridovl kosI prema osnovkama
prizma)e kosa UdalJenost izmeBu osnovke zove se visina prizme Ako je pnzma uspravna, onda Je vlsma )ednaka vlsml poboenlh brldova
Uspravna pnzma ko)o) su osnovke pravllnl pollgonJ zove se pravilna pnzma Duiina koja spaJa dva vrha pnzme, kOJi ne leie na IstO)
osnovkl, zove se glavna dijagonala Ako se pnzma preSljece uzdui jedne prostorne dijagonale I poboenog brlda, doblvenl pres)ek zove se
dl)agonalni presJek
Prizma kojo) su osnovke paralelogrami zove se paralelepiped Uspravnl paraleleplped kojemu su baze pravokutnlcl zove se pravokutnl
paralelepiped ill krate kvadar. Uspravna prizma ko)o) Je osnovica kvadrat zove se kvadratska III kvadratna pnzma. Kvadar kOjemu su SVI
bridovi )ednaki zove se kocka (kubus, pravilni heksaedar).
---------------------------------------------,---------
Crt a 0
VldlO
Datum Ime
Prizme
105
19.1
Pravilni poliedri
Predoteno je pet pravilnih poliedara. Susrecemo ih u kemiji, fizici, znanosti 0 kristaJima i drugdje (npr. kuhinjska sol se kristalizira
u kockama - heksaedrima).
Pobocke svih pet pravilnih poliedara jesu jednakostranicni trokuti, kvadrati iii pravilni peterokut1.
a
A
tetraedar heksaedar (kocka) oktaedar dodekaedar
Najvazniji elementi pravilnih poliedara
Pravilnim poliedrima sve pobotke su sukladni pravilni poligoni (trokuti, tetverokuti i peterokuti).
(a = duljina bridal
naziv broj pobotk i
i njihov oblik
----------_._+-_. -----------.
Tetraeder
Kocka
Oktaeder
4 irokuta
6 kvadrata
8 trokuta
bro!
bridova
6
1}
12
Dodekaedar 12 pet8,okuta I 30
______ ....L ____ ____ __
Kocka
broj
vrhova
4
8
6
20
12
Kocka - heksaedar je skup tocaka prostora omeden pobockama 6 kvadrata.
o
o
A"
ortogonalne
projekcije
a
.+.-
8"
E V vF
iI
0
1
C I
..--.::c.o--,-I--
r.+-
1. faza
razvijanja plasta
pru::>iUfJl8
predodiba
c
oplosje
(ukupna povrsina)
1.7321 a'
3,4641 a'
20,6457 a'
8,6603 a'
ikozaedar
volumen
0,1179 a'
0.4714 a'
7,6631 a'
2,18'17 a'
AI 8
1
Kocko u izomelriji
A
2. faza
razvijanja plasta
plas! - mreza - kroj kocke
oplosje: 0 = 6a' 41 '
volumen: V = a'
dijagonala osnovlce (baze): d = aY;' = e
prostorna dijagonala: d, ; aY'3 =1
-------_._-------------
Datum Ime
Crtoo
V,dio
Pravilni poliedri, kocka
19.2
106
Pravilna uspravna trostrana prizma
Ortogonalnim projekeijama prikazan je tloert u IT" naer! U IT2 i bokocrt U ITo pravilne uspravne trostrane prizme kojoj je osnovka
jednakostranican trokut A'B'C' u IT,
Uspravna trostrana prizma
a
8'" e
'
"
A '"
h
Krnja trostrana prizma
prosiorna
predodzba
razvijanje plasta 1\
/ \
A Op IOS)8: 0 2A + 3P.
vo)umen: \f .Ah
a
2
v'3
A=--
4
Presjecna ravnina r je druga projicirajuca ravnina, okomita je na Jt2 i kosa Je prema Ji:, i IT3'
ab
2'
P = ah;
Prava velicina presjeka trostrane odreoena je prelaganjem druge projicirajuce ravnine r u ravninu crtanja 11:2
plasl
hi
I
a
2
v'3
0=-2- + 3ah
3h)1
Krnja troslrana prizma

c:::::::\-_..:.:c
A

". /
ravn,na zamisljenog
B <\. :/ / presjeka
rm
-- A '/"A'"
\
/ / If> ----
razvijanje plaSla
, / " B'"
( ",/ ,.' 8"-- >
,/ [" >- ('"
"
"

ie'
Llj
1\
L ..
Razvijanje plasta
orlogonall)e
prOjekcije
prostorna
predodzba plast
Pobocje je prerezano po bridu koji je oznacen dVjema tockama (:) i razmotano u ravnini crtanja u tzv. ravninu slike. Prava veli6ina bridova
osnovke vidi se u tlocrtu AB "" A' 8', BC = 8' C', AC = A' C' a prave veli6ine pobocnih bridova vide se u nacrtu , : :. Osnovica je jed-
nakostranicni trokut A'B'C' a prava veli6ina presjeka prenesena je iz prelozene slike presjeka u nacrtu na zajedni6ki brid AC u crtezu
plasta.
Zadatak
Rijeshe:gralicki i analiticki jedan praktican primjer koji 6e ukljucivati sto vise elemenata rjesavanja slicnog oblika.
Crt a 0
Vidio
Datum Ime
-----,--------- ._------
I-Z
Trostrana prizma
19.3
107
.
o
B
Pravokutni paralelepiped - kvadar
Prizma kojoj su osnovke paraleJogrami zove se paraleJepiped ParaJelepiped kome su sve pobocke pravokutnici zove se pravokutni
paralelepiped iii kvadar
o
A"
r--
-'B"
J
L
!
I
I
I
,
I
" i
\J \;
F"

nLtt
A' B'
ollogol1alne
projekcije
Krnji paralelepiped, krnji kvadar
proslorna
predodiba
B
E
razvqanje plasla Ipobocla)
4
'j
] . .--]
A B
A 0 C
oplosje: 0 = 2 lab -, ah + bh)
vo!umen: V =: a b h
pla!;1
B
dijagonala osnovice: d' = a
2
-I b
2
proslorna dijagonala: = a' + b' -I h'
A
Ortogonalnim projekcijama prikazan 1e tloert u IT, i nacrt u 11, krnjega kvadra kojemu je osnovka pravokutnik A'B'C'D' u 7[,. Ravnina
zamisljenog presjeka /:, okomita je na 1'(, i kosa je prema Jl:, i 113' Prava velicina presJeka odreBena je prelaganJem druge projicirajute
ravnine /:, oko drugoga lraga u ravninu crtanja IT,. -
ravnina
zamisljenog
presjeka
okomilO na '"
/
(
/
/
;---
/
o
o
(
I
V
"i
__
orlogonalne projel(cije
Razvijanje plasta
proslorna
predodiba razvijanje plasta plasl
Pobocje je prerezano po bridu, oznacenom jednom tockom (.J, i razmotano u ravninu crtanja, u lzv. ravninu slike. Prava velicina bridova
osnovicevidi se u t10crtu a prave velicine pobocnih briqova vide se u nacrtu. Osnovka je' pravokutllik ABCD = A'B'C'D' a prava velicina
presjeka ABCD = A"B"C"O" prenesena je iz prelozene sllke presjeka u nacrtu na zajednicki brid BC odgovarajuce pobotke u criezu plasta.
Zadatak
Rijesite graficki i anaJiticl<i jedan praktican primjer koji ce ukljucivati sto vise elemenata rjesavanja slicllQg oblika.
Crto 0
Vidi 0
Datum Ime
Pravokutni paralelepiped - kvadal'
108
I-Z
19.4
--f
I
I
h;
_1
1
Seslerostrana prizma
pravilna uspravna sesterostrana prizma je geometrijsko tijelo omedeno sa sest pobockl - pravokutnika i dVjema osnovkama - pravilni
sesterokuti.
Ortogonalnim projekcijama prikazan je tloert Un" naert u n, i bokoert u n3 pravilne uspravne sesterostrane prizme kojoj je osnovka
pravilni sesterokut A'S'C'D'E'F' u It,.
s
A" B"
ortogonalne
projekeije
C"O" F'" A'II B"'

Razvijanje plasta
h
prostorna
predodzba
A
razvijanje ptasta
oplosje: 0 = 2A + 6P;
I 3a'hV3 I
volumen: V = Ahv -.--
2 I
Pobocje je prerezano po jed nom bridu i razmotano u ravnini ertanja, u tzv. ravnini slike.
Prava ve!icina. bridQva osnovke prenijeta je iz tloerta a prava velicina bridova pobocki iz naerta.
Presjek pravilne uspravne sesterostrane piizme
plas!
Ortogonalno je prikazan tlocrt u ll" naert U n, i bokocrt u lt3 uspravne sesterostrane prizme kOjoj je osnovka pravilan sesterokut
A'B'C'D'E'P u ll,.
Druga projieirajuca ravnina e je ravnina zamisljenog presjeka okomila na n" kosa je prema n, i n3'
Prava velicina presjeka odre6ena je prelaganjem druge projicirajuce ravnine e u ravninu ertanja n,.
B
0
J'
s
Razvijanje plasla
e
ortogonalne
projekcije
prostorna
predodzba
razvijanje plasta
r
L
0
..
..
.,
plast
Pobocje je prerezano po bridu, oznacenom jed nom tockom (.j', i razmolano u ravnini crtanja, u tzv. ravnini slike. Prava velicina bridova
osnovke prenijeta je iz tloerta. Prave velicine bridova pobocki prenijete su iz naerta a prava velicina presjeka prenijeta je iz prelozene slike
presjeka u naertu na crteiu plasta.
,.Zadatak '" . '0,' '" . . . . .'
jedaq koj; 6e uklju6ivatisto slicnog oblika,
Crt a 0
Vldio
Do tum Ime
Sesterostrana prizma
109
19.5
h
Piramldasta ti)e)a
pravrlna cetveroslrana
plramlda
Piramide
sesterostrana
kosa plramlda
cetverostrana
krnJa plramlda
trostranCl
krnJa plramlrJa
Plramlda Je geornetrl)sko !iJ810 kome je osnovka bllo kakav pollgon a pobocke trokutl sa zaJednlcklrn vrhom kOJi Je uJedno 1 vrh plramlde
BroJ pobockl Jednak Je broJu stranlca osnovke. Iz svakog ugla na osnovkl Izlaze po tn brlda a IZ vrha plramlde IzlaZI tollko bridova kollko
osnovka Irna stranica. Bndovi osnovke zovu se osnovni bndovi Bridovi kojl se sastaJu u vrhu zovu pobocnl bndovi pJrarnlde Ako su
pobocnl bridovi Jednakl, plrarnlda Je uspravna, u protivnom Je kosa
Ako baza Irna n stranlca, pirarnlda Je n-terostrana (n = 3, 4, 5
. - - - - , - - - - - . - - - - - - - - . - - - - - - - - - - - - - - - ~ - - - - - - - - - - - - - - -
Crto 0
VldlO
Datum Ime
Pirarnide
19.6
110
Cetverostrana piramida
Udaljenost vrha piramide od njene osnovke zove se vIsina (h) a mjeri se na okomici iz vrha piramide na osnovicu.
Oko osnovice uspravne piramide moze se opisati kruznica oko sredista koje je noziste visine. Uspravna piramida kojoj je osnovica
pravilan poligon zove se pravilna piramida.
ortogonatne
proiekcije
prostorna
predodiba
oplosje
h
O=A+4P; A=a',
Ah ,------,;-l
volumen V = 3
Cavalierov princip za cetverostranu piramidu;
plast
razvijanje plasta
cetverostrane piramide kojima su baze, na istoj ravnini, jednake povrsine i jednake visine imaju jednake volumene.
Presjek pravilne uspravne celverostrane piramjde
U ortogonalnoj projekciji predocen je tloert i nacrt pravilne uspravne cetverostrane piramide kOloj je osnovk!;1 u Jt,. Druga projieirajuca ravnina
A je ravnina zamisljenog presjeka, usporedna Ie s bazom. - ' ....
Cetverostrana krnja piramida
A
P = U ' 0 = a' + + 4 a + a2.. Uk
2 k, 2
Uk = U - U, 0 = a' + + 2(a + a,) Uk
h
plast
ortogonalne
proj8keije
I V hI< (A VA A + A,) = (a' + \la'a', + a',)
vo umen: =:3 +, 3

Krnja pil'amida je dio piramide koji se nalazi izmedu osnovke i nioj usporednog presjeka, Preostali dio zove se dopunjak krnje piramlde,
Krnja ph'amIda je ollleuena dvjcma osnovieama (slieni poligoni) i pobotkCltn,q (trilf'lAzima). Svi lakvi trapezi zaJedno ClOP. pobocje, Bridovi
na osnovki su osnovni bridovi a onl u koJlma se sijeku po uvije pobo6ke - pobocnl I)rldovl. UdalJerw:;t iLlrIl;:UU zove 50 visina krnje
ririlmide. Krnj! pirumion Jl1 pravllnil ilko su 101 baze pravllnl poliSltllli n 1',,1,,',,',1\8 sukladni jednakokracni tropc2i.
'Zadatal, . . -, .....
koji 69 llkljucivati sto vise elemen?ta rjesavanjaslicnQ9 . '
Crloo
Vidio
Datum Ime
Cetverostrana piramida
111
19.7
o
o
Sesterostrana piramida
Plasl pravilne uspravne sesterostrane piramide sasloji se od sesl sukladnih jednakokracnih trokuta kOjima su osnovke bridovi a kraci
pobocni bridovi piramide, Pomocu prave velicine pobocnog brida A"V" osnovnog brida A'B' = B'C'", nacrtan je plast - oplosje,
Sve pobocke pravilne piramide suldadni su jednakokracni Irokuti,
V"
V III
ortogonalne
projekcije
Presjek pravilne uspravne sesterostrane piramide
V
prostorna
predodzba
Ah
volumen: V = -3-
1 3a
2
'/3 3a
2
'1/3 h
v = - ..... ------- ----:--
3 2 6
razvijanje plasta
oplos): 0 = A + 6P
A _3_a.=.. '1/;';
2
au
P=--
2
3a
2
.- au
0=-'1/3 + 6-
2 2
[
... -.----1
3a2v3 I
0=, --- -I- 3aui
2 ,
.__ I

B
c
B B
plast
Ortogonalnim projekcijama (tlocrt, nacrt i bokocrt) predocena Ie uspravna sesterostrana piramida kojoj je osnovka u ;Tt,. Druga
projicirajuca ravnina L sijece piramidu u sesterokutu kojemu je nacrt u drugome tragu. U tlocrtu i bokocrtu predocen je zamisljeni presjek
koji se nalazi ispod ravnine sjecenja. '-.,.
Perspektivna kolinacija, koja postoji u prostoru izmeau osnovke piramide i svakog presjeka piramide ravninom,postoji izmeau tlocrta
osnovke piramide i svakog presjeka piramide. Sva sjecista pridruzenih stranica tlocrta osnovke i tlocrta presjeka nalaze se na prvom tragu
ravnine zamisljenog presjeka. Prava velicina zamisljenog presjeka odreaena je prelaganjem ravnine oko drugoga traga u ravninu crtanja
IT,. Konstrukcija plasta jasna je iz crteza.
v
c
ortogonalne
projekcije
V
HI
V
proo1orna
predQd7hA
rQZvij81lje plasta
plast
Presjek piramide ravninom koja prolazi dvama pobocnim bridovima sadrzi Jednu dijagonalu osnovke pa se takav presjek zove dijagonalni
presjek. Glavni dijagonalni presjek sadrzi najvecu dijagonalu osnovke,
iiadatak' '. - -', '.:' . ..... _ .' '."
Rijesitegraficki ianali1ickiijedan.prakti.canprimjer koji ce ukljuciva,li 510 vise elemenaia
Crtao
Vidlo
Datum Ime
piramida
112
19.8
51. 1 Zadan je tloert'i naeri kutnog skupljaca prasine i mjere izrazene opeim broj8vima a, b, e, e, t, h
A"
0"
/\ /\ /\
II

0' C' I
['3'
I
D -.-.-
-
4'
AL
c
Slika 1
Konstrukcija plasla
51. 2 Na liniji produzetka osnoviee u nacrtu tj. na os x nanijete su
duzine odreBenih bridova iz tloerta. Te duzine predstavljaju katete
pravokutnih trokutova kojima visina h naosi z)e ZEl)ednickn kntcta.
Hir01F.nuze jih pravokutnih trol<utova Jesu prave velicine jednako
oznacenih bridova.
51. 3 Na pravae AS nanese S8 prava velicina brida AS i nastavi
ertanjo plasta konstruiranjem tocaka 1, 2, C, 3 ..
Zadat"k
51. 4 U prostornO)predodzbi prema
tlocrtu i nacrtu ..
Odredite po vlastitom izboru brojcane vrijednosti a, b, c,
h i rijeslte zadatak tako da nacrtatetlocrt, nacri, prave velicine
bridova i plast s dOdatkom za odgbvarajucespajanje na najpo-
voljnijem .bridu.
Izradite model.plas.la u prikladnom mjerilu.
Slika 2
--A
....
o
Slil<a 4
Stika 3
>,
,/if' ,
// X I
I
I
I
----------------------.----------_ .. _------------
Crtao
Vi 10
Datum Ime
Kutni skupljac prasine
piramidastog oblika
113
M--Z
19.9
l
Slika 1
e
Slika 2
. St Unutar:kontura
.storne ,'preoddzbepred

, jz .or;tpgonalnih:prqjek-
h<ijprjkladnljiri1:roJE1stima.
,Izraditemdqet,piasta,'
" ,',
Crtoo
Vidio
Dotum Ime
u
SI.1 Zadan je polovicni tlocrt i nacrt krnje piramide nalik na sanduk
rucnih kolica i mjere opcim brojevima a, b, c,"
g
B"
Konstrukcija plasta
SI. 2 U pravokutnim koordinatama x, Z odredi se
visina h na osi z koja predstavlja zajednicku
',rt katetu pravokutnih trokutova cije kate-
I " te odredene na osi x duzinama A'D' i A'C' iz
tlocrta, Spojnice presjecnica na osi x, Z Jesu
I
hipotenuze trokutova i predstavljaju prave veli-
. cine jednakooznacenih bridova, Zatim se na osi
'I' Z odredi na osi x odgovarajuce vrijed-
nosti bridova B'C' i B'D' iz tloerta, Spojnice tih
, presjeeista na x, Z predstavljaju prave velicine
jednakooznacenih bridova,
Na osi x, odredi se odgovarajuca vrijednost
brida A'B' takoaer iz tloerta, Ta hipotenuza
odreauje pravu velicinu brida AB, Unutar slike
tloerta (kako smo mi postupili) iii izvan nje kon-
struiraju 5e odgovarajuce prave velicine baze
i pobocki i time je rijesena konstrukeija plasta,
Slika 3
piramida
nalik na sanduk rucnih kolica
19.10
114
20. Dopunjavanje u crtezima
Lemlio
.-------__..-1
. <Oov:iite' crtanjen<'lcrraLbokbcrta,lem ila. Skii;
.> ' .. '. .
, . ..' .,'., ,"- .... :: ",.' ,,'., ;;,,:.:.. '
--_._--_.-
Dio suporto
57 S2
r--

--- --j----- ._-----
I
I
L . .L.--. __ _
Konture rnodelo

Crt a 0
Vldio
Datum I me
di'
, Je(a . .
DovrsitecrtanjebrotoQ6na;Oih ..
'.' proj$kcija,. j
.". " .
Dopunjavanje prc)jekcija i
predodzbe
115
-J--
I
!
I
,
I
,
I
,
I
z
20.1
Na tehnickirn ertezima mogu nastati pogreske nenamjernlln ilO-
stavljanjern nekog brida (ruba - ivrce) kote, oznake O. R i sl Prije
pocetka rada tehnicki ertez treba dobro promotrlti radi uocavanja
eventualnih pogresaka. Tako se uspjesnije izbjegava skar1 u pro
izvodnji koji bi zbog toga mogao nastati.
Pri rjesavanju zadataka bilo bi dobro najprije skicirati prostorni prikaz
predmeta, zatirn nacr1ati izostavljeni brid iii najprije nacr1ati brid
u odredenoj projekeiji, a onda proslorni izgled predmeta.
. . .. .'
H
1-------1 .- .Ld.
...... -.... ',.' ... : ... .:...
"r:.' ~
.. [I]j ......... :;.
.... - --- -".
.-'" ...
/
. /
...... ,//
............
zadano
........ : .... ; ....
.1-1 ----'--'c9 .
: : : : :
... , ..... .. ....................
.; .... = .... : .... : ... :
... : : : :
'[1'.':

.. . ..
: .. : .. ,: ..
. : .
...... :. ... : ....
rjesenje a
Slika 1
: ... :.)
.... ~ I IT
.... .'
.... ,"
;i' .. '
.
I--------i" . u ... ......... : .. :.::.
: .. : .... L
.. .... ;
.. .. ... . .. ' .... ~ .: .... : ... j .... ! ..
, . ,'. . : .... ! ... ~ .... : .... :
: .... []]. '. . ......... :. .: .... j ... ! .... ~ .... ~
: .. .. /1 . ' . ,: , .. J ' _,' ~ '" :
.. .... . . -
:.. .. . .. ~ .. ;.. . : ... ; ... ~
.
.
: - - - ---'.::.:'"'' .'.: ..
....... " .. ",' .. ~ . : .... _ ....... : .... ~ .. , , .... ;.
: ... :.,. i ... ......... ; .. : ......................... : . ,.; .. .i .... ~ .... : ... : .... : ... ;
. .; .... ;., .. ~ ... :
....... .. i .. :
....... , . : .... ~ . . .
rjesenJe b
zadano rjesenje a rjesenje b
SlikA 2
J
"""" "L
,--- -- .:".:. ' ~ - - . . . - - . . - - . . . . . !
;"";
, ... ~ .... ~ . .. ... , ... : .. . ~ .... :- ... , .. , ,'" ~ . ..N ........ .; .... : .... :
. ' . .
; , ,; ,; ,.. 1 , "'J
, .
, .
, r'-------------T-----
, ,'i:i .... : ... : ... ; .... :
.. -:- ... : -.. ~ . -. ',' '" ~ .,. . - .. , . -. ,
I : :
:., ... 1--------1 ... : .... : ... ~ . -.. ~ . ~ . : .. ' ., ..... : .....
: :
.;. .... :- ... :., ...... -: .. ,. ,.
, ,
.. ~ .. ~ .. : .... : .... ' .... : .. , ..: ..
. . "
. , ,
... ~ .... ~ ... ; ... .:. .... : .... : .. , .; .... : .... :
.,/
; ... ~ ... ~ ... -; ........ --~ ... : .,
zaLlc1l'lo Slika 3
Dotum Ime
Uputa za dopu kcije
jednim bridom
20.2
116
. .... . .......... : ... .
. . .
. . .
... . .. .. . : ....... t----, .....
........... , .. ' ....... .
.' .
;-' ---- ... : .... : ...
:. : :.!1....-,-....,.-.-------:----:--------.-- .:!:::!::' '--''----_ '"
. . . .
'., .: ........ : ... : ........... : ... : ... .
... : .... : .... ; .... : ... : . " ... ; ... : ... .. ... "':' -.. ... ':' "':' ... ;., .. :
... ;.--;....-_--:...-y----, .... ; ........ : .... : ... :" .. .. .... .
-.. ! ... ; ... ; ... ... : ... : ... : ... -; .. ':
... : .. .: ... :" .: ... ... :
: ... ... ... ... .... : ... .. .... :- ... :- .. '.' ...... , ., .
'. . "';" --: ... .... : .... .... : .. '":" ...... ". :- . , ... ;. - .. ... : ... ;. .. .
: : . : ........ "'----.--.... : ....... ; .. : ... ; .... : .... : ....... . : ... : ... :..... :--.
:: : : ... : ............. .' .... : .... : ................ . .............. .................. .
. . . , . . . . . . . .
. .
. . .
;.--;-----; ... , ....... .... ... : ... ... :
: ... ; ... : .. , .... ;. ... ...
. .
: .... : .... : ... ... :- .. ':' .. '1-----, ........... .
".,.1:+;+
... 1------
.... :- .. . .. ..
: ... : ... ; ... ; ... ; ... ... ... ; ... ... ... .. ; .... ... ... : ...... ,. ... : ... , ... .
: ... : ... ... ... .; ... : ... ... ... : ... ... .. ... ! "'i
r-"'--'--------, .... : ... : ... i"'" ... ;- .. ; ... : .... ;
.. : .... ; .... :- ... : .... : ... ... ... ... ':
... : ... :' .. ... . ... -: ... ' .... : ... .
.. ' . . .. : ... ... : ... : .... ... : ............. .
-: ... : .... : ... .. ; .. ... : ... :--: ..;
.. : 1 : : . ' , . 1
......... :.
.. , .....
I
I
I. . ...
I
I
.....
. .
. . . . .
: : .... .. :: .. : .... ... : .... : ............... : .. .. :-- ..... ..
: ... : .. :.. .. .:. ..;." ': . . .: .... : ... : ... ... : ... ... : ..
'. .' .... ... : ... ... ; ... : .. ; ... . , .: ..
:. . .
,,; .... ; .. ":" .. : ....... : .. "; ... : .
....................
.. : ... : ... ; .... ; ..
> ,
. ,
.: .... :- ......
. .
,---,'--.,........... .. : ... : ... : ... , ... ... : ... : ... ;. ...
. : : . . .
............................ , .......... : ............................. .
VldlO
117
' .. ,'
. ,."
. ,
. '.
Poslije uspjesno obavljenih vjezbi u dopunjavanju crteza jednim
bridom vrlo je korisno rijesiti nekoliko zadataka u kojima su nam
jerno izostavl)eni unutrasnji bridovi a poznale su konlure pred
mela.
unulrasnjl bridovi nam)8rr1o su iLostavl)enl. I OVdj8 5e zadaci mogu
ritesiti tako da se najprije skicira prostornl prikaz predmela kojega
konture odgovaraju konturama u zadatku. a zatim S8 nacrlajLJ
izostavljeni unutrasnji bridovi iii obratno.
U zadacima ove skupine zadane su samo konture predmeta, a Ispravno rjesenje jednog zadalka prrkazano je na slici 3.
"':"':"':"'-.
: .... ... j
f"':'" , .. .... ; ... , .
.. :::: .. :: .. :1.....,--..,-.........,.-,-1. :i: ... : .. . J
, .. ... ; ... J.. ...: ... ; " .. : . : : ; :

, '
. .. t ..
zadano rjesenje a rjesenje b
Slika 1
. ' ........ : ... .
;. ... ... ; ... .;..

, .... ..;
.-.; .... , ... ,.. . . .... . .
: .... r: ____ '--'-oJ' . :
:.... '.';. :'.. ...;
; ... .. .. :
L.j..:t ... T.::l:::r.r...T ... ! ' .. ..
C.D . ... :: .... C .. :; .; .. .. : ..
; ... " ... ' .... :. .,: ... :
,"""'- .. -.-
. .. . ... ... ,", -, ..
... ; _.-: .... :- ... ... :, .. ;, .. ,"
... .. -;... -: ... ; ... ;, -, i
"; ... 1
... ....... ',......... " ...... .
. .... : .... : .... i ... ; ... .! .... :
. ... ;. .... . .. ; ..
.... F---'-_...:,..."
...
: ... .... .. " .. : ..
.. .. : .... ; .. )
:' .....
: .... i-. -'-------t-......;.-r-'-t
. ... ; .... ; ... :
: ... : .... ... :
. , .... " ...... ... :
.. , ...... ,; .................. . . ........... : ... : ... : .... : ... : ... : ... : ................................... ..
zadano rjesenje a rleSenje b
Slii<a 2
: : ' .......... : .......... - '; : .... - .... :- ........ '." .... ".' -
:. : ; . ... - : ..... :- ; ....
. .. : ... -: ... : ... ... ';-'-'7"'; ... ; .. i"':' ... : .... : .... -.. t: ... :"":
; .... :. .. + ... ... : _ .. ..... .. 0.: .... ___ ; ... _'; .. e. .. .... : ___ .:_ ... .. -:_ ... : ... ; .....
'i-.......... -""'"--...r.-"I! ... : ... ... ! ... ; .. : ...
.. --;. ... : ....... .. .... ... .... .... i '.0.:
... : ..... : .... ..... : ... -: .... .. - .... : ... -..
o ___ _.! .... ; _. .. _.;
... .... ... ... ... : ... i _ .. : .... ; .... :

. .
'.
. .
: ..... ' ........... _ n ............... '0 ' ........ .... : ; ..... __ .. : 0'
zadano Stika 3 fjesenje
----------_._--------_ ....... _-----------------------"-----.
erto 0
Vldlo
Datum Ime
U nj nje aka su
M
poznate kontul'e projekcija
20.4
118
.............

. ';' . ..
: I :
... ; !w.
1
..... &........,-: -,--1"',
.. ' ...
. ",' .' .. - ... -: ' .. ; ... ; .. ' .
" ,,-
. . 0---:---.:.---'--"'""------...... ..' . .. ... ,. ..
."
: .... : ... : .. :
: -r------------;-
. ... :- .. -...... , .. ..... , ..... ' .. ,. ','"
.. ' ... '.' .. '.
. , .. "".,
l'
. : ........ , .
_.: . : . t, '
........... r---...., ........ , ..
- - - - .. ....,...
. .
....... , ...
. ... ' ...... .. ,
....
... ..:;."
.: ... : ... ;. .. :
. - .. ".. ..... . .......... .. -- ... ... .
",_. "":" .
:".: ..
..... , .. ; ...... -: .... :
. . .
..... : ...... .
. , .... : ...
. - .......... .
I ..
__ J
. . .
..... : ......... , .... .
: .. .. .... , ...... , ," .
. ..
........ ,. ........... ", '. :"' .
.. , ...... : ... : .... : .... : .... :
:. . . .;. " '" . , . . . .:- ...,...',.. ..
. - ',' ....... ... , . . .. ..;. - ..... .
: ............ .
I _,... ___ ........... : ... ; ... >: .. ;
",.- . ' . : : :
.. , .... '. . . . . . .. . .......... ' .... ' , ............ ......... .
' ..
'. ,
. ,-.
Crtoo
Viri i 0
00 tum ____ I m_e __
Dopunjavanje ako su
poznate konture projekcija
119
..'
"
.'
z
20.5
21. Dopunjavanje crteza projekcijom
Poznat je lIocrt predmeta i zapoteto je crtanje nacrta i bokcrta. U
tlocrtu vidljiva je duiina r sirinapredmeta. a visina i meBusobno
odstojanje projekcija odreBeno je zapocetim fjesavanjem zada-
taka
Metodika rjes8vanja ovih zadataka jasna Ie na osnovi slike 1 i 2.
Kako izgleda ispravno rjesenje jednog zadatka, pokazano je na
slici 3.
k 1 .... :
: .. ; . .) .... \....[
. i[;J;) ............. ':\'
....... ,.....;:::::.:J-..:i
.
' .... , . ' ...... : .. : : ; : : ; : :

. . .".... : ... : .... ; .... : , .. ... ... .... : ... ..
........ ,:
zadano rjesenje a rjesenje b
Slika 1
.............. , ........... ,.............. . . . .......... ;, ............ .
zadano
Slika 2
... , ....... ':- ., .: .. -: -., '; ....... : ... :' .. -; .. -: ... ..... ,.." ... ', .... ,'.,. ........ , ... .
.. .. -: : .. --i
. ., '(.j. ...... .. j ''','' ! .......... , ..... , 'l" .!' .......... :
... rf ---: .. :1 r ... :... i:t
i
; .. f
.. j .. J .. :: ..... .. ( .. f: .... :
..... ' . J.... . .......... . L.,. ....... } ........ r f .... :
.... :.i .... ,".'j' .. C :
: .... ... ',: ..... : ... - ... ; . ',' . .
---:. .. .... :- .. - . --: . -- ..... .. .:- -.. ... ': ... -:- ... : --.
: ... , .... : .... ... ; ... .. ..:. .. ': .... ; ... i .. + .. .. -: ... "':
.... : .... ; ... : ............. : .... ; .... ; .... ;- ... :
..... "---r
: . :
..... :. --. ... '.' -.. -.: . , , ' . .
-," _ ... - .. - 1" ,.- ",
: : '
... . -. ; .. . - -.. -:' . _ .. : ... - .. -. ; .... :
_" i ... i ... ... . ; .. __ H,; ___ .... .. j
. . . . ,
, ., .
. . . ; ... -.. .. ':' . - . . -- ... ... : . , .. :
. : ... .. .... : .... ; ... -- -; ... ; ..... :
. .. . .... __ . ... i .. __ : .... : ... : .... :.. . ..... _ . _ . __ .. ' ... _.
zadano 3
...... ; .... : .... i ... : ..
qesenje a
I i I

rjesenje b
rjesenje
--_.--------------------------------_._._---_.
CltuO
VldlO
Dotum Ime
Uputa za nje i
M
ako je poznat tlocrt
21.1
120
FT ..... . ....
. . ': .. . .' .
. . .
, ., ~ . . '. ".
: : : : .
:: ,.J
.. , ~ .. ~ ... ~ ... :
...... : ... : ... : .. ., .. "':"'. '.
. . .
. ................ : ........ .
. . : ... , ' ~ . : ... : ... : .. ~ ... ,' .. ,...... . .
... ..... .. - ....
: . : :
. . .
'. ..; : :.. ? , ,
.. . .; ... : ... ;. .. ~ ... " ' .. : .
. . .
: ... :- .. , .. .
: ... : ....... :; .. .
.... .,.------......
"----' ... : ....... ' .. ' ........ "
: ... ',. -.:, ... ', ... ~ . , ..... ' .... ', ... :, ... : .... : ....... ,' ... .
[,::r'i:,",';,;,,,
: . . . . . . . , , .... ; ........ : .... .
'"l' ..
. ~ . . . , . .. ;
.:... ............. . ', ..... ,
................... J
. -: , .. : .... : .... : .. ,.:
.. ', .. ".' ...... ~ ", ... : ... ". ~ . i ' ..
-.... ~ . .:' ... :- .. ':' -. ':. .. ,
.' .. ;...' ' - : ' - - ' - : " ~ - - ' - - ~ - - - , .. ;..... . ..... , . ... . .. ~ . ",
.. :. ... : ..... .
, .
, .
"'---,...-..,--/'.. .. ... " .... .. '> .........
, .
. . . . . .. . ....... .
......... ,' ..
.' ,
~
. "., ":"':"",." ... "
.. , ........................ : .. ..
.......... . . . . . . . : . . . . ........... .
: #
, .. : ... : .... : ........ ; ... , . -.... , . " ... ,' ... ,:. . .: ...... : .... ..
, "
. . . . . . . . . . . . . . .
. . . : .... : .... ;, ... : ... '.' ... ~ . .. ..:.".: ... :" .. :....... . - " .
: , .: :,., ~ , ~ ~ , :. ..:. ~ : : ' ~ ., "
. . . '. .
. : . : :: .. . .... ~ . . . . .. : " ' . . . .. .. .:
F
........ tDj .................
.. : ... : ... ~ ... : ... : ... ,: ...
, ,
... : ... ~ ... : .. ',: .. : ... : .... : .... ; ... ~
. ... , .... : ................ ': .... :- .... ",
'" ;'<'<"':"':"j''':''':
: .. ; ... : ... : ... : .............. .
... , ..... ~ ........ ' ..
, ,
,., ............... .
\ ,,' ,.'
i /
\:., ....
------,------------,,-------------------------
Crtoo
Vidio
Datum Ime
i
ako je poznat tlocrt
121
Z
21.2
Na klladratastoj (5 x 5 111m) lotkastoj mrezici zadan je nacrl
(pogled sprijeda) Predmeta i zapoceto je Crlanje tlocrla (pogled
odozgo) i bokocrta (pogled slijeva). U nacrlu je vidljiva duzina
i visina predmeta. a zapotetim crtanjem tiocrla i bokocrla odredena
je sirina predmeta i medusobno odstojanje projekcija.
predmeta u zamisljeni paralelepiped (kvadar) s desne strane
zadatka a zatim nacrta, tlocrt i bokocrt (sl. I), iii da se najprije
nacrta tlocrt i bokocrt a zatim skicira prostorni izgled predmeta (sl.
2)
Ispravno rjesenJe jednog zadatka prikazano je na slici 3.
Zadaci se mogu rjesavati tako da se najprile skicira prostorni prikaz

;.-.. ... j . : : .. .. :.: ... : ....
; .. . .... i ....j.- . ... -.i... ... i.: ....1.: ....! ... I, ... 1
.: ... , ... : ... .; ... , ..... : ... ; ....... ; ..
zadano rjesenje a rjesenje b
Slika 1
......
.. '
zadano rjesenje a
Slika 2
.. : .... : ..... -_ .. ; ... : ......... ; ... : .............. : ... : .......... .

l
1
........ : .. .... "'i'" :. . . . . . .
i : I: j ... ... : .... : .... : .... ... : .... : ... : .... :
.... .. .... .. ; .. ; .. .. i: .. ;
............ : .... ; ... L:.l ... l...: .... ... ... : ... ; ... L .. : ... : ... L .. : .... : ... ;
zadano Slika 3
fjesenje
--"""""-------""' . .....,,------------_ .. """"""'--------_ .._-------------_ .......""'._--------
Crtoo
Vidio
Datum Ime
Uputa
122
i
poznat nacrt
21.3
.' .... \ . .: .,;., .'
..: ... .' ......... .
. . \ . . . . .
-._L-.- ...
..........
: .... ', . ... : ... ,; .... : .....
: "" ...... : ..
...
..:1'.;"
.. : .. ' ~ ' l " " ' ; ' "
.... : .......... :
I
. . .
........ ---;.- " ............ '.
......... : .... .................. ' ...
. ... ,., ... ; .. : . .. ; ... ; ..... .
.. " ....... ;
...... , .. : ....... ; ... .. . . . . , . . .
. . . .
'. . . .
. . . , .. , .. ' ... : ... '.' ... : ... :" . ':" '
...... ........ ; .. :
: ....... , ~ , . , : . " .' .. ,', . ' .' ........ :' .. ~
, ......... : ... : .. ,: ... ; .. -: .... :- .. ,:
. .
: .... : .... : .... :
, ......... ' .. .
..... :,.:.,
................... .. . . . ... . . ~ ... , ..... :, ..... , .
.<.
, .. ]
..... '
_______________ 0 ___ "."'.111"''''''_._______ ._' _________ _
Crtoo
Vidio
Dotum Ime
Uocrta i
aka je poznat nacrt
123
z
21.4
:" : __ _.{._... ":""'_'" _, .... _ ",_'" : ...... h O ,_,_,:-

:: .. :: .. ....
.. ", "; ': -.- -,- - ""': ... ... ... j. . .. : ..... t-. .... .. [
,-" ',' ... : .. -', -.. ,_ .. -........ ,' ... ; .... ... : ... ,-.
... ... ; ... -.' ... ';' , .. ; ... .... :- ... : .... ... ; ..::::,
...... .; .... :
....:; .. : ... : .... ! .' .:::::::
.:::.; ... ... ... _ ... : ... ::. .. ; .. ..
/
zadano rjesenje a
Slika 1
U bokocrtu (pogled slijeva) vidljiva je visina
i sirina predmela. Duzina predmela i medu
sobno odstojanje projekcija odredeni su zapo
cetim crtanjem nacrta i tlocrta.
POSlupci pri rjesavanju zadalaka mogu bili isti kao i pri rjesavanju
ostalih. zadataka u kojima je zadana jedna ortogonalna pro)ekcija
Slo je vidljivo iz slike 1 i 2.
Ispravno rjesenje )ednog zadatka prikazuJe slika 3.
. -........ ,' ... ;- ... ... ':' .. ',' .. ':; ... : --. ... ':' ... : ... , .
+ ... ; ... .... : .... ... ... ... ... :- ... ! ... .. : ... .... > . \:.
;. ..... .: ) ... : .... .. ...... (
"F"=", t :.. .. ; .. L .. ... )
:, ... ' " .. ....... ,-, 1 . "'; ... : ...
r:: .. i:: .. t ... : ... : ..; ..... .l-..( ....; ...... ;.-.... .... ; .. -.l ...... ;.;.: ..l-. ... \ ...... ..... ;.
: : : : .. j . ) . ) . , : . ; .' .:
' .. :: .. .. .Jj:j:t:: ..... :.t::;r..:,:: .. :.:::.... !.:.:.:;
. C
1
, .Liti
. n ... ..... ... ; ... : ... : .
'.,. :. .:, ;' '"... ,',...... _, 0 ......... ,... :, .I
zadano
Slika 2
." ..................... ; ................. ,' ........ ; ........................... .
f' '... . (.; .... ...
' .
: ...... : .... : ... : .... .. ........ Eftp
::: .. :.01J:::j:,::f::: .: . : ..1.: ......... : ...... : ..... :
,' .. -.... -.. ; ... ;, .. -;- ... .... : ... ; .... :- ... : .... : ... :.
. . .

: =;' . ':! .. ,: .. -.:... .. ':'. .: : . : : . : : . .
.. - '.' '::- ..... : ... ...... Or : ..... ':' ': _ ... :" __ ;_
: . ,F"'.;,..., ........ .. ; .... : ... : .... : .... ;. ... ; .... ; .... : .... :
. :
: , .. :
.... : .... ; ... ; ... ; .... ; ... ; ... ; ... ... :
: : : : . : : . :
.9 ... : ... : .... : .. -.; ... :- ... :O ...
"" '!' _ _ ... :' "": .... G : _ __ -:
y.-:_"":""'"' ..... """:-:...;,"' . ..;.<; .;."'."'-"'."'."" ... - ; - ';_' ..... 0; .... : .. _ ..... _. :
: o. .. _:_ oq -:_ ,; ,: .... _:'0 .. : .... ': _. _ .
.. .. L ..... : ...... : .... 1. .. ;, 0'0. t .... ... : .... .... _ .. : .... .. ; ..... : .... .... :
zadano Slika 3
rlesenje a
qesenje
--,---"""."""'""-""'---_._-----_._----------..-,,_ .....,,---------------_ .. _-------------,-
Crtoo
Vidio
Datum Ime
za n i
M
alto je poznat bokocrt-
21.5
124
. .... : ... : ... : ... : ... '.' ..... ...... : ............... ,' ..
... ; .. .... : ........... ;, ......... ,.;..,." ....., :"-:; ;:.'. :'-'::7 .. ;-.; .... .. ... '
.. j '" .. " ... -.'
... i.. .. : ... : ...... : .... :... .... ....... 1. ....... : ...
. i
: .... : ... .... ' ... -............ ; .... : .... ! .... ; ... : ...
... '. .' ... ............. -w-.
...... i ................ ----0 ...
, ... ... ............ : .... ,. ............. _ ..
. .... : .... ; .... : ..
. . : .... ' .... : ... ... : ..... ', ... ,'. - .
.. .
- .. -: .... : .... : ... '. .
. ;., .. ,--:. , . ; ... : ... : ... .. '1"-'
...... ...........................................:J ..........
. .
. .... ,.
. . .
.............
.... .:: . ..:,' ... '.' .
, .. , ... : .. "
f . . . . . . . . . . . : '
. ... .. : ... ,'
.. L< -T;-'- c-
.... :\
;1
.r "" .. : ....... : "','
... : .. ';' .. ';' .. .... , .. ... ,' ..... ,"-
."" .,': ... -: ... ".
, .. ' ... : ....... , ........... .
.. . \" .. .. .... : .... ... .. ...... .... .... .. ... .
. .
'. .., '. '."::'.' ........ ' ..... : ..' ... : ......' .......: ......' ..... : ........... : ....... ' ...... ',' .' .'.'( .' ... ':'. '.' ........ .
.... : ... ; ... ;) .. ., ... ;.o.
j :... ............ .; ... :[ ... : ... ; .. . ''":., ....
: .. ____ ,--L.; .......
, , . .:: ... :: ... -: ............. :- .... ... : .......... .
. . -: ... : ... ... ... : .... , -. .... ' ... : ..
. .
' .... , ... ' ... : ... : ... : ........ ' .... . . : .... : ... : ........ : ... .
---------''''''''"-'''''''''''---------_.-
[rlaa
Vidia
Datum Ime
Crtanje nacrta i tlocrta
a'ko je poznat bokocrt
125
. . "', .
z
21.6
22. Dopunjevanje crteza projekcijom
Na osnovi zadanog nacrta (pogled spriJeda) I tioerta (pogled
odozgo) poznata je vislna, sirina i duiina predmeta. S desne strane
nacrta zapoceto je crtanje bokocrta i ujedno je odredena medu
sobna udaljenost proJekcija,
Zadatke (reba qesavali prema 1 iii 2, slici,
.. : ....................
: : ,
... .. + ..
. -,: ... .... :.
),.
. . ... ... : .. .. ) ... ...
. i . .. . .. . .. .. .
... .; . .,..,
... ; ... . . . . ... : ...
""''''''''!'''' ,.,:",.:
............. : ..
.. , -
... ... ! . . ..... j ;... j ,- ' j;
. . ;:-.-: .... it' POi '
,.';' .. , Ii
"" " . 11' j
. ;' _: . ..
; .... ; ... .... ; .... [ ... ; ... i ... ", .. ........ 'f" ,.,. .,' .
.. .... ... ... .. +) .. ) ... : ... ... .... ...... : .... ... :
cg ... ... ... :':: :::.l
... .. : .. ........ . ... ..
........ _... . ... .
.........
.. , . .-,: .. j" . .-: ... l.'...::: ... ,' ... : .. ,:.; ...
zadano qesenje a
Slika 1
.... ....... , ... : ....... : ......... ... [' ... : ........ :" ':"; :
-" '" ,:'; ',:
. .. i ... '".----.......... .... ... ; ... ; .
... + ... ... ! ..
:::'::::t:::::): ..
';'
i .. : .. .;
.,.: .... ; ..
.. + .. .... ... :.. ",
: :
" .. - . ": . ...
"' ...... ....;-11...-;.._-'"--"' .. : ...... ,: .. ' ", .. ", r .',
!" 'C .... : .... r--
.. ".. .;.... : ... : .... j .. ; .... : .... : ... ; .. '. ... ' : .... ... :: ; .. : .... : .,i ... ... ... ... l .... ... :
. ....... .; ... : .. .... ;, .. ; .... :.. : : : : : .! : ... ... ; ... ..r ... ; .. ... ... ... ... 7 ... ... o ... , .... ; . : .. .... ..
... ffg.:; ... !: .. . :
zadano rjesenle a
Slika 2
','" : .. , ....... -..... : ., .: ... : ................... '.' .. , ... '.' ... , ...... , .. , .. '.' . , "
: .: ... : ... : ... : ... ; ... . .. r----'---; ........ 1-! ., ... ; ........
:: :::::: ,,::::': .. :::'::: :::.1------1 . ' .. : .. l..LLttl.
.' .... .
I
... ' .... .. '8'! .. :, .. : .. .. .....
. - ... . . . -' _._-, ..:
'--....,... ....... .. ,;. ... : .... : : : : .. :
..... ; ............ .
, I
Crtoo
Vidio
Dotum
....... ... : ..... ! ... ... ... : .... ... : ...
. . !': . : .. ': ... ... : ... : ... .. ': ... : ... :' .. :' .. ;
. . .: .... ... :, ... :. .. -: ... ... :- ... ; ... ' .
. :.: ......... ; .... : .... : ......... : .... .
.. . : .... : ... .... ; ... ; ... : .. -: .... :.
.. ; .... ... : ... : .... : .... ... ! ... ; ... :
zadano Slika 3
Ime
Uputa za
126
nje bokocrta
tlocrt i nacrt
rjesenje b
rjesenje
je pllznat
M
22.1
I
1
.. T .... r ,"
.. : ........ :
... : ... : ... .: ..
. .
........ "' .................... ,
. : ... ; . " '
" ..... , ...
. . ... .' ... .... ' ..... '. . .. : .. : .. , .... :-. .
__ r--. ., " ... , .
. ........ : .... :
r--r---, ... " " ,
J
: I :
...... "
.. ,'.. '.'
:1:
!
I
,
J
. . I .
'" ...
. . .
......... ... .... : ",
.:' ........ .
. '.. . .... ,' .
. .. . ... , .. ,.. "
,,: ... L:
.' ,"
: ... : .... : .... : .. ,
. . , . . . . . . .
. .
.,: . ' ...... , .. '.
. ... , ............ .
. .
., ..... .
. ....... .
.......
.. ' .
. . ,
. .
: .... ,
'," : 1
" .. ; ..
. -_._. __ ._----------,_._--"' ... "'- .. -
Datum Ime
Crtao __________ __
__________ __
. Crtanje bokocrta alUl
tlocrt i nacrt
127
. ',,-
poznat
z
22.2
Poznat je nacrt i bokocrt predmeta i zapoceto Je crtanje tlocrta. Pri Potpun izgled rjesenja jednog zadatka prikazan Ie na J slici.
rJesavanJu zadataka moze se postupiti kako je prikazano na 1 i 2.
slici.
.: .... :' ... ; ... : .....

rn'' .. '. ..
. . . .. : .. ..
. . .. , .... "', .. .
. ...... " .. .
... . ...
.. I :
... "
:::.:
!
I I
.. ... : ... ;. L:.
......... , .. ; ... : ....
:J.L 'Y
ItrillfJJ11
. ... .. ... ; ... : ...
zadano rjesenje a
Slika 1
'. -: ... : ... : ............. ; .. .
t.i::
m
I :::i:-': ..
.. ; ... : ... L-.. ... ; ... ; .. .
... ... ;... \ ... -: ... .. .
.... I......,.-lI......,.........,.....-,..-I-..,.......l :J.:.r.::.. ". :.,. .. .
. : .
-.... : ... : . . " ... ... : .. , ....... ; .... :
......... :- -..... ,- "':"-:'" T ,,' ....... -:. "!

.. m'
. " .. L"" :
, ,
-. , ... ,
. .. ..
... ., .
"'-,--1--:-,........-,.--.......,.""" .. "':'
: .... . .. .... : .: ... .:.... ... ; ... ; ....... ''''
. : .... ; .... ; ... i.
.... ... ; . . . : .... L .. ! ... 1 .... _ ...... _ .. .
L .. .. , i . . ! : : : . : :. _; .. _ .:.... ... ; ... ;, ... :
:u .. L .. .... : ... : .... .- ... , ... : ...... -.. ... ; ... : .... :- ... i ... ; ... L ..
'. . -; ... : ... _ ... : :
: ... ... ;.. '. . ..... : ... :.":' ... i-":'"
_. "
., ....... : ......... : ........... ,
... : .....
......... ,; ... ; .... : .... : ... ; ...
. .. ... ; .. ) .. .,; ... : ... : .... ;.. .. ; .. ; .... .... : .
"'! :' : :' ... '" . :
" .... "f' .. ,... .
i,'IEnm"7
1
.. .,TI
.................... , ... ; .... :., ..... '
zadano rJesenje a fjesenje b
Slika 2
...... , -.. : ....... ' ..... " ... ........ .
. , ... ' ....... " . . , ........ .
: .... ; ...... .
. .. : .... ; .... _-_._-- ... ;
... " ......
I
-; .... , ...
- . I' . - - - -: . { . i .... - .. -. ... .. ":.... ... :
I " .. :_ ... ; ... .: .... ;
... :' ... : ... : ... .:. .. "; ,! J
t .. .... ... ... ;
: .... :--. : .... ... :
.
; . ..,jj,.;;.:.i i rjT!
, . . : .
.. __ ........ .: .... ; ... ; ... ... = .. _.: ... ) .... : .. ". i. '.' ... .... : ..
zadano Slika 3
Ispravno rjesenje jednog zadatka
prikazano je na slici 3 .
.:.
rJesenle
Crtoo
V io
Dotum Ime
Uputa za tlocrta ako poznat
nacrt i bokocrt
128
M
22.3
' ... ~ ... ~ . .' .. '.
: .... : .... : ... ~ ..
l
....
' .... , ...
,..... .' ........ : ... ,.
' : .: + , ' ... J ..
. .
: ........... : .......... .
1
. " .. '
............... : ... :
.............. -: ...
.'. I
' .. 1--.--- (.........;.----+1-.....,
- $ - ~
:- ... '--__ -..1.....---..,........ ........ '.
:' .. ': ... ',' """'," "",' ,.., ,. .. ~ . ~
' .. ' .... : ... : ... :.
;.;''i:..;':.; f ; .. .:-r' .. f. .. ;.
: : ';' pO' .'.'
, ....... , ..... , .. .. ;.,.; .... : .. ,: .....
.,; .. .:. ... : f
. .
. : ... : ... ~ . :. .. ~ ... ~ ... :. .. , . . ...... , ....... :
. .
. '. '.: .: . : . .:....:...: - . ~ . '.,.' - . . . . . . . . . .
: .. ' .. ~ .. \.'. t. .. ~ :.'. x .. : . : . , . : ; ... : ... \ ... ~ . ' . ~ . ' : . . ... : .....
-------_._-,------------_ .... ,.,.----
.-----,----
Datum
Crt a 0
Ime
Crtanje tlocrta al(o je r,...... ~ .. ""at
nacrt i bokocrt
Z
22.4
Vidio:...-.;... ___ , ___ ...:....-__ ~ _______________ ._...:__ __
129
U zadaeima prethodne dvije sku pine bio je poznat par pridruzenih
projekei;a; Irecu projekciju bilo je lako naci. Ovdje su projekcije
razdvojene, i trecu je teze naci. Zbog toga ove zadatke treba
rjesavati pazljivije.
f(orisno je i ovdje predmet modelirati i tako se uVJeriti U ispravnost
rjesenja
Postupei pri rjesavanju zadataka mogu biti isti kao i pri rjesavanju
zadataka u kojima je bio zadan par priduzenih orlogonalnih projek
eija (sl. 1. i 2.)
zadano rjesenje a rjesenje b
Slika 1
zadano
Slika 2
.. .. :r.' .. :.r.:.:;"";""""':"'r"':""
I , 'll 11 : til ...... ,
--- '--',
; .... \" .. ; ... .. : ...... , .... ... ... . .... ... ... . .. _.:._ .. ... : .... ... : .... :
. . . ...., . . . . . . :
: ... ... -; .... ;.-.! .... : .... .. -; ... .... : ... .... .... : .... ... i ...
. : : .:: .
. :: T::: \::: 1::: 1: -- --:i -- -- -- 1: -- --.1' ------J
: : : : ! : :
... . ... : ...... i .... :. o f. ... : .. . ; .... :
, . "
: . . . : . :
': _: .... -:_ ';" _.' _c",:

... ! .... ; ...
.
. .. I'
, : O'O' .. _: :' , O';.O' . .. .. -: ...... . - - ! ... - _! - .. ":- - ;
: . : : : : : :
_'!-""""I ___ -... i .. ,O' .... :.O' .. r'"'' ,_ :O' ..... ... ... - .: .... ;O' ..
: : ; . ... ':"::;'!:'
. $... . '., _, ..... t. ....... r ...... .......................... - ........ O' O'
zadano Slika 3
rjesen;e a
Ispravno rjesenje jednog zadatka
prikazano je na sliei 3.
erta 0
Vidio
Datum Ime
Uputa za crtanje nacrta ai'(o
tlocrt i bokocrt
130
rjesenje b
rjesenje
M
22.5
.. . .. ... ... ': ..
.. ' ...... '" , ..... --'.
: .... : .... : .. . .......... -: ..... .
.. : ........ ':... .., .............. ; .... : ..
. .
. :.... ... : ... > .. : . : '
. ,
.... : ... '.' .. '.' .. ' .. ':' .. ':' .. ':' .. .
. : ... ; ... : ... :.
'" ,'" : .....
. : ... ; ... : .. -:. ",' " .
. .
... : ...... .
. .
.... : .... ; ... : .....
. . .
. .......... .
1 ,
.. , ....
l
...... , .
. .
..........
.. " " .
.. ...... .
. ... '.
... , ......
, .............. .
. : ... : .... > .. .. ;. : T.""
......... "--...
. ..... -$-
.. : ... , ...... "
. .
... ' ... : .... : .... : ... : .. ... : .. " , .... : ..
..;':- ............ ,., I :
......... -: ...... . ............... : .. - ... , _. '---:--...--;----. .....
. \ ..
; r r
i--.:......------,-----, ... - ..... '.-
. ...... .
.. : ... ....
. . : ... .... '
............ : ..... .
. .
"''; .. ., .. ' ....
.... : .... : .... ; ........ .
.. "'."
........... ,
: : .
' ...... , ........ , ..... : ... :' ... .
. .
.... : ";' .. .. : ... : ... ..
';' .. ';' .. ': .. ';' .. ' .... : ... , ... ' ... : .. ': ... : .... '
..... :., .. :
.. . . \. I. .: ,.".
. ' .. .
... : ... .... :, .. ; .. , -:. ' .. : .. ... : .... : ... .;
. .' .
. .
. ...... ! ..... .
. . .
.. ..1- -. -. ":";';';
. .
:... ...: ... : ... : .... : .... :. ; ... ...
... " .. '.' .. " .. ", ..: .... : .. , , .. : ... :
.. ------. ------.
. .
..; ... ; ... , .. ,; ..... , ,' .... :
. ' ......... .
. .
' ... '". ........................ : .. , : ... : ... ; ... ; .
' .. , .. '
'.: .'
. ....
------_ .. _._-------------------,--,---_._---_._--
erto 0
V 10
ODium Ime
Crtanje nacrta ako je poznat
tlocrt i bokocrt
131
z
22.6
23. Presjeci
Poprecno rezanje supljeg valjkastog tuljka
"';'I2I""I i: '""';:"?: supljeg valjka tuljka
Puni presjek - vertikalno
Crt a 0
Vi io
Poprecnl presJek
rovnlno IOmlSljeno presjeko
Datum Ime
---
Uzduzni presJek
Presjekom u crtanju
nazlvamo sliku za-
misljenog presjeka
predmeta,
U iednostavnijim primje-
rima unutrasnji oblik
supljih predmeta prika-
zuje se isprekidanim li-
nijama, Ako je prOjekci-
ja zbog mnogobrojnih
nevidljivih bridova neja-
sna, unutrasnji oblik
predmeta predocava se
zamisljenim presjekom
na podesnim mjestima
tOliko pula koliko je po-
Irebno da se dobije pot-
pun uvid u njegovu
unutrasnjost,
Velika slova koja smo tako oznacili na krajevima
Iraga ravnine zamislj8nog sjecenja ispisujemo
iznad odgovarajuceg presjeka s dodavanjem ri-
jeti "Presjek", kao slo Ie pokazano na slici
rovnlno zomisljeno Presjek D-D
Materijal 1I za-
misljenom pres-
jeku oznatuje se
sralurom (uske
pune linile - b)
nagnute 45 pre-
ma horizontali iii
simetrali), 'I -
fd:
U
Polozaj ravnine zamisljenog sjecenja oz-
natuje se crtanjem tragova linijom e - (Liska
crta-tocka) Istaknutom na krajevima i na
mjestima eventualnog prijeloma ravnine si-
rokom linijom crta-tocka (d),
--$-l-
II
o
NaZlvrsecimn tragn Gjcccnjo crtajU se streli-
ce kOje pollazuju pravac, smjer pogleda, a
pored strelica velika abecedna slova koja
oznacuju zamisl)eni presjek predmeta,
zomlsljenl presjek
Pun presjek
23.1
132
Metali
lijevano zeljezo
Temper-lijev
Celik
Bakar
Bronca
Mesing
Laki metali
Olovo
Cink
Nikal
Elektro-namotaji
Azbest
/
IzolaciJe i brtvila
Plankonveksna leea u presjeku
\
-j
CrtonJe presJeko usklh povrSlno
rovnlno
Datum ime
Razni nemetalr
Dijelovi od dr'veta
ZemlJa
Zadatak
Pored prikaza srature
navedite (napislte) jos
nekoliko primjera odgo-
varajucih materijala.
GraBevinski materijali
Uske povrsine predmeta u zami-
slJenom presjeku ne sratiraju se.
nego se pocrne (kao ovdje). Ako
ima vise takvih povrsina u sklopu.
lzmeou njih 5e ostavlja meBupo-
1II sirine (0,5 do 1 mm)
Predocavanje presjeka SrafUfOm
23.2
ertao
Vidio

133
Instrukcija za rjesavanje osnovnih vjeibi
Na kvadratastoj (5 x 5 mm) tockastoJ mretiei prikazan Je tloerl.
nacrt i bokocrt predmeta i oznacen trag zamisljene ravnlne sjece-
nja. Potrebno je nacrtati zamislJeni presjek u samoj projekciji i
skicirati prostorni izgled predmeta. Pri tome se moze skiciraft prostornl
IzgJed, a zatim nacrtati presjek iii obratno. Po volji se moze prostorno
prikazati zamisljena ravnina sjecenja .
................ , ...... .
: I :
:
..
\ I : I
I . I
I I t I
II ill'
I
) j
I , I
1/1
..
I i J
..
.i I
: .. .
: .. .
.. :
';
... -; ... : ... ... :. ", c......... ;
:
: : . . ' .. , .. ', . . . '. . ; ., ... ; , . ... f
: .... : ... ; ... ; ... : .... .. .. .. ... ... .... ... ... ; .
."., .. : ... ;, .. : ... ; .. ,:
... .; ..
.

: ... ; .. :. ,"
.. .;... "
.......
.....
: ... ; ... ; .... : .... : ......... . ::.. , l. ' .: ... i ..
zadano fjesenje a
Slika 1
.... ; ... : ... ': ... : ........... : ....... . ........ : .... ; .....
\ /
-.-"
........
[]
\ I
I I
\
j I I
\ /
I I
. ... ". .......... . ... : "::''': ... ... ':" ":' . ";' ....... ';" .:".: ... .'."; ... :.":
thIJ[]: iJ
.//1 :::::L:: l I
; / / . . .
- ........ .. =--<;;.j. ---... : ... :....
.... :. .. :
. .,.: ."..... . . . .. : .... i ... ! ." , . : .... ; ... ':" .
r:.:r==r!l ... .. .. H
IT t t,[ T :.:.; ...... : ..... ": ..
.. . ..: . : .. .... ...
......................... '" ...... .: ... :

.. ... ... ... ... ... .... : ...
: ... : .. , : .... ....... : ." .... .. , ... , .. . . .... .. : ... : ... : .. , ;- ... .!
zadano fjesenje a
Slika 2
Ispravno rjesenje iednog zadalka prikazuje slika 3 .
................... ". ................ -: ... :
, .
:, .. ; .... : .. : ... : ... ; ... :
, .
' ...
: ............... ,
. .
: .... : ....
: ... ...
: .... ...
....... : ....... : ... : ... .
zadano
. . .
...... [ ... ! ................. .
, .
. ...... ....... ', .
.. ; ........... .
... ... : .... ; .... : ... -: ... :
. . "
" . .
....... -; ft J '"
Slika 3
rjesenje b
rjesenje b
rjesenje
---------------------------------------------------------------------------
------,---
erta 0
Vidlo
Datum Ime
Uputa za crtanje presjeka ako je poznat
trag sjecenja
M
23.3
-----.----
134
............
. .
. .
" '1'-1r---....., .. , ;---:--_-:..-----'--,.--"
"'$
, , ,
, , ,
:...
, ,
!
.1
1
i
.. : '>"t--
.. ;,,,-;.-t- r-
.";. .. ;.",,..-
I
..1.
. . ...
.... . "
I
i
.: ... : ... : ...
'T' .'. "":
.. ; .. : ... : 't .
..... .......... . ......... .
J , . , ............. , . ... . .......... ' .
. . .... : ... : .. ':., ..
, " ..... : .. -------,
l_-l
r----i
, . . . I
." I
, ......... .
______ 1. : ..II-. ___ 1_ ... , .. : .. c---- ,.
',. . ............ . . ........ ' ...... .
j----.:--...;...-,.--'---, ... ' ... ".... .. "... .... .... . .......
... , ....... :, .. .: .. ":.
. .
..... ..: ... : .. ': ......... ': ...... :
T
----r --t-,.... . . . .' .
: .... -r- .. ........... ......... ,,,::
.... : .... : ... : ... ' ............ ' ......... .
. , ..... : ......... , .... .
r.:f!fIffi
.. ; .... :1 Il. \ lj L.:
....... " .. .
..... .. ........................ .. :...... ......
. '. .; ... : ... ... : ... .... ;. , . : ... ... : ... : ' .. "' . , .. .......
:.-' .. ':' ... ... :.: ' .. . '. . , . . . . .
' : r :. :
..... '" . .
... ; ... ; ... ; ... ... : ... : ... ... ..
--..
' .... ' .... '. . . . . . .' ... .' ........ . . . . .. , ... : .... , .. ', .' ..... , ....... .
, , '
'.,'
,:. " ' .
__ __ Im_e __
Crt 00
Vldio
Crtanje presjeka aka je paznat
trag sjecenja
135
Z
23.4
24. Valjkasti oblici
uspravn!
kruznl vallak
rolaClJskl vallak kOSI kruinl va!J3k krnll krennl vallak
(naSlaje lranslacljom kruga) Rotacljskl valjak nastaj8 rotaCljom pravca usporednog - paralelnog s OSI rotacije
Kruini valjak je dlo prostora omeden valjkastom plohom I dVjema osnovkama paralelnlma s ravnlnama kruznice provodnlce. OVlJe
paralelne osnovke sljeku plonu u dVlje jednake kruznice kOje omeduju dva sukladna kruga - osnovke iii baze 010 valjkaste plohe kOjl
omeduje valjak zove se plast Ouzme valjkaste plohe na plastu usporedne s OSI valjka zovu se Izvodnlce III stranlce valjka. Sve izvodnlce
valjka medu sobom su jednake Ako su i Izvodnlce okomlte na osnovkama, vallak Ie uspravnl a ako su pak Izvodnlce kose prema
osnovkama, valjak Ie kos Udaljenost izmedu osnovkl je visma.
Valjak moze I tako nastati da krug Izvodi translaclju Llzduz )ednog pravca kOjl ne leii u ravnlni kruga Zato se i zove kruzni valjak ill cilindar
Uspravnl kruznl vallak maze naslati i taka da se pravokulnik zavr!1 oko Jedne svo)e stranlce kOja se tada zove os rotacije Zato se kaze da je
vaJlak rotacijsko t1lelo
Pogledajte kompjutorsko fjesenje sllcnog problema na str 148, te str 204 .
. _----------_.,---,-----------,-_._---
Crt 00
Vldlo
Datum Ime
---------,----
Os nove, valjak i torus
136
24.1
Spojniea sredis!a osnovki je os valjka. Ako se valjak prereze ravninom kroz os, dobiju se poluvaljei a presjek se love osni presjek. Osni
presjeei su sukladni pravokutnici u uspravnog a sukladni nejednaki paralelogram u kosog valjka. Ako je izvodniea uspravnog valika
jednaka promjeru osnovke (h = 2r), tada je osni presjek kvadrat a valjak je jednakostranican.
orlogonalne
pro/ekeije
h
A I J K L M
h
o
-- > -0
CD
....
d IT 112
L_---
dn
pros lorna
predodzba razviJanje plasla plas!
d
2
Jl
oploSje: 0 = 2A + p, A -- = r;r: P = d:rh 2r:rh
4
d
2
If d
2
;-{ d
0= 2 -- .;. d;rh = -- .;. dJTh = d;-{ (-2 + h)
4 2
Presjek kruznog valika u elipsi
diJagonala glavnog lJspravnog presjeka: d, = \! d' + h;
volumen: V = Ah :
v = d
2
;r h
4
Ortogonalnim projekcijama (!Ioert, nacr! i bokocr!) predocen je kruzni valjak sjecen ravninom u elips!. Druga ravnina projiciranja
cp okomita je na If2' kosa je prema !I, i !I3 i sijece valjak u elipsi. Prelaganjem ravnine u If2 dobijs se eJipsa u pravnoj velieini. Tloert-
orlogonalne proiekciie prostorna
predodzba
razvijanie pJasta
presjeka valjka - elip5e poklapa 5e
s konturom tlocrta valjka, nacn
elipse je duzina GA na tragu proji-
cirajuce ravnine cp,
Ako se plas! valjka koj; je izmeBu
ravnina '" i cp razreze uzduz izvod-
nice npr, h, pa 5e razmota u ravni
nu slike, dqbije se plas! toga
valjka.
Shema pocetka graoenja velikih valjkastih spremnika - rezervoara od celicnih limova.
plast
Zadatak
Rijeslte graficki j analiticki jedan prakticanprimjer koji ce.ukljucivatisto viseell'm'enata
. '. - . .,
----------,------------,
Crtoa
V 10
Datum Ime
137
--------------------------
val)
SI. 1 Zadan je nacrj i bokocrt osnovne cijevi 1 promjera d i zakrenuti cijevni nastavci 2 i 3 pod kutom A.
d
Slika 1
Konstrukcija plasta
<
<
<
<
U zaokrenutoj projekciji poprecnog presjeka cijevi oznaceno je 12
izvodnica.
Sl. 2 Razvijen je opseg cijevi dn i oZnacene su izvodnice 1 - 12
nacrtane usporedno S osi valjka 1.
Presjecista okomica iz nacrta I bokocrta 5 jednako oznacenim
izvodnicama na opsegu J8SU tocke prodornih krivulja.
Slika 3
Zada1ak
SI. 3 Dovrsite cr-
tanje prostorne
predodZbe.
Odredite broj-
cani podatak za
d i A te nacrtajte
nacn, bokocrt
i plast' slicnog
problema s od-
govarajucim do-
datkom za spaja-
nje pojedinog
elementa i svih
pozielja zajedno .
Izradite model
plasta u priklad-
nom mjerilu.
>
>
>
> -
B
Uvrnuio cijevno koljeno (28)
Podrucje rada:
Promjer cijevi
Polumjer zakrivljenosti
Kut segmenta
3
Dodatak za previjanje lima .
Dodatak za zavrsetak koljena
Kut koljenastog sava
Preklapanje lima
Kut sava drugog noza
-. -----------
Crtoo
VldlO
Datum Ime
s
138
za
nastavcima
z
Ie I
dli
o 100-1500mm
R 0,6 D-3000 mm
a 5-46
0
F 0-99mm
S 0-999mm
0-360
0-99mm
0-360
Stika 2
s
.., - .
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
Si. 1 Zadan je !locrt j nacrt prodora valjkaste plohe promjera d pod
kutom a s ravnirn pravokutnirn ispupcenjem.
Slika 1
II
VVVVV/\ /\ /\
Pogledajte kompjutorsko rjesenje slicnog problema na sir. 202.
SI. 2 Zadan Je tlocrt i nacrt prodora valjkaste plohe prornjera d pod
kulom B s ravnim pravokutnim udubljenjem.
Slika 2
j
"'X:
/ '",
/ >
/
/
/

Pogledajte kompjulorsko rjesenje slicnog problema na sIr. 202.


ktitorn, .. <:".: < ..;.' .
. . .: .... .....
c
. _-_._---------_._-------------"---_.
CI"too
Vidio
Datum Ime
Spoj valjl(aste plohe Si pravokutnim
ispupcenjem i pravokutnim udubljenjem
139
z
24.4
25. Stozasti oblici
SIOSCI
kr UZnI stoiac
nastale rotacllom pravea
k011 Sl18ce os rotaC!)e
kOSI kruznl
stozae
kruinl stozae
slecen u kruznlci
kruznl stozae
swcen u eilpsi
krUZf11 stozac
sJecen U hlperboll
Stozac Je dlo proslora ill geometnJsko tlJelo omeBeno stozaslom plohom I ravnlnom provodne kruznlce
Krug kOjl odreouje provodne kruznlce zove se osnovka ill baza stosca
Vrh V stozaste plohe Je ujedno vrh stosca 010 stozaste plohe od vrha do osnovke zove se plast stosca
kruinl stozae
slecen u paraboll
Presjek stosca ravninom kroz os zove se OSni presjek. Svi osnl preSjeCI uspravnog stosca sukladnl SU jednakokracnl trokutl OSni presjek
kosog stosca opeen/to Je raznostranican trokut. Ako Ie okomlt na ravntnu osnovke, zove se karakterlsticnl preslek Stranlce karaktenstlc-
nog presjeka odreauJu naJvecu I naJmanju stranlCu
_ ....... _----------------------------_._-,------"--,---------_._---------
Crt 0 0
Vldlo
Datum Ime
I<ruzni stoseR, osnove
25.1
140
Uspravni kruzni stozac
Duiina koja spaja vrh sa sredistem osnovke zove se os stosca. Ako je os okomita na visinu osnovke, stozac je uspravan. Ako je os kosa
prema osnovki, stozac je koso Okomica spustena iz vrha na osnovku zove se visina stosca npr. h. Spojnica bilo koje tocke na periferiji
osnovke s vrhom je izvodnica iii stranica stosca. Ako je stoiac uspravan, sve su njegove stranice jednake i cine jednake priklone kutove
prema osnovki. Ako 5e plast uspravnog stosca presijece uzduz jedne izvodnice - stranice i razvije u ravnlnU, dobije se kruini iSjecak.
Uspravan stoiac kojemu su stranice jednake promjeru osnovke je jednakostranicni stozac.
h
orlogonalne
projekeije
proslorna
predodzba
v
Ah
vOlumen: V = 3
Presjek uspravnog kruznog stosca ukruznici
razvijanje plasta
'----"---J (fJT h r2;rh
v=-- - =--
4 3 3
plast
:x
d
2
7[ d
0=-- + - nl
4 2 0= r" (r + i)
Ortogonalnim projekcijama tlocrta i nacrta predoten je uspravni stoiac kojemu je osnovka kruinica u rt,. Ravnina zamisljenog presjeka
11' okomita Ie prema Jl, i Jl3 a paralelna prema Jl,. Presjek stosea ravninom u bilo kOJoj visini stosca je kruinica a promjer ce ovisi!i
o udaljenosti ravnine od osnovke prema vrhu. Jedini presjek stosca vidljiv je u tlocrtu kao kruznica a ukupna projekcija kao kruini vijenac.
Projekcij8 presjecnog stosca u nacrtu i bokocrtu su identicne (sukladne) i.imaju oblik jednakokracnog trapeza.
Krni! kruzni stozac
orlogonalne
projekcije
opolosje: 0 A + A, +.'1"
A = r2Tf; A
J
:::: diT ,
0= "I (r + r,)
v
prostorna
predodzba
p= 2m+2r,Jl O=r'rr+dn+rrl(r+r,)
2 0 = "k + r; + 1 (r + r,)]
p

+ + r r,) = 1T (d2 + d;
3 12
Zadatak
Razvijanje plasta
Oko locke V opisu se dva kruina luka jedan polumjera I, drugi
polumjera I,. Na vecem kruznom luku nanesene su rektificirane
duljine kruinice osnovke i tako je dobijen odgovarajuci isjecak
kruznog vijenca koji odgovara plastu krnjeg stosca. Pridruzene
osnovke plastu tvore zajedno oplosje krnjega stosca.
piatl
--_ .. _------;--
12
'2
razvijanje plata

Rijesite graficki ianaJiticki jedanpraktican primjer;koji 6e ukljucivati
[rt 0 0
Vldio
Dotum Ime
Kruzni stozac pravilan
'141
J-Z
lunji
25.2
Rotacijski slozac sjecen u elipsi
U tlocrtu, nacrtu i bokocrtu predocene su projekeije uspravnog kruznog sto5ca koji je presjecen ravninom u elipsL Osnovka mu se nalazi
u 11:,. Ravnina zamisljenog presjeka r je kosa prema Ti, i 11:3 a okomita na 11:,. Nacrt presjeka je duzina u drugom tragu projieirajuce ravnine
a tlocrt i bokoert presjeka su elipse.
Tloert osnovke s105ca i tlocrt njegova presjeka su prespektivno kolinearni.
Tocka V' je srediste a prvi trag os kolineaeije. Pomocu kolineacije moze se za svaku tocku tloerta presjeka odrediti njezina tangenta.
Prava velieina presjeka odreaena je prelaganjem ravnine sjeeenia oko drugog traga u 11:,.
Kruzni stozac sjecen u elipsi
V"
prostorna predodzba
A
h
razvijanje plasta
pla!;t
ortogonalne prolekeile
Razvijanje plasta vrsi se tako da se oko locke V opise luk polumjera I = V"6" - poboeka sto8ea u pravoj velieini. Na taj kruzni luk preneseno je
12 dijelova reklificifane dvanaestine kruznice osnovke itd. (pratite-brojeve u krugovima).
Rotacijski stozac sjecen u hiperboli
U tloertu, nacrtu i bokocrtu predoten je uspravni kruzni stozac kojemu se osnovka nalazi u 11:,. Nacrtan je trag ravnine zamisljenog
pre5j8ka koja je okomita na 11:2' Presjek 5to5ca s tom ravninom je hiperbola. Tloert te hiperbole je u prvom tragu ravnine Q. U nacrtu je
odreBena prava velicina visine presjeka na drugom tragu. U bokocrtu predoeena je hiperbola u pravoj velicini. Ako se ne erta bokocrt,
pravu velieinu presjeka moze se prikazati i u tlocrtu prelaganjem ravnine zamisljenog presjeka Q oko prvog traga u IT,.
"D
"ill
Zadatak'
ortogonalne projekeije
V"'
prostorna
predodiba
Rijesitegraficki jedanipraklican pnmJer koji 6e
ukljucivati iitovise elemerita rjesavanja slicriog qbJika.
Datum Ime
razvijanje plasta
Razvijanje plasta vrsi se tako da se oko tocke V opise kruzni luk
polumjera I - izvodniea stosca u pravoj velicini. Na taj kruzni luk
nanese se 12 dijelova rektificirane dvanaestine kruzniee osnovke
(pratite redoslijed brojeva u krugovima).
I-Z
Crloo
Vidlo
Kruzni stozac sjecen u elipsi i hiperboli
25.3
142
Rotacijski stozac sjecen u paraboli
U tlocrtu. nacrtu i bokocrtu predoeene su projekclje uspravnog kruznog slosca kOJI je zamlsl/eno pres/eeen ravnmom u paraboll Osnovka
mu 5e nalazl u ]1" Ravnma zamisljenog pres/eka I okomita je na 1t2 I usporedna s Jednom Izvodnlcom slosca Nacrl Ie parabole /e
u drugom tragu ravnlne presJeka vldl/iv kao duzina A"G". Prava vellema pres/eka odredena Ie prelaganlem ravnme zamlslJenog presJeka
I oko drugoga traga u 1t2
..
ortogonalne pro)ekclje
prostorna
predodzba
raZVl/arlje plasta
plast
Perspekllvna kolineacija je oeita u tlocrtu na osnovkl stosca I njegova presjeka Toeka V je sredlste a prvl trag ravnme I zamisljenog
presjeka os kolineacije. Pomoeu kohnearne srodnostl moze se za svaku toeku tioerta pres)eka odreditl njezma tangenta
Plasl se konstrulra tako da se oko tocke V opise kruzni luk polumjera - Izvodnice stosca Rektihclra se 1/12 kruznog luka baze polumj8ra
R u kruini luk plasta poJumjera I Daljnje faze konstrulranja,oGile su IZ sllke
Pogledalte kompjutorsko qesenle na sIr 205
143
Slika 1
4
2
Crtaa
V,dlo
5
5
>
Pogled H
Datum
h
\'-
\
Ime
SI. 1 Zadan je nacrt stozaste plohe promjera osnovice d, visine
h i kut ravnine presjeka
Pogledajte razvijanje plasta slicnog proble-
ma primjenom elektrol1ichog racunala po-
mocu Jolij8 25.1 do 25.6
Slika 2
A 4
Konstrukcija plasta
U pomocnom zaokrenutom pogledu odreBene su izvodnice I nacr-
tane u nacrtu. Oznacene su prodorne tocke AU, B", C" .. ' I odreBene
prave velicine prlpadajuceg dijela Izvodnlca
U pogledu H nacrtana je prava presjeka stozas!e plohe.
51. 2 Konstrulran je plast za trl primjera spajanja.
Stozasti ad
karakteristicnog oblika
25.5
'144
SI. 1 Zadana je redukclja kruznog oblika promJera d koja na visini
hi preJazl u kvadratasti nastavak taka da 1m 5e osi slJeku
IV\ 1\;\ v /V\
Stika 2
I
r'"
d
B _ Ie

AI
Slika 1
f-.-._.L---__ _
Konstrukcija plasta
81. 2 Na osl Z oznacena je vl51na hi I h2'
Na os; x oznacene su odgovarajuce vrljednosli dijelova izyodnlca Iz
tiocrta ATf', A'2', A'3', .
Odgoyarajuce h;potenuze predstavljaju praye veJicine br;dova.
U tlocrtu rektificirana je 1/12 kruznice promjera baze d;'[112.
U nacrtu vidl 5e prava veli6ina brlda AS '" AUB"
U 1I0crlu vidi 5e prava velie ina brida Be = BT'
SI. 3 Na osnovi 10ga konstruiran je plast redukcije I<ao S10 je
predoceno.
Konstrukclja pJasta kvadratastog nastavka je jasna i bez oplsa,
Zadalii11k
81. 4 Dovrsite prQstorne i oznacite slo vise
Qznaka prema orlbgonalnim projekcijama. ' .
Saml odreditebrojcanevrijednosti O;h,h" I)i nacrtajte tlocrt.
nacrt, pravevelicine:izvodnica i plasttf:jko odredene redukcije
s dodatkom ' . za'o<;i9Pvarajuce 5pajiinje na' najpovoljnijem
mjeGtu. . .:.: .... ;: .
.
c
/
----- -.------
I'
0/
/
6
Slika 3
Stika 4
#'
X
---------
Crt 0 0
VldlO
Dotum I me
Ujevo uzlazna kosa redukcija
stozastog oblika u kvadratasti
145
M-Z
25.6
Slika 1
!};
/\ /\
Zadatak
SI. 4 Dovrsite crlanje pros1orne
predodzbe.
Odredite odgovaraju6e broj9a-
ne vrijednosti za rjesenje slicnog
zadatka. .
kut 'l' radi kontrole
grafickog rjesenja.
Izra.dite model plasta u priklad-
nom mjerilu.
Crtao
Vidio
Datum Ime
>
>
>
v'
m n Slika 2

-----[
m
""
A:B'
C
, O.
II
I\E
B

A "
,r--..
ITE'
B'C' C'O'
r'--
\IG

-
I
-
Konstrukcija plasta
n
SI. 1 Zadan je tloert i naert
kosog prod ora valjkaste
plohe promjera d i stozaste
plohe R, x h, kojima su osi
mimosmjerne i pod kutom
11 prema ertezu.
Naertane su izvodnice i oznacene locke prodora u tlocrtu i nacrtu.
SI.2 Razvijen je detalj plasta valJkaste plohe koju prodire stozasta
ploha.
SI. 3 Na osnovi pravih velicina izvodnica pripadajucih tocaka
u nacrtu konstrui rana je razvijena prodorna krivulja na plastu
stozaste plohe.
Slika 4
6
valjkas'te i plohe
M-Z
kojima su osi kose i mimosmjel'ne
25:7
._--,----.----------------------_.
146
8
SI. 1 Zadan Je tloert i naert "hlaca s dva
aksijalna silazno usporedna stozasta na-
stavka prema crtezu.
<
<
)...---- <
(f
cx--)L
L
S!ika 2
,-------------,-,---
Crt 00
Vidlo
Datum Ime
d Slika 1
r-------
',/
---------
. ' X ~ . ~ )
i;/.';; .. 7 ........
A
..... .
..... '/\2
" "
. - , .
Konstrukcija plasta
Pomocu zaokrenutih pro]ekcija osnovke stoiaste plohe promjera
d i ct, odreBene su i nacrtane izvodnice.
Zajednicke locke prodora konstruirane su metodom uzastopnog
zamisljenog sjecanja nacrta s horizontalnim ravninama koje sijeku
izvodniee obaju stoiaea u tockama oznacenim A', B', C' ... A", B",
G" ...
SI. 2 Oko vrha V razvijena je 1/2 plasta sredisnje stoiaste plohe
d x h.
SI. 3 Oko vrha V, razvijen je plast jedne stoiaste plohe osnovice
d, x h,.
Z!Ildalal:(
SI.4 Dovrsite crtanje prostnine predodzbe.
Odredite brojeane vrijednosti za rjesenje slienog zadatka
i nacrtajte potpuri:tlocrt, nacrt i bokocrt te kompletan plast
s dodacima zaspajanje.
Izracunajtekuteve CI. i ~ radi provjere crtanja.
Izradite model plasta u pril<ladnom mjerilu.
Hlace s dva aksijalna stozasta
nastavka
M-Z
25.8
147
26. Kugla i neke rotacijske plohe
Kugla - slera nastaje rotaeijom kruzniee oko jectnog njenog promJere keo osi rolaeije.
Izduzeni rotaeijski
elipsoid
kugla - slera. slerni
dvokut, isjecak
kuglin isjecak
kuglin sloj
i pojas (zona)
kugJin odsjecak-
kuglina kapiea (kalota)
Jajoliki (izduzeni) rotaeijski elipsoid
nastaje rotaeijom elJpse oka nJene
velike osi.
Lecas!i (spljosteni) rotacijski elipsoid
(geoid) nastaje rotaeijom elipse oko
njene male osi.
z
dvoplosni rotaeljski
hiperbolold
Dvoplosni rotacijski hiperboloid
nastaje rotae"rjom hiperbole oko pravea
rotacije koii spaia realna tjemena.
Jednoplosni rotacijski hiperboloid
nastaje rotaeijom Iliperbole oko praveR
rotaeile na kojem ne leze tjemena
jednoplosni rotacijski
hlperboloid
spljosteni
_ rotacijski
elipsoid - geoid
Y X
y
x
rotacijski Y
paraboloid
Rotacijski paraboloid
nastaie rotaeljom
parabole oko
njene osi.
torus - kanalna ploha
A = 4:1'R r = 39 48 R r
Prstenasta ploha iii torus je kanalna ploha skupa kug]i polumjera r. cija sredista leze na sredisnloj kruzniCI (m) Opcenlto. r-.:::
I
A ~ JT2D d = 9,870 D d 1
kanalna ploha je i a <velopa (omotaljka) skupa kugli kOje doeJiruju plohu uzduz jednog 5v09 merdilana (kruzl1iee) a krivulja . _
gibanja I<ugli moze bili ravninska ill prostorna V = 2 ~ 2 Rr' ~ 19.14 R r'
Grlena kruzniea najmanla je paralela torusa.
Botna kruznica najveca Ie para lela u ravninl ekvatora lorusa. .. l '0 d' I
Na/visa paralela (Pgo<oi') i najnlza paralela (PdO
O
,'). kongruenlne su sa sredlsnjom kruznlcom (m) i poklapaju se s nlom u tlocrtu. V = _rr __ = 2,467 0 d
2
One dijele grleni (unutra,;nji) dlo od bocnog (vanjskog) dijela torusa . 4 ______ ~ .
SORe I-OEAS 4.0: Object Modeling
DATABASE: TAM MAnt80R
VIEW : none. none. none
Task: OBJECT
Object: i6-PRESEK-TORUS-VALJ
Perspeklivni prikaz na Icoricama izraden je u Brodogradili-
stu ,,3. MAJ" u Rijeci prrmjenom programa ISBS, Ie elek-
tronickog racunala VAX i INTERGRAPH. Vidlte 3. sir. korica
i sir. 202.
18-JUN-90 18: 17: 40
UNITS ~
DISPLAY: none. none. none
81n: 1-I>4AIN
148
s
Razvijanje plasta kugle metodom dvokuta
3 R
d:IT J2 4
Rotacijom polukruga NCS oko osi NS, jednim potpunim
okretom nastaJe kugla; rotaciJom polukruznice nastaje
pJoha, slera kugle.
L
' dn = 2rrr ~
, ______ .. ___ . __ ... _ -------.. -.- v_,
(TI < 51
Q:::: ro1f/6
:::: rb:T 16
0:::: rc ;: / 5
r, :-: /6
Sferni dvokut
Ploha kugle skup je tocaka u prosloru jednako udaljenih od
jedne (;vrste tocke, sredista plohe kugle (ujeeJno i sreclista
kugle).
Povrsilla Zemlje moze se prikazali na mnogo vrsta zemljopi-
snih karata. Medutim sarno karla nacrtana na povrsini glo-
busa vJerna )e slll,a Zemljine povrslne
Problem .Ie kako prenijeti zakrivllenu povrsinu globusa na
ravnu povrsinu geografske karte.
i\!
Isjecak kugle s pripadajllcim
slernim dvoklltom
ploha. SASN = 2rl
AS = I
\
\
Izgled meridijono i poro/eta u horizontoinoJ
ortogrofskOj prajekclji
Rijecl<i zaljev
---_.,-----
Datum Ime
Crtoo
Vi io
povrslna:
\
90
B-1
} = 2r(,t r a d i j a ~
volumen: V"" 2rl
/
3
02]Wo d
V=---
/ 360
0
6
r
2
JtUo r
V=---
90
e
3
,---------,---,----"
I(ugia, sfera, razvijanje plasta
metodom dvokuta
149
I-M
26.2
>
;
Konslruiranje
plasta kugle me-
todomtangenci-
jalnih stozaca
Izgled meridijono i porolelo u ekvotorijolrioj
ortogrofskOJ proJekciji
N Strome
s s
Prostorna predodzba
tangencijalnih
stozaca.

I-M
Crtoo
Vidio
tangencijalnih stozaca
150
26.3
Kapica kugle (kalota - odsjecak)
I ,
,
+-------
---------+
,
\ oplosJe: 0 = drrh ,
\ 0 = rr(Q' + h
2
) I /
\
rrh' rrh
volumen: V = (3r - h) = - (3Q' + h') /
, j I 6 /
I
/

Kugla (sfera)
volumen: tv = = 1-:]
Polukugla
Isjecak kugle (segment)
,
\
\
/
I
I
1 ________ _
________ -------L
\ 0 i
\ oplosje: 0 = drr (2h + g)
\ 2 ,
o = m(2h + g) /
\, volumen: V = d
2
rrhj
6,
!
-1---
Karakteristican isjecak kugle
OPIOSje:! 0 = m (2h + Q + 0,) I
volumen: V1S1<:!CM- (Vs1oj.:J + Vsto5ca'.') - Vstosca Yl
lf oI2n(h+ x) ,1''1X
Vstosca.,:::;:: -3-
/
/
J
Zona kugle (sloj)
slozac po!umjero PI
I
I
I
/
+-----
oplosje zone kugle: drrh =
Datum Ime
,-'---=----
Cr to 0
Vidlo
V
2
volumen: VH = '3 r'rrH; H = h + hi;
2
Vh = VH - Vh'; Vh = '3 r';r(H - h,) ;
Kugla i dijelovi kugle
151
:r:
j
I
/
/
/
2 ,
V"' =:3 r'rrh,
2 ,
Vh = '3 r'rrh
26.4
Konstruiranje kugle - slere u izometriji
C
-'
8
zadano 1. taza
Konstruiranje kugle pomotu velike i male osi eJipse u iwmetriji
1. faza 2. faza
z
Neki karakteristicni presjeci kugle u izometriji
Tri cetvrtine kugle u izometriji
qesenje a
rjesenje a
.cJ
"Cl
o
"Cl
cv -
o "-'
C E
0
..2
Vl
0-

0.
k uglo
rjesenje b
rJesenje b
Suplja polukuglasta
kapica u izometriji
,j /
Tri polozaja zakovice poluokrugle glave y
Sedam osmina kugle u izometriji
Crto 0
VldlD
Dotum Ime
I-M
u izometriji Kugla i neki
26.5
152
(
I
I
\
SI. 1 Zadan je polovican tlocr! i nacrt kapice kugline plohe prema crtezima
Konstrukcija plasta
Produznica tetive A"E" odreduje srediste lukova zakrivljenosti OA",
OB" ... Na te lukove nanese se Ye, opsega iz odgovarajuceg tlocrta
npr. RAn/4, Rsn/4 ... Tako razvijena Ve zone kugline plohe zadovo-
Ijava potrebe prakse.
ZasyoC!ena plota slicna kapici kuglaste plohe (39)
Podrucje rada:
Promjer ploce D 150-8000 mm
Polumjer R 1 . D
Dodatak za previjanje lima F D-99mm
8roj segmenata 1&-99 korn.
Vrijeme rezanja za
o 3000 mm, 32 segmenta ca. 6 min
o 8000 mm, 84 segmenta ca. 30 min
SIi'Ka ploce u nacrtu i tlocrtu
----------------"'-------------,---"'-,----,----_ .. -,---""---
Cdo 0
Vldio
Datum Ime
Kapica
153
plohe
26.6.
SI. 1 Zadan je polovican tloert i naert plohe polukugle promjera d izradene od 12 segmenata prema ertezu.
Zadatak
.' ...... ..'
slit-
nogzadatka i nacrt"ljtekompletan sdodacimazaspajanje .
. Izraditemodelpiastau prlkladnom mjerilu.
Stika 3
(
,
/
Konstrul(cija plasta
U desnom kvadrantu
nacrta odreaene su locke
1",2",3" ... i oznaceni pripada-
juei polumjeri R
s
, R
5
, R, ...
SI. 2 Na osnovi tih tocaka odredene
su sirine jednog segmenlakoje su preni-
jete na izvodnice 1, 2, 3 ... razvijenog seg-
menta 1"6" tj. dn - d,n!2.
Polukuglasto dno (39)
Poofucje rada:
Promjer dna
Visina zavrsetka
Dodatak za previjanje lima
Braj segmenata
Vrijeme rezanja za
D 100G-8000 mm
H G-255 mm
F 0-99 mm
16-99 kom.
o 3000 mm, 32 segmenta ca. 8 min
o 8000 mm, 84 segmenta ca. 42 min
----,..-/\
lei
_ .. _.J

--
-------------------------------------_._---_._----..-...----,-
Crtoo
Vfdio
Datum Ime
od 12
26.7
154
51. 1 Zadan )e poJovican tloerl j naert elipticke kapice iii dna valjkastog suda prema cI1ezu.
Slika 1
1\ 1\
A'
Konstrukcija plasta
SI. 2 Na pomocnom erlezu u uvecanom mw-
rilu predotena)e u tloertu i nacrtu 1/12 elip-
iicke kapiee.
SL 3 U tom mjerilu razvijen je plast 1/12 te
iste kapiee.
Zadatak
SI; /I Dovrsite cI1anje prostomepreclodzbe:
Slika 3
Odredite odgovarajuce brojcaneyrijednosti za rjesenje slie-
nog zadatka i nacrtajte kompletan- pla!';t s dodatkom za spa.
janje.
Izradite model plasta u pril<ladnom mjerilu.
Datum Ime
Ploha
b
o
1\ V
..r ._. __ L. 5'
1"'-
/
Jt
Zepelin glava ( ~ 9 )
Podrucje rada:
Slika 2
Promjer glave D 85G-8000 mm
Veliki polumjer R 85G-8000 mm
Mali polumjer r 1G-4000mm
Visina zavrsetka glave H G-255 mm
Dodatak za previjanje lima F 0-99 mm
Broj segmenata 16-99 kom.
Vrijeme rezanja za 0 3000 mm, 32 segmenta ca. 6,5 min
o 8000 mm, 84 segmenta ca. 33 min
Q::!
M-Z
Crto 0
Vidio
dno valjkastog suda
26.8
155
27. Mjerenje i koHranje
mjerenje soblonom 10 novoJe
Mjerenje pomicnim mjerJlom
mJerenJe mikromelrom
Na tehnickom crtezu upisuju se kote koje pokazuju mjere gotovog predmeta, bez obzira na mjerilo i toenost crtanja. Sve kote u strojarstvu
oznacuju mjere u mm. AKO se od toga mGra odstupiti, treba iza kotnog broja naznaciti odreBenu jedinicnu mjeru.
De to [)' A Mjerenje obloge Mjerenje Mjerenje duiine
i!idebljine. promjera i sirine
Crt 0 0
Vldio
kot no eito Ii rn!JO )
//
kolnl bro]
koirlO strellco
/
/c"/
/ pomocno kotno uto (llnljo)
M 35x3
100
Dotum Ime
,/
7nok zo meiorski nO'loj
Duljine kotnih streliea, kol-
ni brojevi i znakovi na je-
dnom crtezu imaju pribliz-
no istu visinu. ~ I
Kotne linije sa
strelicama ogra-
nicavaju mjere
predmeta.
Na tehnickom CI-
teiu IlOte moraju
biti upisane tako
da se svaka di-
menzija predme-
la moze cilat! iz
crteza, a ne trazi-
11 preracunava-
njem iz nekoliko
kota.
Kotne i pomocne
kotne linije crta-
ju se punom
uskom linijom
(b).
renje i kotiranje, osnove
156
E
iS
E
,A
I
27.1

01
l
Konus
r--.... _ .. -_ .. __ ... - .... --.... - ..... -'. "-1
I noglb:: lb dgo. :: 1 Y I
L_-___ .. ___ ._, __ ... _, ______ __
Primjer a = 60, b= 20, 1= t60
.0
o
a - b 60 - 20 40 1 :'E
160 =4'
nagib 1 .4;
__ __
tg a = 1 : 4 = 0,25000 (iz tablica za tg = 0,25000; a 14)
(1 = 14' = kut nagiba
Primjer:
1 = 120
A = 100, .B '= 40,
A-B
suzenje = -1- =
tg a = 0,50000
100 -40
120
Ct = 2630' = kut suzenJa
Zadatak
Rijesitepo jedan.primjer ..
ukljucivati racunanje i'kotiranje nagiba, .
suzenja ik6husa. . . .. '"
r-- - --- ---- -----1
I
0- d 1 i
konus 1 x :: -
k !
l ____ . _____ ...... _. J

D - d 80 - 60 20 1
Konus = -1- = 100 = 100 = '5
konus 1 : 5
tan a = 1 : 5 = 0,20000;
Ct = 11'20' = kut konusa
Kut namjestanja noza pri tokarenju konusa
2. = 5'40'
2
""
co
e.
._ konus _1 5__ _ 55
EO
-------------_.,------------._---_.-------_._----
Crto 0
VI 10
Datum Ime
Kotiranje i racunanje
nagiba, suzenja i konusa
157
I-Z
27.2
Najvaznija zadaca ovih vjezbi je razvijanje zorne prostorne predo-
dzbe predmeta prikazanih ortogonalnim projekcijama.
Takve vjezbe osobito su vazne pa se u svim zadacima dalje zahti-
jeva sk'iciranje prostornog izgleda predmeta. S obzirom na to da se
tzv. izometrijsl<e slike" mogu vrlo lako konstruirati (jer se dimen-
ziJe predmeta prenose u pravoj vetieini). u zadacima se zahtijeva
crtanje predmeta u izometriji.
: ... :,.... : ...
.. . ;, .. .: ... ... ; ... ;, ... . .; . .... ' ... : .. ': ... - .. ... -':
; .... -, .. .. i .;.... : .... .. : ... .; .... ; .... : ..
. , .. ; .. ';' ... ...
. ., .. ... .; . -; .... : ...
...l-'-'-+""::"-L...l.-l""".;.
... i ... ;. :
zadano
. ... . ,,; .. .. .'
... : .. :
""" ... ; .... ;.
',". -:'.... : .... : ... , .. :
... ; ... : ... : ....
iOYdjElsu,t?Claci nacrtarii nakVadratastOj'(5 x 5mmltbckiistoj
t1')re,iicisJo:!,)amOrrioguc1iva oCitClr;Jje mjera.U Wkoqacrtiine
ptojekcije trebaunijetlkote premgkojima biseprEldmet mogao
, i;!!raditi (rjesenje a). '.
Poslijetbgf,ltrebaskicirattprostorni izgled predmela ikotirati
kotama. u,orto9o.nal[l i b ).Na
. donjirrrsl.ikariiaprikazanCije zacjataka.
TaRoti trebf,lIO rijesitiostale.zadatke.na'radniriilistamacOiie
skupine:. '.' .
., .... : ... :. .; .. '
...... . : .... : .. :
rjesenje a
.... ; ... -: .. : .....
. .
;., ... " .. ! ... ; .. , ..
...... : .... : .... : .... :
Primjer[ ispravnog kotiranja
f--.----j
if...------.----....JJ
1
-'-- II
, II
I :

1-
1Y39
.. I
11
Ako se u prostorni prikaz unesu potrebne dimenzije predmeta,
dobit ce se odliena zamjena paru pridruzenih ortogonalnih projek-
cija. Takve skice olaksavaju i osiguravaju razumijevanje grafieko-
-tehnitkih problema, sprecavaJu nesporazume i usteBuju vrijeme
..I.
.....
I I
I I
H'
I !
. . . . . . . . . . . . . . . . . . ., .. ..... .
---j-----I" . :
.. ':' -,.> ... .... : ... ':- .. ':_ ... :. H':
; .... : ... ' .. -:' _ .. : ... : ... "
, .,
.. ... : ... ; ... : ... : ... : .. . : .... :
. .
.. . : '/ . ... :. ... ; .... : ... : ... : .... :
.. ' . .. : ... : .... : .... :- . : ... ; ...
. . . .. : .. ,;, ... : .... : ... : ... : ... :. .. '
I
__ .. ; ... ; ... : ... : ... : ' .. .. .:. -. _:
. .
, . .
, ....... .:. ... : ... : .... .
. . .
.............................
zadano rjesenje
C rto 0
Vidio
Dotum Ime
Uputa za projekcija
i prostorne predodzbe
M
27.3
-------------------------
158
t
I
.... : ... : ...... ':' .. :
$
....... : ...
. . ..... . L-__ ........... L..-.....-,..-+-_--!
. .. - . .. : ... ':. .. : .... : ......... : .... :
" . . .
.................. . .. :- ... , ... .. '. . .. :
. .
. .. : ... -: ... :' ' ...... .
...-""-r-----,--r-r-'I ..... ", .. : ... :....": ...
.. : ... : ... :.. ..:. ...
" .. --" .... .. .
. r ............... .
j I
.. '
. , /" .
-.: .. .. -: ..... - .... . .
",' -,. -:':" -: ..
. .
......
-;"',"
........... ' ......... : .... : .... ; .... :
. J :
: r--i'r--. ......... --:-"'"i'"-:---:--:-, -- ... ,.... ..; . -:" . ... , . ''':--. .
., ..... , .....
:" .. '. . : .. ; ... ; ... ; ... ; ... : ... i .. <
:.; .............. ':',' .; ... ;, .. ; ....... : .. ,--- ". ' .. , .......
! . :.. -'
.L-L.._--:-+:-
1
: I .. ,. ...::: .....
. . , ...... .
:
. -:. - .. :. ... : .... : ... :,. .' ...
. . . . : ... : : ...... .. : ... : ... : ... :" . . - , : ... .. ' ... -
. .
;-r----_._--+-r--,. "';'" ,: ... ; .... ; ........ -; .... : ..
1-:;:::,,::
.. -=-- -:-_.--:- --: - - . .
... f-- ... ... : .. : ........... ++-t-... ,......... ...: ... :--.:.":"
.... -.---,-. ' .. : ..... ; .... :- ... : ... ; ... : .. ; .. :
-- -
.. 1--- --_._--.-- - -- ... .. . : .. .. : . ........ : ... ... : ... :
'---''--------:-'-J...".j.-- .......... : ... :... . .......... " .
. ' ........ .
',.,'
-,---,--------------,---_.,,-------_.-------,---_.-
Dotum Ime Kotiranje projekcija z
Crtoo i prostorne predodibe 27.4
Vldio
---------,------------------
159
28. Prijelazi i prodori
Primler crtanja kosih bridova kofi
pre laze u zaobllenja. Pri crtanlU
kosih bridova koji prelaze u zaob-
Ijenja postupamo ovako.
Prema vecem promjeru kosi brid
zavrsava malo ispred simetrale
kruga. a prema manjem promjeru
malo iza simetrale kruga - to treba
konstruirati.
Crtanje i pOjednostavnjeno predocavanje valjkastih i kvadratastih prodora
Datum Ime
, I
, I I
i ! I
-- - l - - - + - ~ L -
I I
I I
-1 I
I I
I I
I I I
L __ +_L
I
I-
I
I
\'-
I
I
I
I
Primjer predocavanja prodora nastavaka kruz-
nog i tetvrtastog oblika. Prodori manjih provrta
iii nRstRvRk8 kru7nog i GRtvrt8stoo ohlika mogtl
se crtati ravnim bridnim linijama.
Zadatak.. ..... ...
Nacrtajtecpredoceni prodor kroz valjak. Mje-
re odJeciite po volji. Pri.crtinjuneka se vide
sye pomOtne linije.
Osnovni pojmovi
I-Z
28.1
160
Prodor rotacijskog valjka s
uspravnom cetverostranom priz
mom
Tocl<e prodora dobiju se tako da
se postavlja;u ral/nine zamislje-
nih presjeka paralelno s ravni
nom crtanja i s poboenim bridovima
prizme, te se s njima sijeku oba
Hjela u izvodnicama. Sjeciste tih
izvodnica u tim ravninama jesu toe-
ke prodorne krivulje.
U bokocrtu zadane su zajednieke
locke prodora (A"'. 8'''. C''' .. i 1"'.
2'".3''' ... J.
Tocke prodora u tlocrtu i nacrtu
konstruirane su na natin kako je
rijesena totka A (A'. A").
Spojnica prodornih tocaka u nacr
tu daje liJevu polovinu prodorne
krivulje.
Zadatak
1. Otnacite. preostale toe-
ke pro.dora u tlocrtu i na-
crtu.
2. Konslruirajte desnu po-
lovinu prodorne krivulje.
3. Nacrtajte.'prostornu pre-
dodzbu toga prOdora.
4. Izradite modelplasta.
Prodor dvaju rotacijskih valjaka ko
jima su os; mimosmjerne i paralel-
ne s ravninom crtanja.
Zadane su trece proJekcije pro
dornih tocaka (A"'. 8"'. C'''. .; 1"',
2''',3''', ... J obaju valjaka.
Ostale projekcije tih tocaka kon-
struirane su na natin kako J8 po-
kazano za tocku E (E', E")
Spojnice prodornih toeaka u nacr-
tu daju gornju polovinu prod orne
krivulje.
Zadatek
1 .. Oznaeite pr.eostale toe-
keprodora u tlocrttji na-
crtu. .
. .
2. Konstruirajtf:) donju po-
lovinu prod orne kfivulje.
3. Nacrtajteprostornu pre-
dodzbu toga prodora.
4; Izradite model plasta.
rovnlne zomislJenih presJeko 11111
J.
A"
II, I B
f" 2

/'
-
<::
:1
""
/
'\
<
I
[\ E
I
I
F
-
1--' l-f- - -
.
'-
i-
t--.
r--
;--.
3
1\
I
G
l.l
"-
VH
/
"-
VI
-",
<-
+---_3
,::". /4
r--
L I K
J
I
I I
I
/\ f\ /\/\ /\ 1\
V
/\
j
< J I

> I
I
-<
- r----- - f- . .-
I---
._-_._-_.
'/
I
lL .
>

"-

"-
,
/
<..

-
V
>

I

< --z I vf;
__ I I
1/ "1\ > '" ! i
-= r---. -0+-+-- =t 1---l--+4--1/ _-_--+--f-_--.
/\ /\
-+----=;::-i'l.,f---- ---+/-)/.1):......--+-- < ______ . ___
<

Crto 0
Vidio
Datum Ime
IVI-Z
Prodor kruznog valjka - uputa
28.2
161
!
I
I
I
I
---' -i---
I
I
i
/\
< ------
<
4,-?-_+
<
/\ v V/\
-A--- ---0--
E H
Zadan je tiocrt i bokocrt valjkaste t8hure i oz
nacene su karakterislicrJe locke prodora A. B,
C ... I 1, 2, 3.4.
Pogledajte kompjutorsko rjesenje na str. 203.
Zadatak
1. Odredite oznacene tocke prod ora u sve
tr) projekcije kao sto je rijesena tocka 1 (1',
1").
2. Nacrtajte gornju polovinu nacrta u presje-
ku a donju polovinu u pogledu.
3. Nacrtajte prostornu predodzbu.
4. Izradite model plaSta
Crtoo
Vidio
Datum Ime
< --------
Prodor ca re
s kvadratastom prizmom
162
2
M-Z
28.3
~ ~
>
. ~ j
j
I
polukruzno
A
I
udubJjeno
--t-l-
gJodaJo
3
I
I
~
I
I
I
D.
n->
9 I
--0
10
112'"
1
12
"
1\ 1\ V 1\ 1\
I
-> - - ~
> ---------
Zadan je tloert i nacrl valjkaste cahure i zapoceto je ertan)ebokor:rta.
Pogledajte kompjutorsko rjesenie slicnog problema na sir. 203.
Zadatak
i. Oct,,\'}dite oznacene locke u sve tri projekcije, kao rjesenje
locke 12 (12"; 12"').
2. Konstruirajte vanjsku i unutrasnju rubilu (prodornu) krivulju
i Qovrsife crtanje bokocrta. .
3. Nacrtajte prostornu predodibu.
4. lzradite model plasta.
-------------"'----
Dotum Ime
valjkaste cahure
I
1\
CrtQO
Vidio
s polukruznirn udubljenim glodalom
163
1\
M-Z
28.4
3_>
T
no ISpUp-. ~
ceno =-tIO- -=
dalo -y
- --a,-- - >
if)
I
I::
c'-
, >
I 2
I
1>---..J1.------9-
6
-+--f--f.J--...b
7
- >
5 ,
1\ 1\ 1\ V VV
Zadan je tloert i naer! valJkaste cahure i zapote
to Je crtanje bokocrta.
Pog1edalle kompju!orsko rJesenje slicnog problema na sir. 204.
Zaclatak
1. Odredite ozna6ene tocke usve tri projek-
eije kao sto su rijesene locke B, (8) {B', (8'),
8
m
, (B'''l),
2. Nacrtajte desnu polovinu bokocrta
u presjeku a lijevu poldvinu u pogledu,
3. Nacrtajte prostornu predodzbu.
4, Izradite model plasta
1
,
---
-+
1
I
I
I
8
1\ /\
Dotum Ime
Prodor valj cahure
-
liB'lI)
18
,1'
- ' ~ r -T
Ll
I I
1\ IV\
Crt 0 0
Vidlo
s polukruznim ispupcenim glodalom
164
M-Z
28.5
Slika 3
Crtoo
Vidio
Slika 5
Datum
'- I
--. - - ~ ~ ~ - - - -
"
(/)1 > (/)
I
I
I
Ako se osi dViJu rolacijskih
ploha sijeku i paralelne su s
ravninom projiciranja, nji-
hove zajednicke locke pro-
dora dobiJu se crtanjem za-
m'lsljenih kugli sa sredl-
slem u sjecislu rolacijskih
ploha. Sve Ie kugle prodiru
rotacijske plohe LJ kruzni-
cam a i sijeku ih u prodor-
nim tockama.
ABeD = tock e prodorne krivulje
sllueto upisone kugle
~ - - - 7 ~ "
. . \
I 2. pnkazana Je
predodzba Ie
_ ~ ___ --+- __ B
I
I
I
Ime
Na slici 3. 4. 5. i 6. prikaza-
no Je rjesenje tetiriJU pri-
mjera konSlruiranja pro-
dorne krivulje ploha dvaju
rotacijskih valjaka.
\
Slika 4
rJesenie na
sIr. 202
Slika 2
Zadatak .'
1. Konstruirajte . pro-
donle . ki'ivulje suprotne
strane u sve teti ri slike.
2. Nacrtajte prostornu
predodzbu (pojedinac-
nosva cetiriprimjera na
posebnom papiru).
Prodor ploha dvaju rotacijskih valjaka
28.6
'165
Zadatak
Zadan je pres)ek valjkaste cahure s provrtirna izradel'lirn odgovara
jucim alalom (svrdlima I valjkastim ceonim glodallma).
1. Konstruirajte prodorne krivulje koje tako nastaju na vanjskoj
i unutrasnjoj plohi cahure.
Crtoo
Vidio
Ime
2. Nacrt1;ljte prostornu predodzbu.
3. Izradite model piasta.
I
I
J
, ~
./ ,
~ / " ~
1
~ ~
svrdio
val)kasto ceono
g!udalo
Pogledajte kompjutorsko rjesenje slicnog problema na sir. 204.
----_._._---
prodor valj cahure
z
s valji(astim provrtima
28.7
166
>
__ t-4-__ __
1\ 1\ 1\ V
1\ 1\
M K
---N \ , -+:-L--+-
-----4-- > - ----
\. I f


>
I
Pogledajte dvije verzije kompjutorskog rjeenje na str, 205
tocl<8 usv,e tri projekcije kao, 8to ie
rijesena tockal ,0'; 1"1;' " ,
2.K6nstruirajteprodorne krivulje utlocriu ibokocrtu. ,
3: O,esnu ,polovihu bokocrtapril<azlte upresjeku,a lijevu upo-
gladu.
Nacrj:ajiepfost6mu predodzbu.
5.lzraditemodel plasta,
Datum Ime
r kruznog
1\
1\
Crtoo ..
Vidio
s cetverostranom prizmom
167
/\
28.8
,
V" (1 )"
---- ----- --
5 )
(3 )
3 )
'7
1
w
,
V
/\ /\
V v V v

--<
I
r:::L
(5 )
(""--:;: .-r} G
V I /,1;/ (
kuino sime- (A)(U' (F)
tricno gloda- 11)' IC) O)(Zd
10
E'
--<f-----<------- -
I I --->--=-
.
-1-<------------
..
Zadan je nepotpun tioert. nacrt i bokocrt rotacijskog stosea i odgo-
varajuce prodorne krivulJe u Iloeriu i nacrtu.
Zadaiak
1. Odredile locke prodora u sve Iri projekcije tako kako je
pokazano za tocku E (E', E"') i za locku (1) !(1"), (1"')].
2. Konstruirajte odgovarajuce prodorne krivulje i dovrsite crta-
nje tlocrta, nacrta i bokocrta.
3_ Nacrtajle prostornu predodzbu.
4_ Izradite model piasta.
Pogledajte kompjutorsko rjesenje slicnog problema na sir. 206.
-_. __ ._-------------------------------------
erta 0
Vidlo
Datum Ime r s kuhllim I,
metricnim i ispupcenim
glodalom
168
M-Z
28.9
Zadatak
1 .. Konstruirajte lijevu prodornu krivulju u naertu
tako da konture upisaniil kugli sijeku lijevu izvodni-
eu sto8ea u tockama s izvodnieama valjka
- dvostruka tocka P", R:' tako je konstruirana.
2. Konstruirajte odgovar'ajuce paroveprodornih to-
caka u tlocr1u kao s10 je rijeseno za S', T' u oznace-
nim presjecima preko b, d, g, i.
Nacrtan Je nepotpun tloert J nacrt prodora ploha rota-
eijskog stosea i valjka kOjima 5e osi sijeku i paralelne
su s ravninom projieirania. Takoder je konstruirana
desna prodorna krivulja u naertu
c
e
h
VV v vv
3. Nacitajtepotpun Iloert Jijevog zavrselka valjka
na nacin' keo slo je konstruirana locka C' ,(C') i H'
(H') za sve oznacene locke naerta.
4. KonstruJrajte najmanie 12 tocaka tloerta desnog
zavrsetka valika konstrukcijom elipse pomocu lje-
menihkruznica promj8ra U'V' i s't,.
r
1

I
I
v
I
v
u"
pre S J e k II n I
v v
v v
N' n' pi S'

'HI)
( b
I
I
L I
--1--
K'
-
I
Izvodnlco c
c
> HI vol jko C/J
d
e
M'
m'
5. Objasnite zasto su locke 2' i 4'na vanjskim
izvodnicama valjka.
6. Diskutirajte .0 viplji-
vostl locaka u tlocrtll
i nacrtu.
------------,----
Datum Ime
I
I
,
-i--
I
I

I
I

/
Z r'
,7:I'hu,tti;i.it .pr.ostOfnU
.... PfO-

M-Z
Crt ao
VirilO
Prodor ploha rotacijskog stosca valjka
28.10
------------------
169
\
v"
v
Zadatak
1. Oc!fedite oznacene locke u sve tri projekcije na nacin kako
je pokazano za tocku 1 i 6 (1":1'" 6", 6''') i za tocku H [H' (H'),
H"1:
2. Dovrsite crtanje Ilocrta, nacrta i bokocrla lako da prikazele sve
nevidljive bridove i pomocne linije potrebne pri konstruirariju.
3. Nacrtajte prostornu predodzbu. . .
4. Izradite model plasta.
PogJedajte kompjutorsko rjesenje slicnog problema na slr. 208.

--1-------
<--
I
I
I
1, ..
". '.'" _ ............. __._ . -'-0".,
v
/\/\ /\ /\ 1\
LJ--.+-I _---.--
i 1
<==
-----4--4---------- <-
........ < - -;;..,

v
Vl
o

o
Vl
'" 'Vl
o
Vl
----_._-"-----_._---.
Crtoo
Vldio
Datum Ime
kugle sa
upustom i stoz.astim nastavkom
28.11
170
-
29. Vijci, matice, zavojnice
d
sesiorosirono
moileD
spslorosirono
glovo VIJKO
veilKI nOllvnl prOlDjer
;----1
moll nOllVl1i promJPr i
i-d-----. __ ; I
I
I
e
Datum Ime
__ sloblo VIJKO
I e




Uli
L
Vijci GU uglQvnom 6tandardi-
zirani.
Jzraduju se serijski i mogu se
niJbiJvili II" ()!;;IIUvi ULl!ake
standarda_
Tehnlckl erie'/: viJko S 111011[om (novrikom)
Rz = e/2
s
s" 0,866 e
U pogledu odozgo navoj se
prikazuje kruznicom sirine bri-
dne linije i koncentricnim
kruznim lukom sirine (b) koji
obuhvata tri tetvrtine kruzni-
ce, taka da pocetak i svrsetak
ne dodiruju simetralu_
crtonJe VIJko s novrtkom
Pri pujednostavnjenom Clia-
nju vijka i matice ne GricHllO
zaobljene bridove (kruzne lu-
kove) glave vijka i malice niti
stozasti (konicni) iii obli za-
vrsetak vijka_
Crt a 0
Vidio
Crtanje i kotiranje vijka s maticom
29.1
171
Metodika crtanja obicne sesterostrane matice - navrlke kOja se inace razvija u Jednom crlezu.
E
I
i
. .'
..
Zadatak. . ....
. Na6inoviPQdataka iz;labl i-
.ee. z<I:vila:k:,jmaticuM 30.

c;rtetu'naertaJlepotpun tlo-
crt, naei1:) bokoetlci kotirajte
svepotrebne mjere. .
. t
. !
!
:z
/)30'
crfo [rJ
30'./ I
I
!
5
Nacrlana Je obitna sesteroslrana matica u zamisljenom polovicnom pres-
jeku i kotirane su osnovne mJere M. e. s. m' na osnovi ocilanja iz tablica
M 48 (e) 84 Is) 75 (m) 38.

I
..... _._-j ----.... -... _---_ ..... ----
Pogledajte Kompjutorsko rjesenje nacrtano s AUTOCAD 10.0 na 511'. 207.
Mikrometri za mjerenje navoja sa zamjenjivim mjernim umeclma odrede
nag oblika za mjerenje botnog promjera navOla prema metodi .. konus-za
rez (TESA).
Cit a 0
Vldlo
Datum Ime
crtanja sesterostrane matice
172
OSl1ovne Illjere
unutrasnjeg
navoja
M-Z
29.2
11
II
10
9
8
'I
Mi I I I I Konstrukcija
12 \-1:---------- --'t' --__ -11-- Razdljeljen je opseg I(luznice i uspon "
II l' '------. -- (korak) na )ednak brol d1lelova - npr_ I
10 '" K dilelova i kontinuirano numeriran. Sleei- i
- 1- J - rl sta vodolavnih linila i okomitlh izvodnica J .:;:::-9;' - I !
9 1-----""'.;;- +- -- I oznacenih islim brolevima daju tocke za- 1
1 J vOlnlce p I i
I I
i Iplrl'
- ----------- 0 I I
I I
d:-: I I
--J{' i 0 '- '-, Jf / 1
1
- 10 11 /7
l . I \ I I HI '--- /
1
111,_ I \ I / : /7 I ---------- /
,(IT-',,\ I //)/ ',; 6 ----------------", L' / / /
r- .. ----. __ t
i
-- -:.6fG' '---, ""/ / / /i
, 1/ / ',. . I t9 <'. = Pid, __r
8 (./! / \ "'i "----J /
\, '1' / \ I / -------------
'-:&. -;/ II
c ----J--/ E Odmolanjem zavojniee nastaj8
o pravokutni trokut. Ako Ie P. kut
Zavojnicu oplsuJe locka kOla je-
dnoliko rotirs olw jedne osi , Wi
tomu S8 krece slalnom brzinom
paraielno S osi.
desna zavojnica
uspona. hipotenuza je duzina za-
vo]nice, susledna kateta (kaleta uz
'", kut) opseg osnovico, a suprutna
kateta uspon - korak (oznaka Pili
h)
Pogledajte kompjutorsko rjesenje na str. 209,
lijeva zavojnica trovojna z"vojnica
),

[rloo
VIOIO
Dotum Ime
---------"--------------,------,
Jednovojna i visevojna zavojnica
29.3
173
Zavojna ploha - helikoid
Zavojna ploha ima dvije zavojnlce Nastaje ako se jedna duzina
(npr. AB, sl. 1) krece oko jednog kruznog valjka promjera d tako da
korok (uspon P
jedna tocka duzine (npr tocka B) na valjku prolazi kroz jednu
zavojnicu. Produzetak duzine AIl prolazi pri tomu slalno kroz os
valjka. Konstrukcija je opisana u prednlem primjeru
------111_,1
Zadatak
Na pokaznim linijama hapisile od
govarajucinaziv zavojnice na slici A
i B.
Ulijevo zavijeni plosnali zavoj zavojnice
ko r 0 k
= c::J
1I S P 0 n )
p
Plosnati zaVOj zaVOlnice ima celiri zavojnice kOje se konstruiraju
kao sto je prije opisano, Naslaje ako se jedan pravokutnik (npr.
ABCD, sl. 2) krece oko jednog kruznog valjka tako da dvije, jedna
PresJek A-A
pored druge, lezece kutne locke pravokutnika na valjku (npr. C i D)
prolaze kroz zavojnice, a produzene okomite stranice pravokutnika
(AD i Be) pro laze kroz os rotacije.
-----------------------,----------,--_ .._----,-------,.,---
Cr tao
VldlO
Datum Ime
na ha i zavojnica
pravokutnog profila
29.4
174
Kosa zavojna ploha
korok uspgn
p
~ I I - - - - - - - - ------lIIII--<
B PresJek 8-B
A
A
= ""CJ
L..---.-._ .. -----.
cp
/1i1'i'limeoova spirals
Konstrukcija je Istov)8tna 0plsanoj konstrukciji za helikoid
Zavojnica trokutnog profila
= ""CJ
ell 12 11 10 J 2
k 0 r 0 k (uspon) p ~ I
Ostri zavoj zavojnice ima tri zavojniee kOje se konstrulraju kako je
prile opisano. Nastaje ako se jedan jednakokracnl trokut (npr. ABC)
krece uzduz jednog kruinog valjka koji se jednoliko okrece Pri
Crt a 0
Vidlo
Datum Ime
Kosa
Svaka ravnina B-B okomita na os kose zavojne plohe sijece fu
plohu u luku Arh'lmedove splrale.
PresJek C-C
12 0
tomu krajnje locke osnoviee (baze) AS opisuju zavojniee, a produ-
zeei krakova AC i BC prolaze kroz os rotacije.
ploha m zavojnica
trol(utnog profila
175
29.5
o
Metol-skl novo)1 s trokutnim profilom (ISO)
Whltworthov novo)
nazivni promier
Whitworthov navoj
M 42
-;;
I moll plomjer novoJo
Milimetarski (metricki) navoj
velikl promjer
1----
I
Metolski navoji s Irokufnim profilom ISO
Primjer koliranja malice s
metrickim navojem prve
prednosti M'42.
ertoo
Vidio

Datum Ime
----.---
d ' yelikl ( nozivni ) promJPr novojo
0" moli I unullosnJl ) promw' no'lo)o
p korok
I:, i eorel skooublno novoJo
H, sivof no dubiro novOJO
11101 ZO fueno norezivonw
novojo no vlJkLl
Strojno valjanje navoJa pomo(;u
specijalnih cesliena
Cijevni novojl I Whitworth)
Primjer kotiranja matice s
Whitworlhovim navojem.
---_ .. _----1
1" ]"
z-- x -
I, 5
I
I
r
------.. -
. zf I
\
--
L
---
-_.-
/ I
""
i
I
Milimetarski i Whitworthov
navoj
29.6
176
Trapezni navoj Primjer kotiranja trapeznog i kosog navoja u matici i na vijku. Kosi navoj
1 r 60 xii,
Primjer kotiranja trapeznog navoja u malici
Kolironie Irupp/nog navajo
Primjer koliranja kosog navoja u matici
Obii navoj
1 r , olnako 10 Iropeznl novOI
50 ' velikl [ nOZlVni ) promjer
Ii, ' kurak nuvOIO u mm
Primjer kotiranja
trapeznog navoja
na vijku
iLiulie Iropeznog novojo
lukorenjem
,....
S 32 x 6
II mollfl
i
I i
i
I I
T
5 32 x 6
.1
Kolironlp. kosog (piloslog ) novojo
no vijku
S ' oinoko 10 kosi novoj
32 ' veliki promjer nOVOjO
5, korok nOVOIO U mm
Primjer kotiranja
kosog navoja
na vijku
I 5 32x511p.y:
L...----
L Sherno l/fode kosog nOVOjO
L lokorerwm
Primjer kotiranja obiog i kvadratastog navoja
u matici i na viiku.
Kvadratasti navoj
Rd 120 x r
' "I

Primjer kotiranja oblog navoja u matici.

Primjer kotiranja kvadrataslog navoja u malici.
Crto 0
Vidlo
Rd ' oznoko 20 obli novoi
120 ' veliki promjer novojo
Iii - korok nOVOjO U colima
Primjer kotiranja obiog
navoja na vijku.
Shemo Izrode oblog novojo
I okorenjem
Datum Ime
(/J 100
Kvadratasti navoJ
nema oznake
jer nije standardiziran.
Primjer kotiranja
kvadrataslog navoja
na viji(U.
Shemo ilrode kvodrotoslog navoJo
Trapelni, kosi, obli i kvadratasti navoj
1"77
29.7
51. 1 Zadan je tlocrt i nacr! kanala za ventilaciju oblika zatvorene plosnate zavojnice vanjskog promjera d, unulrasnjeg promjera d,
i koraka P prema crtezu.
stika 1
Crta 0
VldlO
Datum Ime
1= . n
2
+ p2
I, = Vdi -n
2
+ p2
Konstrukcija plasta
C0 -------.--
R
, - I-I,
1801
U = ----
Rn
Slika 2
Slika 3
SI. 2 Na osnovi unutrasnjeg i vanjskog opsega te koraka P konstru-
irane su vertikalne pobocke zatvorene plosnate zavojnice.
51. 3 Gornji i donji dio razvijen je na osnovi konstrukcije prave
velicine segmenta 01 AB.
178
.
51. 4Dovrsite crtanje p.rostorne predodzbe.
'Odredite odgovarajuce brojcane vrijednosti za rjesenje slic-
nog z<'ldatka .
Izradite model sliene zatvorerie plosnate zavojnice.
nalobW(a
zavojnice
29.8
I
I
I
1
I!l
'5
ii
m
0
c:
:;
"" g
=
<1l
'0
:>
<1l
c:
.l<
(l)
'iii
(l)
ii
'c
.(.)
(l)
ii
0
!l..
-------------------T
a I)
'-- ..

I


OJ
. ......,
if)

Cl_
--------------_. __ ._-------------------_._-------------'"-
Crtao
Vidio
Datum Ime
Poprecni trokutn.e.
pew'spektiva trapezne zavojl1lce
179
I-Z
29.9
30. Pojednostavnjeno crtanje i kotiranje
Provrti
Upustl
NovoJI
Crto 0
Vidlo
Datum Ime
---------"------------,
Pojednostavnjeno kotiranje
'/! 2
Provrti do 5 mm promjera s na-
vojem iii bez navoja i njima pri-
padajuce upuste kotiramo kao
u ovim primjerima

/ I
I
'/! 3.5 OdOldo
dubina 12
'/! 1,,3 lQ M 4 Idodati oznaku standarda)
!
'/! 4J upusl 10 M4
(dDdati omaku S!and8rda)
Pri pojednostavnjenom crta-
nju sitnih detalJa umjesto kon-
tura crtamo samo simetrale
prikazanog detalja,
'/! 2.8 lQ M2,6
(doda!i oznaku standarda!
'/! 1.8 odozdo
up us I 10 MZ,5
(doda!i omaku s!andarda)
Pojednostavnjeno crtanje i kotiranje
q; 3.5 odozdo
dublOo 12
I
q; 3,5 ado/do
dubrno 12
'/! 4.3 10 114 (dodali omaku slandarda)
q; 2,8 OdOldo
upusl za HI,fi
(dodali olnaku slandarda)
q, 4.3 UDusl iO 1>14 q; 2.B OdOldo
(dadali aznaku slandarda) uousl 10 M2,6
(dodal! oznaku s!andarda)
- ~ -
M4
M5 M 5 odo/do dubioa 12
~ 1 5 vdozdo
dubioa 12
HI,
nostavnjeno crtanje i kotiranje
provrta, upusta navoja
180
M5 OdOldo
dubioa 12
30.1
Spoj pomocu vlJka s upuslenom glavam
Vijak s upuslenom glavom
SpO) pamocu vijka i malice
Pojednostavnjeno kotiranje Pojednostavnjeno crtanje j kotiranje
M Jx8 115 6J
(dodali omaku standarda)
M hE Hs 63
(dodali owaku standardal
-----------------------
I
-/r-'
/
/
H 318 Ms 53 (dodat! omaku standarda)
M J '8 Ms 63 (dodatl oznaku standarda)
Prj pojednostavnjenom crta-
nju umjesto kontura crtamo
samo simetrale prikazanog
standardiziranog dijela.
M l,xl2 [VI (dodati oznaku standarda)
/
M ",2 [V 2 (dodati oznaku slandarda)
/
H 4 tv Z (dodati olnaku
standarda)
I,) (dojati olnaku standarda) ,.2 (dada Ii olnaku standarda)
M, [V2 (dodati oznaku slandarda)
-1
I
)
\
I
--r-
\
/1

/
\
K /,X 12 [V2
Vijak sa sesterostranom glavom (dodali omaku standarda)
U (dod at! olnaku standarda)
Mi, tVI (dodal! oznaku slandarda)
H ,Xl2 tvz
(dodal! omaku standarda)
!,,Z (dodatl oznaku stanoarda)
M, tv i (dodat! oznaku standarda)
Vilei, zakovice I drugi standar-
dizirani dijelovi ne kotiraJu se,
nego se njihove glavne mjere
upisuju u sastavnicu u rubriku
"Dimenzije><.
Spa) pomocu zokovlce s upuslenom glovom
oznaku
-u;-'
I
ZallOvica s upuslenom glavom
2 x 6 (dodal; omaku slandarda)
\1
2x5 (dodali oznaku
___ slandarda)
-,------_._-----------"---,---------------------------------
erto 0
Vidio
Datum Ime
POjednostavnjeno crtanje i kotira
s'tandardlziranih dijelova
181
30.2
Mikrogeometrljske nepravilnosli ria povrsini pledrneta nazivarnc
E
E
o
ID
0'
o
II
E
5\
. . _ Z ~ o '.!m (\j
PostUPCI obrade I oznacavanja povrsinske' hrapavosti
ylodGno Jl9
bruseno
lepono N 3
,11::2
c:ir J
ci
Z5 ~ ! f n
. SUDol[ II1IS .. N 1
0.025 iii N1
pci i
Crto 0
Vidio
oznacavanje hrapavosti
182
povrsinslwm
hrapavoscu
!I m _. ella se rnlkrorneta!
Siupanj hrapavosli
31.1
Postupci obrade i oznacavanje povrsinske hrapavosti
Kvaliteta obrade ocjenjuje 5e stupnjevima hrapavosti obradene
povrsine koji su razvrstani u 14 razreda (klasa). Za svaki razred
(klasu) oznacen je brojcani podatak srednjeg odstupanja profila Ra
i srednje visine neravnine Rz u mikrometrima ClIm).
Oznaka za kvalltetu povrsine je otvorena iii zatvorena kukica, S
nastavkom iii bez njeqa, iznad Iwje se upisuje broj stupnja povrsin
ske hrapavosti (N 1 do N 12) iii brojcana vrijednost odgovarajuceg
parametra iz tablice - najcesce Ra, rjede Rz.
grubo lurpijanje
Rucna
obrada lino turpijanje
.. - -- .. 1---+--+-
f-... ------- .. ""- _ ..... ' '--+--1-
u pijesku
.... - ... - - ....
Lijevanje u kokilu
u skoljku
IOpio slobodno
Kovanje
.- .
_.
+--+- .. 1-
PrimJena
Postupak obrade I po
dact kuji ~ . , odllo!.e nil
obradu iii prevlaku upl
suje se riiecima iii slm
htJh, .. ~ ..,.,l"d IIll1Je nl!'
stavke kukice ko;i je
uvijek horizontal an.
Vrijednost hrapavosti
Ra II mlluometrim"
( ~ l m) iii broj stuP"I"
hrapavosti N1 do N1:!
Nacin proizvodnje
b postupak in prevlaka
c (f)
neferentnB rlufinfl iii i
d,-uge v,-ijednosli hra
pallos!i (II ZolJrRQi)
(Rz. Rmax. PrI)
Dodatak za slrojnu
obradu u mm
Pravac prostiranja
neravnina
Pogledajte IlOmpjutorsko qesenje oznacavanja na primjeru iz TAM Marlbor, sir. 209.
j-.
_ .. -
0,4
2 mrn dodatka
zo obr8du
..-
--
niklovcmn
2,5 (Rmor2,5)
Pravac prOStiranja ne
ravnina okomito (.L) na
ravninu projekcije u ko
joj je znai( postavijen
vrsta obrade, previaka.
nacin proizvod nle
-------,---,---,---------------,---",-----,---------"'-----
Crtao
Vidio
Datum Ime
Stupnjevi i razredi
povrsinske hrapavosti
31.2
" . - - - - - , - - - - - - - - - " - - - - - - - - - - - - - ~ - - - -
183
Shema profila zamisljenog presjeka povrsine - lako povecano.
y
--1-1:
0,. "/:;:;:. JI
W/ ____ .U
/
-y -1

Razmatrana iii referentna duzina I.
-.----- ....... -..... - .. - ... I
I ROI
Pamtite
Srednja aritmeticka vriJednost Ra jest srednJB vrijednost izvedena
profila povrSine.
Maksimalna dubina neravnine Rmax razlika je Izmeau nalviseg
brijega i najdubljeg dola.
Kratica Ra = srednja vrijednost R = grubost (nlem. rah ,. grub,
hrapav), a = aritmeticka
M 400 1 4,1 !Jm
Shema eleklronickog mjernog inslrumenta, tj, pretvornika za
mjerenje duzina (TESA),
rv
5
+Ji ,>---<11;--1 1 D )0.-----1
-1
8

Elektronitkl aparati za mlerenje duzin8 pretvaraju prorrlJene
dimenzlja u elektritne signale i pokazulu vrijednost analogno iii
digital no.
Mjerni pretvornik za mjerenje duzina pretvara neelektritne velicine
u elektritne.
1 - mlerno OSletilo (kao lezgra na-
rnotaja)

2 - svitak (zavojnica - induktivnl
mlerni pretvornik)
-
+ -
E
::L .I
t-
M 400 '1
-
'----
0,8
0,16
..---
1-

iT'
::L,

LJI.
4000 : 1
M 20 000 : 1

-f-.
.-
3 - izvor izmjenicnog napona
4 - pojacalo induciranog napona
uzrokovanog pomicanjem jez-
gre u svitku
5 - ispravllac napona
6 - instrument za analogno pokazi
vanje mlerne vri[ednosti
l - prikljucak za odvoacnje signal a
(izlazna stezaljka)
8 - analogni pisac iii registrator
9 memorija kOla se moze progra-
mirati
10 analogno-dlg italni pretvarac
(konverter) - mijenja LI odredJe-
nim granicama analogni signal
u odgovaraju6e brojcane vri}e'
dnos1i
11 - digitalni indikator koji pokazule
broj6ane vrijednosti rnjcrne ve
liclne u odgovarajuc8rn signalu
Zadalak
Bregoveiznad srednjelinije obojite
zeleno, a doJove ispod sredhje ,Iinije
obojite :plavo I
Sirina povrsine Ra= visina zamislje-
nog pravcikutnika kojemuje povrsina
ekvivalentna zbroju povrsina iznad i
ispod srednje linije protilai konturne
linije profila
.-----------------_._---,---------------------_._----_ .....-"----
erta 0
Vidio
Datum Ime
Mjerenje povrsinske hrapavosti
M-Z
31.3
184
Tehnicki crtei' strojnog detalia

60 10
LD
C1l
=
Ln

-
r
...
Zadatak

-
IV

._--
-
_ 2/45
Ai
4_
80
-
-
-
f--

=
LO
LO
LO
_--T
--T
'0
! -I---l
B-
B
,
4
-
360
h9 I 'H5 '

(
/J.
kOflU S 1 12
-
,
l
=
Lrl

{}
('.J
-
'. ----
('.J
- rrJ
'0
1
L
,
If
/
!:.\
_4
1!"
i U
-
-
64 40
-
..
...
1, Istaknite bQjorn konturne bridove predmeta predocenog
tehnickim crtezom
3 .. Provjerite odgovara Ii konusu naslici podatak1: 12 (napisite
formulu i izracunajte). .
zeleno: povrsine N9,
plavo: povrsine Nil,
crveno: povrsi ne NS:
2, Izracunajte manji promjer 810iastog (konusnog) detalja.
U opeoj praksi najcesee se usporeBuje obraBena
povrsina s odgovarajucim etalonom,
StupanJ povrsinske
hrapavosti
N 5
4. Provjeriteje Ii tocno odreoenkut namjestanja noz8,'zatokare
nje konusa2 51' 45"
(napisite detaljno tijek provjere),
Ra
(vrijednost u flm)
Ci,4
Etaloni za usporedivanje
hrapavosti povrsine
Uobicajeni postupak
obrade
-----_._-------,---/---_._--_. --------.---- .. _----------------------
N 9
-----------------------11-----------------_. __ .--1--------------------
N12
----------_._-------1-._-------- .--------1-----..----.--------------
i'l 7 1,[1 roka!"l2nje,
. __ ._--._-----_._-_._--- .._._-----. __ ._---------------- .. _-------.. _'---"--_..:......_----
25
_.,-----------------_.-1-._--------------------._------ --------------
3.2
-. __ .-----------------1----_.---_ .... _-_ .. ------1------_ .. _-
0,8
----.---... ----,---.----1--.---------------------1--------------------.-
12
---------.------------l-----------..-----------f------------------.--
-------------_._---+-------------------------------------
______________________________ L... ______________ . _____________ i-____________________________ __
.2adatak
1. Na osnovi bcitavanja s etalona za usporeOivanje .hrapavosti
povrsine ispunite gornju tablicu odgoVarajl.i6im vrijednostirna
Ra i stupnjem povrsinske hrapavostiN.
2, Svakom stupnju, odnosno razredu (klasi) povrslnske hrapavo-
sH pripada vrijednost Ra u mikrometrima kOja se postize
odgovaraju6orn obradom. {Odgovore potraZite u tabelarnom
prikazu' na stranici ...
3, Produiite sami popunjavati tablicu .
.. _---_._._-,---_. __ ._--------,--------_ .. _----------_.----
Cr too
31.4
Dotum Ime
Ciianje i ozn !lje u
tehnickim crtezima
M-Z
Vidio
185
Pravac prostiranja neravnina moze se istaknuti odgovarajucim znakom koji se ukljuGuje uz znak povrsinske hrapavosti:
I I
= ~ ~ - .-r- ... ,., ... ~ ... ,"
--_._. t J
- .
usporedno J. okomito na X krizno u dva M u vise C priblizno R priblizno ra
s ravninom pro- ravninu projek- kosa pravca pravaca - kruzno prema dijalno prema
jekcije u kojoj cije u kojoj je prema ravnini medijalno; sredistu povrsi- sredistu povTSi-
je znak primije znak primije- projekcije u ko- ne na koju se ne na koju se
njen; njen; joj je znak pri- znak odnosi; znak odnosi.
mijenjen;
U srednjem redu prikazani su (vrlo uvecani) detalji prostiranja Ravno glodanje pomocu valjkastog glodala - kruzne brazde [19]
neravnina pri obradi skidanjem strugotine.
U trecem redu prikazani su znakovi koji se u crtezima isticu pokraj
znaka za povrsinsku hrapavost obraaenih povrsina.
Iznad svakog detaJja povrsine u tlocrtu (pogled odozgo) nacrtan je
odgovarajuci nacrt (pogled sprijeda) sa znakom, da je pri obradi
primijenjen postupak skidanja strugotine.
Grubo verlikalno glodanje [19]
Crtao
Vidio
Datum Ime
PI'ostiranje ne
186
na
31.5
Ova karakteristicna osovina s velikom prirubnicom obraduje
se na kopirnoj tokarilici Heycomal 2. Stroj ima dva kopirna
suporta i oba obraduju osovinu. Prirubnicu obradu)u druga
dva suporta.
--<0-'-'-' __ ;
-----,
--ji>lrll-H- --I:H-lf-j- --_ ..

I j-'--'-""-"" /
I / /
. , . .t.
I . I r
. I
./
Gornji suport 5 pravokutnim programom )e na glavnom
lezaju. Donji suport za obod je na prednjem lezaju.
Primjer obrade dugacke osovine s dva
suporta kojih je kretanje ususrel.
Ova dugacka i relativno tanka osovina pri
obradi podupire 5e valjkastim osloncem.
I
-t
i
KuCiste se obraduje u dva koraka. Dok kopirni noz radi, hidraulicki
suport s dva noza obraduje obje 5trane prirubnice. Istovremeno se
nosac s tri noza aksijalno pomice ulijevo te busi, sropuje, ravna i
upusta.
17';

J /
\
-+-r-'-+!---: f I I
I It!
+
.--------------,--------,------
Crt 00
V 10
Daium Ime
Obrada na i(opirnom stroju
HEYCOMAT
187
.6
2 s I E.' Z Cl n J !?
Prema tehnickom ertezu vrlo slozenih ullutrasnjih iii vanjskih
oblika priprema S8 busena papirna vrpea (traka) za obradu na
stroju s numerickim upravljanjem (NC),
Suvremena prolzvodnja
osniva se sve vise na radu
sirojeva 5 numerii5kim
upravljanjem uldjucujuci
robotiziranu proizvodnju.
Pogledajte rjesenja naertana s AUTOCAD 10.0 na str, 201
Na crlezu pojednoslavnjeno je prikazan slozasli - konusnilrn za
glodalicu i shema obrade skidanja slrugotine na tokarskom
stroju s hidrokopirnim ureaajem.
Zadatak
1. Nacrtajte tri faze promj$neoblika materijala ako'se tm prom-
jera60 izraBuje od celika,
a) Tokarenje(sropan)e) stozastog(konusnog) dijela (skinuti
slojeve1, 2,3,1 4).
b) Tokarenje osovinskog (valjkastog) dijela (skinuti slojeve 5
i 6).
c) Tokarenje skosenja za navoj M24 i udubljenja na valJka-
stim dijelovima te izradiHlavcijaM24.
d) Brusenje stbzastog (konicnog) dijela.
e) Bnlsenje valjkastog dijela.
2. IzraCunajtei kotirajtekut.namjestanja noia zstokarenje
konusa 1 : 4. "
3. KQlirajte duzinu stozastog,(konicnog) dijeJa trna i unesite
sve kote za izradu predocenog izratka (obrj:ltka).
4. Odgovarajucim oZI1<'!kama ,oznaoitestanJe hrapavos1i
po'vrsinagotovogizratka ake je ob);aaen, u
stupnJU N5 ibrusen, psovinskidio u stupnju!:'J!?i biusen, a
sve 6stalepoV{sine c:ibradeneustupriju N13. '.,,',.,,' .
5> Kotirajte laz0;tj. orTogonalmJ,
izratk<i takQda netko drugi moiei,;cradak bezdodat-
nihobjasnjenja. ' ,
Na donjoj slici predocen je karakleristicni izradak sa shemom programiranja brze obrade na tokarilici s numerickim
upravljanjem (prema Philips NC 5552).


u.
E
'iii
.!2
Q
E
ell
.. -
III
>-
UJ
N
E
U'l
U'l
U'l
co
...
U OJ
2
e
Q) 0-
.i::o
f-o ....
r>
Automatska seg-
mentacija relOva
u longitudinal-
nom i transver-
zCllnom smjeru
Tokarenje s kon-
stantnom brzi-
nom rezanja, a
promjenJivim
promjerom
Ponavljanje pm-
gramske sekcljG
u raznim pozicl-
Jilmil ohrade
Polukruzno pro-
gramlranje u je ..
dnom bloku
Ciklus busenja
dubokog provrta
u programu je-
don jedin! blok".
rezivanje nareza
(narez program!-
ran u gotovoj
obradi kao jedan
blok),
-----,--,---------"._--,--------"'--------,---,-,-
Crtao
Vidlo
Datum Ime
Obrada odvajanjem materijala
M-l
31.7
188
1
i
Crtanje prema dikta'tu
Crtanje prema dil<tatu obavlja se prema opisu predmeta riJecima, U
obliku diktata, pri tome osobito valja paziti na Jasnocu podataka.
Dobra uvjezbanosl crtanja prema diktatu olaksava snalazenje U
radnim uvjetima u proizvodnji, tame gdje se moze raditi prema
takvom tehnoloskom opisu.
Pri rjesavanju z.adataka .ove skupirieteksl zadataka (diktat)
hebs rasc,laniti n8 pojedine informacije prema
kojimasELodmah pristupaskiiranJu
Radi laksegi brzeg snalazenja u rjesavanju takvih zac;lataka,
p.rikazal.c.emo.jedanprimJer.
Diktat i. s rjesnjem
Stezna ploea 25 x 50 x 110 (visina x slrina x
duzina) (slika 1.) Ima stepenicu duzine 25 i vlsi
ne 5 na donjem desnom dijelu (sl. 2.).
Na lijevom gornJem dijelu plociea Je skosena
5 mm u vertikalnom i 15 mm u honzontalnom
smJeru (sl. 3.)
Na uzduznoj je osi otvor duzine 55 Inm izraoen
valjll3.Stlm glodalolT1 2J 20 rnrn: udaljenosi olvo
ra od desne strane predmeta je 30 rnm (sl 4.)
Zadatak
1. nacrt u presjeku M 1 : 1 inaertajte. tioer!
2. Kotirajte ertez
I
tn!

1&
. r---Ji
--.-_-_-_.- __ __ -__ -_-. _-.-.
1
- '--r-,
I ..
-r-------'-- .. _-.-- I
r
_lj
Sllka 1.
... _---_._-\

i
I
I
_. _. __ . ___ . ____ ._L ._. ___ _
I
Slllla 2.
IT--'-"--"--'--'-'--: -l
1 i
I I I
I I
I :
I
' I
____ ..L _____ . ___ ....l-._l
Slikt! 3.
CJ III
::
I I
'-----1 I \ I
iSS I 30

S!iha 4.
I
$1
.. - .
-+ .. -"-
co
LD
.. I
I I
1
55
J
]0
RJesenje (sl 5).
Diktat 2.
Vijak s valjkastom glavom duzine 35, promjerCl gl,.lVO 0 12 i duzlnG
glave 13 rnm: u sredini il1l<l pruVl1 04111111 j.lUIJlt-!i;lll.I 11<'1 t"!s vij"d.
Vijak Irna stablo s rnetricklm navoJem M10 duzine 15 mm od glave.
Na kraju je valJkasti dio 0 6 duzine 4 rnm i zavrsetak oblika krnjeg
stoses s kl'ajnjim promJerom '" 2.
.li;idatak
1. Nacrtajte vijak unacrtu.
2. Unesite potrebnekote.
3. Naertajte.u mJerilu 5 : 1.
.. --------------.-"-----.---------..,-----------.-
Crtoa
Vldio
Dotum Ime
Up za c nje prema diktatu
189
32.0pruge
o
c
>U
..=!
o
en
:::J
c...
=
o
o
c
'0'
>
o
c
o
c
9
1'-1
'-
r9
1
I
_I
TorZIOno nCIVOjrIO oprugo - vlocno
pOlednoslovnwnl prlkoz
:.nernc
Puzosto oprugo konstontnog kruznog pl-esJeko u pogeclu I U
Crtao
Vidio
o
pr eSJeku r----
I
D1
Lisnoto oprugo I gilJOnl )
Spiralna opruga u prostornom
~ izgledlJ i pojednostavnjel1o
- snematsl<i
Datum Ime
, - - - ' ~ - -
Crtanje i
190
Puzosro oprugo prolTIJeniJlvog provokut nog presieko
___ .0_ 1 __
.. ~
I
nje opruga
32.1
33. Metalni profili i konstrukcije
Metalna konstrukcija spojena
zavarivanjem
Metalna konstrul(cija
spojena zakovicama
i vijcima
L "Ox,50'x.? . 1200
Shemotskl prikoz celicne (resetkoste) konstrukcije
Kotni brojevi ispisuju se
bez kotnih linija i kotnih
strelica i oznacuju ra
zmak izmedu cvorova.
~ l
' ..
19
35 80 80 35
Zakovice i vijke testo predotuje-
mo internacionalnim simbolima.
slmbol za
zakovicu
simbol ZEI
vijak
I-- 230
[ 5,5 - 2180 I
Za ispisivan je kota pri-
mjenjuju se pokazne Ii-
niJe.
Pojedl1ostavnjeno
crtanje vijka sma-
ticom
Na kraju pokazne linije
istite 5e tocka.
liDO
1100
Pri kotiranju metal nih konstrukcija ispred brojcanih
podataka erta 5e oznaka poprecnog presjeka ka-
rakteristicnog profila, Iza takvog znaka upisuJu S8
dimenzije profilil, a zatim odvojeno erticom duzina
profila.
Cr to 0
Vldio
Datum lme
Crtanje i kotiranje metalnih profila
i konstrukcija
33.1
191
34. Zupcasti i puzni prijenosnici Porovi r:elnlko (cillndricnih zupconlko)
o , 11. I,)
Ce!nlCI I cillnoritnl ZlJpconlCI ) S rnvnlm zubirno CelnlCI s kOSHD I ) zubimo Celnie, SO slrcloslim ZUbiffiO
DetalJ celniko s rovnlrTI zublrTIa
[Jrr.e'17Iip /Uto luptoniko odrodene su nOlcesce u orJnosu no rnorJul ! m i
Modul, I rn I su s!ondorci!ZIIOI1I , :>JSporedenl (j i'l 'DlledD
Ii ,Ill: pi pmo pr :tl'lll'tu ! w;rnwno i
vISinG glove II)prnenll) IUba
VISl110 kOfl)P110 I pnrlnozjO J lubo
VISlno lubo
'jemono lIocnn,!
deb1llno ZU[J(i
h, '0,
h, ,1.20, (orcporuko ISO 1,25 rn)
, h,. h.
c ' 0,2 rn (preporuko ISO D, is In I
plL, --filii
w
-d

-0
-g
w
-i3
w
'-'
i
u

--

Of
2 -"

-:.::
w
0
'"
fi\ ""
E
co c
,g
;:<
w
0
w -"
w
if'

2
Of
0.
0.

0.
I
I I
I ,

/
( d,.- n)e,].
[d,- nJern
ozublnP p/2 ,:ern/ 2
POJednostavnJen shemotskl prlkoz celniko
Datum Ime
i
,
--"-r
erta 0
Vi io
Valjkasti - ciHndricni zupcasti par
192
34.1
5t020sto tOlno kolu
.. - .-. --.--. -.- ... -.. -r---.... ---.----..
I
Pojednostavnjeni tehnicl,i
crtez stolnika
I
1
-----v-.-;
o I
-.-.- --_ ... _-.... -------a--,
1:,p:'O:1I k ?
DrDI 1:;[11 ) ,
POjednostuvnjen 1 shemotskl prlkoz sloznlko 5 lovnlm, k0511:1 : 2Gkmljelliin LUblmo
POjednostuvnleno
5hemolski
Dotum 1m
'. ....'.' .' .'
1 '.lftrerpr(jtl

2::Proucite!kako 58'

izva'iihrodskoin
!,rtlotQfu.tOM,OSi
f'ojednostavnjeni crtez siozastih
211pcanika za pokreianje
brodskog propeiera (FAG),
:i
'!
ii
1
Crto 0
Vldio
Stozasti - konicni zupcasti paw'
34.2
193
Pojednostavnjeni tehnitki crtez puznog prijenosnika
------
Puzno kolo
/
/
/
I
/
'" .1.'
. ~
-
~
~
<u
co
- I
--f---
'" l!i -
'6 : ~
~
<u
'" -'"
:1
<u
""
0>
u 0
: ~
0 co
- ~
~
5.
~
~
<u
. ~
5.
5.
-0
Shemo
POjednoslovnjl?n prikoz puznih prljenosniko
Dvoslrul<i puzni reduktor [19]
I
Datum Ime
I
Vldio
erto 0
---- -----
1
prijenosnik
34.3
194
35. Tolerancije i nalijeganja (dosijedanja)
Mjerenje radi kontr.ole
vanjske i unutrasnje
mjere pomicnim mjerilom.
Mjerenje jezickom
pomicnog mjerila.
46
o
b. 8 + 0,3
d. 11
- ,'-t
unutrasnje
mjere kali-
brom za
provrte.
Kontrola vanjske
mjere kalibrom
gornje odstuponje (xsl [mm]
donJe odstuponje (x,)
NOJmonjo mJero (N
min
) Nojveco mjero (N
mo
,)
Nozivno mJero Stvorno mjero (N
d
)
Moguci po!oioJ toleronciJskog poljo
lOlerOlicilskU " ulJw lIul- ule
- erlo{ linija )
Crtoo
VidlO
Datum Ime
ToleronCiJo mj2re
10lpfnnciln mjprp (1) f fn?likn i;mrrtll
najvete {N ..I i najmonje { N. J mjere
uu, utJelluy iLl utJ(U
-------,-------,-
Duzinske tolerancije
35.1
195
I
I
Slop (kllp) s mt,honlzmom
i\OilfOnl2 premo
Velika i mala slova za oznacavanje polja:
Na osnovi ISO-preporuka toleranciju dimen-
zije predmeta na tehnickom crtezu oznacu-
jemo slovom abecede i odgovarajutim bro-
jem, a upisujemo iza kotnog broja.

t,C
- .. --..
- .
Uskocrlk 15
15" (1J DfJlJr!:J
(dada!; oznaku s!andarda)
20 vonJske mJefe (fukovce).
Siovo predstavlja polozaj tolerancijskog polja u odnosu na
nul-crlu (Iiniiu) a broi kvalitetu toleranciie. Velikim slovom i
odgovarajucim brojem oznacujemo toieranciju unutrasnje
mjere (provrta).
o b c cd d e ef f fg g h JUS) k m
n p r stu V X Y z zo zb zc
20 unulomJe mjefe
(provr-te) .
1-\ B C CO 0 E EF
r
FG G H J
(JS) K M
kontrola mjere
r
kalibrom za 050-
kontrola mjere
kalibrom za

p
R S
T
U V
V
Y Z 2A ZB J /1
provrte
OsomnoJesi osnovlh rerjovo toleronclJe (IT) 12 -16
5-8
Red loleroncije -IT I 01 0 2 3 4 [SJ 7 8 9 10
Upotrebljovo se
I
10 preciwu mehoniku I mjrilo I 10 d05)ede elemeno\a sl roJPvo
I
Crt 0 0
Vldio
Dotum Ime
--
ISO sustav toleranci,ia
ZC
vine
i81eronclie su pOdljelwne
c 10 05no vnih r edovo
Medunorodro wd!nico 101 eronc"e
(i)
adr edena je Jednodzbam
N je U I mm ) 0 mjero 10Jeroncije
I JP u mikromelrimo (11m I
12 13 14 15 16
zo veee ioleronc!je rri obrodi
35.2
--------------------------------------------------------------------------------
196
Vrste obrade
Nazivne mjere [mmJ
do 10 18 50 120 220 260 360 500 750 1000 preko
10 18 50 120 220 260 360 500 I 750 1000 2000 2000

glo'""" .: .
:!: :'::
+
0,2 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,6 0,7 0,9
1.
0,3 0,3 0,5 0,7 0,9 0,9 1,2 1,2
monloio olJelovo
0
1: 1: :+,


0,5 1,5 2 2,5 2,5 3 3
kovonJe u kolupu
:': + +2 +2 +2 +2 +2,5 +2,5 +3 +3
0,8 0,3 1,5 0,5 -0,6 -0,6 -0,6 -0,6 -0,8 -O,B --1 -1
+1 +1,5 +2 +2 +2,5 +2,5 +3
0,7 0,3 '-0,5 -0,6 -'O,B -O,B -1 -1 -1,5
+1,5 +1,5 +1,5 +1,5 +6 +6 +10 +10 +15 +15
-2,5 -2,5 -2,5 -2,5 -3 -3 -3 -3 -5 -5
+6 +6 +6 +6 +6 +6 +6 +6 +8 +B +8 +10
-2 -,2 -2 -2 -2 -2 --2 -2 -3 -3 -3 -3
+2 +2 +2 +2 '12 +2 +2 +2 +1 +1 +1 +0,5
-1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -0,5 --0,5 -0,5 -0,8

3 3 5 8 12 12

do do 5 5 5 5 10
do do do do do do do
G S 10 10 10 10 20
o'i'TA-r-----
Primjer oznocovonjo ekscentl-icnosti dozvoljenog odstuponjO od porolelnosti kutnosti
.-------_._---------------_._-------------
Crro 0
Vid,o
Dot urn I rn e
Tolerancije slobodnih mjera
197
35.3
Duzinske tolerancije unose 5e isticanjem odstupanja u mm iza kot
nog broja, gore - gornje odstupanje; dolje - donje odstupanje.
Crtao
Vidio
Datum Ime
Prlfl1)erl kotlfonJo toleroncve duljine
""
'"
<'0
M
I--
.'0
=
1
2
75 75
128
150 , '
.... - ..
Primjer kotiranja pomo(;u simbola prema ISO sistemu.
o n nl'

A
I
i
g6_
Malim slovima latiniee i odgo-
varajucim brojem unose se
iza kotnog broja toleraneije za
vanjske mjere (osovine - ru-
kavee).
C/J 26 H7
Veiikim slovom i odgovarajuCim
brojem unose se iza kolnog broja
toierancije za IlI1ulrasnje mjere
pl'OlIrta.
Pri kotiranju spoja provrt - osovina sim-
boli za unulrasnje mjere (provrte) pisu
se u brojniku, a za vanjske mjere (osovj-
ne) u nazivniku razlomka.
22 H 11
01]0
0.000
22 011
0.300
. 0,1,]0
26
H7
0,021
0.000
26 g6
0.007
0.020
Pored simbola po ISO sistemu
treba u posebnoj tablici napisati
brojcane vrijednosti odstupanja
u mm. Na radionickim crtezima to
je obllezatno.
R
Kotiranje toleriranih mjera
35.4

198
lobo VI dosjedl
Vrste dosjedonjo (nolijegonjo)
pre[ozni i cvrsti dosJedi
lobclVl dosjed
pretozni
cvrsll dosjed
Sustov
jedlnstvenog
rukovco
nuL- uto
....
Sustov
jedJnstvenog
provrto
loleroneijo dosjedo je rozliko izmedu nOlvete i nojmonje zrocnosti Dosjed je odreden " zrocnoscu " iii" prisnoscu ,.
Polozo) toleroncijskog poljo zo unulornie mjere (provrle ) - oznotu)e se velikim slovlmo
,4 B C CD 0 E EF F FG G H JUS) r< [vI N ~ ) f< STU V X Y Z z / ~ ZB ZC
o
nul - [ini 0
U sistemu zajednicke osovine (zajednickog rukavca) osovina ima stalnu toleranciju (h), a za provrt
odabiramo toleranciju prema zeljenoj vrsti nalijegania.
Polozoj toleroncijskog poljo 20 vonjske mJPre ( rukovce ) - oznotuje se molim slovimo
nbc cd cJ e ef f fg g h j (Js) k in 11 p r- stu v x V zw zb
U sistemu zajednickog provrla provrt ima stalnu toleranciju
(H), a za osovinu odabiramo toleranciju prema zeljenoj vrsti
nalijeganja.
nul - uto (llnijo)
d
zc
-,----------------------,-----------
CrtoD
VI io
Datum Ime
alijega
199
_. dosjedanje strojnih
dijelova
35.5
36. Primjena elektronickog racunala
36.1 Osnovno 0 primjeni racunala u tehnici
Radi poveeanja produktivnostl, odnosno Iskoristivosti strojeva danas
se u proizvodnji sve vise nastoji automatizirati kompletna pc)riferna
podrueja ukljucujuei i skladiste materiiala te povezivanje,lj. posluziva
nje pojedinih proizvodnih jedinica.
U tehnici govorl se 0 automatizaciji i fleksibilnoj automatici i rabl se
kratica CIM (Computer Integrated Manufacturing) sto pretpostavlja
zbroj nekoliko tzv. "C" (Computer) tehnika koje se primjenjuju.
Uobieajilo se u svijetu da se za "C" tehnike biraju engleske oznake,
ate kratice oznacuju pOjmove u tom jeziku.
Za elektronski potpomognuti rad inzenjera CAE (Computer Aided
Engineering), za crtanje i projektiranje pomocu kompjutora CAD
(Computer Aided Design), za upravljanje proizvodnjom elektron-
skim putem CAM (Computer Aided Manufacturing), za kontrolu
kvalitete CAQ (Computer Aided Quality Control), za planiranje CAr
(Computer Aidee! Planing) ,
Konstruktori su u stanju da na ekranu kompjutora koriste karakteri-
sticne Jinije kontura pomocu specijalnih trodimenzionalnih (3D) grafie-
kih programa. Npr. CATIA (Computer Aided Three Dimensional
Application) omogucuje ne samo 2-D i 3-D konstrukcije proizvodnih
i pogonskih sredstava - moze se simulirati i sama proizvodna
situacija. CAD podaci se koriste prilikom sastavljanja NC- -programa
za upravljanje CNC-alatnim strojevima. Tako je moguee ostvaritl
potpun tijek informacija - od razvoja preko konstrukcije do proiz-
vodnje.
Prema nekim iskustvima u obradi lima za opeu namjer:u kOja je
uprovljana pomo(;u elektronickih racunala moie se post lei automatska
izmjena al,lla, vrijeme trajanja rada smanjiti za 75%, smanjiti zalil1u
sirovog materijala oko 30%. smanjiti broj personala za 65% '
Zajednickim radom proizvodnlG, konstrukcije i razvoJa moze se
smanjiti broj alata na jednu cetvrtinu, a uz pomoc VAX racunala
i algoritama moguc je rad s cijelim tablama lima. Pojedine pozicije
automatski se rasporeduju uz maksimalno iskoristenje lima Takva-
direktno integrirana proizvodnla podrzana racunalom moguca je
samo uz dobro sinhrorllziranu kombinac'iju hardvera (hardware),
sottvera ('seltwa.(e), banke podataka i komunikacijskog sistema za
kontinuirano optimlranje upravljanja proizvodnjom.
Stoje na raspolaganju uredaJi I postrojenja ko)i oblike, tj. njihove
kroJeve od tanl\og lima, felli pomoGu reznoy sistema koji je uprav
Ijan programom preko racunaia. Npr mlkroprocesorski upravljanl
rezni stroj DEL TA 2 (System Schmidlin) pnkazan na donjoj slici
koncipiran je specijalno za krojenje, odnosno oblikovanje odredenih
geometrijskih oblika. Velikim izborom knvullnih programa i istovre
menim izvodenjem cetirilu rezanja postize 5e jednostavno podesa
vanie razlicitim produkcijskim zadacima i velil'i radnJ ucinak Na tal
nacin mogu se rezati dijelovi izvan serijsklh dimenzija u vrlo kratkom
vremenu
Primjenjena terillologija podrzana racunalom omogucava jed no-
stavno podesavanje stroja novim produkcijskim zadacima pomOGU
nadopunjavanla software
Unosenje podataka ostvarUle se u dijalogu tako sto kompjutor
provJ8rava i "dogovara lesu Ii potrebni podaci ullutar dopustenog
podrucja rada. Naime, nakon dogovora 0 svim potrebnim pod8-
cima kompjutor izracunava razvijanje oblika koji se zatim reze na
stroju jer se u biblioteci podataka nalaze svi olllici praktienih primjera
izolacijske zastlte koji imaju kodne brojeve, te ih se preko tipki moze
pozvati na ekran kompjutora. Takoder mogu se zadati podaci za neki
drugi oblik, zatim slledeei koji je razlieit od prvoga, sve dok nije
pohranjen u memoriji racuYlala ukupn; radni nalog, dakle cijela na-
rudzba.
Sve radionicke norme (npr. dodaci za spajanje. preklop .) prel ..
Ilodno su pohranjene u memoriji kompjutora i ne uzimaju se u obzir
pri unosenju podataka.
Zatim se otiskuju liste 0 potrebnlm plocama od lima, l)roju pojedlnih
oblika ukupnom broju, 0 mas; (tezini), vrsti i debljin; lima. Svi
podaci spremljeni su u 2-MB evrstoj memorij; Stroj u radionici
povezan je kabelom za kompjutor i covjek koji posluzuje taj stroj
postavlja na njega limenu ploeu, na tastaturi otipka broj narudzbe
i stroj otpoCinje rezanjem s brzinom 7 do 9 m/rnin.
Proizvodac stroja ima razvijen bogatisoftverSki program koji se je
1I pogonskoj praksi vee potvrdio (28).
Jurgen Schlingenseiepen, CliO/CAM REPORT Nr. 2, 1988, str.
40-47.
Emil Suter Maschinenfabrik AG 5703 Seon/Schweiz
Tel. 064/55 23 55 Telex 981401 suse
un
is almalchina
b.to 2
200
Ich
Ku,,, ........ ,1II'lII
MGle
dalta 2
inQ
j
36.2 Primjeri rjeseni primjenom racunala
110
-
L[" _I
-I-- --
'---

r
I
""
"'" en en
'"
OPERACIJA
OP,i0
OP,20
OP,30
OPAO
--'
I
1
r--- I
:l
I
--
-
-,
- --
-'---}
J
:
"'. co
t.r) i"') f
",I
LL

I
o !
.0
!I
Ii
--1-' -
"I


t
ZAHVAT
N 1 - Poravnati cela na duzinu 110
N 20 ' Zabusi!i sredisnja gnjezda
N 30 - Tokari!i 0 54 na duzinu 20
N 10 - Kopirno iokariti 035,3-0,1
(0,3 za bruSenle)
N 20 Tokariti utor
N 30 - Tokariti 0 54
N 40 Tokariti zakosenje 0,8/45
N 10 - Kopimo iokari!i grubo i zavrsno
(konus 0,3 u plusu za brusenje)
N 20 - Tokari!i Lltor navoja
N 30 - Narezaii navoj M 24
N 10 - BrUSI!i konLlS 1:4
N 20 BrusHi 0 35 h7
201
I
!
t-- -
1_-. /\
! .i{i
f----.
OPERACI.JA ZAHVAT
OP,10 N 10 - Poravnali eela na duzlnu 255
1\) ?() - Zabusiti srBdisnjrl O!'ljp.zda
N 30 - To kariti D 117,3-0,1
111:1 UUl:,i1IU 44 (U,J Z,Q bruEenje)
N 40 - Tokari!1 z8kosenje 2/4::;
OP.20 N 10 - Kopirno tokariti oblikgrubo
i zDvrsno do ouzme 211,5 sa
zakosenJem 1,5/45 i 3145
N 20 - Tokari1! 1I1ore
OP,30 N 10 - Narezati navoj M 36 x 3
N 20 - Bwsiti 0 117 h7
OPAD N 10 - Poiirali kugiu 0 69
Vldite sH, 188
S 0 R C -. - 1 - 0 E A S 2, 5 B : 0 b J e c 1 Mod e I I n 9
DATABASEVAJA6
TASK:OBJECT
B 1 N: j-MA 1 N
OBJECT:4-VAL2
Vidile sIr. 166.
x
Vidile sIr. 139.
Vidite str. 163.
202
6 MAY-87 15:06:46
D1SPLAYi-NO NAME
V1EW:j-XY
Vidite str. 137.
UN 1 TSMM
- --
Vidite sIr. 162.
DA T ATBASE .. ; SDRC- - 1 - DEAS
ASKnSJECI. 258; nb
'-' -:-1 " . '-' J e c i Mod eli f\ 9
, .
,JI M!\R-87 17CJ031
uN I J S M ~ ' I
Vidite str. 163.
~
~
I '________ / I
I ~ - - I
I J
: / I
I
l __ ~ I _ -
--
203
SDRC--I-DEAS 2-58:
0/, T AB/,SE :
TASK :OBJECT
BiN: I-MA IN
OBJECT J-ODREVAl.
----------l
I
I
I
_ .. .. _ / ~ _, ._. J\,
/,/ '\,
/
/
/
i
._----.-.. ---
SDRC--]-DEAS 2.58:
DATABASE'IAJA6
TASK :OBJECT
8 I Nil-Mil! N
OBJECT 8-CEV i
Vidile str, 166,
Object Modei:ng
Vidile sIr, 164.
Object Model ing
./
\
/
./
'-". /"
"- /
'-
I
\
I
\
I
\
I
i" '-
/1
I
I
I
I /- -
, ./
,i
)l
/ "
- -( '",,- -
I !
204
Jl-M;\R-8
7 17:38:05
uN i T Sf1M
19-MAY-87 12: 31 '23
DISPl.AY!-NO NAME
VIEW:,-XY
UN I r SMfvJ
DATABASE: SDRC--I-DEAS 2.5B: Object Model ing
TASK:OBJECT
BIN: I-MAl N
OBJECTNO PERMANENT RECORD
;
I

/
//
I
!
Vidile sir. 167.
Vidile sir. 143
205
31 -MAR- 87 18: I 1 : 51
UN I TSMM

V1EW:I-POG1

/ '\
/
I
;/ \\
/
/" .:./ - - - - - --\,
\\
SDRC"-j-DE,AS 2.5B: Object Modeling
OATABASEVAJA6
TASK:OBJECT
81 N; I-MA I N
08 JrC T 6-ST OZEC
-----------,-----
Zadatiik, ", <' ,:(', ",' ",.'
"
9!Qdalacine'
gotovi;zradakizgledaka6 $to je,
nona 'i:lvim ,prika-
Vidile str, 168,
206
6-MAY-87 is:S7:S0
llNITSMM
NAME

)(
(
\
Vijak s maticom - crtano AUTOCAD-om
1. Crtanje pomocnih limja
3. Kompletlranje kopiranjem i zrcalnim preslikovanjem
J
2. Konstrukclja osnovnih liniJa
4. Kotiranje
Vidite str. 1 ('2..
207
in M30
...
"-
(\j
50
I -
I
--------1
1--]
I I
__ . ~ _ J
Vidite sir. 170
208
J
DATABASE: TAM MARIBOR
o

0 & !Sl
G
.... - ... __ .- --
SORe I-OEAS 4.0: Object Modeling
VIeW : none, noM, nOM
Tank: OBJECT
Objoct: 9-V1JACNICA
Vldite str. 183.
--
Vidite sIr 179.
Cemenlrruno rll kal)cno
globino cemenlocije' 0,6 do 0,8 mm
Irdnosl jedro, de 1300 N/mm2
hdolo", HRC",5? do 63
rov_ AVTlJHOIILOV '" MOTllRJ!V
If ...
...... ..- ,-. - 1:1
Z10lko
:::r.. 056
5436789
5630987
konsln:i<cijo
5432014
ZOBNJK
h A3 I" , IV',
"
18-JUN-90 17: 36: 4j
UNITS ...
DISPLAY: none, none, nollliJ
Bin:
L-_____________________________________________________ JL-________________________
209
SPOMENIK POGINULIM BRANITELJIMA
HRVATSKE
Pogiblija tisuta branitelja i zitelja Hrvatske. nije ostavila ravno-
dusnim mnoge hrvatske umjetnike. pa tako i Josipa Diminita,
akademskog slikara i kipara iz Labina. Njegov prosvjed protiv
rata i zi6cina emocionalno iskazuje 1991. godine kroz autorsku
donacijsku graficku mapu ';ZA MIR U HRVATSKOJ. Ie kroz ovaj
spomen na poginule branilelje Hrvatske.
Umjetnina u akvarelu, predocena crtezom autora Josipa Dimi-
nita, ukazivala je na geometrijske oblike (prizme, prizmaticke
segmente, kruzne lukove, kruzne valjke, kruzne stosce, bacva-
ste oblike, rotacijske i slobodne oblike ... ).
Najprije je izvrsena njihova prostorna interpretacija ertezima
u izometriji i perspektivama, prikladno za modeliranje u CAD-
CAM sustavu INTEGRAPH. Zatinl j8 CAD kUIiSllUklvl u
nom dijalogu "Covjek-stroj ostvario potpune prostorne modele
J.llujekla; nJlI'lov konacr"ri sklad USlVal ell je ::;udjeluva-
njem autora i tima.
Dok se jos spomenicki prijedlog ne realizira, mogute je, pomotu
racunala, popravljati ideju-projek!, optimalizira!i. ...... .
Slicni prikazi s kolama (mjerama) predslavljali su detaljizirane
proizvodne crteze, na temelju kojih su izraaeni sastavni dijelovi
umjelnine od vinkuranskog kamena i carrara mramora (u Iri
klesarske radioniee u Istri).
210
....
J
SPOMENIK POMORCU
Prijedlog Spomenika pomorcu autora Josipa Diminica zami-
sljen je u zadani ambijent trga izmedu dviju zgrada gdje je
postupak modeliranja fasada bio deterministieki, dok vizure
kiparskog djela nisu deterministieke, Ie se koloritom i perspekti-
vama dostize (iii ne postize) ugoda. (Predvidena ukupna visina
spomenlka je 8 m.)
Ukupni sadrzaj projekta Gini cjelovilu poelsku sliku onoga s10 bi
spomenik pomorcu trebao znaeiti: radost, likovni trenutak vre-
mena, sveeanost ambijentalnog rjesenja trga i procella grada ..
Najprije, meko je spusten" kiparev 0 b j e c tum u carrara
tkivu, inoxu, bronzanoj pozlati I tamnoplavom granitnom valovlju
usred lrga.
Noena rasvjeta zamislja se u duhu light-showa s usporenim
prekidima, slieno svjetioniku. Plasticnost do granica holograma je
izazov. I najzad, zadovoljstvo pruza pokret, selnja oko dlela
i !iho druzenje s njim
Spomenik pomorcu na trgu izmedu dviju zgrada
No leillelju ullljc:lilikova dozivljald mora, pomoraca
i primorskog kraja oblikovan je slavoluk koji nudi
transparentnost pogleda na more i smora, uklapajuci
se formom u vizuru prostora kojega postaje sastavnl
dlo.
Elementi motlva cine poetske bitnos!i sadrzaja: mo-
re, val, obI8k., jedrQ, Qhlllr.i n8 nhilli, rin rtir.p, - (lilleha
simbola pratnje brodova I mornara, slobode, zivota
i Ijepote.
Korak dalje je kolorlt, svjetlost i sjene, teksture i go-
lovo neogranicena igra realnog i imaginarnog.
Spomenik pomoreu u sloDodnom prostoru
211
-1,.".,./ 'II Jm. uWS
.. 1 ill
,_
....
\
\.
\.
n
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Umjetnine interpretirane racunalom
daju i dimenziju tehnologicnosti,
upozoravaju na ostvarivost, ukazuju
i odreBuju obrtnicke tehnike, omo-
gucuju detaljizirane proizvodne cr-
teze ..
POGLED S IsrOKA
Projekt se moze dozivljavati slikom
potonuca broda - pa tako j stradanja
pomoraca, te transformacijom bro-
da u val.
Prizivaju6i kroz povijest osnovne
elemente broda (kao slo je jedro),
dragocjenu Ijepotu Ijudskog izuma,
projekt sugerira razmisljanja 0 zasti-
ti Ijudskog okolisa.
POGLED S JUGA
POGLED ODOZGO
POGLED SA ZAPADA
POGLED SA SJEVERA
213
Siobodni oblici: zastava, cvijet, ptica, oblak, jedro, val, obluci;
u prvi mah nastali su kao skice u racunalu, da bi zatim bili
odvojeni od projekta i detaljno gotovo kiparski obradeni.
Ova se dva interpretirana kiparska projekta ponasaju nadovezujuee, ne samo u vizualno-konceptualnom i topickom prepozna-
vanju, nego i kao problemske zadaee (mislimo na timski postav) kod kojih se mislilo iei od manje slozenih k slozenijim rjesenjima,
Nase istrazivanje postulira hipoteticku ambijentaciju, ono imaginarno kako bi to bilo, kada bi bilo,. ,,
Nama je do traganja, pa tako i ovaj nesvakidasnji pristup umjetnini jest jedna vrsta inventivnog prijedloga, kao simboi, nadasve,
kritickog baratanja, dekodiranja - rekodiranja a I a 10m u vremenu apsolutizacije tehnike, hegemonisticke ponude elektronickog
racunala, ali i (ne samo umjetnicke) k r i z e predocavanja,
Uzgred, projekti su dinamizirani primje1nom racunala i elektronski snimljeni, Ie je omogu6ena komunikacija s umjetninom pom06u
ratunaia.
214
j
SAZETAK
Kljucne rijeci
Ortogonaino projiciranje
Prostorno predocavanje
Graficko komuniciranje
KOLUDROVIC, C, - KOLUDROVIC-HARBIC, I. - KOLUDRO-
VIC, R,:
Tehnicko crtanje u slici s kompjulorskim aplikacijama
5. preraBeno i dopunjeno izdanje
1. izd, u nakladi BIROTEHNIKE
Birotehnika, Zagreb 1994,
Autorska naklada, Rijeka 1994.
Filozofija autorskog pristupa pociva na shvacanju gene-
ticke primarnosti trodimenzijskog lOra, koji je covjeku vise
zadan negoli dan, tj, postulira se njegovo sustavno voBenje
i razvijanje (ne vidi svatko one sto vidia), i njegovo sto
adekvatnije dvodimenzijsko predstavljanje (u tehnici
i umjetnosti), Pri tome se kompletni rezultat ocituje u pot-
punoj reverzibilnosti procesa: s jedne strane, bez ostatka
prevoBenje trodimenzionalnog lOra ("predme!a) u dvodi-
menzijski crtez, koji je sto adekvatniji kreatorovoj zamis/i;
s druge strane, potpuna mogucnost adresata (receptora) da
u sebi reproducira kreatorovu zamisao kao trodimenzijski
vizualni zor.
Djelo sadrzi rjesenja nekih geometrijskih i tehnickih zada-
taka pomo6u racunala, primjenom programskog paketa
SOLID-DIAD na TEKTRONIX-u, I-DEAS na VAX i HEWLETT-
PACKARD-u, ISBS na VAX i INTERGRAPH elektronickom
sustavu, Ie dva rijesena kiparska projekta spomenika
interpretirana na INTERGRAPH elektronickom sustavu,
Ciril KoJudrovic, sveucilisni prof. roBen je 1931. u Stomor-
skoj na otoku Solti. Nizu gimnaziju pohaaao je u Splitu
i Zadru, a tehnicku skolu u Rijeci. Diplomirao je strojarstvo
i stekao zvanje profesora strojarstva. Predaje Osnove pro-
stornog predocavanja u Odjelu likovne kulture a Graficko
komuniciranje u studiju Fizike i politehnike na Sveucilistu
u Rijeci. Objavio je sest studija (knjiga), sedam radova na
projektima, plakatima, ucilima ... ; trinaest znanstvenih
radova, sedamnaest strucnih radova i izlozbi, tri elaborata
i recenzije, te je interpretirao, pom06u racunala, dva kipar-
ska projekta - spomenika autora Josipa Diminica, akadem-
skog slikara i kipara. Dodijeljena mu je nagrada grada
Rijeke za 1989, godinu za doprinos unapreaenja modela
grafickog komuniciranja. Dobitnik je vise priznanja ABI.
- American Biographical Institute, (North Carolina, USA)
i IBC - International Biographical Centre, (Cambridge, En-
gland),
Clan je Hrvatskog drustva za konstruktivnu geometriju
i kompjutorsku grafiku, te Domovinskog old timer kluba
starih brodova hrvatske brodogradnje,
Irena KoludrovicHarbii:, prof. matematike, roBena je 1962.
u Splitu, Interpretirala je i prezentirala osnovne geometrij-
ske konstrukcije, ravninske krivulje i geometrijska tijela.
Koautor je knjige Osnovne vjezbe iz tehnickog crtanja, te
mape grafofolija: Tehnicko crtanje u slici. Radi u Graditelj-
skoj skoli za industriju i obrt u Rijeci. Suradnik je na
projektu: Graficka komunikacija pomo6u racunala.
Rudolf Koludrovic, dip!. inz., roaen je 1957. u Stomorskoj
na otoku Solti. Diplomirao je strojarstvo na Tehnickom
fakultetu SveuCilista u Rijeci. Koautor je knjige: Plastevi za
izolacijsku zastitu, Osnovne vjezbe iz tehnickog crtanja, te
mape grafofolija: Tehnic!so crtanje u slie!, Radi na projektu:
Inovacije u nastavi pom06u racunala i na projektu: Graficka
komunikacija pomocu racunala.
215
Literatura
1. AHLZWEIG, F.-HERMANN, W. K.: Fachzeichnen fOr
Klempner und Dachdecker, Hannover, Verlag Ge-
bruder Janecke, GmbH, 1973.
2. BARTSCHI, A. W.: Linearperspective, 1. Ravensburg,
Otto Maier Verlag, 1976.
3. BERNHARDT, T.: Graphische Datenverarbeii:ung u:
Maschinenbau. CAD/CAM, Dusseldorf, VDI -' Verlag
GmbH,1984.
4. BONBON, B. S.: Angewandte perspektive in Architek-
tur, Bauplanu ng, Konstruktion und Formgestaltung,
Wiesbaden, Bauverlag, 1977.
5. BOWMAN, W. J.: Graficeskoe predstavljenie informa-
cii, preveo s engleskog A. M. Pasutina, Moskva, Mir,
1971
6. DOBLlN, J.: Perspective a new system for designers,
New York, Whitney Publications, 1974
7. EISENBERG, A.: Effective Technical Communica-
tions, New York, McGraw - Hill, 1982
8. FARIN, G.: Curves and Surfaces for Computer Aided
Geometric Design, San Diego, Academic Press, 1988.
9. FRANCH, T.-V!ERCK, C.J.: Engineering Drawing for
Students Draftsmen, New York, McGraw-Hili, 1966.
10. GRANT, H. E.: Engineering Drawing with Creative
Design, New York, McGraw-Hili, 1968.
11. HARRINGTON, S.: Computer graphics A Program-
ming Approach, USA, McGraw-Hili, 1987.
12. HOHENBERG, F.: Konstruktivna geometrija u tehnlci,
preveo s njemackog Vilko Nice, Beograd, Graaevin-
ska knjiga, 1966.
13. KOLUDROVIC, C.: Tehnicko crtanje u slici: s osnov-
nim vjezbama (4. preraaeno i dopunjeno izdanje),
Beograd, Naucna knjiga, 1985.
14. KOLUDROVIC, C.-KOLUDROVIC, R.: Plastevi za izola-
cijsku zastitu: s kompjutorskim aplikacijama, Zagreb,
Zajedn ica izolatera, 1988.
15. KOLUDROVIC, C.-KOLUDROVIC, I.-KOLUDROVIC, R.:
Osnovne vjezbe iz tehnickog crtanja: s kompjutor-
skim aplikacijama (9. preraaeno i dopunjeno izdanje),
Rijeka, Autorska naklada, 1990.
16. KOLUDROVIC, C.-KOLUDROVIC, I.-KOLUDROVIC, R.:
Vaje iz tehnicnega risanja: 1, 2: Ljubljana, Tehniska
zalozba Siovenije, 1992.
17. KONIGER, W.: Technisches zeichnen: compact,
MOnchen, Hueber-Halzmann Verlag Munchen, 1974.
18. KUCINIC i dr.; Iz matematickog mozaika, Zagreb,
Skolska knjiga, 1975
19. LASKOWSKI, M.-JOHN, G.: Praktische Blechabwick-
lungen, Berlin, VEB Verlag Technik, 1978.
20. LOBJOIS. CH.: Cours de tracage de t6leriechaudron-
nerie, Paris, FOUCHER, 1971 (1) i 1973 (2).
216
21. LUZADDER, W. J.: Innovative Design with an Intro-
duction to Design Graphics, New Jersey, Prentice-
Hall,1975.
22. NICE, V.: Deskriptivna geometrija I i II, Zagreb, Skol-
ska knjiga, 1980.
23. PAMASKA, G.: 3D - Graphik auf dem PC, Wurzburg,
Vogel-Buchverlag, 1986.
24. SAVELOV, A. A.: Ravninske krivulje, preveo s ruskog
Banko Kucinic i Slavko Hozjan, Zagreb, Skolska
knjiga, 1979.
25. STRUBECKER, K.: Nacrtna geometrija, preveo s nje-
mackog Dominik Palman, Zagreb, Tehnicka knjiga,
1971.
26. THOMAS, T. A.: Technicall Illustration, New York,
McGraw-Hili, 1968.
27. VERKLE, R.: Abwicklungen, K61n - Porz, Verlag H.
Stam GmbH, 1982.
28. ZOZZORA, R.: Engineering Drawing, New York,
McGraw-Hili, 1958.
Ostali izvori
29. Arbeitgeberverband schweizerischer Maschinen
- und Metal! -lndustriel1er: Lesen Technischer Zeich-
nungen, Aarau: Verlag fOr Industrie und Handel Sau-
erlander, Aarau, 1975.
30. BYTE: The Small Systems
31 .... , DIN: Taschenbuch 2, Zeichnungsnormen, Berlin-
K61n, Beuth Verlag, 1975.
32. CAD/CAM REPORT. Nachricmenmagazin fUr Compu-
ter - Graphik.
33. CAD/CAM Zeitschrift fUr Computer - Anwendungen in
der Entwicklung, Konstruktion, Planung und Ferti-
gung.
34. IRON: AGE, Metalworking International
35. KOLUDROVIC, C.-KOLUDROVIC-HARBIC, I.-KOLU-
DROVIC, R.: Tehnicko crtanje u slici: s kompjutor-
skim aplikacijama - GRAFOFOLlJE: Rijel,a, autorska
naklada, 1994.
36. MC: Die Mikrocomputer - Zeitschrift
37 ..... , Modern Drafting Practices and Standards
Manual, USA, General electric - engineering services,
1975.
38. ZEICHNEN: Fachzeitschrift fUr aile Bereiche techni-
schen Zeichnefls, Nurnberg, VZT Verlag Zeichnen-
technik.
39. Informacije iz proizvodnje, Emil Suster Maschinenfa-
brik AG, Sean, Schweiz.
SPOMENIK
POGINULIM
BRANITELJIMA
HRVATSKE
ObJasnjenje prigodom otkrivanja spomenika
u prostoru Tvornice papira u Rijeci,
29.12.1992. godine.
Dimenzije spomenika
jesu 300 x 300 em.
"Umjetnik nije ponudio insignije rata, vee je preko piramide dao
naznake razloga i vremeflCl nastanka umjetnickog djela.
. :;
.' :
'. :
' ~ ~ . -
Piramida 1<00 forma komunicira sa zemljom kao temeljnil11
uporistem covjeka, na kojoj i IJ kojoj (:nvjek tj zivot ostavlja svoj
trag. Asocira na sarl\ofag - pocivaliste velikana.
Ovako poetavljeno pimmidn jc simbol empirizma, a postavljena
je kao da i nema realnog dodira sa zemljom.
Ptica kao simbol zivota i slobode zastala je tuzna iznad poginu-
lih, iznad zemlje iz kOje raste novi cvijet, cvijet mladosti, Ijepote
i radosti.
Arhitektonsld stupovi s dva povezana slavoluka cine jedin-
stvo projekta i navjescuju pobjedu i slobodu.
Cvijeee koje je u projektu predvideno, dodatno ce nas sijecati
poginulih, Ie izazivati cieloviti svecani dozivljaj promatraca.
Uzgred, cijeli se spomenik moze iscilavati i kao kontinuirani tijek
zivota i radanja u vjecnoj korelaciji covjeka tj. zivota sa zemljom.
KOM UTORSKE APUKACIJE
U BRODOGRADIUSTU 3. MAJ U RIJECI
U projektnoj, konstrukcijskoj i izvedbenoj
djelatnosti Brodogradi/ista ,,3. MAJ" u Ri-
jeci primjenjuje se i razvija ISBS (Integra-
ted Ship Building Software).
S obzirom na izrazituslozenost plovila pri-
kazan je detafj procesa projektiranja prim-
jenom elektronickog racunala VAX j IN-
TERGRAPH.
Slika 1.
Prostorni prikaz putni6kog broda
Slika 2.
Prikaz brodskih linija i nekih ureaaja
Slika 3.
Zitani model dijefa trupa broda
Slika 4.
Smjestaj ureaaja
Slika 5.
Kompletno opremljena pumpna stanica
Slika 6.
Prostorni prikaz komunikacijske plattorme za
upravljanje i odrzavanje uredaja.