UMJETNOST 20. ST.

JUGENDSTIL - u jugendstilu se već reflektira fin de siecle kao duboka kriza, ali
istovremeno u njemu već probija duh novog shvaćanja umjetnosti - moderni zahvati industrije i novi materijali -
naglašavanje linije i njenih relacija prema površini i prostoru, kao i na ornamentu i dekorativnoj simbolici
primjenjivan u unutrašnjoj arhitekturi, umjetničkom zanatstvu i oblikovanju plakata, časopisa i knjiga
- slikari se bave pravljenjem nacrta i oblikovanjem unutrašnjih prostora i primjenjuju naglašenu stilizaciju
upotrebnih predmeta što predstavlja stremljenje ka sintezi funkcionalnosti i ljepote - gl. ulogu i graju LINIJA i
BILJNA UVOJITA FORMA - one su mnogosturko izvijene ili ritmički pokrenute i gotovo nikad nisu
prelomljene
uglovima
- važan prelaz između impresionizma i ekspresionizma
- dekorativna linija već anticipira apstraktne forme

ART NOUVEAU - pojmovno odredio stil koji je proizašao iz eksperimenata slikara, arhitekata, zanatlija i
industrijskih umjetnika i cijelo desetljeće prožimao slikarstvo, skulpturu, arhitekturu, grafički dizajn, ilustriranje,
namještaj, tekstil, dizajn keramike i stakla, žensku modu - proizašao iz engl. pokreta UMJETNOST I OBRT čiji
je gl. predstavnik bio umjetnik i pjesnik WILLIAM MORRIS - taj pokret predstavljao je pobunu protiv novog
doba mehanizacije, romantični napor kojim su pokušavali ispuniti filozofiju JOHNA RUSKINA prema kojoj je
prava umjetnost LIJEPA I KORISNA - borili su se za vraćanje nekim mjerilima jednostavne ljepote i zanatstva -
njihove ideje naišle su na podršku u Franc., Njem., Austriji i Belgiji - koncept SINTEZE umjetnosti zasnovane
na ESTETICI DINAMIČKOG LINEARNOG RITMA
- utjecaji:
- linearnost i dekorativna sinteza rokokoa 18. st.

- linearni prepleti keltskih ili saksonskih iluminacija i nakita

- plošne arabeske orijentalne, osobito japanske umj.
- visoka dekorativna svojstva kineske i japanske keramike

- najveći dio njihove dekoracije ima izvor u PRIRODI, osobito u BILJNIM FORMAMA - jedna od
najutjecajnijih osoba u svim fazama AN bio je belgijanac HENRY VAN DER VELDE - u Austiji nove ideje
stila AN dobile su svoj izraz 1897. osnivanjem BEČKE SECESIJE - gl. ličnost GUSTAV KLIMT
- Klimt je svoj stil formirao na proučavanju bizantskih mozaika ARHITEKTURA I DIZAJN STILA ART
NOUVEAU - u arhit. teško govorit o jedinstvenom stilu AN osim u okviru površinskog ukrašavanja i unutarnje
dekoracije - prepleti linija u ornamentu i opće naglašavanje linije u dekorativnim i strukturalnim elementima -
AN podrazumijevao je visok stupanj specijalnog dizajna i zanatske vještine te nije bio moguć kod konstrukcija
velikih dimenzija
LOUIS SULLIVAN - zgrada GUARANTY TRUST i robna kuća CARSON PIRIE SCOTT
FRANCK LLOYD WRIGHT (učenik Sullivana)
LOUIS COMFORT TIFFANI - unutarnji dizajn i dekorativna umj.
HECTOR GUIMARDI - STANICE ZA PARIŠKI METRO

ANTONIO GAUDI (1852.-1926.) - Španjolac - njegova rana arhit. pripadala je glavnoj struji gotičke obnove i
samo što je kod G. ona podrazumijevala imaginativnu upotrebu materijala, osobito u rasporedu faktura i boja
- imaginativniji osobni stil u ukrasima rađenim željezom kasnije - od kraja 80ih do 1926. išao svojim putem -
vjerovatno najsrodniji današnjim novim romantičkim strukturalnim eksperimentistima - 1. velika narudžba -
dovršenje crkve SAGRADA FAMILLIA u BARCELONI - radio na njoj od 1883. do smrti - s prekidima i nije je
dovršio
- osim gotičkog, osjećaju se utjecaji egzotičnih arhit. stilova - no ona u najsnažnijem smislu izražava
IMAGINACIJU arhitekta
- PALAČA GUELL, TEREZIJANSKO SJEMENIŠTE, PARK GUELL
- skulpturalna kvaliteta njegove arhitekture
- koncepcija arhitekture kao dinamičnog prostora

VICTOR HORTA (1861.-1947.)

- Belgijanac
- osnivač arhit. AN
- pod Viollet-le-Duckovim utjecajem te Gustavea Eiffela
* KUĆA PROF. TASSELA, BRUXELLES - linearni ritmovi
* MAISON DE PEUPLE
* KUĆA VAN EETVELDE - rocailles dekoracija

* ROBNA KUĆA, BRUXELLES - fasada - staklo i ovalni metalni nosači - AN ostaje pokret DEKORATIVNIH
UMJ. a arhitektonski njegove najkarakterističnije crte povezane se s dizajnom interijera - najveći doprinos - u
GRAFIČKOM DIZAJNU - plakati i ilustracije knjiga, i u LIKOVNOM OBLIKOVANJU lampi, tekstila,
namještaja, keramike, stakla i tapeta

- važan jer je, iako je kratko trajao, predstavljao široko rasprostranjen opći revolt protiv akademizma
tradicionalnih pov. stilova
- pripremio put za mnoge eksperimente umj. i arhitekture 20. st. NABIS - umj. s prijelaza stoljeća -
neoimpresionizam, simbolizam, art nouveau i nabisti - nabisti su bili jedna donekle eklektična grupa umjetnika -
glavni značaj je u sintetizirajućem pristupu majstorima rane generacije - Seurat, Gaugin, Redon i Cezanne
- Paul Serusier - na jednom Gauginovu predavanju o boji na omotu kutije za cigarete naslikao je mali prizor
(pejzaž) i nazvao ga
- oduševljeni tom slikom osnovali su grupu NABIS (hebr. proroci) - SERUSIER, MAURICE DENIS, PIERRE
BONNARD, PAUL RANSON, MAILLOL, EDOUARD VOUILLARD, FELIX VALLOTTON, K.X.
ROUSSEL I ARMAND SEGUIN
- pored Gaugina i Cezannea te Redona utjecaj orijentalnog slikarstva i ponekad akademskog simbolizma Puvisa -
M. Denis i Serusier puno pisali o teoriji modernog slik. - tijekom 19. st. umjetnike je sve više zaokupljao
problem PRIRODE UMJ. DJELA - usprkos kratkotrajnom postojanju kao grupa u svojim teorijskim raspravama
i manifestima bili preteča svih onih grupa, manifesta i teorija koje obilježavaju tok umj. 20. st. - i oni su težili
sintezi umj. neprestanim djelovanjem arhit., slik., umj. oblikovanjem stakla i dekorativnih paravana, ilustiranja
knjiga, izradi plakata...
- REVUE BLANCHE 1891. - postala je jedna od gl. novina simbolističkih pisaca i slikara, nabista i ostalih
avangardista EDOUARD BUILLARD (1868.-1940.)
- nabizam je dao 2 genijalna slikara - Buillarda i Bonnarda
- izbjegavao javno izlaganje iako je bio cijenjen za života

- intiman svijet, sastavljen od kutova atelja, dnevne sobe, pogleda s prozora i portreta obitelji *
AUTOPORTRET * INTERIJER - odsječeni dio interijera, napustio uobičajenu perspektivnu formulu i prigušeni
sivi tonovi sa svjetlucavim akcentima ružičaste i žute
* MAJKA I DJETE - ograničen geometrijski definiran prostor - oslikavao brojne paravane - izvanredan crtač -
imao udio u obnovi grafike krajem 19. st. (PLACE VINTIMILLE= PIERRE BONNARD (1867.-1947.) -
najbliži Vuillardu i kao i on živio je tihim i povučenim životom
- proučavao japansku umj. * PARAVAN - šetnja dadilja, friz fijakera * INTERIJER - relativno prigušena paleta,
prvi plan ostavio u sjeni, a osvijetlio dno slike - razlikovao se od Vuillarda - što je duže slikao BOJA mu je
postajala sve svjetlija i veselija
* TRPEZARIJA NA SELU
* TRPEZARIJA S POGLEDOM NA VRT
* MRTVA PRIRODA
SLIKARSTVO S POČETKA 20. ST. - FOVISTI I KUBISTI HENRA MATISSE (1869.-1954.) I FOVIZAM do
1912. - zajedno s Bonnardom Matisse spada među najveće koloriste 20. st. - Matisse je jedan od pionira
eksperimentalnog slik. - na Ecole Des Beaux Arts učenik G. Morreaua gdje je sreo Georgesa Rouaulta, Alberta
Marqueta, H.-C. Manguina, Charlesa Camonia i Charlesa Guerina
- Matisse oko 1896. otkriva Degasa, Toulouse-Lautreca, impresionizam i japansku grafiku, te Renoira i
Cezannea - 1899. susreće Andre Deraina - počinje eksperimentiranje figurama i mrtvim prirodama, okušao se i u
skulpturi - 1901. preko Deraina susreće Mauricea de Vlamincka i tako je fovistička grupa bila okupljena -
eliminacija detalja i svođenje linije i boja na osnovne elemente
* MUŠKI MODEL
* CARMELINA

- radio i skulpturu - osobito aktove - 1905. JESENJI SALON - prostorija s Matisseovim, Vlamnickovim,
Derrainovim i Roualtovim slikama - izazivala reakciju koja je grupi dala stalno ime - kritičar LOUIS
VAUXCELLES - "Donatello usred divljih (fauve) zvjeri"
- riječ fauvis odnosila se na sjajnu proizvoljnu boju i na direktni rad kista - fovisti su dokucili konačno
oslobođenje boje - željeli su upotrebljavati boju istisnutu direktno iz
tube
* LUXE, CALME, VOLUPTE - direktan korak prema apstrakciji
* ŽENA SA ŠEŠIROM
* OTVORENI PROZOR - ova tema omiljena
* ZELENA PRUGA

- umjetnik se može slobodno služiti bojom nezavisno od prirodnog izgleda * RADOST ŽIVLJENJA - preteča
apstrakcije u modernom slikarstvu FOVIZAM 1905. - jedan od najznačajnijih pokreta u početku 20. st. - nastao
kao rezultat slučajnih susreta, zajedničkog izlaganja i
nastojanja mladih nepoznatih umjetnika da afirmiraju svoje likovne koncepcije - nije bio organizirani pokret ili
škola s određenim programom, a u njegovom formiranju sudjelovalo je 20ak slikara - Matisse, Rouault, Marquet,
M. de Vlamnick, K. van Dougen, O. Friesz, Derrain
- jedna grupa njih radila je u ateljeu G. Moreaua, učitelja koji je kod svojih učenika razvijao smisao za
kolorističke eksperimente i kult slobode ličnosti
- druga grupa čine autodiktati A. Derrain i M. de Vlamnick koji su oko 1900. osnovali školu u okolici Pariza -
sve ih karakterizira zanošenje sličnim idealima i oslanjanje na iskustva i rezultate umj. Cezannea, Van Gogha,
Gaugina i Seurata
- isto tako u formiranju njihovih stavova značajnu ulogu odigralo: crnačka plastika
plošna koncepcija japanske grafike
franc. srednjovjek. slikarstvo na staklu
naivnost i neposrednost izraza primitivnih naroda

- definitivno se pojavio 1905. na izložbi JESENJI SALON - izazvali negativne reakcije (fauves) - Vauxcelles -
istraživali su djelovanja čistih tonova i boji namijenili dužnost da ostvaruje oblik - odriču se prirodnosti u korist
imaginativnih vizija
- vole čiste boje, napuštaju tzv. "talijansku" perspektivu i geometrijske konstrukcije u komponiranju slike - u fov.
slik. sve se reducira na odnose linija i boja - fovizam je trajao kratko - 1898.-1907., ali je uspio
pročistiti slikarstvo
ubrzati pojavu kubizma (Braque, Matisse, Derrain)
omogućiti razvoj njem. ekspresionizma
otvorio mogućnost pojave apstraktne umj.
stvorio preduvjete za nadrealizam
- fovizam nije doktrina, već slobodna grupacija - karakteristično da je izvjestan broj inače prosječnih slikara
stvorio svoja najbolja djela za vrijeme direktne povezanosti s tim pokretom - Matisse, Rouault i Braque jedini su
nastavili i razvili se u izvanredne slikare 20. st.
MATISSE NAKON FOVIZMA - dovodi boju do krajnih granica * LE LUXE - organizacija prostora pomoću
obojenih površina dostiže svoj 1. veliki vrhunac, uspio stvoriti novu vrstu prostora slike kontrastiranjem
obojenih površina
- figure su modelirane isključivo konturom linijom no one postoje i kreću se u prostoru * HARMONIJA U
CRVENOM - nov, opipljiv svijet prostora slike stvoren uz pomoć boje i linije - privlačila ga je idilična tema s
aktovima u pejzažu * MUZIKA vrhunac u istraživanju boje, linije, * PLES prostora i odnosa forme i sadržaja
* CRVENI ATELJE - obilježava početak M. verzije kubizma - imao razdoblje plastičnosti u slikama, kao i
potpune linearnosti
- ilustrirao i knjige (Mallarme, Joyce, Baudelaire)
- radio i SKULPTURE - nije velik broj ali izrazito su značajne

- plošni tretman, zatvorene obojene površine bez tonskih prijelaza, izradit smisao za pokret i krivulju, linija
KUBIZAM - franc. cubisme prema lat. cubus=kocka - pravac u slikarstvu a zatim i kiparstvu koji se razvio oko
1907. u Francuskoj - gl. predstavnici u slik - P. Picasso i G. Braque a neposredno uz njih J. Gris i F. Leger -
naziv potiče od kritičara L. Vauxcellesa koji je povodom Braqueve izložbe 1908. pisao o "kubističkim
bizarnostima" - važnu ulogu u formiranju kubizma imao je studij CRNAČKE PLASTIKE - primitivne rezbarije
crnačkih i polinezijskih domorodaca, otkrile su snagu i izražajnost sažetih i jednostavnih oblika
- iz crnačke plastike izvučena formalna pouka: izgrađivanje slike s određenijim, naglašenijim crtežom za
stvaranje rastvorenije, čistije strukture bilo na kipu, bilo na slici
- prijelomno značenje imala je posmrtna izložba Cezanneovih djela 1907. - iste godine naslikao je Picasso
"Gospođice iz Avignona" koje su pov. dokument o početku kubizma
- centar pokreta je grupa slikara i književnika u ateljeima BATEAU-LAVOIR na Montmartreu u Parizu: Picasso,
M. Jacob, J. Gris, M. Raynal, A. Salmon, G. Apollinaire i Gertrude Stein
- krajem 1907. Braque slika prve kubističke pejzaže a od 1908. radi s Picassom - različitim putevima teže istom
cilju - REDUCIRATI OBLIKE i ubrzo dolaze do konačne lik formulacije svojih htjenja
- to je 1. RAZDOBLJE ANALITIČKOG KUBIZMA (1909.-12.) forma je prioritet - potisnuo je boju kao
nebitnu komponentu i platna se zatvaraju u monokromne sive i smeđe površine
- odbačen je tradicionalni iluzionizam - slika je autonomna ploha koja sadržava predmet ili njegove dijelove kao
konstruktivne elemente, koji neovisno o njima posjeduje vlastiti smisao i zakonitost
- predmet nije prikazan kako ga oko vidi, već je analiziran u totalitetu svoje prostorne egzistencije i prikazan na
plohi viđen istovremeno s različitih strana
- principi analitičkog kubizma:
AUTONOMNE PLOHE
RACIONALNA ANALIZA
I SIMULTANOST PRIKAZA

- time se postiže dinamičnost površine koja ide gotovo do apstraktnog izgleda - OBJEKT se raspoznaje po
SIMBOLIMA
- motivi: mrtve prirode s voćem, voćem, bocom i nekim instrumentom (gitara), rjeđe portret i ljudski lik a pejzaž
samo u 1. fazi
- 1909. kubizmu pripadaju: a Gleizes, J. Metzinger, A. Hebin, F. Picabioa, H. Le Fauconier, R. de la Fresuaye,
A. Lhote, R. Delaunay a 1910. L. Marcouissis, M. Duchamp, F. Leger i J. Gris
- najznačajniji teoretičar G. Apollinaire - razradio estetiku stavove kubizma - u toj 1. fazi kubizma PREDMET
postoji kao ishodište doživljava za lik. ostvarenje - 2. SINTETIČKI KUBIZAM (1912.-15.) - slobodnom
imaginacijom kreira se djelo koje će imati osobinu novog realiteta i tek su u daljnjem procesu približava
predmetnoj realnosti - ILUZIJA je definitivno ISKLJUČENA a umjesto nje stupa ALUZIJA
- Braque je formulirao novo gledanje: "Sadržaj novoga slikarstva nije predmet nego jedno novo jedinstvo,
lirizam koji proizlazi iz samoga slik. sredstva
- ploha postaje bogatija, linija mekša, a boje se slažu u jake kolorističke akorde koji konačno prelaze u plošno
dekorativno ornament
- sintetički kubizam razrađuju Picasso, Braque, Gris, Leger i Ozenfaut - početak eksperimentiranja s
KOLAŽIMA - dijelovi novina, tkanine, drvo i stakla aplicirani na sliku - u ovoj fazi k. dosegao točku ravnoteže -
kao slik. pravac u svoje vrijeme značio je revolucionaran zaokret u evrop. umj. - KREATIVNA SLOBODA
učinila ga je ishodištem mnogih pravaca a njegov je utjecaj bio presudan za razvitak
PURIZAM - pokret u novijem slik. i skulp. a gl. predstavnici su mu A. OZENFANT I C. BRANCUSI kao
teoretici i arhitekt CORBUSIER - smatrao kuću mašinom za stanovanje
- manifestoni "Apres le cubisme" 1918. ukazuje se na odumiranje kubizma u dekorativnosti i naglašava potrebu
pročišćenja oblika u mehaničke elemente kojima je obilježena sadašnjost
- puristička vizija transponira realni objekt u više planova i u simultane dinamičke elemente - suprotstavlja se
ornamentu, arabeski i dopadljivim
kombinacijama boja
- anticipira industrial design

ORFIZAM - smjer u franc. slik. prvih desetljeća XX st. kojemu su inicijatori R. Delaunay, F. Picabia, j.
Melzinger, M. Duchamp i F. Leger
- polazeći od lik. metoda kubizma našli su stanovite poticaje i u svojevrsnom dinamizmu futurista
- ime dao G. Apollinaire prema svojoj poemi: Bestiaire Cortege d'Orphee" - sadržava iskustva Gaugina, Seurata,
kubista i nabista - u gradnji slike orfizam se još uvijek oslanja na sin. kub. dok raščlanjivanje boje u širok
sunčevi spektar preuzima od neoimpresionizma
- dinamička apstraktna ritmika boje koju preuzimaju 2Der Blaue Reiter" - oni traže simultanizam i dinamizam
jednostavnih boja koje ne ovise o tradicionalnoj komplementarnoj ravnoteži već se razbijaju poput spektra
- gl. predstavnici F. Delaunay, F. Kupka, M. Russel, P. H. Bruce, Sonia Terk-Delaunay PABLO PICASSO
(1881.-1973.) - zarana pokazuje sklonost slikanju - sudjelovao je u većini umj. pokreta od kraja 19. st. i sam
stvorio mnoge od njih - najvećim dijelom se školovao u Barceloni, a 1900. 1. puta je u Parizu gdje se susreće sa
umj. Louvrea, a udubio se u djela avangarde,
impresionizma i postimpresionizma, u početku
eksperimentirao s različitim stilovima
1. EPOQUE BLEU - MODRI PERIOD - 1901.-04.

- služi se ugl. modrom paletom za slikanje figura i tema koje su izražavale PATNJU - putujući pjevači, akrobati,
pierroti, bolesnici, beskućnici - atmosfera osamljenosti, žalosti, neimaštine koja je simbolički izražena
deformacijom likova u gotovo monokromnim modrim tonalitetima
- 1904. preselio se u zloglasnu stambenu zgradu na Montmartretu - Bateau-Lavoir koja postaje sastajalište
tadašnje likovne avangarde
2. EPOQU ROSE - RUŽIČASTI PERIOD - 1904.-07.

- umjetnikova melankolija je oslabila i poprimila romantičnu kvalitetu - još uvijek prisutni vitki akrobati, ljupki
dječji likovi i od tog vremena njegov stalni motiv ŽENA (portret, akt, ležeća figura ili dio kompozicije)
- većina slika predstavlja crteže figura postavljene pred pozadinu sazdanu od nekoliko širokih tonova ružičaste i
plave
3. EPOQUE CUBISTE - KUBISTIČKI PERIOD - 1907.-17. * GOSPOŠICE IZ AVIGNONA - ključna slika
slikarstva 20 st. - mrtve prirode, portreti... - 1914. prvi svj. rat - Braque, Derain, Apollinaire mobilizirani -
eksperimentira analitičkim kubizmom i kolažom, formira sintetički kubizam - nakon toga nastupila je pauza
tijekom koje je umj. kubizam u dekorativne i fantastičko-ekspresionističke ciljeve
- 1914./15. počeo je seriju realističkih portretnih crteža, poč. 20ih nastavljao je s kubističkim eksperimentima,
usporedno sa realističkim i klasičnim crtežima i slikama
4. EPOQUE CLASSIQUE - KLASICISTIČKO RAZDOBLJE - 1917.-22. - posjetio Rim - veliki likovi,
volumeni divovskih likova i plodnih žena evociraju asocijacije na Ingresa - crteži mu imaju grčko-rimski sadržaj
- ta grč. faza završava 1923. - povratkom u Pariz eksperimentira s dadaizmom i nadrealizmom 5. EPOQUE
ROMANTIQUE - ROMANTIČKA FAZA - 1923.-24. - koncentrira se na scene u interijeru, na borbe s
bikovima, motive iz regija podsvijesti i fantastike - španj. građ. rat - Picasso na strani republikanaca - *
GUERNICA (1937.) - njegova najnovija djela imaju zadivljujuću svježinu GEORGES BRAQUE (1882.-1963.) -
studirao stare majstore u Louvreu, privlačila ga je egipatska i primitivna skulptura, oduševio ga je Poussin i
Corot,
a istovremeno je otkrivao impresioniste i postimpresioniste - 1906. s ranog impre. prelazi na fovističku svijetlu
kolorističku paletu - kratko vrijeme je fovist - susret s Picassom i "Gospođicama iz Avignona" - oslanja se zatim
na Cezannea - niz pejzaža i mrtvih priroda -no on za razliku od Cezannea boje podređuje geometrijskoj strukturi
planova
- 1909. Picasso i on počinju živjeti zajedno - analitički kubizam - mrtva priroda postala je gl. tema
* MRTVA PRIRODA S INSTRUMENTIMA
* GITARA I KOMPOT

- 1912. u Kolnu izlaže s Picassom - vrhunac sintetičkog kubizma kome je nakon prvog svj. rata jedino on ostao
vjeran - pokret napustili i Picasso i Gris
- uz objekte reducirane na najosnovnije geometrijske forme na njegovim se slikama istovremeno javljaju
pedantno izvedeni naturalistički detalji
- za 1. svj. rata teško ranjen - nakon rata zaokuplja ga problem svijetla i osvijetljenja - mrtve prirode, pejzaži i
aktovi
- oko 1930. boja dobiva na intenzitetu - nakon 2. svj. rata simplificira realni objekt, a kasnije zaokret prema
irealnom - ALBERT GLIZES I JEAN METZINGER u svojoj knjizi O KUBIZMU, 1912. stvorili jedno od 1.
značajnih teorijskih djela o tom pokretu
- 1911. Braque i Picasso izbjegavanje franc. Salona no druga grupa kubista (Glizes, Metzinger, Delaunay,
Leger...) bila je
zapažena i vršila je utjecaj na franc. i osobito na umjetnike oko grupe Der Blaue Reiter - 1911. u Salonu
nezavisnih ta grupa izlaže i dobiva brojne, ugl. negativne reakcije - i kao Picasso i Braque tu nisu sudjelovali
njihove inovacije bile su poznate
- kubistički utjecaj se stalno širio KUBISTIČKA SKULPTURA - fovistička i kubistička revolucije u slikarstvu
pratile su odgovarajuće revolucije u skulpturi, usprkos snažnoj postojanosti starije tradicije skulpturalne
figuracije - na kubist. skulptore utjecalo ne samo kub. slik, već i otkriće primitivne afričke plastike - za skulpturu
je kubizam bio jedna od oslobađajućih snaga - pored ljudske figure otvarao je put drugim temama i pripremio je
put za potpunu apstrakciju - definirao je prirodu skulpture kao umj. mase, volumena i prostora, razvio je nove
mogućnosti u primjeni i širenju tih elemenata
ALEKSANDAR ARHIPENKO (1887.-1964.) - može se smatrati pionirom kubist. skulpture - iz Kijeva, a u
Pariz dolazi 1908. a od 1910. izlaže po Njemačkoj i u Parizu ima vlastitu galeriju * CRNI SJEDEĆI TORZO,
1909. - jedva nagovještava geometrijske strukture i time elegantno izvijenoj figuri daje čvrstinu koja sprečava da
postane čisto dekorativna u stilu Art Nouveaua
- 1912. shvatio implikacije kubizma u skulpturi i otvorio ŠUPLJINE u masi figure potpuno mijenjajući pov
koncepciju skulpture kao čvrstog tijela okruženog prostorom - * ŽENA KOJA HODA
- 1913./14. primjenjuje novu tehniku kolaža na skulpturi i izrađuje konstrukcije od različitih materijala (drvo,
staklo, metal...)
- 1923. odlazi u SAD i skulp. mu se vratila forma figuracije koja je forme kubističke umj. koristila kao
površinsku dekoraciju
RAYMOND DUCHAMP-VILLON (1876.-1918.) - na njega u početku utjecao Rodin, no ubrzo postaje kubist
* ŽENA KOJA SJEDI
* KONJ
* KONJSKA GLAVA
- neprestano se oslobađajući nebitnih detalja došao je do potpuno skulpturalnog iskustva - portretirana glava
postala je maska s nekoliko sličnih oblika, linija, volumena a konj i jahač koji se izvijaju u prostoru postali su
apstraktni svemirski stroj
JACQUES LIPCHITZ
- nitko kao on nije ispitivao mogućnosti kubističke skulpture, a kubizam je samo jedno poglavlje u njegovoj
dugoj karijeri * ČOVJEK S GITAROM HENRA LAURENS (1885.-1954.) - njegove kubističke skulpture bilo
da predstavljaju mrtvu prirodu ili figuru obično zadržavaju određeno osjećanje predmeta
- česta upotreba boja na skulpturi - mnogi kubisti skulptori su eksperimentirali bojom, kao što su i slikari težili
reljefnim efektima pomoću kolaža
- bio scenograf i ilustrator knjiga OSIP ZADKIN (1890.-1966.) - nikad nije napustio kubizam, iako su od samog
početka njegove skulpture poprimile ekspresionističke elemente
KUBISTIČKO SLIKARSTVO
JUAN GRIS (1887.-1927.)

- znatno doprinio vraćanju svjetlosti i boje u kubizam ponekad do točke pretjeranog dekorativnog lirizma
ALBERT GREIZES (1861.-1953.) i JEAN METZINGER (1880.-1956.) - teorija, no bavili se i slikarstvom
ROBERT DE LA FRESNAYE (1885.-1925.)
FERDINAND LEGER (1881.-1955.)

- kubizam se brzo proširio i doveo do variranja postojećih i stvaranja novih stilova - u Njem. i Ital. osnova je za
ekspresionističke pristupe, u Holandiji i Rusiji - 1. korak ka potpunoj apstrakciji, u SAD-u doveo do novog
pristupa realizmu...
- gotovo neizbježna je bila umjetnost koja je slavila industrijski svijet mašina - geometrijska osnova većeg dijela
kubističkog slikarstva imala je sličnosti s mašinskim formama i služila je kao izgovor za MAŠINSKU
IKONOGRAFIJU - toj se
ikonografiji posvetio upravo Leger
- bio je jedan od rijetkih koji nikada nije napustio kubizam
* AKTOVI U ŠUMI
* POLIKROMNI RONIOCI
* U SLAVU LOUVREA
* DARIDA
* VELIKI KONSTRUKTORI

PURIZAM CHARLES-EDOUARD JEANNERET LE CORBUSIER (1887.-1966.) i AMEDE OZENFANT

(1886.-1966.)
- Legerov mašinski kubizam sličan je onoj varijanti kubizma zvanoj purizam koji su oko 1918. razvili arhitekti
Le Crobusier i slikar Amede Ozenfant
- oni su u svom manifestu POSLIJE KUBIZMA, 1918., napali tadašnje stanje kubizma zbog njegove
degeneracije u neku vrstu složene dekoracije
- oni su težili arhitektonskoj jednostavnosti vertikalno- horizontalne strukture i eliminiranju dekorativne
kićenosti kao nagovještaju ilustrativnog ili fantastičnog predmeta
- za njih je mašina postala savršeni simbol čistog, funkcionalnog slikarstva koje se težili ostvariti, kao što je le
Corbusier, u svojoj ranoj arhit. kuću smatrao mašinom za stanovanje
ORFIZAM ROBERT DELAUNAY (1885.-1941.) i FRANTIŠEK KUPKA (1871.-1957.) - Delaunay je bio
jedan od prvih koji je unio potpunu paletu boje u analitički kubizam i tkao pripremio put za sintetički kubizam
- rajem 1912. napustio je i najmanje nagovještaje predmeta stvarajući raspored živo obojenih krugova i oblika - u
istom trenutku je i Kupka došao do istog stupnja apstrakcije - Apollinaire je njihovim apstraktnim
eksperimentima dao ime "orfizam" - priznaje da je riječ o umj. koja je isto koliko i muzika, odvojena od
predstavljanja vizualnog svijeta ili doslovnog predmeta
- fovisti su se posvetili boji a kubisti obliku EKSPRESIONIZAM - krajem 19. i poč. 20. st. Francuska je
dominirala slikarstvom i skulpturom a neke druge zemlje dale su nekoliko genijalnih umjetnika - Van Gogh,
Munch, Enstor, Rosso, no većina njih ukazivala je na jalovost koja ih je okruživala u domovini
- mnogi su se i formirali u pariškoj sredini - Njemačko slikarstvo veliki dijelom 19. st. bilo je zaokupljeno
sentimentalnim, naturalističkim idealizmom, a na prijelomu u 20. st. njem. umjetnici bili su spremni za nove
utjecaje i pokrete, te su brzo prihvatili forme Art Nouveaua
- pod imenom JUGENDSTIL taj novi pravac postao je popularan i nacionalan - Munch po mnogočemu otac
njem. eksp., Ensor jedan od očeva nadrealizma i fantazije 20. st., kandinski, jedan od očeva apstrakcije razvili su
se oko Jugendstila ili pokreta art nouveau
EDVARD MUNCH(1863.-1944.)
- najveći norveški slikar i u međunarodnim okvirima pionir modernog ekspresionističkog slikarstva predstavlja
rijetku pojavu genijalnog umjetnika u nacionalnoj sredini bez stvarne originalne umj. tradicije
- oko 1880. počinje studirati slik., a 1885. putuje u Belgiju i Pariz - usprkos akademskom školovanju razvio je
vlastiti pristup
- 90ih počeo vršiti utjecaj na Njem. eksp. umj. - jedinstveno svojstvo njegovih slika i grafika nesumnjivo je
rezultat snažno literarnog, pa čak i mističnog pristupa koji je tipično skandinavski - kretao se i u književnim
krugovima (Strindberg, Ibsen...)
- izradio scenografije za Ibsenove drame SABLASTI i HEDDA - imao i impresionističku fazu - progonile su ga
teme BOLESTI, SMRTI, BUŠENJA SEKSUALNE ŽELJ, ŽENA - nevino dijete i vampir istovremeno - javio se
u trenutku kada Freud razvija teorije psihoanalize - cijeli život plodan i eksperimentirao mnogim temama,
paletama i stilovima crtanja - njegova obuzetost seksom, nasiljem i smrću trajala je cijelog života
- bio veliki majstor grafike
* KRIK
* PUBERTET
* PLES ŽIVOTA

JAMES ENSOR (1860.-1949.) - od Muncha se razlikovao po tome sto je bio nasljednik jedne od velikih tradicija
u evrop. umj. - flamansko i holandsko slikarstvo
- akademski obrazovan, no pod utjecajem impres. palete, Boscha, Breughela, romantizma i simbolizma -
MASKA postaje u njegovim djelima REALNOST i mi osjećamo da smo postali dio zajednice čudovišta *
ULAZAK KRISTA U BRUXELLES, 1889. - za inspiraciju je tražio tradiciju fantastičnog slikarstva i grafike od
danse macabre s kraja srednjovjek. do stravičnih vizija Grunewalda, Boscha i Goye
- stvorio individualni svijet fantastičnih tema, izražen disonantnom bojom i treperavom linijom - krajem 90ih 19.
st. prešao na religiozne teme (ugl. vezane uz kristove muke) - predstavljaju više osobnu reakciju na svijet
nečovještva
- osjećanje SMRTI snažno - njegovo se slik. nakon 1900. nije mnogo razvijalo ali dotadašnje ostvarenje bilo je
takvo da se za njega s pravom može reći da predstavlja najznačajnijeg pionira fantastičke umj. 20. st.
GEORGES ROUAULT (1871.-1958.)
- jedini fovist koji se isključivo bavio ekspresionističkim sadržajem - jednostavan i naivan čovjek, duboko
religiozan, emocionalan i moralističan - od 1903. njegova umj., kao i umj. ostalih fovista trpjela je duboke
promjene - PROSTITUTKA je postala simbol društva koje je trulilo - on ju je slikao sa silnim gađenjem - *
PROSTITUTKA PRED OGLEDALOM
- njegova moralna rezigniranost ispoljila se u karikaturama (sudaca, političara...) - PROSTITUTKU, simbolu
pokvarenog društva, suprotstavio je figuru cirkuskog KLAUNA - teme iz evanđelja kasnije postaju njegova
preokupacija a počinje slikati i pejzaže s figurama, obično religioznog značenja i snažno slikane mrtve prirode
- radio i grafike NJEMAČKA - niz teorijskih, kritičkih i pov. tekstova o umj. krajem 19. st. - CONARD
FIEDLER, THEODOR LIPPS, WILHELM WORRING, ALOIS RIEGL
EMIL NOLDE (1867.-1956.) - njegove prve slike planina preobraženih u divove ili strašne vilenjake otkrivale su
svojstva primitivne germ. mašte koja je očaravala urednike časopisa Jugend - oni su reproducirali 2 njegove
groteske kao razglednice čija je prodaja Noldeu omogućila da se vrati na školovanje
- pod utjecajem impresionista u smislu boje, a 1906. postaje član Die Brucke (no ubrzo je napušta) - sve se više
predavao osobnoj formi ekspresionističkih slika i grafika i to religioznih - pod utjecajem Ensora
* TAJNA VEČARA
* KRIST S DJECOM

- bio je individualni ekspresionist u istom smislu u kojem je to bio i Rouault - sličnost u emocionalnoj prirodi
njihovih religioznih vjerovanja - obojica koloristi ali su se razlikovali u pristupu boji - Rouaultova boja izgleda
prigušena u usporedbi s Noldeovom
DIE BRUCKE, Dresden, 1905.-1913. - 1905. ERNST LUDWIG KIRCHNER sa ERICHOM HECKELOM,
KARL SCHMIDT-ROTTLUPFOM i FRITZOM BLEYLOM osnovao je udruženja Die Brucke - MOST -
povezivanje svih revolucionarnih i uzburkanih elemenata
- prožeti mjerljivim duhom "zanata i umjetnosti" Jugendstila, iznajmili su prazan lokal i počeli slikati, klesati i
izrađivati grafike
- snažan utjecaj srednjeg vijeka - težili su oživiti atmosferu srednjovjek. gildi, a vjerovatno je intenzivno
ispitivanje
mogućnosti drvoreza najviše pomoglo formiranju njihovih stilova - Van Gogh izvršio utjecaj, zatim Munch
(grafike), primitivna umj. iz afričkih džungli ili pacifičkih otoka (Etnografski muzej, Dresden)
- 1906. grupi pristupa NOLDE i MAX PECHSTEIN - Heckel je uvjerio nekog tvorničara za koga je projektirao
izložbenu dvoranu da dozvoli članovima grupe da u njoj izlažu - to je bila 1. izložba grupe koja je označila
pojavu njem. eksp. 20. st.
- uskoro su saznali za revoluciju fovista u Parizu i pali su pod njihov utjecaj u upotrebi boje, ali njihove su slike
ostale drugačije u onoj mjeri u kojoj su zadržale njemačko osjećanje za ekspresivni sadržaj i formu
karakterističnu za gotičku strukturu
- od 1911. većina članova grupe našla se u Berlinu, a 1913. su se raspali i svatko je nastavio svojim putem
ERNST LUDWIG KIRCHNER (1880.-1938.) - studirao arhitekturu, a zatim slikarstvo - proučavao Durera i
Rembrandrov crtež, a osobito ga je privlačila njem. gotika - od modernih umjetnika pravo otkriće mu je bio
Seurat te je oko 1904. njegovo slik. pokazivalo utjecaje
neoimpresionističkog pointilizma
- pod utjecajem je i Muncha

- njegov razvoj može se pratiti kroz nekoliko ključnih slika i grafika * DJEVOJKA POD JAPANSKIM
SUNCOBRANOM - fovističko djelo, jake boje, kombinacija apstraktnih mrlja boje * ULICA - skup
krivolinijskih figura, prepušteni svijetu snova - iz linearnih arabeski art nouveau i fantastike Muncha * ULICA,
II verzija - potvrđuje dug kubizmu - struktura je geometrizirana, prostor ograničen - bez sentimentalnosti i
zanosa stvarnost je naslikana u grubim oštrim linijama, sirovim bojama i s bešćutnim licima ERICH HECKEL
(1883.-1970.) - često njegove ispijene figure nagovještaju prije manirističku formulu nego snažno osjećanje
unutarnjih sukoba - iza 1920. sve se više okreće slikovitim romantičnim pejzažima OTTO MULLER (1874.-
1930.) - njegove su boje prigušenije u odnosu na ijednog drugog slikara grupe, a njegove slike svojom
organizacijom podsjećaju na orijentalnu eleganciju
- aktovi su mu izdužene, nespretno graciozne figure kosih očiju MAX PECHSTEIN (1881.-1953.)
- bio je najeklektičniji slikar u grupi, sposoban da ostvari značajne individualne slike koje se stilski razlikuju
jedna od druge
* INDIJANAC I ŽENA KARL SCHMIDT-ROTTLUFF - uz Noledea bio je najsmjeliji koloritst grupe, odan
živo- plavim i zatvoreno-crvenim, žutim i zelenim tonovima
- težnja za monumentalnošću
* AUTOPORTRET S MONOKLOM

- jedan od gl. doprinosa Njem. eksp bila je obnova GRAFIKE kao značajne umj. forme - osobito DRVOREZI -
Nolde, Heckel, Pechstein
DER BLAUE REITER, Munchen, 1911.-1913. - umjetnici iz Grupe Brucke predstavljali su prvu manifestaciju
eksp. u Njem, a za vrijeme njihove aktivnosti u Munchenu
se razvijao pokret sa mnogo dalekosežnijim implikacijama oko jedne od najvećih ličnosti moderne umj. -
VASILIJA KANDINSKOG
- od 1890. Munchen je bio jedan od najaktivnijih centara eksperimentalne umj. u Evropi - Munchenska secesija
bila je pokušaj odvajanja mladih umjetnika od akademizma - Knadinski je uskoro preuzeo vodeću ulogu u tom
krugu
- 1901. osnovao je novo udruženje umjetnika - FALANGU i otvorio svoju umjetničku školu, a 1909. pobunio se
protiv Munch. secesije što dovodi do stvaranja Novog udruženja umjetnika - u Kandinskom su klijale ideje o
napredmetnom slikarstvu ili slik. bez literarne podloge
- 1911. s F. Marcom i Gabrielom Munter istupa iz Novog udruženja umjetnika a neposredan ishod toga bilo je
osnivanje udruženja DER BLAUE REITER čije je ime nastalo po jednoj slici Kandinskog
- na par izložbi u galeriji Tannhauser 1911./12. bili su radovi Kandinskog, Marca, Auguste Macke, Heinricha
Campendoncka, Gabriele Munter...
- 1912. s njima izlažu P. Klee, Maljevič, J. Arp
- oni nisu istupali s određenim programom
- mislili su

* da se harmonija boje i forme mora temeljiti na principu SVRSISHODNOG DJELOVANJA na ljudski duh, *
da je oblik boje SREDSTVO kojim umjetnik djeluje na duh * da umjetnik može i NAPUSTITI OBLIK iz
prirode i primjenjivati samo izražajne mogućnosti čistih oblika i boja * te da je jedini princip i regulativ
djelovanja UNUTRAŠNJA NUŽNOST - te su misli bile neslužbeni program grupe VASILIJ KANDINSKI
(1886.-1944.)
- rane slike prošle su kroz različite faze impres. i AN dekoracije, ali sve ih je karakterizirao osjećaj za BOJU -
nakon impres. pokušaji s neoimpres. bojom, pa izleti u veću fovističku slobodu - da li je on stvorio prvu potpuno
apstraktnu sliku - pitanje je, ali van svake sumnje je da je on dao početan poticaj jednoj vrsti slikarstva koje se
koristilo sličnostima s muzikom, razvijao teme apstraktnog ekspresionizma
* SA CRNIM LUKOM - potpuno napuštanje predmeta - nakon 1912. ugl. slika slike apstraktnog ekspresionizma
- zbog rata se 1914. vraća u Rusiju i tada započinje nova faza njegove karijere - DER BLAUE REITER - nije
bilo zajedničkih stilističkih principa, već su ti umjetnici sačinjavali slobodno udruženje mladih umj. oduševljenih
novim eksperimentima - godišnjak Der blaue Reiter, koji su uredili Kandinski i Marc pojavio se 1912. i služio je
kao tribina u kojoj su članovi grupe izlagali svoja shvaćanja FRANZ MARC (1880.-1916.) poginuo u I svj. ratu -
duhovno najbliži tradicijama njemačkog romantizma i lirskog naturalizma - tražio neki unutrašnji sklad između
sebe i svijeta oko sebe i taj sklad je pronašao u životinjskim formama, osobito KONJ i JELEN
* PLAVI KONJI * KONJUŠNICE - 1911.-/12. prihvatio kubističke ideje i forme a tokom 1913. glavno
usmjerenje mu je bilo ka još većoj apstrakciji i slikanju svijeta sukoba - njegovo djelo nagovješta jedno silno,
dinamično, mračno predskazanje razaranja
AUGUST MACKE (1887.-1914.)
- njega možda uopće ne bi trebali smatrati ekspres. - na njega su utjecali Kandinski, Delaunay
i futuristi, te Gaugin i Matisse u koncepciji boje
- slikao gradske prizore u izrazitom koloritu
* VELIKI ZOOLOŠKI VRT
* GOSPOŠA U ZELENOM HALJETKU

OSKAR KOKOSCHKA - van svih škola vodeći ekspresionist - u eksp se uklapa osobitom paletom i vatrenom
maštovitošću FUTURIZAM U ITALIJI, 1908. - prije svega bio književna ideja nastala 1908. - FILIPPO
TOMMASO MARINETTI - i propagirana u nizu manifesta 1909., 1910. i kasnije - proklamira ljepotu brzine i
dinamiku
- u suštini počeo je kao pobuna mladih intelektualaca protiv kulturne obamrlosti u koju je Italija utonula tokom
19. st. - svoje ideje proklamirali su manifestima - ime ukazuje na glavnu ideju pokreta - glorifikacija budućnosti i
borba protiv prošlosti i sadašnjosti - futur. slik. sadržava 3 nove koncepcije: 1. rješavanje volumena u
četverokute, negiranje rasplinjavanje objekta koje je uveo impresionizam 2. likovno ostvarenje predmeta prema
"obliku-snazi" i prema "liniji-snazi" koja ga obilježava
3. raspoloženje, koje će dati emotivni ambijent slike, kao sinteza raznovrsnih apstraktnih ritmova predmeta -
odrekli su se treće dimenzije u korist dinamičke dimenzije - futurizam izvršio znatan utjecaj na tadašnji eksp. u
Njem, i na dadaizam - rat predstavlja završetak I faze futurizma, a nakon rata Marinetti obnavlja pokret koji
1930. broji nekoliko stotina slikara od kojih se ističu Prampolini i Severini
GIACOMO BALLA - njegova slika * ULIČNA SVJETILJKA - studija svjetlosti, jedan je od najranijih primjera
čistog futurizma - stvorio optiku iluziju svjetlosnih zraka prenesen u zasljepljujuće boje
* DINAMIZAM PSA NA UZICI CARLO CARRA (1883.-1966.) - u slici * POGREB ANARHISTE GALIJA
upotrebljava snažne crvene i crne tonove organizirane u oštre dijagonale figura u pokretu da bi prikazao žestoke
nerede
- od 1912. približavao se ortodoksnoj verziji kubizma, a oko 1916. počeo prihvaćati metafizičko slikarstvo
GINO SEVERINI (1883.-1966.)
- najbliži kubizmu od svih futurista
- specifično širenje svjetlosti

UMBERTO BOCCIONI (1882.-1916.) - slikao, ali najveći njegov doprinos bilo je stvaranje futurističke
skulpture - polazeći od impres. skulpt., Medarda Rossa, tal. skulp., nastojao je figuru ili objekt asimilirati u
okolinu kao što je to činio na slikama
- težio je vječnim vrijednostima u skulpture - "skulpturi kao ambijentu"
- insistirao je na primjeni svih vrsta materijala
- slike: * GRAD SE BUDI, * POBUNA U GALERIJI

- njegova najimpresivnij skulptura - * RAZVOJ BOCE U PROSTORU - jedinstveni oblici kontinuiteta

ANTONIO SANT'ELLA (1882.-1916.) - napisao MANIFEST FUTURISTIČKE ARHITEKTURE - zamišljao
gradove sagrađene od najnovijih materijala, prilagođene potrebama modernog čovjeka i izraze dinamizma
modernog duha - važan doprinos razvoju arhit. u Evropi
- njegove ideje nisu provedene u djelo - I. svj. rat okončao prvu i jedinu značajnu fazu tal. futurizma, a same
futuriste sve više je privlačila ratna propaganda
APSTRAKCIJA I KONSTRUKTIVIZAM U RUSIJI
- oni su bili dobro upoznati sa zbivanjima u modernoj umj. Franc., Njem. i Ital (foviza, kubizam, njem.
ekspresionizam i tal. futurizam) no za učitelje su priznavali samo neke: CEZANNEA u slikarstvu i FRANCK
LLOYDA WRIGHTA, BERLAGEA i možda BEHRENSA i starijeg VAN DER WELDEA u arhitekturi
- nisu bili upoznati s ruskim eksperimentima u apstrakciji sve dok se nisu uspostavile veze po završetku rata -
teoretičari pokreta bili su Mondrian i Van doesberg - 1917. van Doesberg je objavio knjigu NOVI POKRET U
SLIKARSTVU a Mondrian je u De Stijlu objavio niz članaka uključujući i NEOPLASTICIZAM U
SLIKARSTVU koji je 1920. razvio u knjigu, jedan od dokumenata o apstraktnoj um.
- 1928. list prestaje izlaziti PIET MONDRIAN (1872.-1944) I NEOPLASTICIZAM DO 1918. - školovao se na
Akademiji i do 1904. bio naturalist - 1908. dolazi pod Toorpov utjecaj i počinje slikati na način blizak
simbolizmu - još ranije su njegovi pejzaži sadržavali anticipacije njegove karakteristične vertikalno-horizontalne
kompozicije, ograničenog ali definiranog prostora slike, naglašavanja linearne strukture i zanesenog promatranja
jednog prizora
- rani pejzaži držali su se principa frontalnosti - od 1908. postao je svjestan nekih inovacija moderne umj.,
njegova umj. je procvala u plavim, žutim, crvenim i zelenim tonovima u šumskim prizorima naglašavao je
linearno gibanje
- u portretiranju i slikanju figure od 1900. također je naglašavao frontalni, krupni plan koji ponekad podsjeća na -
1911. dolazi u Pariz gdje ga je zahvatio val kubizma - u svakoj od njegovih omiljenih tema (drvo, dine, ocean,
crkva, vjetrenjača...) može se pratiti njegov razvoj od naturalizma preko simbolizma, impres., postimpres.,
fovizma, kubizma do apstrakcije
- već 1912. drvo je praktično iščezlo u linearni labirint koji je pokrivao površinu platna - postepeno je počeo
osjećati da kubizam ne prihvaća logične posljedice svojih otkrića, da ne razvija apstrakciju ka njenom krajnjem
cilju, izražavanju čiste realnosti
- osjećao je da se to može postići samo ČISTOM PLASTIKOM (PLASTICIZMOM) - za njega je "plastični
izraz" značio DJELOVANJE FORME I BOJA - realnost ili nova realnost bila je realnost plastičnog izraza ili
realnost formi i boja na slici
- znači, nova realnost bila je prisutna realnost same slike za razliku od iluzionističke realnosti zasnovane na
podražavanju prirode, ili na romantičnim ili ekspresivnim asocijacijama
- umjetnik je postepeno postajao svjestan da se 1. u plastičnim umjetnostima realnost može izraziti samo
RAVNOTEŽOM DINAMIČKIH KRETNJA FORME I BOJA 2. ČISTA SREDSTVA omogućuju najefikasniji
način da se to postigne
- te ideje su ga dovele do organizacijskog načela ravnoteže nejednakih suprotnosti postignute pomoću RAVNOG
KUTA i SVOŠENJA BOJE NA PRIMARNE nijanse plus crna i bijela
- do ovoga on nije došao isključivo teoretizirajući - tokom 1914. eliminirani su svi tragovi kosih linija i struktura
je postala pretežno vertikalna i horizontalna - uskoro je shvatio da slobodne površine boje stvaraju osjećaj dubine
i razliku između prvog i drugog plana sto je remetilo jedinstvo kojem je težio
- to ga je navelo da 1918. i 1919. pristupi seriji djela organiziranih na PRAVOKUTNOJ MREŽI najprije sa
snažno omeđenim kvadratima
ili pravokutnicima raspoređenim u neutralnoj osnovi, a zatim s pravokutnicima definiranim u oblik nijansi
primarnih boja nasuprot neutralnim
- tako je oko 1919. došao do ispunjenja svojih ideala: izražavanja univerzalnog putem dinamične ravnoteže
vertikalne i horizontalne linearne strukture i osnovnih tonova boje
BART VAN DER LECK (1876.-1958.) - iako je Mondrian bio neusporedivo najveći umjetnik De Stijla, njegov
doseg se ne može odvojiti od dosega ostalih članova
- bio je naturalist, a 1917. napušta predmet radi pravokutne kompozicije - on je pokazao veću sklonost otvorenoj
kompoziciji s površinom zapresjecanom mrežom kratkih linija pravokutnika - figura se neprestano provlačila
kroz geometriju - 1918. napustio De Stijl i vratio se jednoj vrsti figuracije
THEO VAN DOESBURG (1883.-1931.) - pokretački duh u stvaranju i razvoju De Stijla - bio je impresioniran
esejem Kandinskog O DUHOVNOM U UMJETNOSTI koji je za njega postao gotovo sveto pismo - 1916.
eksperimentirao je slobodnom apstrakcijom i kubističkim formama - no svoj put je pronašao naslikavši sliku *
IGRAČI KARATA 1916. - djelo bazirano na Cezanneu, figurama svedenim na sklop oblika zasnovanih na
pravokutnicima
- tokom 1918. i 1919. fasciniran matematičkim implikacijama svoje nove apstrakcije ispitivao je njene
mogućnosti u linearnim strukturama
- Deosburg, Mondrian i Leck tijesno su surađivali i izvjesno su vrijeme dopunjavali jedan drugog, no 1920.
svatko je krenuo svojim putem
- nakon rata Doesburg je nastavio kao propagator načela De Stijla, putujući i držeći predavanja - utjecao na
studente i profesore vajmarskog Bauhausa
- pisao dadaističke pjesme pod pseudonimom I. K. Bonset - do 1924. držao se neoplasticizma, no tad objavljuje
OSNOVE NOVE UMJETNOST - tada počinje napuštati strogu vertikalno- horizontalnu formulu De Stijla i
Mondriana i uvodi DIJAGONALE - zato Mondrian napušta De Stijl

- 1926. Doesbug objavljuje manifest u De Stijlu i svoj novi zaokret naziva ELEMENTARIZMOM - tvrdi da
nagnuta površina unosi iznenađenje, nestabilnost i dinamizam
GEORGES VANTONGERLOO (1886.-1965.) - ostvarenja De Stijla u skulpturi bila su koncentrirana u
njegovim djelima - bio je i slikar, arhitekt i teoretičar - njegove skulpture predstavljaju značajne transformacije
slik. De Stijla u trodimenzionalni dizajn ARHITEKTURA DE STIJLA - usprkos Mondrianovoj jedinstvenoj
ličnosti De Stijl je gl. utjecaj na modernu umj. izvršio preko arhitekture - za vrijeme rata u neutralnoj
Nizozemskoj moglo se nastaviti s izgradnjom, i zato se prijelaz s predratnog na poslijeratni eksperiment može
najjasnije pratiti u Nizoz.
- niz ideja koje su se radile u Evropi prije 1914. najprije realizirane žuto vrijeme u Nizozemskoj - na formiranje
arhit. De Stijla utjecali su Hendrik Berlage i Frank Lloyd Wright - Berlage je u svojim tekstovima inzistirao na
primarnosti unutrašnjeg prostora - zidovi koji definiraju prostore nisu i nemorali samo izraziti prirodu materijala
nego i njihovu i nosaču funkciju neskrivenu ornamentom - težio je totalnom efektu jedinstva i smirenosti - on je
razmišljao o međusobnoj povezanosti arhit., slik. i skulpt. ali s arhit. u vodećoj ulozi - na njegov pristup utjecao
je Frank Lloyd Wright čije je djelo poznavao iz publikacija a zatim ga je i vidio prilikom posjeta SAD-u
- bio je oduševljen Wrightom a osobito zgradom Larkin - Wright nastoji kontrolirati i iskoristiti mašinu, ispitati
nove materijale i tehnike u stvaranju novog društva - princip horizontalne raščlambe putem naglašenih izvučenih
krovova ispod njega kubus - J. J. P. OUD, ROBERT VAN'T HOFF, GERRIT RIETVELD bili su pod utjecajem
ideja Berlagea i Wrighta i poznavali su prve moderniste u Njem. i Aust. - Loosa, hoffmanna i Olbricha, a njihove
veze s Mondrianom i doesburgom također su utjecali na oblike koje je poprimila njihova arhit.
- SCHOENMAEKERS je svojom mističkom kozmogonijom baziranom na pravokutniku i neoplatonističkom
doktrinom o krajnoj realnosti dao filozofsku osnovu ne samo Mondrianovim slikama, već i zamislima arhitekata
- iz tih činilaca nastalo je arhit. RAVNIH KROVOVA s zidovima raspoređenim prema određenim prema
određenom sistemu da bi se stvorio unutrašnji prostor koji je FUNKCIONALAN I HARMONIČAN

- tu je bio začetak stila koji će dobiti ime MEŠUNARODNI STIL i dominirati monumentalnom arhit. sredinom
20. st., osobito u obliku nebodera
- u svojoj estetici poklanjali su puno pažnje mjestu mašine i njenoj funkciji u stvaranju nove umj. i arhit. - zgrade
koje su podigli prije 1921. nisu bile brojne * KUĆA HUIS TER HEIDE, 1916., VAN'T HOFF - konzolasti
vijenci, grupiranje prozora, nagomilavanje kuteva, stroga pravokutnost cjeline
* RADNIČKO STAMBENO NASELJE, Holandslio Hook, J. J. P. OUD - savijeni, zaobljeni kutovi na
fasadama, snažno naglasio opeku
* MODEL KUĆE SCHRODER, GERRIT RIETVELD - strukturalna kocka narušena slobodnim, međusobno
povezanim površinama pravokutnih ploča
ARHITEKTURA S POČETKA 20. ST. SAD - FRANK LLOYD WRIGHT (1876.-1959.) - 1887. zaposlio se u
čikaškoj firmi Adler i Sullivan u kojoj je radio sve dok 1893. nije počeo djelovati samostalno - svoju osnovnu
arhitektonsku filozofiju izražavao je
prvenstveno kroz formu KUĆE
* KUĆA WARDA WILLITTSA, Highland Park, Illinois

- bazira se na križnoj osi, a japanski utjecaj vidi se u blago zabatstom krovu i vertikalnim trakama fasade - tzv.
PRERIJSKI STIL
* KUĆA ROBIE, CHICAGO - remek-djelo "prerijskog stila - postavljena na jednoj dominantnoj osi, dok je
horizontalna linija krova učvršćena u sredini- prozori su raspoređeni u duge simetrične redove
* HOTEL IMPERIAL, TOKIO - 1968. uništen - pionir međunarodnog modernog pokreta FRANCUSKA
AUGUSTE PERRET (1874.-1954.), TONY GARNIER (1869.-1948.) - osim Wrighta i izvjesnog broja njegovih
sljedbenika američke arhit. je između 1915. i 1940. bile uglavnom u rukama akademičara
- u Engl. je također bilo malo eksperimenata - Franc. arhit. tog vremena dominirala je tradicija Beaux Artsa osim
djela dvojice arhitekata - Perret i Garnier - obojica su bili pioniri BETONA primjenjivanog bez pretencioznosti
ili stilističkog prikrivanja - Perret je bio značajniji po ostvarenom djelu, dok Garnierova slava počiva na
njegovim ranim vizionarskim projektima za Industrijski grad
- Perret:
* STAMBENA ZGRADA, ul. Franklin, Pariz
* GARAŽA PONTHIEU, Pariz

* FOAJE KAZALIŠTA CHAMPS ELYSEE, Pariz - istraživao svojstva betona * CRKVA NOTRE-DAME, Le
Rainay (blizu Pariza) - remek- djelo - longitudinalna s zaobljenom apsidom, s širokim narteksom, bočne lađe -
Garnier: * PROJEKT ZA INDUSTRIJSKI GRAD - prostrane avenije i trgovi, funkcionalna podjela ravnih i
zaobljenih površina, svođenje zgrada na ne ukrašene pravokutnike i shvaćanje važnosti prirode, drveća..
- sve to predskazalo je ideju o gradu-vrtu AUSTRIJA I NJEMAČKA - eksperimentalnu arhit. u Španjolskoj,
Britaniji, Francuskoj, SAD-u u 1. pol. 20. st. obilježilo je djelo nekolicine genijalnih arhitekata - GAUDI,
MACKINTOSH, PERRET I GARNIER, SULLIVAN I WRIGHT
- u ostalim zemljama isto su se pojavili daroviti ljudi: HORTA I VAN DR VELDE u Belgiji, OTTO WAGNER,
ADOLF LOOS, JOSEF HOFFMAN I JOSEF MARIA OLBRICH u Austriji, HENDRIK PETRUS BERLAGE u
Nizozemskoj, PETER BEHRENS, RICHARD RIEMERSCHMIND, HAN POELZIG i dr. u Njemačkoj
OTTO WAGNER (1841.-1918.) - u mladosti akademski orijentiran, ali već u svojoj knjizi o modernoj arhit.
objavljenoj 1894. izrazio je svoje ideje moderne arhit. koja koristi moderne materijale
* HOL BEČKE POŠTANSKE ŠTEDIONICE, 1905. - spomenik jednostavnom korištenju metala i stakla pri
stvaranju prozračnog, svijetlog i nezagušenog prostora ADOLF LOOS (1870.-1933.) - nakon studija arhit., 1893.
radi u SAD i tu se 3 godine upoznaje s novim koncepcijama amer. arhit., osobito o projektu nebodera Sullivana i
ostalih pionira čikaške škole
- 1896. nastanio se u Beču i bio oštar protivnik dekorativnom pristupu secesije - zalagao se za arhit. čiste forme
sa izražajnom funkcijom
* KUĆA STEINER, BEČ - anticipira jednostavne kubističke forme tzv. internacionalnog arhit. stila, koji će se
razviti iz zamisli Ouda, Gropuisa, van der Tohea i Le Corbusiera
- osnova i fasada su simetrične - armirani beton je ovdje gotovo prvi puta upotrebljena na privatnoj kući - ova
kuća je ključni spomenik u stvaranju novog stila - Olbrich i Hoffman su sa Klimtom osnovali pokret bečke
secesije JOSEF HOFFMAN (1870.-1956.)
* PALAČA STOCLET, BRUXELLES - stroge pravokutno projektirane osnove i fasade, široke, bijele površine
uokvirene tankim, linearnim trakama - veze između austrijske i njem. arhitekture početkom stoljeća bile su
tijesne - kad je nadvojvoda Ernst Ludwig od Hessea htio potaći oživljavanje umjetnosti osnivanjem umj.
kolonije u Darmstadtu zaposlio je Olbricha da projektira većinu zgrada, uključujući SVADBENU KULU,
središnje zdanje i simbol cijelog projekta
- bila je zamišljena kao funkcionalno zdanje - inovacija - način na koji su redovi prozora grupirani unutar
zajedničkog okvira i savijeni oko ugla zgrade
- u najvećem dijelu Olbrichove arhit. snažno je osjećanje tradicije - ovaj centar važan je kao rani moderni primjer
planiranog društvenog i kulturnog centra PETER BEHRENS (1868.-1940.) - čini most između prošlosti i
sadašnjosti, tradicije i eksperimenta - počeo kao slikar, a onda je prešao na osnovne probleme industrijskog
dizajna u mašinskoj proizvodnji, zatim se zainteresirao za arhit.
- važnost HOFFMANA - udio u stvaranju BEČKE RADIONICE - Radionica, stvorena oko 1900., nastavile su se
tradicije Williama Morrisa i engl. pokreta "Umjetnost i zanati", s jednom razlikom - MAŠINA je bila prihvaćena
kao dizajnerov osnovni alat - te su radionice vršile značajan utjecaj 30 godina
- istovremeno KARL SCHMIT (umjetnički stolar) upošljavao je arhitekte i slikare da mu projektiraju namještaj
za radnju u DRESDENU - iz toga su se razvile NJEMAČKE RADIONICE koje su težile
primijeniti Morrisova načela na šire polje industrijskog oblikovanja - iz tih eksperimenata stvoren je 1907.
NJEMAČKI RADNIČKI ili ZANATSKI SAVEZ koji je bio neposredni prethodnih Bauhausa - iako je Savez
proizašao iz engl. pokreta "Umjetnost i zanati" njegov se značaj zasniva u prvom redu na iskorištavanju mašine
za poboljšanje kvalitete predmeta masovne proizvodnje i svih vidova ljudske okoline
- njegove ideje propagirane su poučavanjem, laboratorijskim eksperimentima i velikim izložbama dizajna -
najznačajnija takva izložba održana je u Kolnu 1914. - iako je I. svj. rat zaustavio razvoj Saveza, njegove ideje
su preuzele i dalje razvijale slične organizacije u Austriji, Švicarskoj, Švedskoj i Engleskoj
- vrhunci povijesti Saveza bile su izložbe u Stuttgartu 1927. i Parizu 1930.
METAFIZIČKO SLIKARSTVO - smjer u slikarstvu što ga je inaugurirao GIORGIO DE CHIRICO za svoga
boravka u Parizu 1911.-15. kao reakciju na futuristički dinamizam
- Chirico uvodi u slik. geometrijsku pravilnost i simboliku boje, gradi je s naglašenom trodimenzionalnošću i
ostvaruje neku specifičnu atmosferu unutrašnje napetosti
- CARLO CARRA smatra elemente metaf. konstrukcije povremenim rekvizitima koji katkad poprimaju ironično
značenje - ova lik. ideologija inspirirana Schopenhauerom i Nietzscheom našla je svoju završnu fazu u djelima
Giorgia Morandija GIORGIO DE CHIRICO - on povezuje romantičarsku fantaziju 19. st. sa iracionalnim
pokretima 20. st. - dadaizmom i nadrealizmom - iz Grčke se s obitelji seli u Munchen gdje je bio izložen utjecaju
umjetnosti Arnolda Bocklina i Maxa Klingera a isto tako pod utjecajem je Schopenhauerovih i Nietzscheovih
filozofskih teza
- njegova koncepcija slike kao simbolične vizije, zasniva se djelomično na Nietzscheu, sve do određene forme
koju je dobijao taj san: pusti tal. trg - možda Torina (gdje provodi nekoliko godina), u dubokom jesenjem
popodnevu kad je zrak neprirodno prozračan a sjene duge
- ostali izvori De Chiricovog posebnog svijeta snova ugl. se kreću u idejama koje su tad klijale u Njemačkoj -
Max Klinger, Alfred Kubin (Crtež vizija Italije)
- u razdoblju De Chiricova boravka u Njem - 1905.-09. art nouveau je snažan, Njem eksp. se počinju probijati,
psihoanaliza, proučavanje podsvjesnog isto ostavlja traga - De Chirico je neprestano ukazivao na metafizički
sadržaj svojih slika služeći se tim izrazom slobodno da bi obuhvatio različite efekte neobičnosti, iznenađenja i
šoka
- njegove su se slike između 1910. i 1915. razlikovale od slika ostalih umjetnika u velikoj mjeri i utjecale na
razvoj fantazije, osobito na nadrealističke ideje
-1910. prelazi u Firencu gdje se udaljio od Bocklinovog stila i utvrdio predmet, ikonografiju i raspoloženje
usamljenosti, neobičnosti i melankolije koje će učiniti svojim
* ZAGONETKA JESENJEG POPODNEVA - trg tal. grada s renesansnim fasadama, skulpturalnim
spomenikom - 2 ljudska lika - prazne arhit. fasade, duga sjena koju baca kip i razno nebo - sve doprinosi
atmosferi sna - u to vrijeme kad analitički kubizam dostiže vrhunac u Franc., De Chirico prostor se
beskompromisno zadržava u okvirima renesansne perspektive - no njegov perspektivni prostor je jedna osnova
za stvaranje njegovog pustog svijeta snova

- 1911.-15. u Parizu gdje na njega utječu stari majstori iz Louvrea - Poussin, Claude Lorrainh - do 1920. za
vrijeme njegove najvažnije faze njegov pristup umj. svodio se na ispitivanje teme kao da će iz nje iscijediti njenu
središnju tajnu
* NAGRADA PROROČICE * HEKTOR I ANDROMAHA * MELANKOLIJA I TAJNA ULICE - možda
najljepši primjer duboke perspektive iskorištene za stvaranje emocionalnog efekta
- tokom 1914. i 1915. počeo je slikati skučene arhitektonske ambijente u kojima objekti dobivaju više mjesta a
svi ti objekti
su slikani uz čvrsto insistiranje na trodimenzionalnosti - isto tako mu se javlja interes za drvene figure koje se
upotrebljavaju na satovima crtanja, za krojačke lutke ili renesansne slikarske lutke i anatomske atlase
* PROROČICA - 1915.-1919. u Ferrari sažeo je svoja ispitivanja u prethodnim godinama u potpuno razvijen,
zreo stil - opsesivno sjedinjavanje realnosti i nerealnosti slično snu donijelo je tom stilu naziv "metafizički" - kad
je u vojnoj bolinici u Ferrari sreo Carla carru i Filippa de Pisisa osnovali su udruženje SCHUOLA
METAFISICA
- ključne slike iz tog vremena su:
* UZNEMIRUJUĆE MUZE
* VELIKI METAFIZIČKI INTERIJER

- bile su vrhunac njegovih vizija usamljenosti i nostalgije, straha od nepoznatog, predskazanja budućnosti,
realnosti izvan fizičke realnosti
CARLO CARRA - poslan je u Ferraru na odsluženje vojnog roka i tu je 1917. sreo de Chirica - on je
kolorističku fluidnost svojih futurističkih slika zamijenio discipliniranijim stilom srodnim analitičkom kubizmu -
1917. razvio svoj novi pristup - predmeti - skulpturalna glava, boca čaša... modelirani su s jasnom
jednostavnošću pomoću prigušenih kolorističkih gradacija sivog i bijelog - od elementarnih rekvizita mrtve
prirode on stvara vlastitu metafizičku realnost
- 1918. objavio PUTTURA METAFISICA, knjiga u kojoj je izložena njegova filozofija - de Chirico s pravom
osjećajući da mu nije dato odgovarajuće priznanje, ogorčen je okončao njihovo prijateljstvo i metafizičku školu
kao formalni pokret
- osim de Chirica i Carre umjetnici povezani s Metaf. školom bili su: ALBERTO SAVINIO, FILIPPO DE PISIS,
GIORGIO MORANDI - bit metafizičke škole bila je u uvjerenju nekolicine umjetnika, osobito de Chirica i
Carre, da odgovor na dilemu
moderne umj. leži u PLASTIČNOM PREOBLIKOVANJU RENESANSNE VIZUELNE REALNOSTI,
OSOBITO LINEARNE PERSPEKTIVE - oni su zadržali forme renesansne realnosti, perspektivni prostor,
prepoznatljivi ambijent, skulpturalne figure i objekte i pomoću različitih kontrastiranja koje su izazivala
iznenađenje i šok - stvarali atmosfere čudnovatosti, ponekad straha i užasa
- nakon 1920. de Chirico se naglo okrenuo protiv pravca svog slikarstva - nastavio se na akademski klasicizam
GIORGIO MORANDI (1890.-1964.) - nenametljivo produžio ideje de Chirica i Carre - smatra se najznačajnijim
tal. slikarom nakon de Chirica - u početku radio pejzaže pod utjecajem Cezannea, zatim eksperimentira s
kubističkom mrtvom prirodom - u tim ranim djelima već je jasan njegov stav, kao i prigušene, skladne boje i
bogata faktura
- 1918. i 1919. najjači je utjecaj metafiz. škole, a ta njegova faza trajala do 1920. - darovit grafičar - svoju
varijantu metaf. slik. razvio nezavisno od ferrarske škole - slik. mu je u osnovi intimističkog karaktera prožeto
osjećajnošću - kontrastom između skromnog inventara posve običnih predmeta (boce, zdjele, vrčevi, tanjuri) i
posebne atmosfere kojom ih okružuje postiže dojam nestvarnog i otuđenog svijeta
DADA 1. ZURICH (1916.-1919.) - u neutralnoj Švicarskoj Zurich je bio prvo značajno središte u kojem se
razvila umjetnost, literatura i glazba fantastičnog i apsurdnog
- ljudi koji su se sklonili od rata Zurich reagirali su protiv širenja historije zaraćenog svijeta u formama koje su
bile zamišljene isključivo kao negativne, anarhične i destruktivne - cinički dadaisti su kritički preispitivali
tradiciju, premise, pravila, osnove logike, pa čak i koncepcije reda, koherentnosti ljepote koje su vodile umj.
stvaranje kroz povijest
- 1916. HUGO BALL osniva CABARET VOLTAIRE kao sastajalište - "DADA", riječ kao centralni simbol
napada na postojeće pokrete, tradicionalne ili eksperimentalne, koji su karakterizirali umj. početka 20. st. -
dadaisti su osjećali da su razum i logika doveli do svjetskog rata i da je jedini put spasenja vodio kroz političku
anarhiju, prirodne emocije, intimno i iracionalno
- ciriška dada je u prvom redu bila književna pojava, a u slik. i skulp. do PICABIJINOG dolaska jedine stvarne
inovacije bile su slobodni reljefi i kolaži JEANA ARPA

- dada je bila značajna kao STANJE DUHA, ne kao stil ili pokret - Z. dadaisti su se protivili svakom
organiziranom programu u umjetnosti, no ipak su 3 činitelja uobličavala njihove kreativne napore:
1. BRUITIZAM (od franc. bruit=buka) - proizvod buke 2. SIMULTANOST - stvari prikazane u prostorno
vremeskom slijedu3. SLUČAJ - igra bitnu ulogu - završetkom rata Z. dada se primicala kraju, ali se utjecaj u
svijetu tek počinjao osjećati JEAN (HANS) ARP (1887.-1966.) - jedini značajan umjetnik koji je proizašao iz Z.
dade - slikar, pjesnik - 1908.-10. u Švicarskoj gdje susreće Paula Kleea, a povratkom u Njemačku privukli su ga
Kandinski i slikari Blaue Reitera - dugo mu je trebalo da pronađe svoj pravac - eksperimentirao s geometrijskom
apst. baziranoj na kubizmu, radio tekstilni dizajn, postepeno sa slik. prelazi na kolaž, a zatim naizmjenično na
reljef i skulpturu
- eksperimentirao je s KOLAŽOM, a u isto vrijeme pronašao je jednu vrstu reljefa koji se sastojao od tankih
slojeva drveta čiji su oblici nagovještavali bilje, egzotično povrće, svijetlo obojene s jakim implikacijama života,
razvoja i metamorfoze - iako je oblik u početku bio intuitivan rijetko kad bi bio pravokutan, a samo izuzetno
slobodno kružan
- konture linije su bile organske u tom smislu što su nagoviještale nepravilnost živog organizma - apstraktna
organska fantazija - isto onako kao što je de Chirico preteča onog krila nadrealizma koji se služi realističkim
tehnikama ili prepoznatljivim predstavama, Arp je preteča drugog krila koje se koristi apstraktnim organskim
oblicima i proizvoljnom, nedeskriptivnom bojom u stvaranju svijeta fantazije izvan vidljivog svijeta
- jedini utjecaj na njega izvršio je Brancusi, dok su njegovi potomci Juan Miro i Alexander Calder 2. NEW
YORK (1915.-1920.) - NY dada je za vrijeme I. svj. rata nastala slučajno dolaskom MARCELA DUCHAMPA I
FRANCISA PICABIJE u New York gdje su našli pogodnu atmosferu u avangardnoj galeriji ALFREDA
STIEGLITZA
- Stieglitz je pionir umjetničke fotografije - on je s EDWARDOM STEICHENOM osnovanu MALU
GALERIJU FOTO-SECESIJE u Petoj aveniji 291 i izdavao časopis CAMERA WORK
- galerija, kasnije nazvana 291, i časopis su od 1919. predstavili američkoj publici evropske umjetnike -
Toulouse- Lautrec, Henry Rrousseau, Matisse, Picasso, Braque, Brancusi, Picabia i afričke skulpture

- uz pomoć Duchampa i Picabie, Stieglitz je 1915. osnovao novi časopis 291 da bi predstavio antiumjetničke
ideje tih umjetnika
- kronološki prije dade u Zurichu, slične su se ideje pojavile u maloj povezanoj grupi u New Yorku - pored
spomenutih, najznačajnije osobe u grupi bili su mladi amer. umjetnici: MAN RAY i MORTON SCHAMBERG i
kolekcionar WALTER ARENSBERG
MARCEL DUCHAMP (1887.-1968.) - napustio kubizam iz naklonosti prema novom pristupu predmetu - jedna
od najfascinantnijih, najkontraverznijih i najutjecajnijih osoba u pov. moderne umj. - do 1910. radio na relativno
konvencionalan način zasnovan na Cezanneu i impresionistima, a zatim je pod utjecajem kubista * AKT SILAZI
NIZ STEPENICE - simbol ludila mod. umj. - stepenice vjerno, a akt umnožen - bio dadaist po instinktu - 1915.
kad stiže u NY njegova slik. karijera bila je gotovo završena - zaokupljalo ga je pitanje o suštinskoj vrijednosti
umjetnosti
- 1913. jednim potezom uveo je 2 značajne novine u skulpturu 20. st. - MOBIL I "READY-MADE" - postojali i
prije ali njihovo uvođenje od strane Duchampa u tom trenutku dovelo je do šire primjene u kasnijim pokretima
- 1917. * FONTANA - najslavnija od svih njegovih readi-made - 1919. * MONA LISA s brkovima i bradom
NJEMAČKA DADA (1918.-1923.) - RICHARD HUELSENBECK 1917. se vratio u Berlin iz Zuricha i prišao je
grupi kojoj su pripadali braća WIELAND i JOHANN HERZFELDE, slikari RAOUL HAUSMANN, GEORGE
GROSZ i kasnije JOHANNES BAADER
- Huelsenbeck je započeo dadaističku kampanju poč. 1918. govorima i manifestima koji su napadali sve faze
umj. statusa quo uključujući eksp., kub. i futur.
- bio je formiran Dada klub u koji je KURTU SCHWITTERSU kasnijem gl. vođi Njem. dade nije bilo
dozvoljeno ući - berlinska dada je brzo prihvatila ljevičarsko, komunističko usmjerenje - u vizualnim umj.
značajno otkriće bila je FOTO-MONTAŽA pomoću koje su se stvarali dadaistički efekti - oni su se stvarali
isjecanjem i ponovnim ljepljenjem u novom kontekstu fotografija pojedinih ličnosti ili događaja, plakata, omota
za knjige - tehnika je imala porijeklo u kubističkom kolažu, samo što je u d. verziji predmet važan
- foto-montaža pokazala se kao idealna forma za dadaiste i kasnije za nadrealiste KURT SCHWITERS (1887.-
1948.)
- iako nije primljen u Dada klub, on je najčistiji eksponent duha dade koji se javio u Njemačkoj - pošto mu je
onemogućen pristup u berlinsku dadu on je osnovao svoju varijantu pod nazivom MERZ (riječ izvedena iz
ComMERZbank)
- darovit pjesnik, smrtno ozbiljan u svojim pokušajima u slikarstvu, kolažu i konstrukciji - KOLAŽE je radio od
otpadaka nađenih na ulici - kutije cigareta, karte, novine, daske, žice - sve bi privuklo njegovu maštu
- djela - MERZBILDEN koja je stvarao bila su ozbiljno proučena kao kubističke strukture, ali bitno drugačija od
kub., futur., dadaizma, eksp. ili propagandističkih kolaža
- svoje je konstrukcije zvao SCHWITERSOV STUP ili MERZBAU - 1. konstrukciju je započeo u svojoj kući u
Hanoveru kao apstraktnu gipsanu skulp. sa šupljinama, posvećenim svojim dadaističkim i konstruktivističkim
prijateljima (Gabo, Arp, Lissitzky, Maljevič, Richter, Van der Rohe, Van Doesburg)
- Merzbau je rastao tokom 20ih stalnim dodavanjem svakakvog materijala sve dok nije potpuno popunio sobu -
pošto više nije imao kud ići osim u visinu, on je konstrukciju nastavio na 2. kat - kad su ga nacisti protjerali iz
Njem, a originalni Merzbau uništili, on je u Norveškoj započeo drugi - nacistička invazija ga je natjerala da
pobjegne u Englesku, gdje je po 3. puta počeo ispočetka - 3. Merzbau je nakon njegove smrti spašen i čuva se u
Sveučilištu u Newcastleu - s Van Doesburgom surađivao na nizu publikacija i napravili su dadaističku turneju po
Holandiji - sve su ga više privlačili geo. apstrakcionisti i
konstruktivisti
- s vremenom je njegov ugled rastao

MAX ERNST - Jean Arp se 1919. preselio u Koln i s Ernstom je surađivao na stvaranju drugog dadaističkog
krila - Ernst je krajem rata otkrio Z. dadu i slike de Chirica i Kleea - njegove slike do odlaska u Pariz 1921.
imaju korijene u kasnoj gotičkoj fantaziji Durera, Grunewalda i Boscha a fasciniran je i njem romantizmom i
formama Maxa Klingera i Arnolda
Bocklina - ta "gotička kvaliteta" ostala je
najdosljednija karakteristika E. fantazije
- 1919.-20. radio kolaže i fotomontaže

- otkrio mogućnosti korištenja grafika iz časopisa 19. st. kao osnovu za transformacije u kolažu - stvorio puno
nadrealističkog rječnika - postao je gl. utemeljitelj onog krila nadrealizma koji je koristio magični realizam,
tj. precizno ocrtane prepoznatljive predmete, iskrivljene i preobražene, ali ipak prikazane nemilosrdnim
realizmom koji pretvara u šokantni reljef njihovu novostečenu fantaziju * SLON SA CELEBESA - metafizirano
čudovište koje na liniji trup-rep-surla nosi kravlju glavu, a zlokobne kljove strše iz nevidljivog stražnjeg dijela
- klasični torzo bez glave maše životinji rukom u elegantnoj rukavici - ova slika nagovještava košmar * SLAVUJ
UGROŽAVA DVOJE DJECE PARIZ (1919.-1922.) - kad su 1921. ARP i ERNST otišli iz Kolna a Bargeld
napustio slik., dada je u tom gradu doživjela kraj, a istovremeno je završila i u Berlinu
- DUCHAMP i MAN RAY su okončali NY dadu jednim jedinim brojem časopisa New York Dada - prvi Z.
dadaisti su se odavno rastali - tako je dada kao organizirani pokret bila mrtva - osim u Parizu - Duchamp je
napustio stvaralačku aktivnost, a u njem. je samo Schwitters nastavio pokret - pred kraj rata dada pokret se
razvijao samo u Parizu ali je u prvom redu bio književne prirode - pod vodstvom književnika PD sastojala se od
čestih manifesta, demonstracija, časopisa, zbivanja
i događanja neobuzdanijih i histeričnijih od prijašnjih - Arp, Ernst, Picabia manje su aktivno sudjelovali u
demonstracijama, iako je Picabia objavljivao vlastite manifeste - no javile su se nesuglasice predvođene
prvenstveno Tzarom i Bretonom - oni su težili održati stalno stanje revolucije (Tzara) su nove snage koje je
predvodio Breton težile konstruktivnijoj revolucionarnoj shemi
NJEMAČKA UMJ. 20ih i 30ih NOVA OBJEKTIVNOST ili STVARNOST - u Njem je kraj I. svj. rata doveo do
borbe između ljevice i desnice - socijaldemokratska vlada nije mogla kontrolirati ni još uvijek snažnu vojsku, ni
sve veću inflaciju - eksperimentalni umjetnici i pisci uglavnom su bili na lijevom krilu uvjereni da će iz kaosa
nastati ravnopravnije društvo
- 1918. neke vođe Njem. eksp. osnovale su NOVEMBARSKU GRUPU i uskoro su im prišli dadaisti - 1919.
organiziran je Radnički savjet za umjetnost koji je zahtijevao više državne pomoći, više narudžbi i reorganizaciju
umjetničkih škola
- među umjetnicima članovima grupe bili su mnogi nekadašnji ekspresionisti i vodeći pjesnici, glazbenici i
kritičari
- Nov. grupa je na svojim izložbama ponovo uspostavila dodir s Franc. i drugim zemljama i antagonizmi među
različitim novim strujama neko vrijeme su nestali u ime zajedničkog fronta
- udruženja slična Nov. grupi nikla su u mnogim dijelovima Njem. i njihovi manifesti su se čitali kao čudan spoj
socijalističkog idealizma i obnoviteljske religije - no taj zajednički front socijalističkog idealizma nije dugo
trajao
- oko 1924. njem. politika kretala je prema desno, a utopizam umjetnika se ugl. pretvarao u razočaranost i
cinizam - u slikarstvu se tad javila jedna forma SOCIJALNOG REALIZMA koja je nazvana NOVA
OBJEKTIVNOST - gl. predstavnici nove objektivnosti bili su GEORGE GROSZ, OTTO DIX i MAX
BECKMANN - 3 umjetnika čiji se stil kratko vrijeme dodirivao u nekim točkama, ali koji su u biti imali različite
motive
GEORGE GROSZ (1893.-1959.) - sudjelovao u ratu, a nakon I. svj. rata privukla ga je berlinska dada i njezine
ljevičarske sklonosti - radio scenografije, surađivao u časopisima, ali nastavio je i rad na polit. ili društvenoj
satiri (u ranom razdoblju radio karikature)
- fascinirale su ga TEME SEKSA I NASILJA - svoja uvjerenja najbolje je dao u crtežima i slikama koje
produžuju eksp. tradicije žestokom osudom jedne trule Njem. brutalnih profitera i opscenih prostitutku,
beskrajne čulnosti uz užasnu bijedu, bolest i smrt
- rijetko je kojeg umjetnika toliko potpuno inspirirala SMRT I MRŽNJA - uobičajeni je stil bio ŠKRT CRTEŽ
kombiniran s FLUIDNIM AKVARELOM - polovinom 20ih u portretnom slik, je kratko vrijeme primjenjivao
precizni realizam srodan novoj objektivnosti Otta Dixa
- često je bio u sukobu s vlastima ali ga je tek dolazak nacizma natjerao na bijeg - 30ih se u SAD-u u potpunosti
promijenio - karikature mu postaju blage - Amerika je za njega bila oživotvoreni san OTTO DIX (1891.-1969.) -
njegova su djela najjasnije definirala prirodu Nove objektivnosti - njegove ratne slike bili su JEZIVI OPISI
NEVJEROVATNIH UŽASA, a izvori su bili u Grunewaldovoj njem. gotičkoj tradiciji
- kao i Grosz bio je izložen utjecajima od kubizma do Dade, ali otpočetka je zainteresiran za
BESKOMPROMISNI REALIZAM - zanemaruje plastične eksperimente modernog slikarstva - simptom
poslijeratne reakcije protiv apstrakcije koja je najizrazitija u Njem.
- no njegov superrealizam nije bio povratak prošlosti - to je magični realizam - oblik predstavljanja koji poprima
atmosferu
fantastičnog, jer su svakodnevni predmeti prikazani s neočekivano pretjeranom i detaljnom otvorenošću - nakon
rata prešao na neku vrstu mističnog, religioznog izraza MAX BECKMAN (1884.-1950.) - najznačajniji umjetnik
vezan za Novu objektivnost, ali se samo kratko vrijeme mogao smatrati preciznim realistom u Dixovom smislu
- privlačilo ga je njem. i nizoz. slik. rane renesanse i veliki nizoz. slikari 17. st. - pod utjecajem Delacroixa i
njem. akademske tradicije, slikao je ogromne religiozne i klasične scene, te verzije suvremenih tragedija kao što
je brodolom TITANIKA
- 1913. bio je poznat akademičar, no I. svj. rat ga mijenja - usmjerava se na TRAŽENJE UNUTRAŠNJE
REALNOSTI - potpada pod Munchov utjecaj - sjedinjuje se njem. utjecaji kasne gotike, kubizma i njem. eksp. i
on razvija svoj novi stil
- reagirao je na nasilje i surovost kraja rata - njegova djela koja daju simboličan sadržaj putem oporog ispitivanja
vanjskog izgleda bliska su Novoj objekt. Dixa i Grosza - HARTLAUB - taj njegov izraz definira kao magični
realizam
- 1933. dolaskom nacista na vlast lišen je svih funkcija, nazvan "degeneričnim umjetnikom" - 1937. u
Amsterdamu - 30ih i 40ih nastavio razvijati svoje ideje o kolorističkom bogatstvu, monumentalnosti i složenosti
teme - 1. vrhunac njegovog novog monumentalno-simboličkog pristupa bio je veliki triptih * ODLAZAK - tamu
i patnju bočnih panoa razrješavaju sjajne sunčane boje centralnog
- njegove alegorije i simboli nisu literarna ikonografija * TRIPTIH SLIJEI MIŠ - osuda suvremenih oblika umj.
KONSTRUKTIVIZAM I APSTRAKCIJA
NAUM GABO

- od 1922.-32. živi u Njem. usavršavajući svoju konstr. skulpt. i doprinoseći značajno, iako indirektno, idealu
Moholy-Nagya o svjetlosti, prostoru i pokretu u Bauhausu
- intenzivno ispitivao mogućnosti novih materijala za stvaranje monumentalnih projekata težeći formi
arhitektonskog izraza putem konstruirane skulpture - bio daleko ispred svog vremena
- 1932. prelazi u Pariz gdje je aktivan u grupi abstraction- Creation organiziranoj radi suprotstavljanja
nadrealizmu - 1936.-46. u Engleskoj a 1946. u SAD-u - najznačajnija njegova inovacija iz 40ih je konstrukcija
na kojoj je koristio mrežu razapetih plastičnih niti sa okvirima od međusobno povezanih plastičnih ploča -
postigao prozračnu tananost i lakoću

- bit njegovih zrelih skulpt. je da okružuju, definiraju i zatvaraju prostor - njegove skulpt. utjecale su na
apstraktnu skulpt. u Njem. tokom 20ih LASZLO MOGOLY-NAGY (1895.-1946.) - značajan pedagog i
propagator apst. umj., konstruktivizma, funkcionalnog dizajna i arhitekture - inače pravnik, no ranjen na ruskoj
fronti i za vrijeme dugog liječenja zainteresirao se za slikarstvo - 1921. susreo Ela Lissitzkog i preko njega se
zainteresirao za apstraktnu umj. - 1922. susreće Gropuisa koji ga postavlja za profesora na vajmarskom
Bauhausu - do 1928. gl. teoretičar u primjeni umj. koncepta Bauhausa za industr. i arhit.
- napušta Bauhaus, živi u Amsterdamu i Londonu pišući, slikajući i eksperimentirajući u svim medijima - 1937.
u Chicagu osnovao Novi Bauhaus koji se pretvorio u Institut za industr. umjetnost, a sad je dio Tehnološkog
fakulteta
- knjige NOVA VIZIJA I VIZIJA U POKRETU najznačajniji su dokumenti o metodama Bauhausa - u početku
relativno figurativan slikar, a zatim slijedi razdoblje eksperimentiranja i on je prošao kroz sve faze modernog
izraza
- oko 1921. usredotočuje se na elemente koji do kraja definiraju njegov izraz - SVJETLOST, PROSTOR I
POKRET - bio je pionir u stvarnju strojeva "svjetlost i pokret" izrađenih od metala koji reflektiraju svjetlost i od
prozračne plastike - nazvao ih je SVJETLOSTNIM MODULATORIMA
- tokom 20ih bio je jedan od gl. preteča mehanizirane kinetičke skulpture koja je procvjetala nakon 1950. - radio
i na apstraktnoj modeliranoj ili konstruiranoj skulpt., svjetlosnim slikama i grafičkom i ind. dizajnu - utjecao na
niz umjetnika u cijelom svijetu JOSEF ALBERS - student a zatim i profesor na Bauhausu gdje ostaje do 1932.
kada seli u SAD gdje prenosi ideje Bauhausa - značajan utjecaja na školovanje umjetnika, arhitekata i dizajnera
SAD-a -
zanimali su ga problemi svjetlosti i boje unutar geometrijskih okvira - prozračnost stakla dovela ga je do
ispitivanja perspektivnih iluzija u kojima se geometrijski oblici vide u izokrenutom obliku - to se vidi na slici *
STEPENICE PO SLICI NA STAKLU
- 50ih i 60ih ustalio se na formuli koju je nazvao U SLAVU KVADRATA - proučavao odnose obojenih
kvadrata u kvadratima - proračunato međudjelovanje boje i linija (ravnih) i njihovi intimni odnosi postali su
središnji Albertsov cilj - značajno doprinjeo proučavanju percepcije, kao i tome kako vidimo i kako razumijemo
ono što vidimo

- početkom 20ih u Njem. se javila ŠKOLA STROJNIA - slikara i skulptora čija je umjetnost istovremeno
veličala stroj kao nadu za budućnost i isticala opasnost od pretvaranja ljudi u robote u bezdušnom strojnom
društvu - OSKAR SCHLEMMER, RUDOLF BELLING, FRIEDRICH KIESLER, HERBERT BAYER, VILLI
BAUMEISTER
- O. SCHLEMMER - predaje scenografiju, skulpt. i zidno slikarstvo u Bauhausu 1920.-29., a njegove su slike
bile povezane s klasičnim proto-nadrealizmom metafizičke škole, Legerovim mašinizmom, purizmom Ozenfanta
i Le Corbusiera
- iz tih izvora sintetizirao je osobni i neobično potresni svijet arhitekturalnog, perspektivnog prostora nastanjenog
manekenskim figurama, izoliranim u stanju permanentne hipnoze - u njegovu djelu čest utjecaj kazališta - u slik.
uvijek bio figuralan, dok se u skulpt. približio apstrakciji - R. BELLING - gl. zagovornik "mašinske" doktrine,
skulptor, jedan od osnivača Novembarske grupe - na njega utjecao Arhipenko - nakon pokušaja s kubističkim
skulpturama stvorio je djela u kojima su glave ili figura bili preobraženi u mašinsku figuru
- F. KIESLER - član De Stijla - 1926. odlazi u SAD gdje se razvija kao jedan od vizionara arhit., skulpt. i
scenografije - H. BAYER - u Bauhausu bio odgovoran za tipografske radionice i grafički dizajn, a 1938. odlazi u
SAD gdje je nastavio uspješnu karijeru grafičkog dizajnera i arhitekta
- W. BAUMEISTER - jedan od rijetkih njem. značajnih slikara koji su prije II. svj. rata proučavali mogućnosti
slobodne apstrakcije
- postao jedan od junaka poslijeratne generacije njem. umjetnika - iako njegova djela pripadaju svijetu apst.
organskog nadrealizma uspio je zadržati individualni mračni izraz
NADREALIZAM - umjetnički pokret koji se javlja prvo u Francuskoj kao idejni nasljednik dadaizma u smislu
negiranja svih postojećih životnih i etičkih, moralnih i estetičkih normi i principa
- 1924. ANDRE BRETON - "NADREALISTIČKI MANIFEST" - nadrealizam, čist fizički automatizam kojim
se želi izraziti usmeno ili pismeno stvarno djelovanje misli - misli diktirane u odsustvu svake kontrole koju bi
vršio razum, izvan svih estetskih ili moralnih preokupacija - ovo se više odnosi na riječi i literaturu, nego na lik.
umj.
- pokretom su dominirali pjesnici i književni kritičari koji su se osjećali nasljednicima Rimbauda, Lautreamonta i
Jarrya - Breton je proučavao Freuda i od njega je preuzeo nadrealistički stav o središnjoj važnosti snova i
podsvjesti za pjesnika i umjetnika

- on je nadrealno stanje zamišljao kao trenutak otkrivenja u kojem se razrješavaju kontradikcije i suprotnosti
snova i realnosti
- element slučaja postao je osnova intenzivnog proučavanja - u N. pokretu implicitna je bila potreba za pobunom
protiv institucija i filozofija - nadrealisti i dadaisti bili su ljudi 20ih - da bi se shvatila žestina njihova
antagonizma treba imati na umu stečeno iskustvo I. svj. rata - to je navelo nadrealiste da poklone pažnju
pjesnikovoj izoliranosti i otuđenosti od društva
- simboli i proroci nadreal. bili su ISIDORA DUCASSE (tj. Comte de Lautreamont) ARTHUR RIMBAUD,
pjesnici 19. st. koji su bili otvoreni i žestoki kritičari priznatih pjesnika 19. st. kao i forma i koncepcija poezije
tog vremena
- Lautreamontova pjesma "Les chants de maldoror" prikazuje arhitipskog junaka nadrealizma - čovjeka
dvostruke prirode kojeg podjednako privlači duhovna snaga boga i životinjska svirepost divljih zvjeri - junak
koji živi odvojen od svijeta
- umj. djelo mora biti djelo stvaranja ali i uništenja - Rimbaud se interesirao za implikacije snova, podsvjesti,
automatizma i slučaja - rijetki su Bretonovu riječ primjenjivali sa skrupuloznom doslovnošću - u osnovi značajni
N. slikari pored traženja novih tema ili novog udaljavanja od tradicionalnog sadržaja, stilski su vrlo malo slični
- pošto su INDIVIDUALIZAM I USAMLJENOST bili u osnovi pokreta umjetnici su iznad svega težili da budu
individualisti - 1. zajednička izložba N. umjetnika održana je 1925. u GALERIE PIERRE - Arp, De Chirico,
Ernst, Klee, Man Ray, Masson, Miro, Picasso i Pierre Roy
- te godine grupi je prišao i Yves Tangy - N. galerija otvorena je 1927. izložbom ovih umjetnika kojima su prišli
i Marcel Duchamp i Picabia - to je bila 1. nadrealistička generacija
FRANCIS PICABIA sa impre. prelazi na kubizam, eksperimentira s orfizmom i futurizmom, aktivan u pariškoj
dadi, prihvaća nadrealizam, a po završetku II. svj. rata prešao na apstraktno slikarstvo
JEAN ARP - aktivan u pariškoj dadi, a kad se 1924. pojavio nadrealizam aktivno je u njemu sudjelovao, a
istovremeno ostao u kontaktu s njem. i nizozem. apstrakcionistima i konstruktivistima
- 20ih mu je omiljeni materijal DRVO - radio bojane reljefe a radio je i slike - na kartonu sa isječenim detaljima
poput neke vrste obrnutih kolaža

- s Van Doesburgom i Sophie Taeuber-Arp dekorirao 10 prostorija kafića L'AUBETTE u Strasbourgu - ti murali
bili su najslobodniji i najjednostavniji primjer organske apstrakcije - njegov veliki korak naprijed u skulp. zbio se
poč. 30ih kad je počeo modelirati glinu i gips da bi ih prenio u broncu ili mramor - Arp je dijelio Brancusievo
divljenje za MASU kao osnovni element skulpt. više nego za prostor - stoji na suprotnom polu od konstruktivista
Gaboa i Pevsnera
* GLAVE S 3 DOSADNA PREDMETA, * BITI IZGUBLJEN U ŠUMAMA - dao ime tim oblicima "ljudska
konkrecija"
- njegova umj. između 1930. i 1966. poprima različite forme
* TORZO

MAX ERNST - njegova slik. i skulpt. karijera, prekinuta I. svj. ratom, počela je zapravo kad je 1922. prešao u
Pariz * SLON SA CELEBESA - gl. je slika njegovog predpariškog razdoblja, iako je naslikao još vrijednih slika,
kao što su i njegovi dadaistički kolaži bili od prvorazrednog značaja
* SASTANAK PRIJATELJA - grupni portret pariških dadaista i ostalih umjetnika okupljenih u mjesečevom
pejzažu - ovo je povijesno jedna od najznačajnijih slika
- 1925. počeo je raditi crteže koje je nazvao FROTTAGE (trljanje) pri čemu se služio dječjom tehnikom -
stavljao je komad papira na mramornu površinu i preko njega trljao olovkom - tako nastala slika bila je ugl.
posljedica zakona slučaja
- prenesene fakture su se onda reorganizirale u nove kontekste, pojavljivale su se nove i nepredviđene asocijacije
- frottage je dao tehničku osnovu za seriju neortodoksnih crteža i pojačao je Ernstovo percipiranje fakture u
okolini (drvo, tkanina, lišće, gips...)
- to je dovelo do toga da su Ernstove slike krajem 20ih i u 30im poprimile ekspresionistički izgled * EVROPA
POSLIJE KIŠE - njegova strast prema pticama izražena je posebno grotesknim simbolizmom u slici *
NADREALIZAM I SLIKARSTVO gdje je prikazao neko čudovište od blago zaobljenih djelova ljudske
anatomije, zmija i ptičjih glava koje radi apstraktan crtež - odražava nešto od neprestanog sukoba između nade i
apstrakcije - 50ih i 60ih javlja se interes za geometriju
- nitko tako potpuno ne obuhvaća nadrealizam u cjelini JUAN MIRO - jedan od najvećih nadrealističkih talenata
i majstora slik. 20. st. - njegove prve slike (1916.-18.) pokazuju da su na njega najviše utjecali Cezanne i Van
Gogh - njegovu umj. prožimaju prizori neobuzdanog humora i fantazije prezentirani na smrtno ozbiljan način,
prividno nehumoran i brižljivo podroban kao Rousseauov

- do 1924. slika u tradiciji geometrijskog primitivnog realizma a grupom slika iz 1923.-24. ušao je u svijet
fantazije stvarajući svoj riječnik čudesnog
* KATALONSKI PEJZAŽ - jedan od prvih primjera Miroovog čudesnog svijeta - u pejzažu su 2 površine - žuta
i narančasta i spajaju se na jednoj valovitoj liniji, a na tome su razbacani neobični predmeti
* HARLEKINOV FESTIVAL - jedna od prvih nadr. slika - imao je nekoliko motiva koje ponavlja na nizu slika
- * LJESTVE S UHOM, * ČOVJEK S LULOM, * PTICA-STRIJELA - živost njegova nestvarna svijeta -
krajem 20ih počeo eksperimentirati kolažom i asamblažom i radio je čudovišne figure, a nakon toga je nastavio
raditi na svojim neobuzdanim slikama
* MRTVA PRIRODA SA STAROM CIPELOM - reakcija na događaje u Španjolskoj - građ. rat - izbijanjem II.
svj. rata povlači se u Palma de Mallorcu - radi na malim gvaševima koje naziva "SAZVJEŠŽA" - njegove
najsloženije i najlirskije kompozicije
- ta SAZVJEŠŽA prikazana su 1945. u New Yorku i utjecala su na pojavu amer. apstraktnih ekspresionističkih
slikara - vođa organsko-apstraktnog krila nadrealizma - krajem II. svj. rata radi na slikama velikog formata a
radio i murale NADREALIZAM U 30im
- od samog početka nadrealizma u slik. imao 2 smjera:
1.

ORGANSKI (AMBLEMATIČNI, BIOMORFNI ili APSOLUTNI) NADREALIZAM - u ovoj tendenciji

prevladava automatizam, diktat misli bez kontrole duha i rezultati su obično bliski apstrakciji - začeci ovog krila
su u pokušajima koje su dadaisti i neki futuristi vršili u oblasti slučajnosti i automatizma i efekti su bili bliski
automatskim tekstovima nadrealist. pjesnika koji su na njih i utjecali
- utjecali na apst. eksp. u Americi 2. ILUZIONISTIČKI (MINUCIOZNI, FOTOGRAFSKI ili TROMPLEIL)
NADREALIZAM - Pierre Roy, Salvador Dali, Yves Tanguy, Rene Magritte, Paul Delvaux - podrobnošću
prikazuje prepoznatljive prizore i objekte uzete iz prirodnog kontakta, iskrivljene i fantastično kombinirane u
snovima
- izvor u umjetnosti De Chirica, H. Rousseaua, Chagalla, Ensora i romantičara 19. st. - tzv. SUPERREALIZAM
ili NATURALISTIČKI nadrealizam pokušava koristiti slike iz podsvijesti - trendovi teorije o podsvjesti i o
značaju snova bile su bitne za sve vidove nadrealizma

- utjecali na magični (precizni) realizam - između ova 2 krila može se povući čvrsta linija - umjetnici kao Max
Ernst, Kurt Seligmann i Victor Brauner isprobali su sve varijacije nadr. eksperimenata u različita vremena
- podijeljenost na 2 krila je očigledna, ali za umj. kao što su Picasso, Miro i Arp nije potrebna precizna
klasifikacija - nadrealizam je bio revolucionaran pokret u knjiž., umj. i politici - časopis koji je 1925. Breton
osnovao kao glasilo nadr. pod imenom LA REVOLUTION SURREALISTE i tokom 20ih zadržao je postojanu
komunističku orijentaciju
- u revolucionarnoj propagandi pisci su bili aktivniji od lik. umjetnika ANDRE MASSON (1896.-1987.) - među
nadr. umjetnicima najstrasniji revolucionar, vrlo energična, impulsivna osobnost - tip = organički nadrealizam -
ranjen u I. svj. ratu i dugo se oporavljao, a kratko boravio i u duševnoj bolnici - po prirodi je bio anarhist čija su
uvjerenja bila porkrepljena osobnim iskustvom - vjerovao da racionalnim mora dominirati iracionalno
- na njegove slike s početka 20ih utjecao kubizam, osobito kubizam Juana Grisa, a kub. strukturu zadržao je u
svojim ranim
eksperimentima automatizma i ekspresionističkim fantazijama - 1925. surađivao u La Revolution Surrealiste -
slike iz tog razdoblja obiluju prizorima pokolja (* BITKA RIBA) - krajem 30ih prišao drugom, naturalističkom
krilu nadrealizma - slikao čudovišne likove (* LABIRINT) - kad izbija II. svj. rat, odlazi u SAD i u New Yorku
se vratio donekle automatskom, ekspresionističkom pristupu - 1945. vraća se u Franc. i traži smirenje u novom
pristupu ekspresionizmu, a 60ih se okrenuo apstraktnom nadrealizmu - no, on se mora smatrati darovitim
eklektikom koji je svoj glavni doprinos dao 20ih godina YVES TANGUY (1900.-1955.) - imao knjiž. ambicija i
bio je prisno povezan s nadr. piscima (Prevert, Duhamel), ali ga je instinktivno privlačilo slikarstvo - 1923.
počinje ozbiljnije slikati - do 1926. slika naivu no uništio ta platna - nakon susreta s Bretonom počinje surađivati
u La Revolution Surrealiste i primljen je u nadr. pokret - slika * MAMA, TATA JE RANJEN - remek-djelo je
njegove prve faze i u njoj su ispoljene sve opsesije koje će ga progoniti do kraja života

- beskrajna perspektiva dubine - jednostavno ostvarena gradiranom bojom i oštrom linijom horizonta - prostor
koji spaja ogromnu prazninu i intimnu zatvorenost gdje lebde neodređeni sitni organski oblici
- mašta ovog neškolovanog umjetnika savršeno je izražen nard. credo da on sam gotovo izgleda kao proizvod
Bretonove imaginacije
- podmorska ili podzemna atmosfera tih prvih nadr. slika zadržale se do 1930. - 1930. i 1931. posjetio Afriku
gdje je vidio sjajnu svjetlost i boju i počeo je precizno definirati svoje forme i izlagati ih surovoj sunčevoj
svjetlosti - prostor postaje ogroman
- 1939. odlazi u SAD - nastavio s nadr. - on je imao samo jedan stvarni simbol - PUSTI SVEMIR u kojem se
neki primitivni život bori za opstanak - ova ograničenost stvorila je jednu od najproročkijih koncepcija u
modernoj umj. SALVADOR DALI (1904.-1989.) - više od svih simbolizira nadrealizam u svijesti široke publike
- od je nadr. proslavio označavajući njime iracionalnu, erotičnu, bezumnu i modernu umj. - njegov je život sam
po sebi nadrealistički
- 1921. na Akademiji i zavolio je akademičare i romantičare 19. st. (Millet, Bocklin, Messioner) a u modernom
slik. njegova otkrića poč. 20ih bili su De Chirico, Carra i tal. metafizička škola
- za njegov razvoj važno je otkriće Freuda - pomoću precizne trompe l'oeiul tehnike pokušao ej stvoriti jedan
svijet snova opipljivije realan od promatrane prirode
- 1928. u Parizu sreće nadrealiste, 1925. seli tamo i postaje član grupe - on je već bio formulirao teorijsku osnovu
svog slik. opisanog kao PARANOIDNO-KRITIČKI - stvaranje vizionarske realnosti od elemenata vizija, snova,
uspomena i psiholoških ili patoloških izopačenosti
- akademsko obrazovanje omogućilo mu je razvijanje precizne minijaturne tehnike, praćene neskladnom ali
blistavom bojom naslijeđenom od romantičnih realista i iz obojenih fotografija -
polazeći od svakodnevnog objekta stvarao je lanac metamorfoza, postepeno ili naglo rastačući i preobražavajući
predmet u košmaru slike, kojoj je uvjerljivost dana tvrdom realističkom tehnikom
- bavio se i filmom - Andaluzijski pas, Zlatno doba - filmski medij je nadr. pružao beskrajne mogućnosti u
izražavanju rastakanja, metamorfoza, dvostrukih i četverostrukih slika i Dali se time sjajno služio
- na prvim slikama uveo je MIKROSKOPSKI REALIZAM svog razvijenog stila - stil mu je sazrijevao
zapanjujuće brzo
* OSVJETLJENA ZADOVOLJSTVA
* PRILAGOŠAVANJE ŽELJE
-

odlučan u stvaranju SUPER-REALNOSTI nemilosrdnom objektivizacijom sna - 1930. napustio De Chiricov

uopćeni svijet snova pošto je pronašao svoj svijet nasilja, krvi i propadanja - težio je da u svojoj umj. stvori
posebnu dokumentaciju frojdističkih teorija primijenjenu na svoj unutrašnji svijet
- sliku je započinjalo prvim simbolom koji bi mu pao na pamet i prelazio je s jedne asocijacije na drugu
umnožavajući simbole megalomanije kao pravi paranoik
* UPORNOST SJEĆANJA - prezentiranje poznatih predmeta (satovi) u neobičnom kontekstu s natprirodnim
atributima - tokom 30ih njegovo se slik. kolebalo između neobuzdane fantazije i čudne atmosfere spokojstva
ostvarene manje očigledno
- bio zaokupljen svim vrstama seksualnog simbolizma - 1941. preokret - nagovijestio da će postati klasik i da će
se vrtati Rafaelovoj visokoj renesansi - umjetnik ogromnog dara i imaginacije - preobražavajući subjektivni
svijet snova u objektivne i uznemirujuće slike on je dao značajan doprinos nadr. i umj. 20. st.
RENE MAGRITTE (1898.-1967.) - zvali su ga nevidljivim čovjekom među nadr. - 1926. se pojavio kao
individualan umjetnik čiji se stil zasnivao na De Chiricovom * UGROŽENI UBOJICA - u ovoj slici sumirao
elemente koje će koristiti tijekom cijele karijere - njihova šokantnost se u podjednakoj mjeri bazirala na
neobičnom erotskom i običnom
- stil njegova preciznog, magičnog realzma nakon 1926. malo se mijenjao - za njegov pristup savršeno je
simbolična slika * NEPOUZDANOST - lula naslikana izrazito precizno, a ispod nje nalazi se legenda "Ceci n'est
pas une pipe" - ovo djelo uništava likovnu realnost
* LAŽNO OGLEDALO - slična ideja - uvodi iluzionističku temu pejzaža kao slike a ne prirode - ispitivao je
razne vidove jezivog koji katkad gotovo izazivaju odvratnost - u njegovu svijetu uvijek postoji nenametljivi,
nevidljivi čovjek u polucilindru i crnom mantilu, sam ili u grupi - vrsta sabotera unutar sustava koji ostaje
nevidljiv - magični realizam - magično kod njega je to da na prvi pogled sve izgleda realistično, ali ta stvarnost
uvijek ima neku grešku, neki pomak
- veliki uzor mu je bio De Chirico - njihov stil je precizan i podatan - ta preciznost realiteta je nešto što izgleda
kao mimikrija koja je tu da prikrije neku sabotažu unutar sustava

- svoju inspiraciju nalazio i na polju filma - bio oduševljen prvim oblicima filma - zaokupljala ga je jeftina
literatura detektivskih romana, kao i svijet stripa - sve ovo primjenjuje na stvarnost koja postaje naivna
melodrama
- u njegovom djelu nema ništa dramatično, drame nema ali ona negdje buja ispod površine - drugi val nadrealista
- Hans Bellner, Victor Brauner, Oscar Dominguez, Meret Oppenheim, Wolfgang Paalen, Kurt Seligmann
(dekalkomanija)
MAGIČNI REALIZAM - naziv za naturalistički način slikanja pri kojem slikar nastoji što vjeruje reproducirati
vid i stvarnost objekta, ali mu "magičnim" rasvjetnim efektima daje obilježje irealnoga
- magični realisti, proizlazeći direktno iz De Chirica, stvaraju misteriju i čudo kontrastiranjem koje je
uznemirujuće čak i onda kad je teško točno shvatiti zašto
- oni žele prevesti svakidašnje iskustvo u nešto što je neobično - cvjetao je u Evropi i Americi 30ih i 40ih i
predstavlja preciznu realističku prezentaciju običnog prizora bez nikakvog neobičnog ili monstruoznog
iskrivljavanja
- magično izvire iz fantastičnog kontrastiranja elemenata ili zbivanja koje obično ne idu zajedno PIERRE ROY
(1880.-1950.) - jedan od prvih nadrealista kojeg su se oni kasnije odrekli - može se smatrati ocem magičnog
realizma
* METRIČKI SUSTAV
* OPASNOST NA STEPENICAMA

PIERRE DELVAUX (1897.-1994.) - isprva nadrealist - od 1935. slikao je svoje snove o lijepim ženama, obično
aktove - u njegovim slikama čest je motiv žene koja kao da mjesečare kroz krajolik, a na tim slikama pojavljuju
se i muškarci - ugl. prikazani kao znanstvenici koji se bave nekim sitnim poslom
- teme željezničke stanice vlakova na odlasku što je obično negdje na dnu slike
* ULAZ U GRAD - prostrani pejzaž, aktovi (ženski)
* ŽELJEZNICA - odjevene muške figure
BALTAZAR KLOSOWSKI - BALTHUS slikar koji se služio preciznim realizmom da bi stvorio atmosferu
čudesnog * ULICA - stvorio raspoloženje odsutnosti i bezličnog - boje su hladne i neutralne
- krajem 30ih započeo s temom koja ga je otada stalno zaokupljala - djevojčica na granici djevojaštva u kojoj se
budi seksualnost i koju zaokupljaju snovi čijeg značaja tek počinje biti svjesna
*ZLATNI DANI - djevojčica pred kaminom se gleda u zrcalo PARIŠKA ŠKOLA APSTRAKCIJE - Pariz je
tokom 20. st. privlačio umjetnike iz svih dijelova svijeta i zbog toga je Pariška škola prije međunarodna nego
specifično francuska
- tokom 20ih apstraktno slik. i skulpt. u Franc. bili su ugl. uvozni proizvodi, primorani da se bore za opstanak
protiv utjecaja starijih majstora moderne umj. i protiv senzacije koju su prouzrokovali nadrealisti
- 1925. poljski slikar POZNANSKI organizirao je veliku izložbu suvremene umj. u dvorani Sindikata trgovaca
antiknih predmeta (Arp, Baumeister, Brancusi, pionir amer. apst. Patric henry Bruce, Robert i Sonia Delaunay,
van Doesburg, Gončarova, Gris, Klee, Larionov, Leger, Miro...) - iznenađujuće cjelovit prikaz apstraktnih
tendencija, no usred plime reprezentacije i nadrealizma izložba nije privukla pažnju
- drugi značajni događaj u pov. pariške apst. odigrao se tek 1930. kad su umjetnik i kritičar MICHEL SEUPHOR
i urugvajski slikar JOAQUIM TORRES GARCIA osnovali grupu i časopis CERCLE ET CARRE (krug i
kvadrat)
- no prvoj izložbi sudjelovali su mnogi - iako kratkotrajni i izložba i časopis imali su znatan utjecaj - njihov
utjecaj i adrese pretplatnika nasljedili su VANTONGERLOO I AUGUSTE HERBIN kad su 1931. osnovali
grupu i časopis ABSTRACTION-CREATION - do 1936. predstavljali su snagu u aspt. umj., a nakon II. svj. rata
nasljedio ju je SALON DES REALITES NOUVELLES koji je nastavio bitku za apstr. umj., osobito za tradiciju
Mondriana u konstruktivista
- poč. 30ih razvoj nacizma u Njem. dovodi još više slavnih majstora apst. u Pariz - GABO, KANDINSKI -
konglomerat umjetnika u Rusiji, Nizozemskoj, Njem. i Franc., kao i iz drugih zemalja, doveo je do postepenog
ukidanja razlika
- polovicom 30ih Abstraction-Creation je u jednom trenutku imala 400 članova - pripadnika suprematizma,
konstruktivizma, De Stijla i drugih
- osim Mondriana većina apstrakcionista je uzimala iz svakog izvora ono što im je bilo potrebno CESAR
DOMELA - 1924. prišao De Stijlu u Parizu i pokušao tokom 20ih kombinirati stroge, otvorene forme na kojima
je u to vrijeme radio i Mondrian sa iskošenim površinama van Doesburga
- sa ovoga je prešao na reljefne konstrukcije FRIEDRICH VORDEMBERGE-GILDEWART
- član Sturma i De Stijla - stvorio vlastiti stil - jednostavan i jasan koji je ipak proširio riječnik apstrakcije OTTO
FRAIHALLICH - izlagao s kubistima, a nakon I. svj. rata prešao na apstrakciju - AUGUSTE HERBIN, JEAN
GORIN, JEAN HELICH - franc. slik. koji su 30ih iskrsnuli među apstrakcionistima ANTON PEVSNER - 1924.
nastanio se u Parizu, a oko 1922. počeo ozbiljno raditi na apstraktnoj konstruiranoj skulpturi * PORTRET
MARCELA DUCHAMPA - ishodište njegove skulpt. - krajem 20ih napustio je konstrukciju u plastici i počeo je
raditi metalne apstrakcije direktno u bronci ili bakru - utvrdio osobni konstrukcijski stil
- on je odbacivao svaku matematičku osnovu u organiziranju svojih zrelih djela * PROJEKCIJA U PROSTORU
- usavršio tehniku i skulptorske zamisli - uglačana bronca koja nije livena nego kovana strojno precizno
- vjeran realističkom manifestu - prostor uzima kao osnovno izražajno sredstvo - Gaba privlači želja da od
prostora načini glavni skulpturalni medij minimalno definiran linijama ili neprimjetnim površinama - Pevsnera
su privlačili odnosi između opipljivog prostora i opipljivih površina i linija u materijalima koji su bili dovoljno
neprozirni da definiraju i okruženi i okolni prostor - u tom smislu bio je tradicionalniji skulptor
- njegove brončane konstrukcije u kojima je metalne ploče uvijao u ritmičke spirale oko određene dubine bile su
pogodne za djela monumentalnih razmjera te je izveo nekoliko monumentalnih narudžbi
- najdramatičnijja je bila za Sveučilište u Caracasu u Venezueli * DINAMIČKA PROJEKCIJA U
TRIDESETOM STUPNJU - izvijena dijagonalna forma koja spaja čvrstinu oblika sa slobodom ogromne zastave
koju ukrućuje snaga tornada - sve do smrti 1962. Pevsner je bio značajan eksponent pariške apstraktne
konstruirane skulpture PIET MONDRIAN, nakon 1920. - od 1919.-38. živi u Parizu, a sudjelovanje u grupama
Cercle et Carre ili Abstraction-Creation bili su od najvećeg značaja za razvoj i širenje apstrakcije
- 1925. povukao se iz De Stijla kad Van Doesburg uvodi dijagonalu - slikajući i pišući 20ih potpuno je
formulirao svoje ideje
- 1919. našao rješenje problema koji ga je nekoliko godina mučio - kako da izrazi univerzalno dinamičkom
ravnotežom vertikalne i horizontalne strukture, s primarnim tonovima boje raspoređenim u pravokutnim
površinama
- uznemiravala ga je činjenica što je do tada u većini njegovih kompozicija izgledalo da crveni, plavi ili žuti
oblici vizualno djeluju kao forme prednjeg plana naspram bijeloj ili sivoj pozadini i da to narušava cjelokupno
jedinstvo
- otkrio je da je rješenje u tome da se struktura učini nezavisnom od boje teškim linijama koje prolaze kroz
obojene pravokutnike
- zahvaljujući tome uspio je ovladati bojom i prostorom * TABLEAU II - pazi da rubovi slika budu otvoreni -
postigao potpunu dinamičnu ravnotežu okomite i vodoravne strukture upotrebom primarnih boja na crnu i bijelu
* KOMPOZICIJA S CRVENIM I ŽUTIM - non stop je varirao pa je s platna kvadratnog ili gotovo kvadratnog
oblika prešao na oblik romba * KOMPOZICIJA SA ŽUTIM LINIJAMA - krajnje pojednostavljenje - tu je
najbolje izražena Mondrianova fasciniranost nepotpunim u potpunom - fascinantnost ove slike leži u još jednom
- u crvene boje i predskazivanju pobjedničkog bugi-vugija iz 1943. - 1938. odlazi u London, a 1940. u New York
- značajan novi umjetnikov stimulans bila su svjetla u noći kad su se neboderi pretvarali u sjajnu šaru svjetlosti i
sjene treperavu i promjenjivu
- volio je dinamizam greda i osjećao se obaveznim da ga prevede u prividno stroge sklopove pravokutnih
linearnih struktura i obojenih oblika
- djelovanje tog grada najočiglednije je u * BRODVEJSKOM BUGI- VUGIJU - vratio se kvadratnom platnu ali
se radikalno udaljio od formule koja ga je zaokupljala tijekom 20ih - nestala je crna obojena struktura koja je
držala u ravnoteži obojene površine
- proces je obrnut - cama mreža je obojena - s linijama koje se sastoje od malih crvenih, žutih i plavih kvadrata
ili pravokutnika, osnova je jedinstvena bjeličasta površina, a na njoj vibriraju raznobojne linije i razbacane
površine crvenog, žutog i plavog
- Mondrian je bio glavni u utemeljivanju geometrijske apstrakcije tokom I. svj. rata - ideje De Stijla i njihov
logički razvoj su u prvom redu njegovo djelo
- njegov utjecaj obuhvaćao je apstraktno slik., skulpt. ali i forme međunarodnog stila u arhit. - tijekom 20ih i
30ih u Parizu je svojim prisustvom i inspiracijom, vjerovatno više nego tko drugi omogućio apstrakcije da
preživi
- u SAD-u izvršio isto tako snažan utjecaj - geometrijska apstrakcija, apstraktni eksp., optičko slik. (slik.
obojenog polja)
30te U SAD-u - na tzv. IZLOŽBI U ARSENALU početkom 1913. prvi put je postao očigledan provincijalizam
amer. umj. - kako su ih amerikanci brojno nadmašili, evrop. umjetnici su bili otkrivenje za publiku, a osobito za
amer. umj. i kolekcionare
- usprkos tome što su brojni amer. umjetnici boravili u Ev. prva moderna amer. revolucija u slik. nije
predstavljala udaljavanje od realizma nego približavanje realizmu, nije bila usmjerena na eksperimentiranje
forme nego na nov sadržaj slike - ovo djelomično može objasniti činjenica da je oko 1900. akademski duh bio
prezren
- škola "POSUDA ZA SMEĆE" - Robert Henri, George Luks, John Sloan, William Glackens, Everett Skinn,
Maurice Precidergast, Arthur B. Davies i Ernest Lawson - prkosili su svojstivam akademske
umj - jedini su se okrenuli realističkom predstavljanju gradskog života, drugi impresionizam - tradicija realizma i
impres. koju su oni zastupali ostala je snažna u amer. slik. sve do II. svj. rata - socijalni i regionalni realizam
dominirao je amer. pozornicom tokom 30ih iako su istovremeno počeo osjećati utjecaj ev. modernizma sto je
bila prirodna posljedica činjenice da su amer. umjetnici nastavili odlaziti u Evropu i tamo studirati
- osim izložbe najznačajniju ulogu u rađanju modernog duha odigrao je ALFRED STIEGLITZ koji je u svojoj
maloj galeriji u 5. Aveniji 291. izlagao niz evropskih pionira - zalagao se za amer. eksperimentaliste
- kao jedan od velikih fotografa 20. st. Stieglitz je 1907. proširio svoj program na slik. i skulpt. i 1908. priredio je
veliku izložbu Rodinovih crteža
- slijedećih 10 god. on je uz pomoć Edwarda Steichena prikazao Matissea, Toulouse-Lautreca, Rousseaua,
Picassa, Braquea, Severinija i Picabiju te grafičku primitivnu umj.
- od amerikanaca je izložio Max Webera, John Martina, Georgia O'Keeffe, S. Macdonald-Wrighta, Arthur Dove,
M. Hartley, Alfred Manrera i skulptora Nadelmana
- oni su bili amer. pioniri međunarodnog modernizma - većina ih je do 1914. radila u Evropi, uglavnom u Parizu
gdje su pratili izložbe u Salonu nezavisnih i Jesenjem salonu
IZLOŽBA U ARSENALU
- prvorazredan događaj za moderni umj. pokret u SADu
- bila je međunarodna izložba moderne umj. u New Yorku 1913.

- izložba je bila senzacija i dok je dnevna štampa o njoj pisala opširno (u početku i pohvalno), kritičari u amer.
umjetnici napali su je

- Matisse je bio posebno napadnut zbog zloupotrebe slik, kao i kubisti - i pored toga procjenjuje se da je izložbu
posjetilo oko 75 000 ljudi - u Chicagu gdje je u Umjetničkom institutu prikazan ev. dio i pola amer. posjetilo ju
je oko 200 000 ljudi - tu su učesnici škole Umj. instituta poduprti profesorima spalili lutke s likom Matissea i
Brancusija - u Bostonu gdje je u Copley Hallu bilo izloženo oko 250 eksponata ev. djela reakcija je bila
smirenija - prema svim mjerilima izložba je bila značajno postignuće - iako su mnogi zastupljeni amer. umj.
netragom nestali, bio je uključen visok postotak onih koji se smatraju pionirima modernizma
- od evropljana nisu bili zastupljeni jedino tal. futuristi - njem. eksp. je omalovažena, osim Kandinskog i
Kirchnera - franc. progresivno slik. i skulpt. bili su predstavljeni kvalitetno - potpuno djelovanje te izložbe osjetit
će se tek nakon 30ih, ali su se gotovo odmah javili dokazi o promjeni u amer. umj. i kolekcionarstvu
- počele su se pojavljivati nove galerije otvorene modernom slik. i skulpt. - amer. muzeji počeli su kupovati i
prikazivati moderne franc. majstore - usprkos neporecivom djelovanju izložbe na amer. umjetnike teško je otkriti
neposredne direktne utjecaje evrop. umj. zastupljene na izložbi
- jedan problem je bio u tome što je izložba predstavljala panoramu čitave moderne umj. u jednom stoljeću, s
naglaskom na starijim majstorima - Cezanneu, Redonu, Rousseau, Gaugineu i Van Goghu
- kubizam, tada dominantni novi stil u Franc. izazvao je manje pažnje od fovizma koji je već prešao u povijest -
Marcel Duchamp, Francis Picabija i Man Ray ostali su središte njujorškog krila dade i Duchamp otada
predstavlja značajnu snagu u amer. umj
PRECIZIONISTI - najznačajnija manifestacija novog duha u amer. umj. 20ih - naziva se još KUBISTIČKI
REALIZAM ili KUBO-REALIZAM, a ponekad ih zovu i NEUPRLJANI - sve se to odnosi na jednu umj. koja je
u osnovi realistička, ali je na ovaj ili onaj način kontrolirana geometrizacijom, čiji su izvori u kubizmu
- precizionistički pristup - središnja osoba u njegovu formuliranju bila je GEORGIJA O'KEEFFE, zajedno sa
CHARLESOM SHEELEROM,
- precizionizam u njihovim djelima i djelima CHARLESA DEMUTHA, RALSTONA CRAWFORDA I
NILLESA SPENCERA u osnovi je PRECIZNA I
ČESTO FOTOGRAFSKI RALISTIČKA umj. u toj mjeri LIŠENA DETALJA da svojim djelovanjem postaje
apstraktna - slik. GEORGIE O'KEEFFE do kraja 20ih usredotočeno je na organske teme - svijeće ili biljne forme
u izrazito krupnom planu
- povremeno je interpretirala i arhitektonske teme - SHEELER i DEMUTH bili su naklonjeni arhitekturalnom
pejzažu, a Sheeler i strojnim formama (lokomotiva) CHARLES SHELLER (1883.-1965.) - njegova crkvena
ulica "EL" strogošću i eliminiranjem detalja bliža je geometrijskoj apstrakciji nego kubističkom slikarstvu -
visok stupanj selekcije detalja, proizvoljne kombinacije svjetla i sjene i plohe boje koje se same preobražavaju u
apstraktne šare
- ovakvo je slikao industrijske scene ili strojeve u krupnom planu CHARLES DEMUTH (1883.-1935.) - treća
značajna pojava prve generacije precizionista - njegova razvijena djela bila su najbliže franc. kubizmu - radio
ilustracije za knjige, izradio seriju plakatnih portreta - usprkos kratkoj karijeri bio možda najdarovitijih - on je
utjecao na novu generaciju magičnih realista i pop-artista MORTON L. SCHAMBERG (1882.-1918.) - jedan od
najzanimljivijih talenata vezanih za precizionizam - zanimala ga je STROJNA IKONOGRAFIJA - divio se
ljepoti i preciznosti stroja STUART DAVIS (1894.-1964.) - najznačajniji amer. slikar koji se pojavio između dva
rata - njegova profesionalna karijera praktično je obuhvatila čitav raspon moderne umj. u SAD-u - sudjelovao je
u Izložbi u Arsenalu sa svojih 5 akvarela - iluzionističkih tragova prirode, slikajući mikser, a nakon tih
apstraktnih radova radio je seriju relativno vjernih gradskih predjela
- on je povezivao jasno definirane, iako fragmentarne objekte s geo. apstraktnom organizacijom - boja mu je
postala sjajnija i pojačao je tempo. osjećaj pokreta, živost, ritam svojih djela
sve većom složenošću manjih nepravilnijih i kontrastnijih obojenih oblika - vrhunac tih oblika vidi se u 2 djela iz
40ih - * IZVJEŠTAJ IZ ROCKPORTA i * MEKO UZGLAVLJE - krajem 40ih je izradio seriju slika malog
formata - u njima koristi apstraktne elemente koji se protežu od najstrožije purističke
okomito vodoravne geometrije do snažno
ekspresionističkih elemenata
- ometao je riječi u svoje slike

* KOLONIJALNI KUBIZAM - jedna od najvećih, najsnažnijih i najjednostavnijih njegovih slika - pored

nekoliko nepravilnih kružnih oblika i izlomljene kaleografije potpisa sve površine imaju oštru pravokutnu
regularnost
- tu on preispituje neka načela kubizma * BLIPS AND IFS - posljednje dovršeno djelo - predstavlja u
vrhunskom smislu sumu njegovih stavova prema formi i predmetu - gotovo jedini amer. slikar 20. st. čija djela
nadilaze svaku promjenu stila, pokreta ili mode - pojavom pop-arta i drugih pokušaja preispitivanja predmeta
njegove slike su dobile novi značaj u pov. moderne amer. umj NILES SPENCER (1893.-1952.) - u njegovom
ranom djelu očigledna je osobna primjena precizionizma - osjećaj za romantično ili melankolično raspoloženje u
De Chiricovoj maniri
- njegova kasnija djela sjedinjuju renes. perspektivni prostor i moderni kubistički prostor stvarajući tijesno
povezanu konstrukciju urbanih simbola
* U FAIRMONTU - iz žablje perspektive pogled na ind. zgrade RALSTON CRAWFORD - precizionističku
tradiciju najuspješnije produžio do danas * MOST WHITESTON - krajnji oblik linearne perspektive
kombinirane s plošnim, dvodimenzionalnim površinama boje * INSPEKCIJSKO PUTOVANJE - reakcija na
osjećanje uništenja, zlokobne snage, pa čak i ljepote same eksplozije - njegove slike temelje se na promatranju ili
impresiji stvarnog prizora: emocionalnim reakcijama prevedenim u simbole REALIZAM, SOCIJALNI
REALIZAM I REGIONALIZAM - 30te u SADu - desetljeće je ekonomske krize, reakcije i izoliranosti u politici
i umjetnosti - realisti, koji su bili prvi revolucionari sada su zamijenili akademiju kao čuvari konzervativizma i
vodili su protunapad na modernizam
- drugi val realista više je naglašavao amerikanizam svojih djela, bez obzira da li su ona predstavljala oštre
napade na amer. polit. i ekonomski sustav koji je doveo do velike ekonomske krize ili šovinističko slavljenje
vrlina jedne zemljoradničke Amerike koja je zapravo propadala
- i umj. je odražavala duh izolacije koji je dominirao velikim dijelom amer. misli i akcije nakon I. svj. rata - ona
je postala društveno svjesna, nacionalistička i regionalistička - presudni događaj 30ih bio je stvaranje
FEDERALNOG UMJETNIČKOG PROJEKTA od strane vlade SAD-a koji je čak nadmašio Izložbu u Arsenalu
- omogućio je mnogim značajnim amer. umjetnicima da prežive - velik broj mlađih umjetnika koji su stvorili
novu amer.
umjetnost nakon II. svj. rata možda nikad ne bi imao priliku da se pojavi da nije bilo tog projekta - no, to
desetljeće označilo je opadanje moderne umj. u Amer. - u to se mogu uvrstiti tzv. slikari amer. scene, socijalni
realisti, regionalisti - bez obzira na kvalitete i vrijednosti njihovo djelo nudeći gotovo ništa novo ili
eksperimentalno nema bitne srodnosti s evolucijom moderne umj.
- no mora se spomenuti nekoliko umjetnika koji su utjecali na mlađe umj. BEN SHAHN - najznačajnija pojava
među umjetnicima vezanim za soc. realizam - njegovo djelo ima korijene u ekspresionizmu naivnoj umj. i
kubističkoj dislokaciji planova
- stekao priznanje početkom 30ih slikama o čuvenom slučaju SOCCA I VANZETTIJA - gorka osuda amer.
pravosuđa koje je dvojicu anarhista osudilo na smrt
EDWARD HOPPER - rano počeo izlagati svoje osnovne romantično-realističke teme - usamljene kuće i
samotnike u jeftinim hotelima za jednu noć
* RANO NEDJELJNO JUTRO - niz zgrada s okućnicama u prizemlju i sumornim stanovima na katu ispunjava
platno ponavljajući se i prekrivajući cijelu površinu slike osim uskog pravokutnika plavog neba i puste ulice u
prvom planu - podsjeća na De Chirica
- izrazita osjetljivost na svjetlost - svjetlost ranog jutra ili sumraka IVAN LE LORRAINE ALBRIGHT - cijeli
život proveo u Chicagu - jedan od najindividualnijih i najneobičnijih talenata koji su se javili na amer. sceni -
karijeru je posvetio jednom obliku MIKROSKOPSKOG REALIZMA u mrtvim prirodama i figurama koje
postaju žestoke i odbojne ali nesumnjivo efektne studije užasne dezintegracije njegove okoline
- od 1914. radio na slici * BIJEDNA SOBA - nema ni vremena, ni kraja, nema ni danas, ni jučer, ni sutra, samo
uvijek, uvijek i uvijek, bez kraja - viđena kroz mali razbijeni prozor gomila predmeta postaje viktorijanska
studija dekadencija
- Albright se ne može pridodati niti jednom pokretu osim možda magičnom realizmu MEKSIKANCI - meksički
muralisti su bili izvanredno bliski amer. umjetnicima djelomično zbog toga što su predstavljali živu tradiciju
fresko slikarstva, a djelomično zato što su njegovali umjetnost socijalnog protesta koja je nesumnjivo bila
privlačna američkim ljevičarima

- utjecali na apst. eksp. DIEGO RIVERA (1886.-1957.) - na amer. slikare utjecali su meksički muralisti Rivera i
Orozco - Rivera je 1909.-21. studirao i živio u Evropi i bio je vezan za kubizam - 20ih je dobio važne narudžbe
za monumentalne freske od meksičke vlade
- to je razdoblje kad se okrenuo od modernog pokreta pokušavajući stvoriti nacionalni meksički stil u kojem bi
odrazio i povijest Meksika i socijalni duh meksičke revolucije
JOSE CLEMENTE OROZCO - školovao se u Meksiku, utjecaj meksičke indijanske tradicije - 30ih dobio
značajne narudžbe za izradu fresaka u SADu u Biblioteci Baker, Dortmouth College
- ep američke civilizacije DAVID ALFARO SIQUIEROS
- 3. meksički muralist, manje poznat
- slika * ODJEK KRIKA ilustrira njegovu snažnu likovnu osudu
- proveo dio života u zatvoru zbog političke aktivnosti

KA APSTRAKTNOJ UMJETNOSTI - federalni umj. projekt pomogao je mnoge eksperimentalnije umjetnike -

to je potaklo niz umjetnika nakon rata - SAD su se pretvorile od provincijskog sljedbenika u ravnopravnog
partnera u stvaranju nove umj. i arhit. - kad su amer. umjetnici obuhvaćeni Projektom počeli dobivati narudžbe
za murale imali su malo tehničkog iskustva i neposrednih putokaza
- neki su se radi inspiracije vraćali renesansi - značajne zidne slike stvorene uz pomoć Projekta izradili su
STUARD DAVIS, ARSHILE GORKY, PHILIP GUSTON, JAMES BROOOKS I BURGEYNE DILLER
- 30ih u skulpt. i slik. usprkos prevlasti akademičara i izoliranosti progresivnih umjetnika javio se izvjestan broj
skulptora koji su krajem II svj. rata izmislili lice amer. skulpture
- ALEXANDER CALDER - otac mobila - prije rata bio najpoznatiji amer. skulptor u međunarodnom kontekstu
- njegov utjecaj je neprestano rastao a najočiglednije je u amer. konstruktivističkoj skulpt iza 1945.
- RUEBEN NAKIAN, JOSEPH CORNELL, SEYMOUR LIPTON, RAOUL HAGNE, DAVID SMITH i
THEODORE ROSZAK - glavna su im ostvarenja realizirana iza 1945. = stvorili su novu amer. skulpt. 50ih
- KATHERINE DREIER, slikar i kolekcionar, organizirala je 1920. SOCIETE ANONYME u cilju kupovine i
izlaganja djela najnaprednije evropske i amer. umjetnosti
- Societe je priređivalo izložbe, organiziralo predavanja i simpozije
- A. E. GALLATIN, još jedan slikar-kolekcionar, 1927. stavio je svoju privatnu kolekciju moderne umj. na
raspolaganje njujorškom sveučilištu pod nazivom GALERIJA ŽIVE UMJETNOSTI- bila izložena 15 godina i
postala je prvi muzej sa stalnom kolekcijom isključivo moderne umj.
- 1929. otvara se MUZEJ MODERNE UMJETNOSTI - prva serija predstavljanja modernih majstora doživjela je
vrhunac pov. izložbama "kubizam i apstraktna umj." i "Fantastična umj., dada, nadrealizam" iz 1936.
- 1935. MUZEJ WHITNEY priredio je prvu izložbu amer. apstraktne umj. - 1936. organizirana je grupa
AMERIČKI APSTRAKTNI UMJETNICI - AAA - tokom 30ih niz evropskih umjetnika posjetilo je ili se
preselilo u SAD - LEGER, DUCHAMP, OZENFANT, MOGOLY-NAGY, JOSEF ALBERS, HANS
HOFMANN - 1. priliv, koji su ratne godine proveli u SAD-u i pomogli preobrazbi amer. umj.
- s druge strane 30ih amer. slikari i dalje odlaze u Evropu - Pariz - krajem 30ih i tokom 40ih grupa AAA
priređivala je svake godine izložbe posvećene unapređivanju svih vrsta apstrakcije s posebnim naglaskom na
geometrijskoj apstrakciji srodnoj onoj koju su u Parizu propagirale grupe Cercle et Care i Abstraction-Creation
- osim Stuarta Davisa većina pripadnika grupe AAA sazrela je nakon II svj. rata - njihova pojava tokom 30ih i
posebno ponovno uspostavljanje bliskih veza sa ev. modernizmom bili su od velikog značaja za tok moderne
amer. umj.
ARTHUR B. CARLES - ubraja se u pionire amer. slik. aktivne u prvim desetljećima 20. st. - prve slike ukazuju
na utjecaje Cezannea, fovista i kubizma - polovinom 20ih počeo s apstrakcijom u krajnje slobodnoj i
ekspresionističkoj maniri ABRAHAM RATTNER - obrazovan ugl. u Franc. - ekspresionist blizak i franc. i
njem. školi s reminiscencijama na rouaulta u svojim religioznim slikama MILTON AVERY - tokom 30ih i 40ih
jedan od nekolicine amer. majstora figuralnoj slik. - radio u širokim, pojednostavljnjim površinama boje koje su
vodile porijeklo od Matissea, ali su sadržavale osobnu poeziju
- u kasnijim godinama sve se više okretao pejzažu čija je organizacija postojala sve apstraktnija * KUPANJE I
SUNČANJE
- bio je značajna veza između Mattoseovih slika i kolaža i amer. slikara obojenog polja iz 50ih i 60ih kao što su
Mark Rothko, Adolph Gottlieb, Helen Fraukenthaler
LOREN MACIRER - cijeli je život provela i slikala u New Yorku - od prozaičnih elemenata ona stvara svijet
poetike fantazije sa određenim sklonostima prema lirskom krilu apstraktnog ekspresionizma
MORRIS GRAVES - fantazija njega i Loren Macirer pripada lirskom usmjerenju - on je bio pod snažnim
utjecajem orijentalne religije i filozofije, osobito zen budizama i utonuo je u mitologiju SZ Indijanaca
- njegove zagonetne i suptilno crtane sličice ptica, duhovno su srodne djelima Paula Kleea * SLIJEPA PTICA
SKULPTURA - amer. skulptura tokom prvih 40 god. 20. st. daleko je zaostajala kvalitetom, kvantitetom i
originalnošću za
slikarstvom
- u to vrijeme dominirao je akademizam

- 1939. ARHIPENKO u New Yorku otvara svoju školu - aktivni su bili Alexander Calder, Theodore Roszak,
Isamu Noguchi i Herbert Ferber
- sve do 1948. pojavilo se malo toga novog ili eksperimentalnog - među prvom generacijom modernih amer.
skulptora dva najzanimljivija bila su dva evropljana koji su početkom karijere doselili u SAD-e - GASTON
LACHAISE i ELIE NADELMAN
- Lachaise se školovao u Parizu, a 1910 počeo je eksperimentirati s temom koja će ga zaokupljati do kraja
karijere - ŽENSKI AKTOVI sa ogromnim grudima i bokovima i blago suženim rukama i nogama - ta forma
potječe od Maillola
- Nadelman je akademsko obrazovanje stekao na Varšavskoj akademiji - 1914. dolazi u SAD i skulptura mu sve
više poprima svojstvo koje se može opisati kao jedan oblik suptilnog primitivizma
* ČOVJEK U SLOBODNOM PROSTORU - najbolju modernu skulpturu u Americi početkom stoljeću radio je
slikar MAX WEBER - dok je eksperimentirao kubističkim slik. izradio je i izvjestan broj kub. skulptura
SAUL BAIZERMAN - najorginalniji među pionirima amer. skulpt. vezane za tradicionalno krilo - počeo
eksperimentirati tehnikom kovanog bakra i stvorio osobnu izražajan figurativni stil - figure su kovane iz velikih
bakrenih ploča obrađenih s pozadine koja je ostajala

potpuno otvorena - njemu je izdubljeni prostor pozadina bio isto toliko važan kao i ispupčeni volumen s prednje
strane - njegova djela trebalo je promatrati kao pozitivne i negativne volumene
* NIKA, * STARA KURTIZANA - amer. skulpt. tradicija tokom prvih 40 godina bila je prvenstveno tradicija
klesanja ISAMU NOGUCHI - od 1927. u Parizu radio kao Brancusijev asistent - 30ih najnapredniji amer.
skulptor - pošto je težio izoliranosti izlažući malo i zarađujući za život dizajnom za namještaj i industriju
njegovo mjesto i djelo nisu bili uopće priznati sve do završetka II. svj. rata
ARHITEKTURA IZA 1930. EVROPA - rana ostvarenja moderne arhit. prečesto se pretvarala u akademske
klišeje što se naročito odnosi na međunarodni stil s njegovim armiranim betonom, staklom ili metalnom
oblogom pričvršćenoj na čelični kostur
- više nego u slik. i skulpt. u arhit. je stvaranje novih ideja postalo teško - nakon 1945. došlo je do velike
ekspanzije državne industrijske i domaće gradnje ali nije bilo odgovarajuće ekspanzije u urbanističkom
planiranju, projektima za stambenu izgradnju i drugim područjima čiji su problemi bili drugačiji od onih koji su
proučavani ranije
- mlađi arhitekti 20. st. imaju jedinstvene mogućnosti da rade na suvremen način ali paradoksalno malo
mogućnosti da daju rješenja za najbitnije arhit. probleme svog vremena - planiranje gradova i naselja jeftine
stambene izgradnje velikog
obima, raskrčavanje sirotinjskih četvrti, prenaseljenost gradova i promet - usprkos tome iza 30ih sazrio je
iznenađujući broj darovitih arhitekata - u svim umjetnostima SAD imale su korist od toga što je nacističko
ugnjetavanje natjeralo niz umjetnika da presele iz Njem. u SAD - WALTER GROPUIS, MARCEL BRENER,
MOHOL-NAGY, JOSEF ALBERS, MIES VAN DER ROHE
- istovremeno amer. arhitektonske škole ugl. su njegovale akademsku tradiciju Beaux artsa - 30ih u nekim
zemljama dolazi do nazadovanja - Rusija, Njemačka, Italija, dok su s druge strane istovremeno Finska, Švedska,
Norveška i Danska dale značajan doprinos modernom dizajnu u arhit., namještaju, obrtu i ind. proizvodnji
KASNIJI STILOVI PIONIRA FRANK LLOYD WRIGHT (nakon 1930.)
- usprkos ekonomskoj krizi dobio značajne narudžbe i dao je svoj doprinos na području jeftine individualne
stambene izgradnje i planiranja gradova
- između 1931. i 1935. razradio je plan za BROADCARE CITY, integrirana i samodovoljna zajednica posebnih
stambenih naselja sa ugrađenom industrijom - koji nikad nije realiziran, ali je omogućio Wrightu da razjasni
svoje ideje o planiranju gradova razvijajući dalje ideju grada-vrta sa posebnim kućama u širokoj prirodi
- najznačajnija zdanja 30ih bila su KUĆA KAUFMANN u Pensilvaniji i administrativna zgrada u Racinu u
Vinskonsinu * KUĆA KAUFMAN - sagrađena iznad vodopada jedna je od njegovih najsjajnijih koncepcija - po
korištenju armiranog betona za konzolaste terase srodna je međunarodnom stilu - on tu sjedinjuje crte originalne
prerijske kuće i kalifornijskih zgrada građenih od prethodno livenih betonskih blokova
- prilagođenost specifičnom i dramatičnom terenu služi kao primjer za jednu od Wrightovih najvećih sposobnosti
i da se služi svim implikacijama terena bez obzira koliko bi on mogao izgledati težak
- u ovoj kući još imamo centralnu okomitu masu sporednih prostorija i dimnjaka u kojoj su učvršćene lebdeće
horizontale - centralna masa sastoji se od slojeva grubog lokalnog kamena koji odudara od sivo-žutog betona -
zgrada je osobito efektna u svom kontrastu masa i praznina - unutrašnjost doslovno predstavlja gostoljubivu
pećinu usred šume
- plan kombinira otvorenost, izvanrednu kontinuiranost prostora i kontrolu pojedinih površina sa integracijom
eksterijera i enterijera
* ADMINISTRATIVNA ZGRADA u Racinu, Vinskonsin - KOMPANIJA JOHNSON & SON - inaugurirala je
novu fazu W. stila - tu je počeo koristiti pretežno zaobljene elemente - sva je od opeke i bez prozora, osim
prozračnih, ali ne i providnih prozorskih traka koje obavijaju kulu - prirodna svjetlost se u dugim površinama
dobija kroz tavanične prozore i cjevaste staklene otvore - unutrašnjost je šuma vitkih stupova koji se pri dnu
sužavaju, a na vrhu se šire u široke, plitke kapitele u kojima se ponavlja motiv kruga
- on je projektirao sve ostale detalje pa i kancelarijske stolove i stolice - W. nije napustio pravokutnik i trokut -
tako se kuća TALIESIN WEST u osnovi i elevaciji svodi na niz međusobno povezanih trokuta
- to je kuća koju je on najdramatičnije stopio s prirodnom okolinom - unitaristička CRKVA UF MADISONU i
SINAGOGA U ELVIS PARKU zgrade su gdje je također primijenio trokut ili piramidu
- dovršio je nekoliko kružno koncipiranih zgrada - KUĆA JACOBSOVIH U MADISONU, KUĆA DAVIDA
WRIGHTA u PHEONIXU i TRGOVINA MORRISA u SAN FRANCISCU
- vrhunac tih eksperimenata bio je MUZEJ SOLOMONA R. GUGGENHEIMA u NEW YORKU (dovršen
1959.) - jedina zgrada koja je od vodećeg amer. arhit. naručena u New Yorku i trebao mu je niz godina da dobije
građevinske dozvole (zamišljen 1943.)
- sastoji se od 2 dijela - glavne izložbene dvorane i male administrativne zgrade, obje kružnog oblika - sama
galerija je neprekidna spiralna rampa oko otvorenog centralnog hodnika - zgrada se prema vrhu zrakasto širi i
svaka rampa postaje dublja od prethodne - rampe su obješene na ogromnim stupovima
- svjetlosna kupola sa svodnim rebrima daje prirodnu zajedničku svjetlost, dok neprekidne rasvjetne trake oko
rampe daju dodatnu svjetlost
- kao muzej on omogućava laku i spretnu cirkulaciju za razliku od tradicionalnog muzeja s galerijama - također
je uveo 2 nova vida promatranja - podjele rampe na pregrade u kojima ne visi više od 3 do 4 slike dozvoljava
promatraču da u jednoj intimnoj atmosferi usredotoči svoju pažnju na svako pojedino djelo - zatim, kad se
okrene i pogleda preko otvorene centralne površine pred njih se pruža panorama koja navodi na zanimljive
usporedbe
- posljednjih godina života izveo je niz kružno koncipiranih projekata, a nakon njegove smrti neke od njih izvela
je njegova arhit. firma
WALTER GROPUIS - u SADu ubrzo je primijenio svoje principe o suradnji i ideje o društvenoj odgovornosti
arhitekta - 1945. s nekoliko svojih studenata
osnovao je ARHITEKTONSKU ZADRUGU - TAC za projektiranje zgrada u SADu i drugdje - na Harvardu je
nastavio s projektiranjem školskih zgrada - tu se suočio s problemom postavljanja moderne zgrade u
tradicionalni ambijent koji je obuhvatio vrijeme od 17. do 20. st. - nije radio kompromise s tradicijom nego je
koristio kamen i druge materijale da bi obogatio i dao toplinu i raznovrsnost svom modernom zdanju
- od Miroa, Arpa i Albersa naručio je murale uvodeći tako u Harvard ideju o integraciji svih umjetnosti
karakteristično za Bauhaus
- među kasnijim projektima možda je najambicioznijih bio BOSTONSKI CENTAR BACK BAY 1953. koji nije
sagrađen - to je ogroman projekt - kancelarijske zgrade, kongresna dvorana, trgovački centar, podzemno
parkiralište i motel

- cijeli je kompleks superioran primjer najnovijih amer. eksperimenata u stvaranju potpunih industrijskih,
trgovinskih ili kulturnih centara
MIES VAN DER ROHE - dovršio relativno malo zgrada prije napuštanja Njem. - 1937. svoje je ideje sproveo u
djelo u SADu - u neboderima, kao i u novom kompleksu zgrada za TEHNOLOŠKI INSTITUT države
ILLINOIS - silno je utjecao na mlađe amer. arhitekte
* TEHNOLOŠKI INSTITUT U CHICAGU model je uspješne organizacije i urbanog planiranja - zgrade čelične
konstrukcije organizirane su na modularnom principu * zgrada SEAGRAM u NEW YORKU i * FEDERALNI
CENTAR u CHICAGU predstavljaju vrhunac onog razvojnog puta u SADu koji je započet sa Sullivanom i
čikaškom školom
LE CORBUSIER - 1936. brazilska ga je vlada pozvala za savjetnika na ZGRADI MINISTARSTVA
OBRAZOVANJA u RIO DE JAINEIRU - projekt zgrade bio je njegov - pločasto zdanje sa stupovima
- karakteristike njegovog KASNIJEG STILA bile su korištenje slobodnih, organskih formi i isticanje materijala,
osobito njemu omiljenog armiranog betona u grubom neobrađenom stanju kakav je izašao iz kalupa
- stambena zgrada u Marseillesu poznata kao * UNITE D'HABITATION s jedne strane sprovodi u život njegove
ideje o planiranju gradova, a s druge strane ispoljava betonske detalje grubo obrađene površine kao masama
skulpture - zgrada se sastoji od malih dupleks stanova s dnevnom sobom na 2. katu, a tu su i dućani, restoran i
rekreacione površine što je čini samodovoljnom cjelinom - tu je on iznevjerio prvobitni koncepciju betona kao
precizno obrađenog strojnog materijala i prezentirao ga u njegovom grubom primitivnom stanju - time je
inaugurirao novi stil u modernoj arhit. kojem je kasnije dano ime NOVI BRUTALIZAM - u osnovi tom
pojavom obuhvaća ideju vjernosti materijalima i neposredno izražavanje njihove biti
- Wright je propovjedao tu doktrinu od početka karijere, Rohe je na svoj način bio nemilosrdno predan govoru
stakla i čelika kao Le C. govoru betona
- novi brutalizam najkarakterističnije se ispoljava u betonu ne samo zbog njegove fakture nego još više zbog
njegovih prirodnih i skulpturalnih svojstava
- 30ih i 40ih Le C. nastavio svoje urbanističke projekte * HODOČASNIČKA KAPELA NOTRE DAME DU
HAUT U RONCHAMPU - sagrađena visoko na brijegu, prvi je vrhunac C. novog skulpturalnog stila - izlivena
je od bijelog betona s tamnom lebdećom masom krova akcentuiranog tornjevima (inspiriran Hadrijanovom
vilom) koji služe kao geometrijski kontrapunkt glavnoj masi

- unutrašnjost je osvijetljena prozorima raznih dimenzija i oblika smještenim u malim pukotinama da bi stvorili
tunele svjetlosti usmjerene u jednu točku - ovo je jedno od onih velikih religioznih zdanja 20. st. čije vanjske
forme i tajanstvenost unutrašnjosti nadilazi kršćanstvo i približava se pretpovijesnim oblicima grobnica iz
megalitskih vremena
- suprotan Ronchampu je * SAMOSTAN LA TOURETTE u EVREVU blizu LYONSA - masivni kvadrat
neobloženog betona sa strogim redovničkim ćelijama raspoređenim u obliku slova U oko centralnog dvorišta -
La Tourette izražava snagu neobrađenog materijala kao i njegovi kruti masivni pravokutni oblici
- 50ih mu se konačno ukazala prilika da svoj životni san provede - ideja o cjelokupnom planiranju grada -
GRAD CHANDIGARH, nova prijestolnica države PENDŽAB U INDIJI
- grad smješten u ravnici, u podnožju bregova - sa ekipom svojih suradnika izradio je plan grada, realizirao
državni centar, glavne državne zgrade, tipove stambenih zgrada, dajući arhitekturi zgrada originalni izraz s
karakteristikama visoke plastičnosti i formalne skulpturalne kvalitete
FINSKA ALVAR AALTO - vodeći arhitekt sjev. Evrope - poznat po važnosti svog doprinosa modernoj tradiciji
- sovj dar pokazao u finskom paviljonu na Svjetskoj izložbi u New Yorku 1939. - njegov projekt je
karakterizirao unutra valoviti zid koji je bio i doslovni primjer dinamične arhit. i izvanredno funkcionalan
izložbeni prostor
- ono što karakterizira njegovu arhitekturu je osjećanje RITMA i SENZIBILNOST ZA RAZLIČITE
MATERIJALE - DINAMIZAM je očigledan u kontinuiranom unutrašnjem prostoru njegovih kuća, a osobito je
upečatljiv u projektu velikog STUDENTSKOG DOMA u okviru TEHNOLOŠKOG INSTITUTA DRŽAVE
MASSACHUSETTS
- studentske sobe su raspoređene duž krivulje u obliku slova S i zahvaljujući tome pogled se neprestano mijenja i
omogućeno je stvaranje velikog broja identičnih jedinica - postavlja krivulje nasuprot pravokutnih i trokutastih
formi
- njegovu arhit. karakterizira TOPLINA i HUMANOST u korištenju materijala što individualizira pojedine
zgrade i usklađuje ih s ljudskim dimenzijama
- on je također jedan od vodećih dizajnera namještaja, a osobito su impresivne njegove stolice i stolovi od
savijenog drveta
* MAISON CARRE blizu PARIZA - jedna od njegovih najuspjelijih kuća
- smještena na kosini - dijagonala krova je nagnuta pod istim kutem kao i krajolika, a vani se izmjenjuju
dijagonale i ravne površine
- u unutrašnjosti je na stropu i zidovima upotrebljeno lako drvo da bi stvorio dojam pokrenutog i integriranog
prostora
- kuća je u potpunosti opremljena njegovim namještajem - kao vodeći finski i skandinavski arhitekt imao je
mnogo mogućnosti da eksperimentira javnim zgradama, crkvama i planiranjem gradova
* DOM KULTURE u HELSINKU - svojim eksterijerom predstavlja Aaltovu najuzbudljiviju primjenu opeke
dramatično obavijene oko strukture
- njegov najosobniji izraz vidi se u * GRADSKOJ VIJEĆNICI u - ona je centar malog grada sa vijećnicom,
bibliotekom, kancelarijama, trgovinama i stanovima
- od opeke s neravnim, zakrivljenim linijama krova - ovaj centar ilustrira kombinaciju funkcionalnog
projektiranja i poštovanja za prirodni ambijent - osim Altoa u Finskoj je malo eksperimentalnih arhitekata i malo
građevina od međunarodne vrijednosti - Aaltova arhitektura je značajna po udaljavanju od strogog isticanja
čistoće forme koju je razvila međunarodna škola i po obogaćivanju formi i materijala
- glavni doprinos finskih i većine skandinavskih arhitekata leži na području stambene izgradnje i planiranja
gradova za čime je postojala velika potreba uslijed poslijeratne obnove
- pored niza loših stamb. naselja, nikao je ili je planiran izvjestan broj odlično projektiranih gradova-vrtova
ARNE ERVI - novi grad TAPIOLA blizu Helsinkija - odražava ideje mlađih arhitekata - lociran na
pošumljenom terenu, a projektiran je za 12-18 000 stanovnika
- u gradskom centru su kazalište, crkva, visoka kancelarijska zgrada i centri za trgovinu i rekreaciju smješteni
oko umjetnog jezera
- kuće i stanb. zgrade razbacane su po šumi i na taj način omogućuju intimnost i životni prostor ŠVEDSKA -
vodeći rani moderni arhitekt bio ERIK GUNNAR ASPLUND - njegov projekt za Stokholmsku izložbu 1930.
predstavljao je prvi značajni prekid s neoklasičnom tradicijom koja je u to vrijeme prevladavala u Švedskoj
- zdanje od čelika i stakla iako je projektirano kap privremena izložbena arhitektura imala je utjecaj širom
Skancinavije
- njegov gl. spomenik je * ŠUMSKI KREMATORIJ u Stokholmu - smješten na brijegu izvanredan je primjer
moderne religiozna arhitekture

- u Švedskoj kao i u Finskoj najznačajniji poslijeratni doprinos arhit. su različiti stambeni projekti i planirane
zajednice - VALLINGBY, FARSTA, OREBRO, GRONDAZ
- drveće i zelene površine su sačuvane i proširene, promet se odvija veoma brzo, postoje sve poslovne, kulturne i
rekreacione pogodnosti DANSKA - tradicionalni materijal je opeka koja je lako dostupna i otporna na vlažnu
klimu - novija arhit. i dalje se služi opekom unutra i vani i također pokazuje naklonost prema tradicionalnom
planu zgrada oko dvorišta
ARNE JACOBSEN
- na njega utjecali Le Corbusier i Mies van der Rohe
- stambeni projekt * BELLAVISTA blizu Kopenhagena

- poštivao je opće formule međunarodnog stila s bijelim zidovima, trakama prozora i cik-cak raspoređenim
terasama VELIKA BRITANIJA - prvih desetljeća 20. st. bilo je malo eksperimentalne arhitekture, no 30ih u
Britaniju dolaze njem. arhitekti Gropuis, Brener, Erich Mendelsohn i rus Sergej Čermajev što donosi novi
podstrek
- no to je prekinuo rat, a nakon njega ekonomska ograničenja sprečavaju šire arhit. zahtjeve - podignuto je malo
značajnih individualnih zgrada, no ipak napredovalo se na 2 područja:
1. planiranje gradova i seoskih naselja
2. projektiranje škola i koleđa

- W. Gropuis s Engl. arhitektom Maxwellom Fryem - projekt KOLEDŽA IMPINGTON - velika razaranja II. svj
rata izazvala su intenzivno istraživanje problema planiranja gradova, iako je i VB imala niz na brzinu izgrađenih
naselja
- no u planiranim zajednicama kao što su HARLOW NEW TOWN i ALTON ESTATE - Rochampton, stvoreni
su prototipovi - u prvoj kuće sa zasebnim vrtovima u drugoj spoj međusobno razmaknutih solitera i jednokatnih i
dvokatnih kuća raspoređenih u terasastom predjelu
- Rochampton je izvanredan primjer jeftinog stambenog naselja - stambene zgrade, pravokutnih, pločastih
blokova i kuće u nizu smještene u prostranom i ozelenjenom predjelu
- 2 najutjecajnija mlađa britanska arhitekta su ALISON I PETER SMITHSON - njihova * GIMNAZIJA U
HUNSTANU, NORFOLK, ima porijeklo u van der Roheu po svom jasnom izlaganju strukturalne geometrije, ali
joj je plan originalan
- administrativne službe su u prizemlju, učionice na katu
- vjerovatno su Smithtonovi odgovorni za izraz BRUTALIZAM koji je nastao 1954. - izraz koji se istovremeno
odnosi na brutalno ispoljavanje materijala kao kod Le Corbusiera i na odlučno, iako minuciozno isticanje
strukture kod Miesa van der Rohea
- to je vraćanje osnovnim načelima moderne arhit. koja se često gubila iz vida FRANCUSKA - osim Le
Corbusiera i ranijih djela Augusta Perreta, franc. arhit. 20. st. nije se istakla - to je djelomično posljedica
neprestanog akademskog sustava školovanja arhitekata - najambicioznije posljeratno zdanje podignuto je u
Parizu - ZGRADA UNESCO-a na Place de Fontenay - arhitekti Marcel BRENER, Bernard ZEHRFUSS a
konstruktor Pier Luigi NERVI
- osmerokutna zgrada Sekretarijata ima oblik slova Y i spojena je s dvoranom za sjednice - kompleks prilagođen
teškom terenu i ukrašen velikim brojem skulptura, slika i murala vodećih umjetnika - Brener je ideje i osnovu
zgrade UNESCO-a razvio radeći Istraživački centar kompanije IBM-Francuska u gradu La Gande Var
NJEMAČKA - do 1930. vjerovatno prva zemlja u razvoju nove arhitekture, no za vrijeme nacističkog režima od
1933.-45. njem. arhit. je pala na nivo akademske osrednjosti
- ratna razaranja su ostavila otvoren put za veliki program obnove - na žalost nacisti su također uništili i tradiciju
eksperimenata i progresivne nastave - Njem. je izgubila cijelu generaciju naprednih arhitekata i patrona - među
najboljim zgradama u poslijeratnoj Njem. su nove crkve, kazališta i koncertne dvorane - iako je izgradnja
visokih nebodera u Njem. još relativno ograničena jedan od najimpresivnijih je zgrada PHOENIX
RTTEIWROHR u Dusseldorfu, djelo arhitekta HELMUTA HEINDRICHA i HURBERTA PETSCHNIGGA -
uvodi novo osjećanje monumentalnosti
HANS SCHAROUN - među koncertnim dvoranama najambicioznija je njegova * DVORANA BERLINSKE
FILHARMONIJE - jedan od prvih njem. modernih arhitekata koji je tokom 20ih i 30ih izradio izvjestan broj
eksperimentalnih kuća i stambenih naselja i aktivno sudjelovao u urbanističkim projektima
- za vrijeme nacizma ostao u Njem, ali mu je malo projekata odobreno, dok u poslijeratnom razdoblju predstavlja
važnu vezu između prošlosti i sadašnjosti

- dvorana Filharnonije izvedena je iz Gropuisovog koncepta totalnog kazališta u kojem publika okružuje
pozornicu - ideal za kojim se ovdje išlo u ogromnoj mjeri je stvaranje prisnog odnosa između publike i izvođača
ITALIJA - moderna arhit. stigla s izvjesnim zakašnjenjem, možda zbog toga što je osjećanje prošlosti bilo jako -
nije čudo što su novi ili strani eksperimenti teško prodirali - jedini istaknuti arhitekt kojeg je dao futurizam,
ANTONIO SANT'ELIA, poginuo je u I. svj. ratu - možda je on mogao ubrzati razvoj moderne arhit. u Italiji, no
njegov se utjecaj putem časopisa širio na pionire izvan Italije
- iako progresivna arhit. nije bila formalno sputavana od strane tal. fašizma kao što je bila u Njem., klima za
razvoj nije bila povoljna
- vladin stil ugledao se na raskošni monumentalizam - GRUPA SEDMORICA okupila se 1933. oko
funkcionalne ili racionalne arhit. sa specifično mediteranskim akcentom - * CASA DEL POPOLO Giuseppe
Teragni, Como, * TVORNICA MATTE- TRUCCA, Torino
- završetkom II. svj. rata broj eksperimenata u mod. arhit. se povećao i Italija je postala prva Ev. zemlja u
mnogim vidovima industrijskog, proizvodnog i modnog dizajna
- jedno od prvih poslijeratnih istaknutih zdanja je * ŽELJEZNIČKA STANICA TERMINI U RIMU, a gl.
arhitekti su bili CALINI I MONTUORI - njen neobično oblikovan konzolasti krov dozvoljava
upotrebu neprekidnih staklenih zidova između nosivih stupova i kontinuiranog unutrašnjeg prostora - tal.
poslijeratnu arhit. karakteriziraju svojstva drame i uzbuđenja, kao i trezvenog planiranja - značajno djelo je
ostvareno u projektiranju novih umjetničkih muzeja, osobito u Torinu, kao i u modernizaciji instalacija i tehnici
prezentiranja u starijim muzejimja
PIER LUIGI NERVI - konstruktor-arhitekt - jedan od velikih graditelja svih vremena, sposoban da građevinsku
strukturu prenese u lijepe arhitektonske forme - njegove osnovne teze iznesene su u nekoliko značajnih zgrada
izvedenih u toku 30ih - omiljeni materijal mu je aarmirani beton i glavni doprinos u tome što je shvatio njegove
mogućnosti u stvaranju novih prostornih oblika i dimenzija
- jedna od najvažnijih narudžbi koje je dobio bio je projekt zrakoplovnog hangara 1935., prvi u nizu varijanti
koje je izradio za vojsku od 1936.-41. - naučio je kako da materijale učini lakšima i snažnijima i da projekte
estetski i strukturalno varira
- iza 1945. ukazale su mu se jedinstvene prilike da svoje teorije provede u djelo * IZLOŽBENA ZGRADA,
TORINO - morala je biti brzo izgrađena te je on pronašao formulu za izradu malih elemenata koji su se lako
mogli sastavljati na licu mjesta
* ŽELJEZNIČKA STANICA, NAPULJ - dvije dramatične primjene njegovih ekperimenata armiranog betona su
MALA I VELIKA PALAČA SPORTOVA građene za Olimpijske igre u Rimu 1960.
- Mala plača građena u suradnji s arhitektom A. VITELOZZIJEM - u biti je to kružna krovna struktura u kojoj se
zatvorena školjka krova oslanja na 36 betonskih nosača u obliku slova V
- 50ih i 60ih surađivao je s arhitektima u Italiji i svijetu * KULA PIRELLI u Milanu - projekt GIA PONTIJA -
Ponti se polako, ali dosljedno razvijao od neoklasičnih početaka ka složenom modernizmu - Kula Pirelli na kojoj
je Nervi surađivao kao inžinjer- konstruktor, ostaje Pontijevo remek-djelo i jedna od najindividualnijih
interpretacija nebodera - zasebna zgrada okružena nižim zdanjima projektirana da se vidi sa svih strana - uveo je
brodoliku osnovu umjesto uobičajne pravokutne ploče - zgrada je neobična i impresivna, udaljava se od tradicije
time što cijelu zgradu nose stupovi koji se sužavaju pri vrhu što dovodi do povećanja prostora
LATINSKA AMERIKA - najspektakularniji primjer širenja međunarodnog stila nakon 1940. - LE
CORBUSIEROV rad na projektu MINISTARSTVA OBRAZOVANJA I ZDRAVLJA U RIO DE JAINEIRU
1937.-43. silno je utjecao na mlađe latinoamer. arhitekte, osobito OSCARA NIEMEYERA u Brazilu
- Le Corbusieov utjecaje je očit i u kasnijem razvoju brazilske arhit. ali su Niemeyer i ostali dodali
ekspresionističke i barokne elemente sa zaobljenim oblicima u osnovama i fasadama, uz obilato korištenje boje u
kojim se ogledala latinoamer. tradicija
- moderna arhit. brzo se širi u Lat. Amer. - niz podignutih zgrada klišeji su međunarodnog stila, sa vanjskim
modernističkim izgledom uklopljenim u tradicionalne strukture - što je tipično za zemlje u kojima je iza 1945.
došlo do građevinske ekspanzije
- ipak u Lat. Amer. pojavili su se pojedini daroviti, čak i genijalni arhitekti koji su doprinijeli idejama i formama
moderne arhit.
- u CARACASU u Venezueli, jednom od gradova Lat. Amer. koji se najbrže razvija, CARLOS RAUL
VILLNUERA podigao je izvjestan broj izvanrednih zgrada

- * OLIMPIJSKI STADION, * ZGRADE SVEUČILIŠNOG GRADA i kasnije * AMFITEATAR

SVEUČILIŠNOG GRADA - AULA MAGNA unutrašnji je prostor čiju lakoću i prozračnost pojačava strop
ALEXANDRA CALDERA i ROBERTA NEWMANA
- MEXICO CITY je polovicom 20ih prihvatio vidove međunarodnog stila i to je postao zvanični stil zemlje - on
je modificiran meksičkom naklonošću za murale
OSCAR NIEMEYER * NACRT PARKA BIRAPUERA u SAO PAOLU - primjer skladne organske
organizacije krajnje suprotne ranijoj geometriji međunarodnog stila * CRKVA SV. FRANCISCA, POMPLONA
- koristi beton u stvaranju modernog baroknog zdanja s paraboličnim krivuljama ukrašenog bojenim opekama -
Niemeyerovi pronalasci u domaćoj i industrijskoj gradnji obuhvaćaju sve stilove moderne arhit. - njegova
najveća narudžba - projekt cijelog grada BRAZILIJE određenog za novu prijestolnicu Brazila - opći plan grada
izradio je LUCIO COSTA, dok su Niemeyeru bile povjerene glavne javne građevine
- zamisao o podizanju cijelog grada usred pustoši predstavlja krajnju fantaziju, no takav projekt je značajan čak i
sa svojim nedostacima
KANADA I AUSTRALIJA - u Kanadi i Australiji, ogromnim, rijetko naseljenim zemljama, moderna arhit. je
izrazito napredovala - nove zgrade svih vrsta, neboderi, stambeni projekti, obrazovne institucije, trgovački centri,
kulturni centri stvorili su novo arhit. lice
* GRADSKA VIJEĆNICA U TORONTU - VILJO REWELL - originalan je simbol novog duha Kanade *
KOLEDŽ SCARBOROUGH, TORONTO, ONTARIO - JOHN ANDERWS - rođen u Le Corbusierovoj tradiciji
- masivna zdanja od obloženog betona, monumentalnih proporcija * SVEUČILIŠTE SIMON FRASER, SOUTH
FRASER, BRIT. KOLUMBIJA - projekt ERICKSONA I MASSEYA - kompleks koji kombinira modernu i
klasičnu prostornu organizaciju s najrazvijenijim konstruktivnim koncepcijama - u Australiji je
najspektakularnije moderno zdanje zgrada * OPERA U SYDNAYU, arhitekti HELL, TODD i LITTLETON -
nasljedili su danca JOEMA UTZONA koji je izradio prvobitni projekt
- sadržava dvoranu opere, kazalište, izložbeni prostor, kino dvoranu i dvoranu za komornu glazbu JAPAN -
nezavisan stil u modernoj jap. arhit. očigledan je tek iza 1960. - ranije je to ugl. komercijalna moderna arhit.,
osobito u Tokiju, ali malo toga izuzetnog ili originalnog
- vođa nove jap. arhit. je KENZO TANGEN, inače Le Corbusierov učenik koji je osobito bio pod utjecajem
brutalističkog stila * PREFEKTURA OKRUGA KAGAWA, TAKAMATSO - kombinira masivni, direktno
obrađeni beton s horizontalno akcentuiranim oblicima koji podsjećaju na tradicionalnu jap. arhit. * GRADSKA
VIJEĆNICA u KURASHIKIJU - u svom općem dojmu još bliska Le Corbusierovom samostanu La Tourette, s
reminiscencijama na jap. arhit. * 2 sportska dvorane za olimp. igre u Japanu 1964. - oba krova vise na ogromnim
kablovima - donekle slično školjkama - veći krov je obješen na 2 betonska jarbola dok je manji ingeniozno
postavljen na kablu koji se u obliku spirale spušta od jednog jarbola
- brutalizam tih zgrada s grubo obrađenom površinom, smjelim, izvijenim krivuljama i jasnom strukturom daje
tom kompleksu karakter neprestane drame
- drugi jap. arhitekti koji sljede kasnu Le Corbusierovu liniju su * TAKEO SATO - * GRADSKA VIJEĆNICA
U IWAKUNIJU * KURIO MAYEKAWA - * BIBLIOTEKA SVEUČILIŠTA GAKUSHIN U TOKIJU *
FESTIVALSKA DVORANA METROPOLITEN U TOKIJU SAD - početkom 20. st. moderna arhit. u SADu
izgubila je svoju prvotnu živost - gotovo sve značajnije što se gradilo - industrijska, komercijalna, upravna ili
kućna arhit. između 1900. i 1940. bila je eklektična
- Sullivan i Wright su imali tada veći utjecaj na Evropu - 30ih je nekoliko događaja i pojedinaca ukazalo na put
ka novoj eri - Muzej moderne umj. u New Yorku započeo je seriju značajnih izložbi, a prva od njih iz 1932. koju
su organizirali Henry Russell Hitchcock i Philip Johnson dala je međunarodnom stilu ime
- slijedile su izložbe čikaške škole, Le Corbusiera, Aaltoa i Bauhausa - u tom desetljeću izgrađeno je i nekoliko
novih nebodera koji su prekinuli s eklekticizmom neboderske forme i unijeli aspekte čikaške škole ili načela
Bauhausa i međunarodnog stila
NEBODERI - najobuhvatniji kompleks nebodera je ROCKERELLEROV CENTAR u NEW YORKU započet
1931. - iako prve zgrade imaju elemente gotičkog detalja, oni su pojednostavljni do relativne nenametljivosti
- značajan ne samo što obilježava korak ka racionalnom projektiranju nebodera nego još više po konceptu prema
kojem je sam planiran
- sadrži prostrane otvorene površine za pješake, niz pogodnosti za rekreaciju, izvanredno kino, radio i
televizijske studije, kazalište i restorane - malo je poslovnih kompleksa u amer. arhit. koji su tako potpuno
iskorišteni - ovaj projekt je značajan kao jedan od prvih primjera tendencije okupljanja velikih ekipa i
konstruktora kao suradnika na ogromnom i složenom poslu - REINGARD i HOFMEISTER uz suradnju
MORRISA, CORBETTA, HARRISONA, MACMURRAYA, HOODA i TOUILHOUXA
- RAYMOND HOOD -gotovo sam obilježava evoluciju nebodera između 20ih i 30ih god. - dobio 1. nagradu na
natječaju za CHICAGO TRIBUNE - ekstreman, ali funkcionalno uspješan primjer neogotičke koncepcije -
GEORGE HOWEL i WILLIAM LESCAZO - ZGRADA FILADELFIJSKE ŠTEDIONICE - prva je potpuno
ostvarena primjena međunarodnog stila na projekt nebodera - koristeći staklo povezuje okomite i horizontalne
akcente s lakim, ali snažnim isticanjem čeličnog kostura
- osnova pojedinih katova je u obliku slova T, a kancelarijske prostorije uspješno su odvojene - u usporedbi s
prethodnim ZGRADA CHRYSLER (1929.) i ZGRADA EMPIRE STATE BUILDING (1930.-32.) predstavljaju
korak natrag i svojim oblicima i funkcionalnošću projekta, što veći za većim nebodera podignutih između 30ih i
60ih
- u drugoj polovini 20. st. došlo je do procvata u projektiranju nebodera - 1. amer. spomenik te renesanse je
ZGRADA UJEDINJENIH NARODA, 1947.-50. koju je projektirala međunarodna ekipa arhitekata na čelu sa
WALLACE K. HARRISONOM - ova zgrada unijela je u SAD koncept nebodera kao visoke, pravokutne ploče,
ovdje s fasadama obloženim staklom a s bočne strane mramorom
- još značajniji bili su DVOJNI NEBODERI U CHICAGU koje je MIES VAN DER FOHE projektirao 1951. -
ova dvojna stambena zgrada sastoji se od 2 međusobno povezana okomita bloka čelične strukture koja naglašava
okomice
- utjecaj M. van der Rohea i zgrade UNa doveo je do izgradnje prve velike poslovne zgrade iz 50ih - KUĆE
LEVER, NEW YORK koju su projektirali SKIDMORE, OWINGS I MERRIL - zamišljena kao monumentalni
simbol jedne svjetske korporacije, visoka je pravokutna ploča koja zauzima mali dio jednog njujorškog bloka
- podignuta je na stupove koji su zatvoreni nivo zgrade - glavne javne površine pokrivaju veliki dio zemljišta, pa
tako cijelo zdanje dobiva okomiti L-oblik
- jedan od prvih primjera strukture cijele obložene staklom s horizontalnim trakama svjetlo-zeleno obojenih
prozora (da bi se ublažio bljesak) koje se smjenjuju s neprozirnim, tamno-zelenim prugama - preko puta kuće
Lever nalazi se jedno od remek djela nepoderske arhit. - ZGRADA SEAGRAM, 1958. - tu se Miesu van der
ROHEU i PHILIPU JOHNSONU ukazala jedinstvena prilika da stvore spomenik modernoj industriji - i ova
zgrada je koncipirana na principu ploča - ona je apsolutnom simetrijom izolirana na širokom trgu kojeg
oživljavaju uravnoteženi detalji fontana - masivnija skeletna struktura je jasno vidljiva na nježno oblikovanim
elementima prozora kojima je zgrada obložena
- ova zgrada je možda savršen izraz Miesovog isticanja ORGANSKOG PRINCIPA REDA kao sredstva
postizanja uspjelog odnosa djelova jednih prema drugima i prema cjelini
- Miesov credo je svoj najmonumentalniji izraz dobio u nacrtu za projektirani SVJETSKI TRGOVINSKI
CENTAR - 2 nebodera od 110 katova - projekt MINORE YAMASAKIJA i EMERY ROTHA
KUĆE - tokom prve pol. 20. st. većina eksperimenata u moder. arhit. odvijala se u individualnoj stambenoj
izgradnji - prvi evropski arhitekti koji su 20ih došli u SAD - VILLIAM LESACZE, RICHARD NEUTRA i
RUDOLPH SCHINDLER posvetili su velik dio svoje karijere kućnoj arhit.
- kombinirali su vidove Wrightove arhit. s konceptima međunarodnog stila - velik dio GROPUISOVE I
BRENEROVE rane amer. arhit. sastojao se od kuća u kojima su primjenivani principi Bauhausa - PHILIP
JOHNSON - njegova vlastita staklena kuća u Coneticutu klasično je produživanje Miesovskih načela - gl. zgrada
je staklena kutija koja pruža zaštitu, ali poništava granice između prirode i zatvorenog prostora
- gostinjska soba predstavlja drugu krajnost - potpuno zatvorenu strukturu - od velikog potencijalnog značaja su
vizionarski projekti kuća koji pripadaju novoj fazi imaginarne arhitekture - značajan primjer je BESKRAJNA
KUĆA projekt FREDERICKA KIESLERA - napustio pravokutnik i vratio se jajolikim formama slobodno
modeliranim od plastičnog materijala s kontinuiranim unutrašnjim prostorom
- njegove ideje su utjecale na mlađe ekspres. arhitekte kao što je JOHN M. JOHANSEN koji je projektirao kuću
od prskanog betona u kojoj krivulje unutrašnjosti eliminiraju kuteve i ispupčenja
- ovi eksperimenti ne samo da predstavljaju pokušaj pronalaženja novih formi zasnovanih na prirodnim
organskim principima,
nego isto tako koriste nove tehničke i industrijske pronalaske koji mogu smanjiti troškove gradnje
INDUSTRIJSKI KOMPLEKSI
- jedna od gl. poslijeratnih tendencija bila je uklanjanje industrije iz prenaseljenih velikih gradova u otvorena
prostranstva predgrađa ili u manja naselja
- također se veća pažnja poklanja radnicima - spoznalo se da je važna atraktivna prirodna okolina i da se radnici
mogu smjestiti lakše, jeftino i udobno u manjim zajednicama
- jedan od prvih velikih ind. kompleksa sagrađen iza rata je TEHNIČKI CENTAR kompanije GENERAL
MOTORS u WARRENU (Michigan) - gl. arhitekt EERO SAARINEN
- centar predstavlja ogroman kompleks zgrada raspoređenih u atraktivnom predjelu oko umjetnog jezera
KOLEDŽI i SVEUČILIŠTA; RELIGIOZNA ARHITEKTURA - nakon 1945. svuda se povećao broj studenata i
zbog toga su stvoreni građevinski programi koji su se kretali od izgradnje novih učionica ili stud. domova do
stvaranja novih sveučilišta - ta ekspanzija često se držala tradicionalne arhitekture koledža,
- HARVARD - GROPUIS, izgradnja novog Postdiplomskog centra
- JOSE LOUIS SERT, Stambeza četvrt za postdiplomce
- LE CORBUSIER, Centar za vizualne umjetnosti Carpenter

- ekspanzija obrazovanja omogućila je da se čitavi sveučilišni kompleksi grade kao jedna jedinica - jedan od
najspektakularnijih je Zrakoplovna akademija - SKIDMORE, OWINGS i MERRILL - niz međusobno povezanih
pravokutnih zgrada s dvorištima na koje je vješto uklopljen ogroman stadion
- jedna od osnovnih tendencija prve pol. 20. st. bila je novi akademizam zasnovan na međunarodnom stilu - to je
vidljivo u djelu EDWARDA D. STONEA - kompleks zgrada njujorškog državnog sveučilišta - simetrična
kompozicija od kvadrata i pravokutnika - MARCEL PRENER, Opatijska crkva u Collegavilleu rješena je
odvojenim zvonikom, velikom betonskom pločom postavljenom na stupovima
- taj monumentalni ulaz u crkvu je sam po sebi izvanredan primjer apstraktne skulpture - unutrašnjost crkve
jedna je od najzanosnijih religioznih zdanja u SADu - iako je sagradio relativno malo zgrada LOUIS I. KAHN
spada možda među najutjecajnije amer. arhitekte polovice stoljeća - za sveučilište države Pensilvanija
projektirao RICHARDSON zgradu za medicinska istraživanja - struktura koja se sastoji od niza međusobno
povezanih zatvorenih kvadrata - laboratorija - naglašenih grupama stupova od opeke
- čim je sagrađena počela je vršiti utjecaj - ona sjedinjuje jednostavnost i jasnost forme koja izbjegava sve
suvremene klišeje
- od sveučilišnih kompleksa među najpoznatije spadaju AALTOV u Tehnološkom institutu države
MASSACHUSSETS i RUDOLPHOV na JELSKOM SVEUČ.

KULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI - nakon 1950. u Amer. narastao broj kulturnih centara - ideja o
kulturnom centru, obično kompleksu zgrada s jednim ili dva kazališta ili koncertnom dvoranom, često
kombinirani s muzejem ili izložbenom dvoranom za slik. i skulpt. predstavlja izdanakjavnih umj. centara koji su
nikli tokom 30ih u okviru Saveznog umj. projekta
- RALPH RAPSON, KAZALIŠTE TYRONE GUTHRIE, Minneapolis - povezano sa Umj. centrom WALKER
tako da se muzej sa izložbama koje se u njemu smjenjuju može uklopiti u program kazališta - samo kazalište ima
pozornicu uklopljenu u gledalište
- najsloženiji kulturni centar u SAD-u je LINCOLNOV CENTAR u NEW YORKU otvoren 1962. - glavne
zgrade okružuju monumentalni trg u čijem je središtu visoka fontana
- tu su - Dvorana filharmonije, Državno kazalište NY, Kazalište Vivian Beaumont, Biblioteka-muzej i zgrada
Metropoliten opere - pod svim tim zgradama nalazi se velika podzemna garaža - ove zgrade, osim Saarineovog
kazalipta V. Beaumont, primjer su novog monumentalnog klasicizma karakterističnog za javnu arhit. 60ih
- no, ogromnim razmjerima LC nedostaje ornamentalni detalj kojim bi se uspostavio odnos prema čovjeku -
KEVIN ROCHE, ZGRADA FORDOVE FONDACIJE, NY, 1967. - visoka zgrada projektirana u vidu balkona
oko otvorenog centralnog prostora - osnovni L plan pretvara u kvadrat ozelenjeno dvorište koje Manhattanu daje
potrebnu vegetaciju - Roche koji uveliko nastavlja Saarinenovu tradiciju angažiran je da projektira Aucklandski
muzej u Kaliforniji - jedan od najobuhvatnijih muzejskih projekata 20. st.
- bit plana je kombinacija funkcionalnog unutrašnjeg prostora k koji se otvara na terase i travnjaka - KC i dalje
se otvaraju po Americi - umjetnički muzej je složen projektantski problem čija se bitna pitanja i uspješna
cirkulacija, odgovarajuće osvjetljenje - prirodno, umjetno ili oba, dovoljno radnog i spremišnog prostora i u
većini slučajeva prostorije za neke druge aktivnosti - koncerte, kazal. predstave, prijeme
- jedno od najambicioznijih muzejskih zdanja - MUZEJ MODERNE UMJ. U NEW YORKU - svojom gradnjom
i pregradnjom predstavlja gotovo povijest međunarodnog stila u SAD-u
- prvobitnu zgradu projektirali su 1937. STONE i PHIIP GOLDWIN i to je bila 1. amer. javna zgrada u
međunarodnom stilu
- dvorište je bilo rad PHILIPA JOHNSONA, a njegovi novi dodaci su više nego utrostručili obim muzeja i
unijeli niz novih eksperimenata u prilagodljivosti izložbenog prostora i u osvjetljenju muzeja

- 2 najimpresivnij NY umj. muzeja projektirala su dvojica starih majstora - GUGGENHEIMOV MUZEJ by

FRANK LLOYD WRIGHT, a noviji MUZEJ AMER. UMJ. WHITNEY by MARCEL BRENER
- Brenerov muzej je čista i impresivna građevina na kojoj su teški tamni granit i beton upotrebljeni i vani i unutra
- glavne galerije su ogromne dvorane koje se mogu svakako pregraditi pokretnim pregradama - prirodna svjetlost
je žrtvovana URBANIZAM I REKONSTRUKCIJA, AERODROMI - jedan od neostvarenih snova moder. arhit.
je PLANIRANJE GRADOVA - LE CORBUSIER je bio jedan od vizionara evrop. urbanizma u svojim
projektima za Pariz, a tek je u Chandigarhu u Indiji uspio ostvariti neke svoje ideje
- Brasilija je možda najpotpunija realizacija novog urbanističkog plana u 20. st. - jedan od najuspjelijih pokušaja
obnove centra jednog amer. grada započet je u Philadelphiji 40ih - otvorene su nove prometnice, koordinirano su
projektirane javne i poslovne zgrade, raskrčavane su sirotinjske gradske četvrti i vodilo se računa o očuvanju
pov. spomenika
- mnoge od najboljih prilika za jednu vrstu urbanog planiranju nude AERODROMI, no vrlo malo tih prilika je
realizirano na odgovarajući način - arhitektura je rutinska, a rješenja problema kao što je cirkulacija su
neadekvatna
- E. SAARINEN - AERODROM U VIRGINIJI ARHITEKTURA I KONSTRUKCIJA - za niz onih koji
proučavaju moder. arhit., a osobito urbanističko projektiranje buduća rješenja leže manje u rukama arhitekta
nego konstruktora
- pionir industrijskih, masovno prefabriciranih zgrada je CONARD WACHSMAN - njegova gl. preokupacija je
razvoj univerzalnih modula iz kojih se mogu graditi strukture i neograničeno ih povećavati
- UCKMINSTER FULLER je univerzalni predstavnik modernog konstruktorstva a još 1929. je projektirao kuću
DYMAXION - pravi stroj za stanovanje
- poč. 30ih sagradio je automobil na 3 kotača - proizvodnji se nikad nije pristupilo - ti i niz drugih pronalazaka
doveli su do njegovih geodezijskih kupolastih struktura koje predstavljaju uravnotežene figure bazirane na
tetraedrima, oktoedrima i kosaedrima - te kupole koje se mogu raditi od gotovo svakog materijala i graditi do
neograničenih dimenzija korištene su za staklenike, prekrivače za industrijska gradilišta i pokretne, lako sklopive
stamb. jedinice amer. vojske
KULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI
KULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI
- nakon 1950. u Amer. narastao broj kulturnih centara

- ideja o kulturnom centru, obično kompleksu zgrada s jednim ili dva kazališta ili koncertnom dvoranom, često
kombinirani s muzejem ili izložbenom dvoranom za slik. i skulpt. predstavlja izdanakjavnih umj. centara koji su
nikli tokom 30ih u okviru Saveznog umj. projekta
- RALPH RAPSON, KAZALIŠTE TYRONE GUTHRIE, Minneapolis - povezano sa Umj. centrom WALKER
tako da se muzej sa izložbama koje se u njemu smjenjuju može uklopiti u program kazališta - samo kazalište ima
pozornicu uklopljenu u gledalište
- najsloženiji kulturni centar u SAD-u je LINCOLNOV CENTAR u NEW YORKU otvoren 1962. - glavne
zgrade okružuju monumentalni trg u čijem je središtu visoka fontana
- tu su - Dvorana filharmonije, Državno kazalište NY, Kazalište Vivian Beaumont, Biblioteka-muzej i zgrada
Metropoliten opere - pod svim tim zgradama nalazi se velika podzemna garaža - ove zgrade, osim Saarineovog
kazalipta V. Beaumont, primjer su novog monumentalnog klasicizma karakterističnog za javnu arhit. 60ih
- no, ogromnim razmjerima LC nedostaje ornamentalni detalj kojim bi se uspostavio odnos prema čovjeku -
KEVIN ROCHE, ZGRADA FORDOVE FONCACIJE, NY, 1967. - visoka zgrada projektirana u vidu balkona
oko otvorenog centralnog prostora - osnovni L plan pretvara u kvadrat ozelenjeno dvorište koje Manhattanu daje
potrebnu vegetaciju - Roche koji uveliko nastavlja Saarinenovu tradiciju angažiran je da projektira Aucklandski
muzej u Kaliforniji - jedan od najobuhvatnijih muzejskih projekata 20. st.
- bit plana je kombinacija funkcionalnog unutrašnjeg prostora k koji se otvara na terase i travnjaka - KC i dalje
se otvaraju po Americi - umjetnički muzej je složen projektantski problem čija se bitna pitanja i uspješna
cirkulacija, odgovarajuće osvjetljenje - prirodno, umjetno ili oba, dovoljno radnog i spremišnog prostora i u
većini slučajeva prostorije za neke druge aktivnosti - koncerte, kazal. predstave, prijeme
- jedno od najambicioznijih muzejskih zdanja - MUZEJ MODERNE UMJ. U NEW YORKU - svojom gradnjom
i pregradnjom predstavlja gotovo povijest međunarodnog stila u SAD-u
- prvobitnu zgradu projektirali su 1937. STONE i PHIIP GOLDWIN i to je bila 1. amer. javna zgrada u
međunarodnom stilu
- dvorište je bilo rad PHILIPA JOHNSONA, a njegovi novi dodaci su više nego utrostručili obim muzeja i
unijeli niz novih eksperimenata u prilagodljivosti izložbenog prostora i u osvjetljenju muzeja
- 2 najimpresivnij NY umj. muzeja projektirala su dvojica starih majstora - GUGGENHEIMOV MUZEJ by
FRANK LLOYD WRIGHT, a noviji MUZEJ AMER. UMJ. WHITNEY by MARCEL BRENER

- Brenerov muzej je čista i impresivna građevina na kojoj su teški tamni granit i beton upotrebljeni i vani i unutra
- glavne galerije su ogromne dvorane koje se mogu svakako pregraditi pokretnim pregradama - prirodna svjetlost
je žrtvovana URBANIZAM I REKONSTRUKCIJA, AERODROMI - jedan od neostvarenih snova moder. arhit.
je PLANIRANJE GRADOVA - LE CORBUSIER je bio jedan od vizionara evrop. urbanizma u svojim
projektima za Pariz, a tek je u Chandigarhu u Indiji uspio ostvariti neke svoje ideje
- Brasilija je možda najpotpunija realizacija novog urbanističkog plana u 20. st. - jedan od najuspjelijih pokušaja
obnove centra jednog amer. grada započet je u Philadelphiji 40ih - otvorene su nove prometnice, koordinirano su
projektirane javne i poslovne zgrade, raskrčavane su sirotinjske gradske četvrti i vodilo se računa o očuvanju
pov. spomenika
- mnoge od najboljih prilika za jednu vrstu urbanog planiranju nude AERODROMI, no vrlo malo tih prilika je
realizirano na odgovarajući način - arhitektura je rutinska, a rješenja problema kao što je cirkulacija su
neadekvatna
- E. SAARINEN - AERODROM U VIRGINIJI ARHITEKTURA I KONSTRUKCIJA - za niz onih koji
proučavaju moder. arhit., a osobito urbanističko projektiranje buduća rješenja leže manje u rukama arhitekta
nego konstruktora
- pionir industrijskih, masovno prefabriciranih zgrada je CONARD WACHSMAN - njegova gl. preokupacija je
razvoj univerzalnih modula iz kojih se mogu graditi strukture i neograničeno ih povećavati
- UCKMINSTER FULLER je univerzalni predstavnik modernog konstruktorstva a još 1929. je projektirao kuću
DYMAXION - pravi stroj za stanovanje
- poč. 30ih sagradio je automobil na 3 kotača - proizvodnji se nikad nije pristupilo - ti i niz drugih pronalazaka
doveli su do njegovih geodezijskih kupolastih struktura koje predstavljaju uravnotežene figure bazirane na
tetraedrima, oktoedrima i kosaedrima - te kupole koje se mogu raditi od gotovo svakog materijala i graditi do
neograničenih dimenzija korištene su za staklenike, prekrivače za industrijska gradilišta i pokretne, lako sklopive
stamb. jedinice amer. vojske
KULTURNI CENTRI, KAZALIŠTA I MUZEJI - nakon 1950. u Amer. narastao broj kulturnih centara - ideja o
kulturnom centru, obično kompleksu zgrada s jednim ili dva kazališta ili koncertnom dvoranom, često
kombinirani s muzejem ili izložbenom dvoranom za slik. i skulpt. predstavlja izdanakjavnih umj. centara koji su
nikli tokom 30ih u okviru Saveznog umj. projekta

- RALPH RAPSON, KAZALIŠTE TYRONE GUTHRIE, Minneapolis - povezano sa Umj. centrom WALKER
tako da se muzej sa izložbama koje se u njemu smjenjuju može uklopiti u program kazališta - samo kazalište ima
pozornicu uklopljenu u gledalište
- najsloženiji kulturni centar u SAD-u je LINCOLNOV CENTAR u NEW YORKU otvoren 1962. - glavne
zgrade okružuju monumentalni trg u čijem je središtu visoka fontana
- tu su - Dvorana filharmonije, Državno kazalište NY, Kazalište Vivian Beaumont, Biblioteka-muzej i zgrada
Metropoliten opere - pod svim tim zgradama nalazi se velika podzemna garaža - ove zgrade, osim Saarineovog
kazalipta V. Beaumont, primjer su novog monumentalnog klasicizma karakterističnog za javnu arhit. 60ih
- no, ogromnim razmjerima LC nedostaje ornamentalni detalj kojim bi se uspostavio odnos prema čovjeku -
KEVIN ROCHE, ZGRADA FORDOVE FONCACIJE, NY, 1967. - visoka zgrada projektirana u vidu balkona
oko otvorenog centralnog prostora - osnovni L plan pretvara u kvadrat ozelenjeno dvorište koje Manhattanu daje
potrebnu vegetaciju - Roche koji uveliko nastavlja Saarinenovu tradiciju angažiran je da projektira Aucklandski
muzej u Kaliforniji - jedan od najobuhvatnijih muzejskih projekata 20. st.
- bit plana je kombinacija funkcionalnog unutrašnjeg prostora k koji se otvara na terase i travnjaka - KC i dalje
se otvaraju po Americi - umjetnički muzej je složen projektantski problem čija se bitna pitanja i uspješna
cirkulacija, odgovarajuće osvjetljenje - prirodno, umjetno ili oba, dovoljno radnog i spremišnog prostora i u
većini slučajeva prostorije za neke druge aktivnosti - koncerte, kazal. predstave, prijeme
- jedno od najambicioznijih muzejskih zdanja - MUZEJ MODERNE UMJ. U NEW YORKU - svojom gradnjom
i pregradnjom predstavlja gotovo povijest međunarodnog stila u SAD-u
- prvobitnu zgradu projektirali su 1937. STONE i PHIIP GOLDWIN i to je bila 1. amer. javna zgrada u
međunarodnom stilu
- dvorište je bilo rad PHILIPA JOHNSONA, a njegovi novi dodaci su više nego utrostručili obim muzeja i
unijeli niz novih eksperimenata u prilagodljivosti izložbenog prostora i u osvjetljenju muzeja
- 2 najimpresivnij NY umj. muzeja projektirala su dvojica starih majstora - GUGGENHEIMOV MUZEJ by
FRANK LLOYD WRIGHT, a noviji MUZEJ AMER. UMJ. WHITNEY by MARCEL BRENER
- Brenerov muzej je čista i impresivna građevina na kojoj su teški tamni granit i beton upotrebljeni i vani i unutra
- glavne galerije su ogromne dvorane koje se mogu svakako pregraditi pokretnim pregradama - prirodna svjetlost
je žrtvovana
URBANIZAM I REKONSTRUKCIJA, AERODROMI - jedan od neostvarenih snova moder. arhit. je
PLANIRANJE GRADOVA - LE CORBUSIER je bio jedan od vizionara evrop. urbanizma u svojim projektima
za Pariz, a tek je u Chandigarhu u Indiji uspio ostvariti neke svoje ideje
- Brasilija je možda najpotpunija realizacija novog urbanističkog plana u 20. st. - jedan od najuspjelijih pokušaja
obnove centra jednog amer. grada započet je u Philadelphiji 40ih - otvorene su nove prometnice, koordinirano su
projektirane javne i poslovne zgrade, raskrčavane su sirotinjske gradske četvrti i vodilo se računa o očuvanju
pov. spomenika
- mnoge od najboljih prilika za jednu vrstu urbanog planiranju nude AERODROMI, no vrlo malo tih prilika je
realizirano na odgovarajući način - arhitektura je rutinska, a rješenja problema kao što je cirkulacija su
neadekvatna
- E. SAARINEN - AERODROM U VIRGINIJI ARHITEKTURA I KONSTRUKCIJA - za niz onih koji
proučavaju moder. arhit., a osobito urbanističko projektiranje buduća rješenja leže manje u rukama arhitekta
nego konstruktora
- pionir industrijskih, masovno prefabriciranih zgrada je CONARD WACHSMAN - njegova gl. preokupacija je
razvoj univerzalnih modula iz kojih se mogu graditi strukture i neograničeno ih povećavati
- UCKMINSTER FULLER je univerzalni predstavnik modernog konstruktorstva a još 1929. je projektirao kuću
DYMAXION - pravi stroj za stanovanje
- poč. 30ih sagradio je automobil na 3 kotača - proizvodnji se nikad nije pristupilo - ti i niz drugih pronalazaka
doveli su do njegovih geodezijskih kupolastih struktura koje predstavljaju uravnotežene figure bazirane na
tetraedrima, oktoedrima i kosaedrima - te kupole koje se mogu raditi od gotovo svakog materijala i graditi do
neograničenih dimenzija korištene su za staklenike, prekrivače za industrijska gradilišta i pokretne, lako sklopive
stamb. jedinice amer. vojske
ASSAMBLAGE I NEODADAIZAM ASSAMBLAGE - pojam za posebno predmetno oblikovanje koje se
izgradilo iz kolaža proširivanjem principa montaže na prostor - predmeti su uklopljeni u strukturu slike i
proizvode RELJEFNI UTISAK - u asamblaž se ubraja KOMBINIRANO SLIK. = kao sinteza slikovne predstave
i montaže materijala kao i SLIKA SLUČAJ = koja nastaje isključivo ljepljenjem i montažom objekta na jednu
ploču

- 30ih JOSEPH CORNELL posvetio se izrađivanju duhovitih i poetski naglašenih malih asamblaža koje slaže u
kutije - ALFONSO OSSORRO (Filipini) - razvio razrađenu tehniku kolaža - bjesomučna akumulacija
heterogenih oslika i materijala suprotstavlja kompleksnim kaliografijama
- asamblaž se može s dosta uspjeha koristiti u mnoge svrhe - npr. imaginarni portreti ENRICA BAJA - *
GENERAL - čitav arsenal ukrasa i militarističkih predmeta
- JOSEPH CORNELL, R. KIESLER, LOUISE NEVELSON JOSEPH CORNEL - jednostavna kutija, obično sa
staklenom prednjom stranom u koju je raspoređivao objekte, fotografije, mape - time je stvarao osobni svijet
snova - njegove slike pune su asocijacija na kuću, porodicu, djetinjstvo * AUTOMAT MEDICI - u sredini princ
iz porodice Este, okolo multipliciranih slika uzetih iz ranog filma - simbol - odnos između prošlosti i sadašnjosti
* APOTEKA - pozadina je ogledalo * PTICA U KUTIJI ROBERT RAUSCHENBERG
- jedno obilje, dokumentaristički karakter
- najplodnije razdoblje 1948.-49. - John Cage
- isječci iz života
- izrađuje KOMBINIRANE SLIKE I KOMBINIRANE PREDMETE
* MONOGRAM - balzamirana koza

- odnos prema tehnološkoj urbanoj sredini koja ga okružuje, isječci stvarnosti koja nas opsjeda svakog trenutka -
1955. načinio niz slika, koristeći stripove kao materijal, također se zanimao za preinačavanje starih umj. djela
pomoću novih tehnika reprodukcije u velikim serijama
* INTERVIEW - bezbroj inovacija koje su kasnije pripisane pop-artu - KOMBINIRANE SLIKE - u strukturi
platna ukomponirao druge predmete - elementi kolaža, isječci iz novina, fotografije JASPER JONES - s
Rauschenbergom dijeli isti atelje u NY - zanima ga bit stvari koju ona do tada nije imala, njezino postojanje u
nečem drugom - urbano-popularna komponenta - njegovo djelo nosi obilježje ikone - sto ga s jedne strane
izravno vezuje s Rothkom ili Lichtensteinom ili Warholom - u nizu slika 50ih omiljen motiv mu je AMERIČKA
ZASTAVA - tehnika voštanih boja - motiv STRELJANE - predmet kao što je META - koristi je za sve moguće
namjene - nema nikakve veze s pravom funkcijom mete - duboka dvosmislenost, ironija

- niz malih predmeta od metala - za amer. umj. ekvivalent Duchampovih ready-made-a - pivske konzerve,
osmjeh kritičara=četkica za zube LUCAS SAMARAS
- mnoga svoja djela smješta unutar kutija
- privlači ga ideja erotike i zabranjenih snova

LOUISE NEVELSON - drvo - konstrukcije na principu kutije, koje su međusobno kombinirane tako da oblikuju
masovne reljefe nalik na zidove - njena umj. je umj. urbane sredine NY - opsesijska sličnost s tipičnom NY
arhitekturom - ready-made STAREŽNA SKULPTURA - onaj ogranak asamblaža koji namjerno traži otpatke
urbane civilizacije i pretvara ih u umj. djelo selekcijom,
reorganizacijom ili prezentiranjem bez komentara
- situirana u 50te, ima je i u 60im
- KURT SCHWITERS

RICHARD STANKIEWICZ - * SEKRETARICA - dotrajala mašina koja piše sama na sebi JOHN
CHAMBERLAIN - dijelovi starih automobilskih karoserija s njihovim sjajno lakiranim obojenim površinama u
stvaranju apstraktnih asamblaža
LEE BONTECOU - radi sa zavarenim čelikom i patentnim zatvaračima, nekoliko godina obrađivala jednu temu:
lice- vaginu, često sa stravičnim patent zatvaračem umjesto zuba,
rađenu od starih komadića zavarenog čelika i platna
CEZAR - odbačeni automobili sabijeni u kocke pod prešom
ALBERTO BURI - radio s ocjepanim tkaninama
JOHN LATHAM - stare knjige
IVO GATTIN
EDUARDO PAULOZZI
ROBERT RAUCHENBERG
PETAR AGOSTINI

ROBERT MULLER - sastavlja sječene metalne ploče - obično crno obojeno željezo u složene organske
apstraktne oblike koji evociraju neku zlokobnu životinju ili prijeteću ličnost
PABLO SERANO EDUARD CHILIDA - arhitektruralna skulptura - izgleda kao dio građ. materijala
ARNOLDO POMODORO
PIETRO CONSAGA

NOVI REALIZAM - rane 60te - traje relativno kratko - do 1963. - tri godine djeluju homogeno
- pokret nastao u Franc. i vezan za ev. odgovor dominaciji amer. umj. ali i one trendove koji su tome prethodili i
to prije svega apstrakciji i informelu
- grupu organizira kritičar PIERRE RESTAGNY 1960. - Manifest - osnivači: IVES KLEIN, ARMAN,
MARTIAL RAYSSE, SPOERRI I TINGUELY, zatim im se priključuju CESAR I CHRISTO - izložbe
održavane u GALERIJI RESTANY u Parizu - radikalni okret prema figuraciji i predmetnom svijetu - na
principu akcija-reakcija - vraćanje avangarde s početka 20. st. - dadaist. objekti i asamblaži, eksp. s
pokretljivošću - pokretna skulptura - korespondira u vremenu s pop-artom i amer. neodadaizmom - buni se protiv
prenaglašenog individualizma i subjektivizma apst. umj. - nastoje se vratiti svijetu realija, pojavnom svijetu ali
daleko od izravnog mimetizma - i kao odgovor na novu urbanu prirodu - otkrivaju nova usmjerenja u prirodi, jer
je suvremena priroda mehanička i prepunjena reklamama
- donose rad u raznim medijim i disciplinama - kolaž, dekolaž, objekti, instalacija, performace, paketiranje,
monokromije, otisak, mašine koje se same uništavaju
- dva osnovna aspekta novog realizma: 1. postduchampovski pristup objektu kao ni slici ni skulpturi - asamblaži
2. realizam - doslovna, direktna upotreba materijala i predmeta iz urbanog okruženja - došlo do ponovnog
velikog interesa za svakodnevnim, okruženje, ponovo se posvećuju svakodnevni objekti ali su poetizirani sa
složenijim značenjem nego u dadaizmu - objekt koji je vešeznačan, objekt s više asocijativnih ideja
- kompleksniji nego dadaisti - još 1 bitan aspekt - sva djela ukazuju na društveni aspekt umj. rada -
sociologiziranje u umj. IVES KLEIN - sklon umj. skandalima - težnje usmjerene u pravcu beskonačnosti i
neopipljivost - to je bio i fokus izložbe * PRAZNINA - dvostruka namjera: 1. OTISAK LJUDSKE ČULNOSTI
U DANAŠNJOJ CIVILIZACIJI 2. DOKUMENTACIJA TRAGOVA ONOG ŠTO JE LIČNO STVARALA TA
CIVILIZACIJA * PLAVI ANTROPOMETRI - nagi modeli, pokriveni plavom bojom, valjani po platnima da bi
se stvorile sjenke - otisci njihovih tijela
- vrsta "čovjeka kista" - djevojke otisci - preteča happeninga - kozmogonije - eksperimentirao efektima kiše na
platnim pokrivenim plavom bojom

- danas su najtipičnija djela pokušaji MONOKROMIJE - mnoga platna naslikana s posebnim tonalitetom plavog
koje je patentirao kao INTERNATIONAL KLEIN BLUE
- insistiranje na bezličnosti - drugi obiljeni materijal SPUŽVE - istodobno bezlične i upijajuće supstancije
FERNANDEZ ARMAN
- Kleinov prijatelj
- suprotstavlja ideju punoće nasuprot Kleinovu ništavilu

- 1. metoda GOMILANJA, predmeti su slučajno okupljeni - * KANTA ZA SMEĆE - 2. metoda - OBAVIJANJE

SKUPA ISTOVJETNIH PREDMETA U MATRICU TEKUĆEG POLIESTERA - npr. * NUKLEIDI - puštanje
predmeta da se sami usklađuju - sakupljao - staklene oči, naočale, ruke lutaka - zanimao ga tragični aspekt tih
polomljenih fragmenata, nasumce razbacanih u drvenoj kutiji
- asamblaž kao primarni postupak - * POPRSJE S RUKAVICAMA DANIEL SPOERRI - teži novom šoku
prepoznavanja, novoj realnosti objekta - SLIKE-ZAMKE - selekcija predmeta uzetih iz njegove vlastite sobe,
težnja da se uhvati jedan izuzetan trenutak a ne toliko cilj da se proizvede umj. djelo
- slučajno otkrivene situacije reda ili nereda, fiksirane točno onakve kakve jesu, drugačije je jedino orijentiranje
u odnosu na gledatelja - vodoravno postaje okomito
CHRISTO - pakiranje - opsesija - mistično pakiranje predmeta - od računala do milju dugačke obale Little Boy u
Australiji CEZAR - dijelove automobila pakira u pravilne kubuse - uz pomoć preše ih stiska u kompaktne
blokove - tzv. KONTROLIRANE KOMPRESIJE
LUCAS SAMARAS
- mnoga svoja djela smješta unutar kutija
- privlači ga ideja erotike i zabranjenih stvari
- njegova djela sadrže snažan sadomazohistički pečat
* BEZ NASLOVA
LOUISE NEVELSON - koristi drvo - konstrukcije na principu kutije, koje su međusobno kombinirane tako da
oblikuju masovne reljefe nalik na zidove - njena umj. je umj. urbane sredine NY - opsesijska sličnost s tipičnom
NY arhitekturom
- ready-made * KRALJEVSKA PLIMA IV JOHN CHAMBERLAIN - dijelovi automobila - zainteresiran za
ishod dok je CESAR oduševljen za proces LUCIO FONTANA - stvara djela dekoracijskog i komercijalnog
karaktera ali se zalaže za nadvladavanje granica štafelajnog slikarstva
* CRNI PROSTORNI AMBIJENT - anticipira ambijentalno djelo
- platna s RUPAMA i REZOVIMA - prva radi već 1948.

- o njima se uvijek govori kao o primjeru NIHILIZMA moderne umj. - djeluju traumatično - kaže da on ne želi
napraviti sliku već otvoriti jedan prostor, kreirati novu dimenziju, spojiti je s kozmosom u njezinoj neprestanoj
ekspanziji izvan skučenog platna slike
- težnja da razlomi dimenzionalne granice tim rupama i rezovima - Klein i Fontana žele upoznati kako je istinski
cilj umj. njezina negacija
* RAZREZANO PLATNO
* IDEJA PROSTORA

POP ART U AMERICI - umj. stil 60ih - bitno određenje pop-arta predstavlja uklapanje umj. u sociološki
kontekst postojećeg duha vremena što ima najdublje korijene u dadaizmu
- on uzdiže stvari moderne svakodnevnice do umj. djela i hladnom dostojanstvenošću upravlja pogled na
estetsku draž banalnih potrošnih stvari
- ovaj razvoj ka tzv. popartističkoj figuraciji odredile su u amer. umj. kombinirane slike R. RAUSCHENBERGA
koji u slike uklapa artikle iz robnih kuća i razne otpadne proizvode
- u isto vrijeme radi J. JOHNS zastave i superreal. pive koje svojom jednostavnošću i intenzivnim koloritom
predstavljaju ironičnu antitezu apst. eksp.
- amer. boje preuzete iz skale boja neonskih reklama a teme crpe iz subkulture robnih kuća i industrije za zabavu
- dominira stilizirajuća ikonografija - Engl. - spontanim gestama kompozicije izražava elemente trenutnog,
individualnog osjećaja - koncentracija na aktualne teme i pojave iz svakidašnjih situacija kao i korištenje tehnike
kolaža, da bi se blistavom i ironičnom istinom na slici uhvatio životni sadržaj modernog čovjeka, određen
potrošnim dobrima
- slikanje stanja civilizacije određene industriju, implicira istovremeno veličanje i kritiku moderne robne kulture
- Amerika je temeljno nadahnuće - ironičan komentar na stupanj komercijalne erotike
ANDY WARHOL - započinje kao modni crtač i komercijalni ilustrator, uređivao je izloge, crtao za kataloge
apela i raznih čestitki - prijelaz s komercijalne na čistu umj. se realizirao preko STRIPOVNIH TRAKA 1. prva
djela su bila posvećena verziji DICK TRACYJA koje su služile kao dekoracijski element u izlozima
- nešto kasnije radi crtež na bazi stupa
- nesigurnost tehnike

2- afirmira se s slikom konzerve juhe Campbell's - prelazi s jednostavnog, na serijsko preslikavanje konzerve s
juhom, gdje tu sliku ponavlja unedogled kao da samoj konzervi želi oduzeti značenje
3. ručni rad zamjenjuje mehaničkim postupkom - SERIGRAFIJE - izrađuje čitave serije "IDOLA"- M. Monroe,
E. Taylor...
- "Želim biti poput stroja..."
- nihilizam

4. serija slika * DISASTERS - niz serigrafskih prikaza jezovitih saobračajnih nesreća, nereda egzekucija... -
filmske aktivnosti - fiksna kamera - ispitivanje naše sposobnosti da podnesemo dosadu - princip monotonog
ponavljanja - hipnotički učinci, dokumentira svijet u kojem živi JIM DINE
- kolaž i scenografije raznih hapeninga
- erotizam + banalnost + vjernost svakidašnjem
- elementi njegovih kolaža isključivo su birani među običnim predmetima - kravate, odjela, čarape... ROY
LICHTENSTEIN
- obuzet svime što je američko
- slike s poč. 50ih - subjekt cow-boya i draži

- 1961. pristupa pop-artu kad njegovo djelo doživljava iznenadne stilske promjene - za razliku od Warhola
interes za pitanje STILA - prvi njegov materijal je CRTANA TRAKA, no elementi koje on izvlači iz tog izvora
razrađeni su na posebno profinjen i tankočutan način
- ukazuje na estetsku draž trivijalnih stripova - serija * BRUSHSTROKES - satira na apst. eksp. pretenzije
premal lik. slobodi - radi na verzijama reprodukcija najvećih moder. inovatora - Cezanna, Mondriana, Picassa -
dvostruka strategija - s jedne strane se pokušava udaljiti od tih djela što ih kopira kako bi im mogao dati razumnu
ocjenu a s druge strane zahtjeva od nas praćenje promjene vlastite reakcije nasuprot predstavi
* M. MONROE - tehnika rastera
- kipar - slabijeg dometa
- klaustrofobički je opsjednut umjetnošću i idejama o njoj

CLAES OLDENBURG - dvostruka perspektiva urbanizma i industralizacije - neko vrijeme koristio

tradicionalne umj. oblike a zatim ulazi u novi stil * THE STREET - kolekcija slika nalik grafitima - projekt *
THE STORE - ponegdje predmeti jednostavne reprodukcije, npr. Salmon Mayonaise, ili češće POVEĆANE
VERZIJE predmeta iz zbiljskog života
- reproduciranje hrane - slijedi primjer komercijalnih umj. i slikara reklamnih natpisa - izvori - izlozi i čudnovati
predmeti koji se nalaze uz auto ceste - postepeno koristi efekte u oblikovanju predmeta koje ne samo svojom
veličinom nadvisuju stvarne već i upotrebom
neprikladnih materijala
* GIGANTSKI MEKANI PREKIDAČ - meki kip

- ponekad kranje erotski oblici koji ovi svakodnevni predmeti dobivaju, dio umj. kampanje koja ima cilj da
preispitava svijet do sebe
MARISOL ESCOBAR (Venezuela)
- kiparica
- pomalo nadrealističke skulpture

- utjecaj Rauschenberga i Johnsona i njihove upotrebe precrtanih slika i dijelova čovječjeg tijela - stvorila svoj
svijet od drva, gipsa, boje i neočekivanih predmeta
- lice i njeno tijelo nalaze se svugdje
- djela se mogu opisati kao pop-asamblaži

GEORG SEGAL - 1958. počinje eksperimentirati s figurama prirodnih dimenzija u gipsu i žici - 1960. potpuno
prekida sa slikanjem i predao se izrađivanju kopija ljudskog tijela koje smješta prema identifikaciji u
kompleksne kompozicije
- kontakt gipsanih figura i onoga što ih okružuje
- tradicionalna djela s kraja 19. st. - poslije
* FILMSKI POSTER

TOM WESSELMAN
- utjecaj De Kooniga - aktovi
- većina djela može se razdijeliti u 2 skupine
1. AKTOVI 2. MRTVE PRIRODE - često uključuju elemente kolaža s ciljem da se postigne kontrast - likovi
djevojaka svedeni na najerogenije točke ali ta depersonalizacija nije unaprijed odlučena - hotimično - to je samo
nešto nastalo usput
JAMES ROSENQUIST
- jedna od najprostranijih platna naslikanih u pop artu - zanimanje za predimenzioniranost - proizlazi iz toga što
je bio slikar reklamnih panoa - po uzoru na panoe stavlja jedne do drugih različite prizore ROBERT INDIANA
- priklonio se Amer. dream-u
* THE AMERICAN DREAM
- svoje temeljne sadržaje crpi iz FLIPPERA

- on se suprostavlja ideji da velika umj. mora biti i teška umj. - slično Davisu - zaokupljen igrom riječi - stroga
jednostavnost koja sugerira blještave riječi neonskih reklama - slike-riječi - često šifrirane optužbe modernog
života
ALLAN D'ARCANGELO * PUNI MJESEC - također tehnika stavljanja slike jedne prema drugoj ali s tom
razlikom da više sliče jedna drugoj - slikar amer. autoputa i daljina ED RUSCHA
- pomalo izoliran u odnosu na druge umjetnike pop arta
- zanimanje za Zapad - L. A., a ne Istok SAD (za NY)
- većina spadaju u red PROCES ARTA
-

rafinirane i elegantne varijante pop-arta, tipično kalifornijsko WAYNE THIEBAUD - izbor tema ograničen -
jestivi sadržaji - npr. torte LARRY RIVERS - također ograničenje na predmete iz svakidašnje upotrebe
RICHARD LINDER - 1953. sastavlja temeljni vizualni vokabular prikazujući LULU, ŽENU U STEZNIKU -
koja će se često pojavljivati na njegovim slikama
- snažni erotični oblici, znatna psihološka kompleksnost MEL RAMOS - pokušao proslaviti popularne heroje i
kraljice seksa na neposredan način - ako njihova sličnost nije baš vjerna njihov je značaj očigledan * MISS
CORN FLAKES
POP ART KAO INTERNACIONALNI STIL
RICHARD HAMILTON

- čovjek koji je u Britanskom pop artu zauzeo amer. mjesto Rauschenberga i Johnsa
- snažna karika socijalne angažiranosti - nastavničko iskustvo - design * SHE - daje objašnjenja o svome
vlastitom djelu - ako najdragocijeniji ukras svedemo na običan dekoracijski pribor - predstavlja kompilaciju
elemenata iz reklamnog oglasa najrazličitijeg sadržaja - hladnjak, reklama za usisivač i ostalih kućanskih aparata
* SANJAM BIJELI BOŽIĆ - podvrgava fotogram kinematografske trake čitavom nizu transformacija -
zamijenio pozitiv u boji negativom u boji
ROLAND KITAJ - kompleksna jela koja da bi bila razumljiva često zahtijevaju govorna objašnjenja *
LONDON NOĆU PETER BLAKE
- u pop artu cijeni samo osjećaj slobode koju mu on pruža
- naglašen nostalgičan element

- kada koristi kolaž on se trudi podsjetiti nas sa su do te tehnike doveli amateri viktorijanske epohe koji su
dijelove papira ili krpe lijepili po španjolskim zidovima
- često upotrebljava razglednice iz doba Viktorije i Edwarda, te moderne fotografije pin-upa * ZID LJUBAVI
DAVID HOCKNEY
- sa sociološkog stajališta ekvivalent Worholu
- odsutstvo amer. naglasaka

- Dubuffet pobuđuje u njemu zanimanje za infantilnu umj. ekspresiju

- industrijski crtež
- Amerika važna zbog ličnog oslobođenja
* KARIJERA SELJAKA
* DOMAĆI PRIZOR IZ LOS ANGELESA

PETER PHILLIPS - najuspjeliji pokušaj približavanja jednog Engleza Amer. umj. popartističkoj ikonografiji -
njegove se verzije razlikuju jedino romantizmom
- KACIGE, MOTOCIKLI - fetišizam - bitan je način na koji je slika naslikana i korištena a ona sama za sebe
nema nikakvo značenje ALLEN JONES - erotizam snažno izražen - materijal njegovih prvih slika potječe iz
najbezvrednijih ženskih časopisa prenesen preko uporabe obojenih poteza kistom po uzoru na Matissea
- hipperrealistički stil izvedbe - erotska opsesija jedna je od gl. značajki brit. pop arta
- zainteresiran i za temu hermafrodizma ANTONIY DONALDSON - erotizam - varijacija teme pin-upa
ANTHONY GREEN - erotika - tradicionalne tematike s ukusom "naive" - u amer. pop artu 2 tipa seksualnosti 1.
ili se ističe kulturni objekt 2. ili zamagljen prikaz amer. nasilja - seksualnost na sekundarnoj razini - politička
komponenta u Britanskom pop artu - JOE TILSON i PATRICK CAULFIELD MATRIAL RAYSSE
JAQUES MONORY
CESAR
MIMO ROTELLA
VALERIO ADAMI
PIERO GILARDI

OP ART I KINETIČKA UMJETNOST

- često se predstavljaju kao prirodan slijed pop arta
- crpe svoje izvore iz futurizma i konstruktivizma

- razvijaju se istodobno s pop artom, ali u stanovitom smislu sporije u odnosu na privlačenje publike - FRANK
POPPER - podijelio je umj. ovog tipa u kategorije 1. APSTRAKTNE VIZUALNE INDUKCIJE - djela koja kod
gledatelja podstiču psiho-fiziološku reakciju preko upotrebe optički zbunjujućih crteža ili efekata moire
(valovitog prelijevanja) 2. djela koja IZAZIVAJU STANOVITO UPLITANJE GLEDATELJA - on se mora
pomaknuti da bi ih aktivirao
3. PRAVE NAPRAVE I MOBILNE STRUKTURE - koje se same pokreću bez pomoći motora 4. uključuju
DJELA S UGRAŠENIM OSVJETLJENJEM I GIBANJEM 5. još savršenija djela koja su ZAMIŠLJENA KAO
PREDSTAVA I AMBIJENT a ne kao neovisan predmet - već 1920. futurist Rodčenko i dadaist Man Ray
ostvarili viseće mobilne strukture ALEXANDER CALDER - vjerovatno prvi umjetnik koji se proslavio djelima
isključivo temeljenim na pokretanju kao najbitnijem elementu - do 1926. stvara sičušan CIRKUS s likovima od
željezne žice i drveta, što se smatra pretečom mobilnih struktura - njegovi MOBILES su već tada prava djela
kinetičke umjetnosti - kod njih je učinak ovisio o gibanju oblika - bitna razlika između mobilne strukture i
predmeta pokretanim motorom je u tome što je pokretana struktura slučajnost - realizator ne može računati na
određenu preciznost efekta

GEORGE RICKEY - njegove mobiles su dosta čvršće i mogućnost gibanja je manje ograničena - zadovoljava se
sa dva do tri tipa pokreta GUNTHER HAESE - strukture od metalne žice reducirana formata - vrst grafičke umj.
u prostoru VICTOR VASARELY - suprostavljanje područja obojenih snažno oprečnom bojom jednaka
tonaliteta - napuštanje posljednjih tragova figurativnosti - svijet geometrije - eksperimentirao s crtanjem na
celofanskim listovima i pleksiglasom koje smješta jedne povrh drugih, razmičući ih međusobno kako bi učinak
ishodio promjenom prizora kod gledatelja sveki put kad ovaj promjeni kut promatranja
RICHARD ANSUKIEWICZ
- nasljedio tradicije Bauhausa
- autor najzapaženijih optičkih nestabilnih crteža
- tendencija prema organiziranom crtežu u kvadratnim ili romboidnim oblicima - to je ograničenost pa čak i
monotonost njegovih djela
LARRY POONS * DVOSTRUKA BRZINA - dva spleta obojenih točaka, međusobno nenametnutim - oko u
naporu da razbere jedan crtež od drugog - gubi sposobnost da se usredotoči na cjelinu
- osjećaj pokreta i energije BRIDGET RILEY - jednostavni gotički efekt pretvara se u oštar fizički osjet -
kinetički zamječen u oblini mentalne napetosti, popuštanje - tjeskobe ili vedrine
- oko 1967. radi samo na crno bijelim slikama - dimenzije - mnoge slike mu se temelje na tome - OPTIČKA
INDUKCIJA - oko dovedemo u situaciju da sugestija boju koja u stvari nije naznačena, projicirajući posljedične
slike boje komplementarnih zona koje dodiruju onu u kojoj je jača
- crno-bijele slike ili sivi tonovi PETER SEDELEY - prožimanje i međusoban utjecaj njega i Railiyeve -
zanimanje za kružni oblik nišana - snažan dojam odmicanja i primicanja - osvjetljavao slike obojenim filtrima i
činio ih pokretnim pomoću rotora
CARLOS CRUZ-DIEZ YAACOV AGAM - zahtijevaju intervenciju gledatelja - djelo ne proizvodi željeni
učinak ako gledalac mijenja položaj u odnosu na sliku JESUS RAPHAEL SOTO - tradicija hart-edge apstrakcije
koju je utemeljio Mondrian - upotreba identičnih i umnoženih elemenata - svođenje znaka na totalnu anonimnost
- 1955. prelazi na kinetičku umj. - operacije s pleksiglasom - slagao je u razmacima duboko uvučene spirale u
njih
- vješa šipke od metala ispred neke prugaste površine
* VIBRACIJE - manualni pokret gledatelja pojačava utisak
- izleti u ambijentalnu umj.

- jednostavno se sastoji od metalnih šipki ili najlonskih konaca obješenih o strop tako da obuhvaća sav
raspoloživi prostor - na taj način arhitektura postaje potpuna - dematerijalizirana
* VELIKI PANORAMIČNI VIBRIRAJUĆI ZID GUNTER LLECKER - * RELJEF S ČAVLIMA
ENRICO CASELANI
POL BURY

JEAN TINGUELY - oduševljen samim strojem, u isto vrijeme on je za njega predmet veličanja i satire te ga
upotrebljava da bi ismjehivao neke vidove suvremene umjetnosti
- npr. izumio je mehanizme koji su u stanju proizvesti sliku i crteže u stilu apstraktnog eksp. - poneka su
zasnovana tako da se samouništavaju, druga dobivaju sposobnost stroja da podnese vrlo brz proces raspadanja -
* SPOMENIK KAMIKAZE
TAKIS - obilno koristi magnete u svojim djelima - konstruktivni sistem jedne njegove skulpture sastoji se od
osjetljive mreže elektromagnetske energije - magnet se uključuje i isključuje u izmjeničnom ritmu - kad je
uključen elektromagnet privlači pozitivne magnete a odbija negativne - kad je isključen pozitivni i negativni
magneti privlače se međusobno - koristi IGLE koje lebde unutar magnetnog polja - njegove skulpt. temelje se na
energiji a ne na materijalu - zvukovi su jednako važni NIKOLAS SCHOFFER - 1959. - usavršio se na djelima
koje naziva PROSTORNODINAMIČKA i SVJETLOSNODINAMIČKA
- upotrebljava pokretne metalne strukture kombinirane s refleksijom svjetlosti samih njihovih površina, katkad
tome pridaje i glazbenu pranju
- op-art je proizašao iz konstruktivističke apstrakcije suprematizma, De Stijla i Bauhausa - u čisto geometrijskim
formama prikazuje optički promjenjljive izglede boja i svjetlosti - pomoću matematički pravilnih struktura
oblika i primjene znakova djelovanja boje na vid, oni prikazuju fiziološki doživljaj optičkih efekata
- efekt treperenja priviđenja kolonstičkih prostora na površini slike kao u dubokoj perspektivi, stvara novi
doživljaj iluzije - utjecaj na dekoraciju i dizajn
- kiparski kinetički op-art u obliku svjetlosnih tijela koja samo emitiraju svjetlost ili je reflektiraju NOVA
APSTRAKCIJA - POST-PAINTERLY ABSTRACTION - 60ih - termin - CLEMENT GREENBERG, 1964., L.
A. - više konzervativan nego radikalan stil - počeo prodirati 50ih
- redukcija gestualne plohe slike na monokromnu površinu
- potenciranje plošnog i neprikazivačkog karaktera slike
JOSEF ALBERS - poduka u Bauhausu - 30ih odlazi u Ameriku - studira boju i njenu upotrebu, zanimao ga
psihički efekt, estetsko iskustvo koje priziva međusobno djelovanje suprotnih boja
* HOMAGE TO THE SQUORE (počast kvadratu) - bira boje tako da se vide razdjeljeni planovi od plohe na
kojoj su naslikani kako lebde slobodno u prostoru - slike organizirane prema horizontalnoj i vertikalnoj
raspodjeli koja se u svakom slučaju sastoji od 10 cjelina ELLSWORTH KELLY
- boja u središtu
- studirao u Parizu, usvojio iskustvo ev. konstruktivizma

- skala plošnih čistih boja, jajoliki oblici nasuprot pravokuthih površina boje - kasnije sintetični oblici,
pravokutnici raspoređeni slično tabelarnom pregledu boja MORRIS LOUIS - BREAK-TROUGH - prijeći preko
- Helen Frankenthalerin tehnika ga oduševljava - rastopljeno slikanje na platno koje se razlijeva u mrlje - boju
nanosi prolijevajući je horizontalno ili razmazuju je običnim valjkom
KENNETH NOLAND - centrirane slike često kružna oblika - METE - uočava da su ovakve slike limitirane i te
se godine pojavljuju prve slike s oblicima rožnice - * STOGE - krug ili serija koncentričnih krugova centriranih
na kvadratnom platnu FRANK STELLA - probija se zahvaljujući seriji MONOKROMATSKIH SLIKA -
PRUGASTE SLIKE - razvijanje od rubova prema unutrašnjosti - ponekad u središtu imaju prazan prostor -
upotreba boje - dekorativni elementi - objektivna izražajna snaga čiste boje - razvoj od ACTION-PAINTING ka
postlikarskoj apstrakciji ima jednu lirsku prelaznu fazu u slikarstvu H. Frankenteler koja koncentrira likovni
izraz na sustav tonaliteta boje
- otkrili novu složenu skalu svojstava boje koja se proteže od različitih dubinskih svojstava do transparentnosti i
sposobnosti vibriranja - HARD-EDGE APSTRAKCIJA - služe se čvrstim apstraktnim formama, da bi zahvatili
strukturni element boje u smislu raščlanjivanja prostora
- boje dominantne, jasno odvojene jedne od drugih - široko plošno objene površine, linearna čistoća
MINIMALISTIČKA UMJETNOST
- izraz minimal art izumio filozof RICHARD WOLLHEIM
- razvija se apstraktna plastika

- razvija se staro poimanje skulpture kao u sebe zatvorene tvorevine - ovim se nazivom označava tendencija ka
apstraktnom svođenju forme na primarne strukture, čisto geometr. strukture - kocku, mrežu...
- oslobađanje svih dekorativnih dodataka da bi ostvario redukciju na osnovne determinante prostornog izgleda -
djelovanje svjetlosti na materijal, rasprostiranje volumena, pažnja promatrača pomažu njih se upravlja na
prostorno- funkcionalne tj. u isti mah arhitektonske aspekte
- s progresom modernog pokreta izranjaju mnogi umjetnici kojima je kiparstvo glavna aktivnost - JULIO
GONZALES, RAYMOND DUCHAMP-VILLON, ARCHIPENKO, GABO, PEVSNER, BRANCUSI
C. BRANCUSI - čitav život tražio je put suprotan Rodinovu, traži impersonalnost i kontrolu emocija - susret sa
skulpturom arhaičnih civilizacija HENRY MOORE - koristi stilizaciju, nadrealistički elementi, punoća, zbitost
djela - poslije rata sklonost ka djelima široke potvrde od naroda OSIP ZADKIN - u razdoblju između dva rata
pomalo napušta kubizam - 1930. u njegovim djelima se pojavljuje barokni element usko povezan s
dekorativizmom toga vremena
- u Americi - skulpture masivnih formata
- tehnika - kubistička derivacija
* ORFEJ

JEAN ARP - dada - djelo s jedne strane povezano s Brancusijevom jednostavnošću a s druge strane Tongyeve
kompozicije * POPRSJE ŽENE ALBERTO GIACOMETTI
- 1929.- nadrealist
- 1935. uključuje rad prema modelu
- krajnje ublažavanje figura
- masivne osnove - tanane skulpture
- skeletični likovi - simbol jedne nove unionističke koncepcije BARBARA HEPWORTH - 40ih - drvo, ali i ona
podliježe čarima bronce MARINO MARINI
- konjaničke skupine
* VITEZ
- novo figurativno i humanističko kiparstvo

LYNN CHADWICK - figurativno romantični stil koji je ponešto preuzeo iz nadrealizma - geometrijski
apstraktan GERMAINE RICHIER - subjektivni realizam, figure u procesu transformacije, uvijek na granici
preobrazbena prelaza u nešto apsolutno neljudsko
* ŠAHOVSKA FIGURA, KRALJICA ARNOLDO POMODORO
- pokušava dovesti skulpturu do istoznačja s apst. slikarstvom
- kontrasti ravnih uglačanih i zahrđalih površina

MAX BILL - studira na Bauhausu - svojim skulpturama suočava probleme trodimenzionalnosti s izrazom
zanimljiva odstupanja - zanima ga pitanje formalnih eksperimenata - osjećajni element je irelevantan DAVID
SMITH - tehnika IZRAVNOG ZAVARIVANJA- njegova najvažnija metoda - izvori - iskustvo iz montažnog
odjela automobilskih tvornica + oduševljenje za Picassove i Gonzalesove zavarivane skulpture
* KOCKE
* KRALJEVSKA PTICA
* PRVI KAT III

- industrijski značaj - bilo stilom ili tehnikom - u kasnijem razdoblju - otkrio da upotrebom tvorničkih komada
može brzo i lako izraditi skulpt. velikih dimenzija - tendencija prema serijama ANTHONY CARO - radio kao
asistent H. Moorea uvečavajući njegove reducirane modele do definitivnih dimenzija
- skulpt. od čeličnih otpadaka, greda, metalnih ploča
* MIDDAY

- skulpt. mu teže vodoravnom smjeru i ide za sveobuhvatnim dokinućem temelja EDWARD PAOLOZZI -
skulptura na stupnju kompromisa između pop arta i nadrealizma - kreiranje zamršena površinskog motiva na
listovima voska s upotrebom sitnih zupčanika, kotača dječjih automobilića i sličnih sitnica i zatim ulijevanje u
broncu
- zatim počinje upotrebljavati gotove ind. proizvode koje zavaruje i lakira živim bojama
STRUKTURALIZAM - primarne strukture
HARRY BELL

- LAKIRANE STAKLENE KOCKE - kompleksna igra odbljesaka - slaganje lakiranih staklenih pločica pod
pravim kutom jedne spram drugih DONALD JUDD - svijet istovjetnih oblika CARL ANDRE - podovi -
isticanje plošne strukture SOLE LE WITT
- sukob konceptualnog reda i vizualnog nereda
* 3 PORT SET

ROBERT MORRIS - prema njemu rješenje se nalazi u praćenju pokazatelja koji leže u samim materijalima
- želio naglasiti značenje skulpture
- pojam reda nužno je slučajan, nejasan

- da bi skulpt. doista bila minimalističkom mora u potpunosti napustiti svaku formulu predeterminacije
RICHARD SERRA - koristi neobične materijale i uključuje jednostavan ali prikriven princip reda, jer su metalni
oblici realizirani ulijevanjem rastopljena drva u kutove sobe u kojoj su raspoređene
* 9 GUMENIH REMENA S NEONOM - ironija da izabran materijal sam određuje svoj oblik REINER
RUTHENBECK * HRPA PAPIRA - min. umj. dovela do ekstremen granice svoju averziju prema formi DAN
FLAVIN * SPOMENIK ZA V. TATLINA - s jedne strane konstruktivizam s druge pop art - odobrava materijal
neonske cijevi JOHN MOCRACKEN i CRAIG KAUFFMAN - razlikuju se od strukturalista zbog općeg dojma
zavodljivosti i dekorativizma
1. serija pravokutnika s zaobljenim uglovima pod vakuumom
2. serija ploha, živo obojenih, prislonjenih o zid

- boja - strukturalni materijal HAPPENING I AMBIJENTALNA UMJETNOST - HAPPENING - nastao iz volje

za direktnim prisvajanjem života kroz umjetničku akciju i proizvod je neodad. i neorealističkog pokreta koji se
kao protuteža enformelu formirao s Novim realizmom oko teoretičara Piera Restanyja u Parizu i NY
- pojam prvi put upotrebljava ALLEN KAPROW 1958. za umj. priredbu u galeriji Reuben u NY na kojoj su
promatrači bili pozvani da učestvuju u kotrljanju bačvi, vučenju al. folija - * HAPPENING U 6 DIJELOVA
- uklanjanje razlike između inscenatora i publike - ne pruža nikakve sadržinske poruke već hoće da pomoću
stvaranja nove osjetljivosti za sposobnost doživljaja trgne svijest iz letargije u koju zapada zbog uobičajenih
mehanizama ponašanja i mišljenja
- sa happeningom je povezana totalna ekspanzija umj. materijala pri čemu svaka stvar unutar izvjesne situacije
može postati umjetnički materijal
- kao paralelni s teorijom happeninga, FOSTEL je razvio svoj DEKOLAŽ-HAPPENING u kome polazi od
faktora raspadanja, samorazaranja
- 1962. happening se povezao sa fluksusom - koji je muzička forma umj. akcije - dio popa za koji se kaže
ENVIROMENT - sa Duchampovim readi- mades - skulpt. gubi svoj dotadašnji karakter predmeta zatvorenog u
sebe i postaje dio cjelokupne situacije zajedno sa svojom okolinom
- stvara se oblikovni prostorni sklop koji potpuno opkoljava promatrača i uvlači ga u trenutak umj. oblikovanja -
npr. kod Kinholza prisutan provokativni enviroment kombinira krajnje istrošene i prljave predmete u anegdote
ukazujući na tragediju
učmalog socijalnog ponašanja - prouzrokovanje određene duhovne reakcije - * ROXY'S - rekonstrukcija jednog
bordela 40ih
- G. Segal - zamrznuti spomenici svakodnevnog ponašanja koje se obično ne zapaža - gipsane figure i predmeti
iz svakodnevnice
- POPULARISTIČKI KARAKTER - sredinom 50ih u Japanu - * GUTAČI- mnoga njezina ostvarenja
anticipiraju ono što će u Evropi biti učinjeno tek kasnije - KAZNO SHIRAGA - priređivao ekzibicije na
otvorenom u kojima bi se koristio vlastitim tijelom kao izražajnim sredstvom - istinsko i pravo rođenje
happeninga se povezuje uz pojavo pop arta - poč. 60ih - većina tih umjetnika je priređivala i sudjelovala u happ.
CLAES OLDENBURG - za njega je happening samo izravan produžetak vrste posla koji je doveo do realizacije
niza djela * DUĆAN - spavaća soba - zatvor
- dnevna soba - mrtvačnica - javna kuća
- kuhinja - mesnica

JIM DINE
- vizualni aspekti happ. kao nastavak njegovog slikarstva
* NASMIJEŠENI RADNIK - apartman od 3 tkanine
* VAVNDEVILL SHOW
- ples povrća što bi visilo o koncu
- popio lak, na glavu izlio sadržaj drugih dviju posuda

ROBERT WHITMAN - služi se filmom u predstavama , kontrast između radnje zabilježene na filmu i radnje
koja se odigrava u njegovoj nazočnosti
ALLAN KAPROW - glumci diletanti, predstave bez proba - prijelaz ka happ. zamišljenom kao terapeutski obred
- * GAS - koji se odigrava na različitim mjestima - happ. je kao kazališna forma u kojoj se različite elemente
uključujući i neformalnu recitaciju, organizira u strukturu po dijelovima
* IZ DOMAĆINSTVA - razvijanje principa kolaža u akciji - deformirao happ. kao skup zbivanja izvedenih ili
opaženih u više nego jednom vremenu i više nego jednom mjestu - njegovi materijalni ambijenti mogu se
konstruirati, direktno uzeti iz onoga što je dostupno - njegove ativnosti mogu biti izmišljene ili svakidašnje
- može se odigrati u samoposluzi, dok se vozi auto-putem..., u jednom trenutku ili seriji - vrijeme može
protegnuti na više od 1 god.
- on je umjetnost ali se čini bliže životu - definirao ambijent kao "doslovno, okolina u koju se ulazi" RED
GROOMS CAROLEE SCHNEEMAN - kazalište OFF OFF BRODWAY - dramaturzi komuniciraju s građ.
putem vizualnih i verbalnih prizora - ono što je nedostajalo amer. happ. je suočenje s zbiljom koje zauzima tako
bitno mjesto u prvim futurističkim i dadaističkim nastupima
AY-O * KILL PAPER NOT PEOPLE WOLF VOSTELL - dekolaž - kreativno načelo koje se temelji na
uništenju i samouništenju - suprotno od kolaža - da bi se amer. umj. suočila s zbiljom trebalo je čekati gorko
razdoblje vijetnamskog rata L. A. PROVOS
GUNTER BRUS - javno pražnjenje - protest, pobuna
PETTER

KUTTNER - specijalizirao se u bojenju hrane zaslijepljujućim tonovima PETER DOCKLEY - koristi voštane
figure, vraćajući se imaginaciji naučne fantastike - * PROSTRANO - jedna sekundarna manifestaciju koju je
happ. izazvao u nekim zemljama je tkz. pokret za obrazovanjem umjet. zajedništva, koji je želio umj. dovesti
njezinim procjenjivanjem na razinu pučanstva
- HAPPENING - veću ulogu ima publika, podložniji slučaju mada nije do kraja prepušten slučaju -
PERFORMANCE- nešto kontroliranija forma - režirani ili nerežirani događaj koji umjetnici realiziraju pred
publikom (muzejskom, galerijskom, slučajnom) - provociranje i
izazivanje publike
EARTH ART I KONCEPTUALNA UMJETNOST

- prezir nad formom doveo je do eksperimenata sa svim vrstama materijala - sijeno, most, čelik - umjetnici su se
htjeli izravno suočiti s vanjskom zbiljom, a jedan način sastojao se u tome da premjeste vanjsko u galerije -
svejedno, bilo je logičnije izvaditi umj. djela iz galerije i stvoriti ga kroz izravno uplitanje kroz prirodnu sredinu
ROBERT SMITHSON * PJEŠČARA SA ZRCALOM - vodi umj. djelo iz galerije i stvara ga kroz izravno
uplitanje u prirodnu sredinu * SPIRAL JETTY - na Velikom slanom jezeru u Utahu - više voli obujme koji
uključuju neku geometrijsku progresiju - najvažnije obilježje djela je nepristupačnost MICHAEL HEIZER *
PREMJEŠTENA I PONOVO POSTAVLJENA MASA WALTER DE MARIEOV * LAS VEGAS PIECE -
milju duga crta povučena u pustinji Nevade - izvorna zamisao bila je zabranjena fotografska reprodukcija
DENNIS OPPENHEIM * OBILJEŽENA PLANINA - podsjeća na kult amer. cowboya- žig za oznaku stoke
WOLF KAHLEN - suradnja s prirodnim procesima, preinaka ili protuslovlje prirode * PROSTORNI ISJEČAK
STABLA R. SERRE * HEXOGRAM - krug kao površina reda KONCEPTUALNA UMJ. - koncept. umj.
proizlazi u mnogo širem smislu iz ideja što su se oblikovale po prvi put s nastankom minimalističkog kiparstva
- paradoksalni aspekt - način na koji se koncept. umj. usredotočuje na osobu i osobnost umjetnika JAN
DIBBETS
- na granici između 2 tendencije
* PERSPEKTIVNE KOREKCIJE

- fotografije krajolika, ostvarene aparatom rukovanim tako da se dobiju slike izmjenične s onim u zbilji *
PANORAMA TOM PHILLIPS * BENCHES - snažno prizivanje na smrtnost - vjeran čovjekoljubivoj viziji
uloge umjetnika - pomoći ljudima da vide svijet BERNARD I HILDA BECHER - iz dokumentarističke pobude
fotografiraju elemente anonimne industrijske arhitekture * PITHEADS DENIS OPPENHEIM * POZICIJA ZA
ČITANJE ZA OPEKOTINU 2 STUPNJA - BODY ART BRUCE NAUMAN * BOUND TO FAIL - zanimanje
za raznovrsne načine kojima se može iskazati stanovita zamisao
- uska veza između body arta i happeninga
GILBERT&GEORGE

- djeluju u okviru organizacije ART FOR ALL - poštom odašilju velik dio materijala - kosu, odjeću, hranu...
želeći da mi to smatramo skulpturama - ponekad portretiraju sami sebe ispred neke šumovite pozadine, a
ponekad prihvaćaju da se zabilježe fotog. aparatom neki aspekti njihova života
* ZLE MISLI * SINGIG SCULPTURE JOSEPH BEUYS - interes šire publike pobuđuje 60ih kada se posvećuje
assemblageu - * STOLAC SA SALOM - i djelima ambijentalne umj. - * PROSTORNA SKULPTURA
- upotreba materijala neprikladnih za simboličke svrhe - serija * MASNI UGLOVI - kombinira energiju masti s
privlačnošću i redom pravog kuta - akcione egzibicije - * KAKO OBJASNITI SLIK. JEDNOM MRTVOM
ZECU - koncept umj. se odriče materijalne realizacije i namještanja - u obliku skica i pismenih bilježaka stavlja
na uvid ideje i planove projekata kojima se predlažu specifične misli ili akcije a koje treba da ativiraju maštu
promatrača
- za razliku od minimalne umj., koncept. ne analizira temeljna načela prostornih pojava već konceptualnom
konstrukcijom jedne
situacije-modela skreće pažnju na kompleksne faktore koji djeluju unutar jednog fragmenta stvarnosti - umj.
djelovanje kao takvo prvi put postaje centralni problem misli, pri čemu se uvijeti vizualiziranja reflektiraju u
različitim modalitetima
- JOZEF KOSUT - * JEDNA STOLICA I 3 STOLICE - foto. stolice, prava stolica i definicija stolice - različitost
stvarnosti VIDEO ART - nastojala biti - od alternativne politike zavučene u umj. do najistančanije verzije starog
kaleidoskopa NAM JUNE PAIKA