Romantizam

Izvor: Wikipedia

Skoči na - Скочи на: navigacija- навигација, pretraga - претрага

Romantizam (Romantizam = romantično, nestvarno, nerealno) je umjetnički pravac u

književnosti, muzici i slikarstvu) koji se javlja krajem 18. vijeka, vrhunac mu je od 1800.
- 1830.

KNJIŽEVNOST
 drevni istok
 antika
o grčka književnost
o rimska književnost
 srednjovekovna
 humanizam
 renesansa
 barok
 klasicizam
 prosvetiteljstvo
 romantizam
 realizam
 modernizam
o esteticizam
o avangarda
o kasni modernizam

o postmodernizam

Razni su događaji uvjetovali da se romantizam javi kao opći kulturni pokret: Francuska
revolucija i pad Napoleona; ništa što je obećano nije ispunjeno, nisu ostvareni ideali ljudi,
te je uslijedilo razočarenje.

Sadržaj/Садржај
[sakrij/сакриј]
 1 Karakteristike romantizma
 2 Teme
 3 Romantizam u književnosti

 4 V. također
 Karakteristike romantizma [uredi - уреди]
 čovjek želi pobjeći od krute stvarnosti, odbacuje razum, prepušta se mašti
 kao i književnici, njihovi su likovi nesretni, neshvaćeni, suvišni ljudi koji smisao
života traže u prirodi i osjećajima.

Postoje dvije skupine romantičara:

 aktivni - barem djelomično sagledavaju stvarnost i pokušavaju uticati na

rješavanje društvenih problema,
 pasivni - oni ne sagledavaju probleme već bježe i povlače se u sebe, u svijet
svojih problema i emocija. Oduševljava ih priroda.

Teme [uredi - уреди]

 osobne preokupacije
 pejsaž, daleki i nepoznati krajevi
 nacionalno - povijesna tematika
 mistika

Najpopularniji pojam romantizma je tzv. svjetska bol (njem. weltschmerz) tj. pesimizam i
tuga nad neskladom svijeta i neskladom mašte i stvarnosti.

Najčešće književne vrste: poema, lirika, roman u stihovima, dnevnik.

Romantizam u književnosti [uredi - уреди]

Romantizam u književnosti (prema francuskom le romantisme) ili romantika (prema
nemačkom die Romantik) kao književnoistorijski tipološki pojam u nauci o književnosti
označava književni metod, pravac i stilsku formaciju.

Romantizam kao književni metod (vanvremena kategorija koju čini kompleks postupaka,
izražajnih sredstava i umetničkih afiniteta) koji se javlja u svim književnostima od antike
do danas kao suprotnost klasicističkom metodu, označava književnost koja svojim
predmetom smatra svet čovekovih osećanja, daje prednost iracionalnom u odnosno na
racionalno, nadahnuće traži u dalekoj prošlosti, posebno u srednjem veku, i razvija
interesovanje za usmeno stvaralaštvo vlastitog i drugih naroda koji su bili van
zapadnoevropskog kulturnog kruga.

Ovakva shvatanja književnosti dovela su do stvaranja književnog pravca najpre u

zapadnoevropskim književnostima (nemačka, francuska, engleska književnost),
postepeno zahvatajući književnosti naroda koji su u to vreme razvijali nacionalnu svest.
Romantizam kao književni pravac javlja se u zapadnoevropskoj književnosti krajem 18.
veka i preovlađuje tokom prve tri decenije 19. veka. Razvijao se kao suprotnost
klasicizmu.

Odlike romantizma

Romantizam je pre svega lirska književnost u kojoj pesnik izražava sebe, svoju ličnost i
svoja osećanja. Ona je u funkciji izražavanja lirskog subjekta. Izražavanju pesnikove
ličnosti podređen je i pejzaž. Slike prirode prate, odnosno u funkciji su ekspresije
osećanja lirskog subjekta. Pored toga romantičarsko stvaralaštvo odlikuje muzikalnost
stihova, hiperbolizacija osećanja, nemotivisanost zbivanja, fragmentarnost strukture,
romantičarska ironija, hibridnost književnih vrsta. Za romantizam je karakterističan
žanrovski sinkretizam. Klasicizam insistira na strogo propisanim žanrovskim kanonima i
nezamislivo je odstupanje od njih. Romantizam označava pobunu protiv takvih stega
stvarajući nove oblike i narušavajući ustaljenu strukturu književnih rodova i žanrova.
Drama se oslobađa od klasicističkih normi (pravilo o tri jednistva), razvija se lirsko-epski
spev. Dominiraju kratke pesničke forme. U prozi se podstiče stvaranje novog tipa romana
– sentimentalističkog, čija je osnovna tema ljubav. U dramskim žanrovima dolazi do
modifikacija u pravcu nacionalno-romantičnih drama koje su po osnovnom tonu
kazivanja tragedije. U njima se prepliću dve teme - patriotizam i ljubav. Romantičarski
pesnik gaji iluziju da je titan i da može promeniti svet, ali kad sazna koliko je svet oko
njega običan i ne može da ga prati u njegovoj titanskoj nadmoći, romantičarski pesnik
poredi svoju sudbinu sa Prometejevom, a svoju misiju sa prometejskom. Romantičarski
pesnik želi da ljudima podari novi princip nade.Iz doživljaja romantičarskog pesnika kao
boga na zemlji javlja se još jedan bitan poetički princip romantičarska ironija.

Predstavnici:

 Njemačka - Johann Wolfgang Goethe i Friedrich Schiller

 Francuska - Alphonse de Lamartine i Victor Hugo
 Rusija - Aleksandar Sergejevič Puškin i Mihail Jurjevič Ljermontov
 Engleska - George Gordon Byron
 Amerika - Edgar Allan Poe
___________

Romantizam
Izvor: Wikipedija

Skoči na: orijentacija, traži

Caspar David Friedrich, Lutalica iznad mora magle, 1818., ulje na platnu, 98 cm × 74
cm, Kunsthalle, Hamburg.
Ova slika prikazuje najprisutniju osobitost romantičara - eskipizam, bijeg u osamu u prirodi.

Romantizam je umjetnički pravac (postoji u književnosti, glazbi, kazalištu i likovnoj

umjetnosti) koji se javlja krajem 18. stoljeća, a vrhunac mu je od 1820. - 1850. god., iako
je potrajao do kraja stoljeća, te se osjeća i u kasnijem djelovanju historicizma.

Romantizam se u umjetnosti javlja kao reakcija na ideologiju i umjetnost prethodnog

razdoblja - klasicizma, odnosno racionalizma. Nasuprost klasicističkoj poetici, često
šabloniziranoj i stegnutoj u uska racionalistička pravila i propise stvaranja, romantizam
ističe potpunu slobodu mašte, invencije i tematike, suprotstavljajući se svim oblicima
normiranog stvaralaštva[1]. Razni su događaji uvjetovali da se romantizam javi kao opći
kulturni pokret: Francuska revolucija i pad Napoleona; ništa što je obećano nije
ispunjeno, nisu ostvareni ideali ljudi, te je uslijedilo razočarenje.

Sadržaj
[sakrij]
  1 Osobitosti
o 1.1 Karakteristike romantizma
o 1.2 Teme
 2 Romantizam u književnosti
o 2.1 Predstavnici
 3 Romantizam u likovnoj umjetnosti
o 3.1 Slikarstvo
o 3.2 Arhitektura
o 3.3 Kiparstvo
 4 Romantizam u glazbi
o 4.1 Predstavnici
 5 Bilješke
 6 Poveznice

 7 Vanjske poveznice

Osobitosti [uredi]

Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, Goethe na putovanju u Rim, 1786., ulje na platnu,
164 x 206 cm. Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt.
 Thomas Phillips, Lord Byron u albanskoj odjeći, 1835., ulje na platnu, London.

Lord Byron se oblačio u egzotične odore ističući romantičarski karakter lutalice.

Romantizam se općenito ne odnosi na određeni stil, već na jedno shvaćanje koje se

može izraziti na mnogo načina: romantično, nestvarno, nerealno. Riječ "romantizam" je
izvedena iz popularnosti koju su krajem 18. st. uživale srednjovjekovne priče o
pustolovinama (romani – znači da su napisani na jednom od romanskih jezika), a rođeno
je iz čežnje za emocionalnim doživljajem. Romantičari su prirodu doživljavali kao
bezgraničnu, divlju, promjenjivu, uzvišenu i slikovitu. (Kad bi se čovjek ponašao
"prirodno", nagonski, nestalo bi zla i sreća bi bila potpuna. Romantičar je obožavao
slobodu, moć, ljubav, snagu, stare Grke, srednji vijek, dok je zapravo samo osjećanje bilo
cilj. Obnova, tj. ponovno otkriće i primjena dotad zanemarenih oblika postali su stilsko
obilježje romantizma[2].

Karakteristike romantizma [uredi]

 smisao i zanimanje za povijest (posebice za srednjovjekovlje, egzotične zemlje i

primitivne narode)
 istraživanje narodne predaje i usmenog podrijetla nacionalnih literatura,
istraživanje mitologija i folklora
 politički i socijalni angažman romantičara, vezan za stvaranje nacionalnog jezika i
nacionalne države
 isticanje osjećaja nasuprot razumu, mašte nasuprot racionalističkoj filozofiji
 isticanje osobnog pjesničkog nadahnuća i pjesničke slobode, odnosno, načela
originaliteta nasuprot oponašanju normiranih oblika
 novo poimanje ljepote koje uključuje estetiku ružnoga, miješanje tragičnog i
komičnog, grotesknog i uzvišenog, realističnog i idealiziranog
  čovjek želi pobjeći od krute stvarnosti, odbacuje razum, prepušta se mašti
 kao i književnici, njihovi su likovi nesretni, neshvaćeni, suvišni ljudi koji smisao
života traže u prirodi i osjećajima.

Postoje dvije skupine romantičara:

 aktivni - barem djelomično sagledavaju stvarnost i pokušavaju utjecati na

rješavanje društvenih problema,
 pasivni - oni ne sagledavaju probleme već bježe i povlače se u sebe, u svijet
svojih problema i emocija. Oduševljava ih priroda.

Teme [uredi]

 osobne preokupacije
 pejzaž, daleki i nepoznati krajevi
 nacionalno - povijesna tematika
 mistika

Romantizam u književnosti [uredi]

Najpopularniji pojam romantizma je tzv. svjetska bol (njemački: weltschmertz) tj.
pesimizam i tuga nad neskladom svijeta i neskladom mašte i stvarnosti.

Najčešće književne vrste: poema, lirika, roman u stihovima, dnevnik.

_____________________________

Romantizam (fr. Romantisme, njem. Romantik) oznacava nacionalni pokret, knjizevni

metod i knjizevno razdoblje. Romantizam kao naconalni pokret okrenut nacionalnom
oslobodjenju, ncionalnoj itoriji i usmjerenom stvaralastvu kao produktu nacionalnog bica i
nacionalnog duha, javlja se u kriznim periodima istorije jednog naroda, kada je ugrozen
njegov nacionalni identitet. Romantizam oznacava stvaralacki postupak, knjizevni metod,
koji se zasniva na odredjenim, ali vrlo heterogenim, poetickim postavkama. Kao
stvaralacki postupak prethodi pohi u kojoj je dominantan ali je i prevazilazi: ima ga u
renesansi, sentimentalizmu, realizmu i kod pretece moderne, imbolista posebno.
Romantizam kao knjizevno razdoblje I knjizevni pravac obuhvata kraj XVIII i prvu trecinu
XIX vijeka, ali se njegovi znaci zapazaju znatno ranije.

Drustvene osnove romantizma

Tematika
Knjizevni postupak
Zanrovi u romantizmu

Drustvene osnove romantizma 

Romantizam kao knjizevna poha obicno se u mnogim evropskim zemljama poklapa sa periodom borbe
za nacionalno oslobodjenje i nacionalni identitet. Javlja se kao reakcija na dotadsnju misao, poetiku i stvaralacku
praksu. Ustaje protiv idolopoklonstva i nekritickog podrzavanja antike a zalaze se za narodno stvaralastvo kao
izvor svjezinei i uzor na planu tematike, jezika i stila.  Osudjuje pravila I norme koji okviruju knjizevnost i
sputavaju tvaralastvo i zalaze se za potpunu slobodustvaranja. Sukob I nesklad individue I drustva , te
nesavrsenosti drustva, koje diraju u integritet licnosti, izazivaju bjezanje od drustva I stvarnosti u proslost I
istoriju, u daleke egzoticne krajeve, u intimni svijet zelja I snova, u iracionalno. Iz tog stava prema drustvu
proisticu dva tipa romantizma. Prvi tip romantizma okrenut je proslosti I nacionalnoj istoriji rpeci otuda teme I
motive, uzimajuci ogadjaje I junake, izrazavajuci nostalgiju za proujalim vremenima. Ili je okrenut subjektivnom
svijetu, mastanju I fantaziji; pjesnik je melanholik I sanjalica, usamljenik I otpadnik od drustva, nezadovoljan I
razocaran, utonuo u iracionalne sjetove, obuzet pesimizmom. Drugi tip romantizma razvijao se u onim
zemljama u kojima je doslo do budjenja nacionalne svijesti I u kojima se vodila borba za nacionalni opstanak ili
socijalnu pravdu. Ovaj romantizam je revolucionaran, pun snage I zivota, okrenut je buducnosti. Srpski
romantizam, s obzirom na istorijske okolnosti, pripada drugom tipu.

Epoha romantizma kod Srba bila je u pravom smislu rijeci doba preporoda. To je vrijeme
nacionalne revolucije za oslobodjenje od Turaka I stvaranje drzave,ali I vrijeme duhovnog preporodai tvaranja
institucija kulture, obrazovanja I nauke.

U razvoju srpskog romantizma jasno se razlikuju dva toka. Jedno je herojsko-patrijaralni tok koji,
ponikao iz ustanaka, izrazava stvarnost I idejna stremljenja  srpskog patrijarhalnog drustva. Najistaknutiji
predstavnici ovog toka su Vuk Karadzic, prota Mateja Nenadovic, Sima Milutinovic Sarajlija I Petar Petrovic
Njegos. Drugi tok je ponikao u ondasnjoj Ugarskoj u doba zrelog gradjanskog drustva; kulturno srediste bio je
Novi Sad. Najznacajniji predstavnici ovog romanticarskog toka su Branko Radicevic, Djura Jaksic, Jovan
Jovanovic Zmaj, Laza Kostic.

Tematika

Romantizam, po prirodi stvari, obradjuje teme koje se mogu smatrati opstim ili vjecitim, koje se srecu u
prethodnim I potonjim epohama-svijet, covjek, priroda, vjecnost, sloboda, moral, ljepota. Razlika je u pristupu
temi, njenom umjetnickom dozivljaju I obradi. Tri tematska kruga mogu se izdvojiti kao zajednicko opredjeljenje
evropskog romantizma: covjek I drustvo, istorija I priroda.
           Covjek i drustvo su u sredistu interesovanja evropskih romanticara. Prisutno je nezadovoljstvo
drustvenim ustrojstvom I sukob pojedinca I drustva. Dominantni su tekuci socijalni I politicki problemi. Cesto je
zatvaranje u intimni svijet (ljubav, sjeta, melanholija) kao vid bjekstva od stvarnosti I izbjegavanja konflikta sa
drustvom. Na drugoj strani su pisci cija je poezija borbena, dinamicna, slobodoumna, u stalnom pokretu I
trazenju rjesenja.

          U romantizmu se njeguje kult nacionalne proslosti ili proslosti uopste, svijet istorije ivelikih
dogadjaja, istorijski dogadjaji u kojima masa ima znacajnu ulogu. Istorijske teme su ceste u poeziji, prozi I
drami.

          Priroda je jos jedno siroko tematsko podrucje kome ce romanticari posvetiti svoje stvaranje.
Ova tematska oblast je izraz odusevljenja prirodom I njenim ljepotama. Ali je priroda I utociste za usamljenos pa
je lirika izuzetno subjektivna. Priroda I pejzaz su izraz pesnikovih raspolozenja pa je ostvaren savrsen sklad
pejzaznih slika I subjektivnih osjecanja.

 Knjizevni postupak

          Romanticarski stvaralacki postupak karakterisu neka opsta svojstva.

1.           Vracanje mjesta masti kao nezamjenljivom sredstvu za oblikovanje umjetnicke stvarnosti.

2.           Osjecanja smjenjuju razum a emotivni svijet junaka I njihova psihologija dobijaju primat.

3.           Koristi se cudesno I fantasticno kao vid dozivljaja stvarnosti.

4.           Glorifikacija proslosti je cesto nekriticka, istorijska gradja se nadogradjuje imaginacijom,

oblikuje se nacionalni mit.

5.           Pojedinacno ili primat nad opstim, zanimanje za covjeka I njegovu psihologiju.

6.           Fabula ima istorijsku, socijalnu ili ljubavnu sadrzinu; size je slozen I zanimljiv; pripovjedanje
ima hronoloski tok.

7.           Formu karakterise nedosljednost I nedisciplina, razbijenost I nedovrsnost, odsustvo

umjetnickog sklada I harmonije.

8.           Jezik I stil nose posebno obiljezije. Jezik je bogat I slikovit (epitet, metafora), rijeci su snazne
I pateticne, hiperbola znacajno umjetnicko sredstvo. Sklonost preuvelicavanju uocljiva je na svim planovima
knjizevnog djela.

9.           rokmanticarsko stvaranje odlikuje mjesanje tona:tragicno I komicno, cudesno I realno, tamno
I svijetl.

    10.   prisutan je ironican odnos prema sebi, svijetu I gradji. Ironija     omogucava stvaranje distance
izmedju umjetnika I gradje iz koje je djelo oblikovano, izmedju umjetnika I umjetnicke stvarnosti, 
umjetnika I njegovih likova.

 
 Zanrovi u romantizmu

          Romantizam uvodi prevlast poezije nad ostalim rodovima.

          U lirskoj poeziji dominra ljubavna poezija sa izrazito subjektivnim i intimnom sadrzinom. Rodoljubiva
lirika je pjesnicki odaziv na zahtjeve vremena, socijalna lirika je odraz odraz pobune proiv socijalne nepravde,
elegije su odjek subjektivnih dozivljaja i emocija. Sve navedene vrste prozima misao o covjeku, svijetu, zivotu,
ljubavi, smrti, domovini, slobodi pravdi, nepravdi, dobru, zlu, ali nastaju i cisto misaone pjesme sa navedenim
motivima.

          Proza romantizma ima pretezno istorijsku tematiku. Njeguju se historijski roman, drustveni roman,
pripovjetke razlicite tematike. U ovom rodu najpopularniji je historijski roman. Zasnovao ga je Valter Skot cije
romane odlikuju zanimljiva i dinamicna fabula, dobra dramaturgija, vjesto gradjen size, razvijeni i upecatljivi
likovi.

U dramskom rodu romanticari njeguju tragediju i istorijsku dramu kao dominantne vrste
sa tri bitne karakteristike: uzvisenost, emocionalnost i lokalna boja. Istorijsku dramu pisu
Viktor Igo, Dima Otac, de Vinji, Siler, fon Klaist. Kod Srba istorijsku dramu njeguju Jovan
Sterija Popovic, Djura Jaksic i Laza Kostic. Znacajna je i pojava komedije Jovana Sterije
Popovica: Kir Janja, Laza i paralaza, Zla zena, Pokondirena tikva, Rodoljupci. ovim
komedijama se Sterija, zajedno sa Branislavom Nusicem, svrstava u nase najznacajnije
komediografe.
___________________

Romantizam je jedan od najznačajnijih pokreta u istoriji umjetnosti, ako ne i

najznačajniji. Najšire definisan, romantizam označava težnju za oslobađanjem
umjetničkih i literarnih mogućnosti u smislu sve dublje subjektivnosti, nadmoćnosti nad
svijetom objekata, poniranja u svijet osjećanja, mašte i čulnih senzacija. Istorijski
trenutak u kome je nastao (uglavnom početkom XIX vijeka) obilježen je sve većim
razvojem građanskog društva koji je, kao nužnu posljedicu, nosio i sve veće i oštrije
protivrječnosti.

Na estetičkom planu , romantizam je predstavljao duboko i suštinsko kretanje ka novim,

dotle nepoznatim ili nedefinisanim, prostorima umjetničkog izraza. Poslije racionalizma i
klasicizma koji nije više odgovarao estetskim, moralnim i idejnim potrebama svijeta koji
je kao geslo istakao slobodu i individualnost, romantizam je predstavljao čitavu
revoluciju, bez obzira na svoju unutrašnju heterogenost i protivrječnost . Ističući maštu
nasuprot razumu, osjećajnost nasuprot racionalnosti, individualnost nasuprot bezličnosti,
romantičari su razbili okvire klasicizma i postavili osnove čitavom kasnijem razvoju
moderne umjetnosti koja sve više postaje psihološka, zatvorena u subjekt, obuzeta
čovjekom i njegovim psihičkim reakcijama na spoljašnje okolnosti. U tom iznalaženju
novih puteva, pomoću emocionalnosti, fantazije i snova, leži sav veliki značaj
romantizma.U umjetničkim djelima svih epoha mogu se otkrivati dva osnovna metoda
kojima se umjetnik služi u svom stvaranju. Jedan je više podvrgnut objektivnim,
spoljašnjim okolnostima, realnim situacijama i odnosima, a drugi pripada svijetu
subjektivnog, maštarskog, intimnog. XIX vijek je oba ova metoda razvio do krajnjih
mogućih granica, dajući im poznata imena romantizam i realizam.

Iako romantizam nema jasno određenu fizionomiju, jer se mijenja od umjetnika do

umjetnika, niti čvrsto definisanu teoriju, ipak su njegove osnove bile jedinstvene, ne
samo u zajedničkoj svijesti o primatu osjećajnosti nad razumom i ostalim, već
pomenutim elementima, nego i u težnji romantičara da obogate svoj jezik, da se približe i
otkriju prirodu, da na svjetlost dana iznesu narodno stvaralaštvo, da poetizuju svijet itd.
Ova svijest se nije razvijala podjednako i u isto vrijeme u svim evroposkim zemljama.

"San ima nešto dublje i istinitije od realnosti", tvrdio je Novalis, jedan od najznačajnijih
pjesnika njemačkog mladog romantizma.
"Poezija je ono što je intimno u svim stvarima", govorio je Igo.

"Romantično je stapanje imaginacije i osjećanja", pisao je jedan od braće Šlegel.

Iz složenosti i česte protivrječnosti romantizma nikla je i teškoća njegovog istorijskog

klasifikovanja. Kao i većina velikih, revolucionarnih pokreta u istoriji umjetnosti, i on
nije nikao najednom, niti se može u potpunosti razumjeti bez bližih i daljih prethodnika.

U Francuskoj su to bili sentimentalisti koje je najdublje oličavao Žan-Žak Ruso, zatim

Madam de Stal i Šatobrijan, koji spadaju u neposredne preteče romantizma.U Njemačkoj
je to bio cijeli pokret " Šturm und Drang ", kao i veliki pisci kao što je bio Johan
Volfgang Gete, koji je svojom pojavom obilježavao prelazno doba.U ovu se kategoriju
može ubrojati i znameniti pjesnik i filozof Helderlin, koga mnogi vide van okvira
romantizma.U Engleskoj, pisci čuvenih Lirskih balada, Vordsvort i Kolridž, započeli su,
pod njemačkim uticajem, prvu fazu romantizma, dok su u Rusiji to bili , mladi Puškin,
Ljermontov itd.

Sva ova imena su bila nagovještaj velikog preokreta koji će ubrzo zahvatiti cijelu Evropu
i uglavnom obilježiti dvije osnovne faze u razvoju. Jedna je faza tzv. mladog romantizma
i obilježena je, u Engleskoj, imenima Vordsvorta i Kolridža, koji su opjevali prirodu i
počeli da smatraju pejzaž " stanjem duše ", osjećanjem, boreći se, u isti mah, za novi
jezik u poeziji. Njihove balade pojavile su se 1798 god., da bi ubrzo poslije toga,
romantizam u Engleskoj bio obilježen imenima Bajrona, Šelija i Kitsa, koji su
predstavljali njegovu visoku, zrelu, razvijenu formu. Njemačkom romantizmu pripada
čast da je prvi otpočeo bitku za oslobađanje poetskog i umjetničkog izraza uopšte. Među
istaknutim piscima tog perioda treba prije svega pomenuti Novalisa, Tika, braću Šlegel i
Hofmana.U Francuskoj, poslije Šatobrijanovog Genija hrišćanstva i Oda mladog Igoa,
dolazi, poslije 1830 god., do nove, revolucionarne faze, obilježene imenima Žorž
Sandove, Lamartina, zrelog Igoa iz Ruj Blaza, Jadnika, tragedija i dr. Sličan se proces
odigravao i u ostalim evropskim literaturama. Iako je romantizam najsnažnije obilježen u
sferi poetskog, on je i u ostalim umjetnostima, muzici i slikarstvu naročito, ostavio
dubokog traga i dao nekoliko krupnih imena.

Kako se epoha romantizma u evropskim književnostima podudara s razdobljem

nacionalnog pokreta i rađanjem modernih nacija, pa i konstituiranjem nekih književnosti
kao nacionalnih, napose u srednjoj i istočnoj Evropi, to vrlo često govorimo o posebnim
pojavnim oblicima " nacionalnoga " romantizma, za koji bit će da je posebno
karakterističan naglašeni odnos prema narodnoj usmenoj predaji, orijentacija na pučki
govorni jezik, modifikacija romantičarskih struktura u skladu s nacionalnom funkcijom
književnosti. Prije svega u takvim književnostima manje je naglašena težnja prema
lirskom, trajnija su u njima prosvjetiteljsko-didaktična načela, a sklonije su
sentimentalizmu i predromantičarskim oblicima nego li visokom romantizmu. Ovo
vrijedi i za jugoslavenske književnosti.

Klasicizam u Sloveniji nije bio razvijen, pa se romantizam nije formirao u sukobu s

klasicističkim normama, nego evolutivnim putem, neposredno iz njih. Bio je podređen
potrebama stvaranja slov. nacije i jezika, pa je i to smanjivalo pjesnikovu subjektivnost i
hiperboliziranje emocija. I sam Prešern gaji pretežno zatvorene oblike ( sonet, sonetni
vijenac, balada, gazela ) premda ćemo u njega naći i izricanja hiperboliziranih doživljaja
karakterističnih za romantičarski lirsko-epski spjev ( Krst pri Savici,1836 ).

U hrvatskoj književnosti razdoblja narodnog preporoda romantizam se nije mogao razviti

takođe i zbog orijentacije na tradiciju hrvatske renesanse i baroka, pa se jedno od
najznačajnijih djela ovog perioda, Mažuranićev spjev Smrt Smail-age Čengića (1846) ni
po svojoj zatvorenoj kompoziciji ni po svojoj metaforici, a posebno zbog izostajanja
lirskog načela, ne može smatrati izrazito romatičarskim djelom. Vraz preuzima
romantičarske modele i govori o romantizmu, ali ove modele primjetno transformiše u
skladu s poetikom predromantičarskog sentimentalizma.

Usmena pjesnička tradicija, podržana Vukovom reformom, karakteristična je i za srpsku

književnost u doba romantizma. Izrastao na osnovi bogate usmene tradicije, ali
komponovan kao spjev u dramskom obliku, sa osamljenim i superiornim osnovnim
likom, Njegošev Gorski vijenac (1847 ) približava se modelu romantičarskog
pjesmotvora. Narodna književna tradicija udarila je pečat i pjesništvu Branka Radičevića,
koje se od evropskih modela odvaja svojim vitalizmom ( sve do posljednje faze u
njegovom stvaranju ), a " senzualni optimizam " ( D.Živković) srpskog pjesništva
( B.Radičević, J.Jovanović Zmaj, Đ.Jakšić, L.Kostić ) takođe je u uskoj vezi sa "
borbenom težnjom za nacionalnim oslobođenjem, koje nije dopuštalo nikakva depresivna
stanja ", sa " sremsko-vojvođanskom " lirskom usmenom tradicijom, ali i sa činjenicom
da se ovo pjesništvo razvijalo kada je već romantizam u evropskim književnostima
dotrajavao i razvijao oblike " sniženog " romantizma ( Hajneovo pjesništvo ).

Tokom XVIII i početkom XIX vijeka na ideje o cilju umjetnosti i ulozi umjetnika duboko
je djelovao romantizam. Prema romantičarskoj teoriji, lični nagon i osjećanje treba da
vode umjetnika originalnim putevima izražavanja sebe. Romantični umjetnik ne govori u
ime društva, već kao buntovnik. On smatra civilizaciju nezdravom zato što se odvojila od
" prirodnog " načina života. Stoga je prošlost omiljenija od sadašnjosti, a selo bolje od
grada. Divljak se smatra " prirodnijim " od čovjeka civilizovanog društva, a dijete ima
istu tu prednost nad odraslim. Najznačajnije iskustvo za romantičara je " romantična
ljubav " u kojoj je voljeno biće nepokvareno " dijete prirode " - mlada seljanka, na
primjer, ili žena iz neke daleke zemlje. Romantična drama s kraja XVIII i s početka XIX
vijeka voljela je i ono što je daleko i egzotično - nadasve srednji vijek : vitezove,
zamkove, lijepe djevice. Romantična drama je voljela da prikazuje dramatično lice
prirode : planine, mjesečinu i buru. U svom najgorem vidu, ona je bježala od stvarnosti i
pravog osjećanja u melodramska pretjerivanja.

Poslije 1800, zajedno sa ostalim umjetnostima, muzika je podpala pod čari

romantičarskog pokreta sa podvlačenjem individualnog izraza, često krajnje ličnih
osjećanja. Muzika Betovena , stvorila je most između djela klasičnih kompozitora i onih
iz romantičarskog perioda. Romantičarski kompozitori često dozvoljavaju osjećanjima da
budu odlučujući faktor oblika. Ipak, čak i neki romantičari više su voljeli klasičan oblik
kao što je simfonija. Najvažniji od tih " klasičnih romantičara " bio je njemac Johanes
Brams (1833-1897).

Zaštita istorijskih vrijednosti od propadanja nije jedini zadatak romantizma, ali je ipak
jedna od njegovih glavnih obilježja. Uostalom, ovakav stav podrazumjeva i izučavanje
jedne tradicije, različite od tradicije koja je do tad bila crvena nit kulture i " civilizacije ",
otuda, kako je to vrlo dobro poznato, i preovladavanje srednjovjekovnih sadržaja. Na
užem poetskom planu, romantični istoricizam je došao do izraza kroz san o nekom
izgubljenom svijetu. Stvaraoci su vjerovali da se njihova mašta s tim svijetom srela u
jednom vaniskustvenom vremenu, pa su pokušali da ga tada vaskrsnu u opipljivim i
živim oblicima. Najbolji dokaz " romantičarskog " opredjeljenja je postavka Geteove
Ifigenije , koju je sam pisac 1779. režirao u Vajmaru. Kostimi su se sastojali od običnih
tunika i ogrtača koje je Vinkelman vidjeo na aleksandrijskim kipovima, scenografija od
malog, okruglog hrama i pastoralne pozadine, a sam Gete, čija su apolonska ljepota i
intelektualni ugled veoma podsjećali na grčki ideal kaloskagathos, strogo i
dostojanstveno je nastupio u ulozi Oresta. Današnjeg kritičara sve ovo bi prije podsjetilo
na Pusena iz Et in Arcadia Ego nego na sliku duhovnih prilika antičke Grčke. Uprkos
tome, Gete, iako podređujući, kako je sam izjavio, istorijsku tačnost duhu ljepote,
pokušao je da ponovo udahne život u taj svijet savršene ravnoteže koji je bio njegov
umjetnički ideal, to jest da oživi sliku istorijske stvarnosti koja je istovremeno bila zlatno
doba duhovnosti. Nevažno je što je, zatim, propisujući "pravila za glumce" Gete pobrkao
pojmove sklada i mjere sa zastarjelim propisima " lijepog ponašanja " u pozorištu :
izbaciti dijalekt, govoriti a ne deklamovati, ne mijenjati prenaglo ton. "Držanje tijela neka
bude pravilno : glumac treba da se isprsi, ruke do lakata da pripije uz tijelo, glavu malo
nagne prema sagovorniku, ali ipak ne toliko da ne bi mogao biti poluokrenut
gledaocima"; najzad, " glumac u svakoj prilici treba da pokaže da je lijepo vaspitan ".
Uprkos tome, njegova postavka Ifigenije odgovara istorijskom zahtjevu, svojstvenom
romantičnom pozorištu, štaviše možda i potpunije nego u sljedećim postavkama koje će
ostvariti u saradnji sa Šilerom.

Posebno obilježje same dramaturgije je učestvovanje sve većeg broja nevažnih lica u
zapletu, ali ta slika može postati stvarnost jedino u predstavi. Statisti i scenografija stoga i
nemaju više samo dekorativno značenje, nisu obične naznake, bolje rečeno prestaju da
budu izvršioci praktičnog zadatka ili obična pozadina, već se zajedno s kostimom
pretvaraju u bitne sastojke predstavljanja vremena i prostora, ukratko - sredine, koja ima
podjednak značaj kao i radnje glavnih junaka, jer na isti način pomaže gledaocu da
ponovo doživi prošlost. Scenografija je uvijek slikana, ali se više ne sastoji samo od
kulisa i pozadine, već i od elemenata raspoređenih u tri dimenzije.

Pisac čije su drame od 1780. do 1850. vjerovatno najviše prikazivane u Njemačkoj, ništa
manje nego u Engleskoj, neosporno je Šekspir. Dok su dramski pisci romantičarskog
pravca bar djelimično učestvovali u tom snu o izgubljenom svijetu, Šekspira tako nešto
uopšte nije zanimalo. Stoga su na jezik i naravi iz vremena Elizabetine vladavine
nakalemljeni srednjovjekovni i rimski kostimi i sredina. Što je rekonstrukcija bila
vjernija, protivrječnost je bila uočljivija. Upravo zbog te protivrječnosti, koja se uostalom
javlja samo na logičkom planu, Šekspir je s pozorišne tačke gledišta razumljiv
romantičnim gledaocima. Ta protivrječnost, što se tiče tumačenja djela, pomaže da se u
Šekspiru otkriju neočekivane vrijednosti, kao što su suprotstavljanje sredina - ličnost ili
izranjanje čovjeka iz društvenog konteksta.

Ludvig Devrijent bio je izvanredan posebno u tumačenju Šilerovih drama. Tu je bio i

Franc Mor - glavni lik u komadu Die Rauber (Razbojnici) - pravi demon i
nasilnik,razularenih strasti u svojoj nužnoj zloći. Devrijent, taj duhovni brat najvećeg
engleskog glumca romantičarskog pravca Edmunda Kina, bio je omiljeni glumac velikog
arheologa njemačkog pozorišta, grofa Brila. Onu istu ulogu koju je u njemačkom
pozorištu igrao grof fon Bril, u engleskom pozorištu je igrao Čarls Kin, sin velikog
Edmunda. Godine 1850 , to jest nekoliko godina poslije ukidanja dozvola za pozorišnu
djelatnost, čime je 1843. i formalno ukinut monopol Druri Lejna i Kovent Gardena na
igranje drama, Kin mlađi je stao na čelo Princess's Theatre u kome je postavio niz
predstava Šekspirovih komada koje su po spektakularnosti i po istorijskoj
vjerodostojnosti bile događaj razdoblja. Kin je s razlogom bio jedan od rijetkih stvaralaca
koji je postavio na pozornicu " nemoguće " tekstove lorda Bajrona.

Ako je istina da je prvi cilj romantičarskog pozorišta bio " ressusciter des hommes et de
rebatir un siecle " ( oživjeti ljude i obnoviti jedan vijek ), kako je to izjavio Aleksandar
Dima Otac (1803-1870), drugorazredna pariska pozorišta su taj zadatak uspješno obavila.
Veliki dramaturzi romantizma - Viktor Igo (1802-1885), pisac manifesta romantičarskog
pozorišta u predgovoru drami Kromvel, i Alfred de Vinji (1797-1863), koji je u liku
Čatertona ovaplotio mit pjesnika uništenog nerazumjevanjem i grubošću materijalistički
nastrojenog društva, mit koji je poslije bio omiljen cijeli jedan vijek - među glumcima
Komedije nisu nikad našli duhovno srodne tumače. Muza romantičara nježna i lomna
Mari Dorval, koja je ipak neobično strasno i profinjeno tumačila lik Kiti Bel, pokorne i
tihe junakinje u de Vinijevom komadu Čaterton.

Izvanredan tumač romantičarskog repertoara bio je i Frederik Lemetr (1800-1876), u tom

vijeku, pored Sare Bernar možda najveći francuski glumac. Lemetr se posebno pominje
povodom tumačenja jednog lika, čiji je zarobljenik ostao tokom cijele svoje karijere.
Godine 1823 - (glumac je bio veoma mlad), pozorište Ambigi Komik mu je ponudilo
ulogu glavnog junaka u melodrami, koju je napisala jedna od onih družina pisaca u to
vrijeme tako čestih u francuskim pozorištima, u melodrami L'Auberge des Adrets (Krčma
Adretovih) Sen-Armana, Antijea i Polijanta : sjajna parodija plačljive melodrame. U
pocjepanom fraku, Lemetr je gradio lik groteskno uzdržanog ponašanja, u oštroj parodiji
na " lijepo ponašanje "pariskog, aristokratskog društva. Lik Robera Makera, uostalom,
mijenjao se svake večeri, jer je Lemetr izmišljao neprestano nove upadice, stvarao uvijek
nove situacije. Trebalo je napisati nastavak komada L'Auberge des Adrets sa čijim
junakom se Lemetr najzad gotovo poistovjetio, igrajući ga sa uspjehom preko dvadeset
godina.

Istorija italijanskog pozorišta u devetnaestom vijeku je ipak istorija njegovih glumaca.

Karlota Markioni, prva glumica pozorišta Reale Sarda od 1823. do 1840, koja je bila
jedna od najuzdržanijih italijanskih glumica, izvrnula je smisao lika Mire, rodoskrvno
zaljubljene u svog oca, slikajući je kao pomamnu bahantkinju koja se povremeno
smirivala i tada pretvarala u suštu nježnost. Antonio Morokezi, koji je, tvrdeći da svaka
riječ treba da bude propraćena odgovarajućom mimikom, predložio da protumači
osamnaest stihova jednog odlomka iz Alfrijevog Oresta, nizom od dvadeset i četiri
različita stava, nekom vrstom barokne pomame pokreta, jezikom gluvonijemih koji se ne
ograničava samo na ruke, već zahvata cijelo tijelo. Kada bi se na taj način sve ( likovi,
okolnosti, riječi ) svelo na neophodni minimum, Alfrijev tekst bi zaista pobuđivao grozu.
Ova nasljeđena iskustva mimičke tradicije sredio je u obliku pravilnika Alamano Moreli.
On je htjeo da odredi i utvrdi bitne sastojke tih prirodnih pokreta, a u stvari je samo
nabrojao vrste mimičkih izraza koje su italijanski glumci izmislili da bi što vjernije
dočarali apstraktne psihološke vrijednosti."Srdžba : Skinuti šešir, ponovo ga staviti na
glavu, natući ga na čelo, baciti ga na zemlju, dići ga, iscjepati ga. Šetati krupnim,
nepravilnim koracima, čas pravo, čas ukoso. Čas se hvatati za kosu, čas nadole vući
prsluk, otkopčati ga, odriješiti ga. Zastati jedan trenutak ovdje, ondje. Snažno lupiti
šakom po stolu, preturati stolice, razbijati vaze, sudove, tanjire, udarati se pesnicom po
zatiljku, zatvarati i otvarati vrata, sručiti se na stolicu, lupati nogama o zemlju, skočiti na
noge.""Gordost : Rukom pritisnuti gornji dio grudi, drugu ruku spustiti niz bok, a lakat
okrenuti na prednju stranu. Ispraviti glavu."

Literatura:

 Mala Enciklopedija - Prosveta 1969.

 Rečnik književnih termina - Nolit 1985.
 Umetnost Čovek - stvaralac lepog - Mladinska knjiga Ljubljana 1968.
 Istorija pozorišta - Čezare Molinari - Vuk Karadžić Beograd 1982
____________________________-