.

UVOD U PSIHOPATOLOGIJU
Slajdovi, biljeke s predavanja i iz knjige

TO JE PSIHOPATOLOGIJA
KARL JASPERS - Utemeljio psihopatologiju - deskriptivna psihologija 1912. - Paranoidnost strah da nam netko eli nanijeti zlo, tetu - Panika strah od smrti, traje 10 do 20 minuta - Agorafobija strah od velikog prostora PSIHOPATOLOGIJA znanost o psihopatolokim fenomenima - znanost koja prouava psihike simptome - gr. Psyche duh, dua; pathos bol, patnja; logos rije, znanost - prouavanje svakog psihikog poremeaja polazi od prouavanja simptoma - temeljna disciplina u istraivanju duevnih bolesti te je poveznica sa drugim disciplinama koje se bave psihikim poremeajima (psihijatrija i klinika psihologija). Razlika izmeu psihologije i psihopatologije (psihijatrije): psihologija psihopatologija (psihijatrija) za zdrave procese, normalne situacije koje u ekstremnija odstupanja u jednom dijelu mogu odstupati psihopatolokom odstupanju sve vrste tretmana osim propisivanja lijekova 80% tretmana lijekovima

psihijatrija (gr. Psyche dua; iatrea lijeenje)

disciplina koja prouava etiologiju, epidemiologiju, klasifikaciju, kliniku sliku, dijagnozu, diferencijalnu dijagnozu, terapiju i prognozu psihikih poremeaja.

psihologija openito se bavi psihikim funkcijama, procesima, (gr. Psyche dua; logos znanost) osobitostima. klinika psihologija grana je primijenjene psihologije koja se bavi istraivanjem, prevencijom, dijagnostikom i tretmanom neprilagoenog ponaanja (onog koje odstupa od normale) lijenik koji je nakon medicinskog studija zavrio i specijalizaciju iz psihijatrije. bavi se dijagnostikom i terapijom psihikih poremeaja.

psihijatar specijalist klinike psihologije

. RAZLIKA PSIHIJATRA I KLINIKOG PSIHOLOGA - posao je psihijatra i klinikog psihologa slian i donekle istovjetan (no ne i koeficijenti za plau) - osnovna je razlika u tome to se psihijatar kao lijenik, u zdravstvenom sustavu, koristi razliitim dijagnostikim i terapijskim postupcima koju obavlja doktor medicine. - propisivanje lijekova je differentia specifica - psihijatar u okviru bolnike skrbi obavlja prijem, lijeenje, otpust bolesnika iz bolnice; moe uiniti prisilnu hospitalizaciju bolesnika - kliniki psiholog opisuje i klasificira odstupajue (aberantno) ponaanje, previa i prati uinke lijeenja, primjenjuje razliite psihoterapijske tehnike i metode za koje je dodatno educiran. - specifinost je psihologa da moe primjenjivati i interpretirati psihologijske testove. TKO JE PSIHOPATOLOG? - osoba koja se bavi psihopatologijom jest psihopatolog - psihopatologija nije zanimanje ve podruje djelovanja onoga tko prouava psihike simptome (poremeaje) - on moe biti psihijatar, psiholog, ali i bilo koji drugi strunjak srodnih disciplina koje se bave psihikim poremeajima. KOJA JE ZADAA PSIHOPATOLOGIJE? - jedan od glavnih zadataka psihopatologije je objektivizacija odnosa prema psihikoj tegobi - psihopatologija promatra, otkriva, opisuje, prouava i dovodi u meusobnu vezu simptome psihikog poremeaja PREDMET (OBJEKT) PSIHOPATOLOGIJE - promijenjeno ovjekovo duevno stanje - ono se oituje promijenjenim ponaanjem, opaanjem, raspoloenjem, miljenjem, htijenjem i djelovanjem SVRHA (CILJA PSIHOPATOLOGIJE) - otkrivanje psihikog simptoma (ali i duevnog poremeaja ako on postoji) - praenje simptoma radi postavljanja dijagnoze, odabira lijeenja, davanja prognoze i procjene uspjenosti terapije PODJELE PSIHOPATOLOGIJE - najea je ona na opu i specijalnu psihopatologiju o opa psihopatologija prouava simptome psihikih poremeaja o specijalna psihopatologija bavi se izdvojenim klinikim entitetima, odnosno psihikim (psihijatrijskim) poremeajima ona prouava uzrok, klinika i druga obiljeja te tijek psihikog poremeaja, ali i utjecaj lijeenja na kliniku sliku konkretnog poremeaja - podjela na psihopatologiju u uem i irem smislu o ta se podjela samo donekle razlikuje od prethodne o tako je psihopatologija u irem smislu znanost o simptomima psihikih poremeaja ona ih prepoznaje, opisuje, dovodi u meusobnu vezu, prouava njihov nastanak i razvitak - psihopatologija u uem smislu disciplina je primijenjena na odreena podruja o razdobljima psihikog ivota (psihopatologija djeje i adolescentne dobi, psihopatologija starije ivotne dobi)

. o nekim dijelovima populacije (psihopatologija koja prouava psihike poremeaje specifine za ene, psihopatologija osoba s intelektualnim tekoama, vojna psihopatologija) o posebnim podrujima (forenzika psihopatologija, eksperimentalna psihopatologija, psihopatologija seksualnosti i sl.) - podjela po osobina psihopatologije deskriptivna (opisuje psihike simptome) 2. fenomenoloka (otkrva, opisuje i klasificira psihike smetnje) 3. procesna (prouava bioloke, psiholoke i socijalne procese koji uzrokuju i oblikuju psihopatoloke fenomene) 4. razvojna (prouava razvitak psihikih smetnji).

1.

TO JE PSIHIKI SIMPTOM? Odstupanje od uobiajenog duevnog stanja ili ponaanja pojavljuje se kao psihiki simptom, psihiki poremeaj ili psihika bolest. simptom znak sindrom Psihiki poremeaj Psihika bolest obino subjektivna tegoba koju osjea (doivljaj, opaa) pojedinac, npr. netko se boji otvorenih prostora ili se osjea tuno. objektivna smetnja koju zamjeuje okolina. skup vie meusobno povezanih simptoma pojavljuje se u obliku poremeaja ili bolesti odstupanje je u jednoj ili u manjem broju psihikih funkcija. u odnosu na bolest on manje oteuje ukupno funkcioniranje osobe. dugotrajno narueno emocionalno, kognitivno i socijalno funkcioniranje

Promjene bolesti poboljanje zdravstvenog stanja (remisija) povratak bolesti; ne mora biti pogorano (relaps ili recidiv) pogoranje u odnosu na prethodno stanje (egzacerbacija) bolest ili stanje koja se pojavljuje naglo i kratko traje (akutni oblik) perzistentna bolest ili stanje (kronini oblik) neki simptomi mogu ostati trajno (rezidualni oblik). prognostiki je ishod bolesti nepovoljniji nego kod poremeaja bolest moe, ali ne mora biti povezana sa strukturnim promjena mozga. psihiko odstupanje (bez obzira je li rije o bolesti, poremeaju ili simptomu) predmet je interesa psihopatologije zadatak psihopatologije je utvrditi kada je to odstupanje postalo patoloko, odnosno kada je neko ponaanje iz normalnog prelo u patoloko (npr. vegetarijanstvo). OSNOVNA TERMINOLOGIJA U PSIHOPATOLOGIJI primarni uzrok = za kojeg se pretpostavlja da je izazvao bolest predisponirajui faktori = pogoduju pojavi bolesti i ine sklonost za razvitak te bolesti percipitirajui faktori = trigger faktori koji se pojavljuju neposredno prije pojave poremeaja te omoguuju i olakavaju nastup bolesti (tjelesni, psihiki i socijalni) podravajui faktori = potpomau odravanje bolesti (najvie vezani za okolinu) ponavljajui faktori = dovode do ponovne pojave simptoma komorbiditet = istovremeno pojavljivanje dvije ili vie bolesti 4

. jatrogeni = pod utjecajem lijekova

NORMALNO I ABNORMALNO U PSIHIJATRIJI

to je normalno? - psihiki normalno sastoji se od etiriju dijelova (Offer i Sabshin, 1984) o normalno kao zdravlje o normalno kao utopija o normalno kao prosjek o normalno kao proces - vana znaajka psihike normalnosti jest subjektivni osjeaj koji ima pojedinac o sebi okolina o njemu - zajedniko svim definicijama je sposobnost vlastite prilagodbe na zahtjeve drugih osoba i na okolinu te sposobnost za djelovanje - neke definicije spominju i osjeaj sree (teko je definirati ovo stanje) to nije normalno? - pojam patoloko ponaanje esto se zamjenjuje jednim od ovih pojmova o abnormalno o nenormalno o iracionalno o bolesno o morbidno o odstupajue o aberantno o promijenjeno - najea ponaanja koja odreuju abnormalno ponaanje su o rijetko pojavljivanje o nepridravanje normi o osobna patnja o pomanjkanje uvida o opasnost (za sebe ili druge) o poremeaj funkcioniranja o iznenadnost u pojavljivanju o nepostojanje izbora (hoe li se bolest pojaviti ili nee) ODREIVANJE POJMA ABNORMALNOSTI - Rosenhan (1972. 1973.) provodi slavni eksperiment o diljem SAD-a uputio je dobrovoljce (i sam je bio ukljuen) u psihijatrijske ustanove o simulirali su slune halucinacije o svi hospitalizirani, zatim su izjavili da su sve izmislili i ponaali se normalno o nitko nije puten, ak niti kada su tvrdili da je rije o eksperimentu o prosjek hospitaliziranog vremena 19 dana o s njima osoblje malo razgovaralo o svima dijagnosticiran psihijatrijski poremeaj (11 shizofrenija, 1 manino-depresivna psihoza) - kritika bolnice se trebalo obavijestiti o dolasku lanih bolesnika - Rosenhan najavio jednoj ustanovi dolazak bolesnika idua tri mjeseca o bolnica izjavila da je prepoznala 41 simulanta o Rosenhan uzvratio komentarom da nije nikoga poslao Otvara se pitanje validnosti dijagnostikih kriterija 6

. Kriteriji psihikog zdravlja i bolesti Razliiti ljudi (drutva, kulture, civilizacije) razliito definiraju psihiku abnormalnost

Razlika izmeu normalnog i abnormalnog - u somatskoj medicini jasnija - u psihijatriji i psihologiji moraju biti prisutna barem dva kriterija od vie njih ODREDNICE ABNORMALNOSTI 1. rijetko pojavljivanje - abnormalno se mora rijetko pojavljivati - problemi: o rijetka ponaanja koja su normalna (nepijenje alkohola, celibati) o esta ponaanja koja su abnormalna (anksioznost, depresivnost) 2. nepridravanje normi - svatko tko kri odreene norme (drutvene, vjerske i sl.) pokazuje abnormalno ponaanje - problemi: o krenje normi ne predstavlja abnormalno ponaanje uvijek (inae bi adolescentska populacija bila trajno zatvorena) o sukob razliitih normi unutar jednog drutva 3. osobna patnja - znaajna odrednica, analogna tjelesnoj boli - problemi: o neki poremeaji ne zahtijevaju osobnu patnju (manian bolesnik e rei da je dobro, vrlo dobro, hajde da se rukujemo, sada u ti objasniti kako emo postati efovi federacije europskih bolnica, eliminirati emo glad) o to je s patnjom okoline bolesnika? (shizofrenija) o subjektivnost razliitim ljudima razlikuju se stupnjevi patnje 4. Uvid - kritinost bolesnika prema svojim tegobama i bolesti - ispunjen ako bolesnik shvaa da je njegovo stanje promijenjeno, odstupajue i patoloko - problemi: o djelomian uvid o disimulacija (svjesno prikrivanje skrivanje i umanjivanje) simptoma o bez uvida (manini, shizofreni) 5. Opasnost - osoba s duevnom boleu je opasna za sebe ili okolinu - opasnost obino prolazi iz agresivnosti, tj. agresivnog ponaanja, a ono moe biti autoagresivno ili heteroagresivno o autoagresivnost suicidalnost (misli i/ili pokuaji) samoozljeivanje (mutiliranje) moe biti neovisna o poremeajima o heteroagresivnost moe biti rezultat psihikog odstupanja najee nije posljedica psihikih problema - problemi 7

. o veina psihikih bolesnika nije agresivna o pitanje eutanazije dopustiti je psihijatrijskim bolesnicima? 6. poremeaj funkcioniranja - poremeaj funkcioniranja je obiljeje abnormalnog ponaanja koje sve vie slui kao i dijagnostiki kriterij - smanjeno funkcioniranje moe se pojaviti u razliitim podrujima ivota i zahvatiti jedno ili vie podruja o razlike u intenzitetu od oslabljenog funkcioniranja do potpune onesposobljenosti za funkcioniranje - odreujui imbenik za teinu i prognostikih ishod samog poremeaja o najbolje se vidi po ponovnom funkcioniranju u podruju koje je bilo najvie zahvaeno poremeajem - problemi: o smetnje ne moraju biti uzrokovane psihijatrijskim entitetima o poremeaji ne moraju uzrokovati smetnje funkcioniranja o ovisnici, podvojene linosti 7. iznenadnost - iznenadna promjena ponaanja (iz istog mira) - problemi: o nije znak psihopatolokog odstupanja ve reakcija na situacije, stanja ili tjelesna oteenja o simptomi se postupno i polagano poajvljuju - u shizofreniji pojava poremeaja katkad spora, postupna i bez veih oscilacija (sporouljajui proces) o povezano s teinom bolesti i loijom prognozom o shizofrenija simplex 8. nepostojanje utjecaja na pojavljivanje bolesti - duevni poremeaj nije slobodno izabran; ne moe kontrolirati njegovu pojavu - kriterij najvaniji u lijeenju - tako se odgovornost i krivnja otklanjaju od samog bolesnika i njegove okoline o primjer prozivanje roditelja autistine djece

NORMALNO ABNORMALNO, ZDRAVO - BOLESNO ovjek je bolestan ukoliko ima simptome psihike bolesti koji zadovoljavaju odreene dijagnostike kriterije (klasifikacijske) somatska medicina govori o zdravom i bolesnom zdravlje nije samo odsustvo bolesti, nego potpuno fiziko, psihiko i socijalno blagostanje nedostaci: o kategorijalan pristup koji je u podruju mentalnog zdravlja nedovoljno osjetljiv; o atipini oblici bolesti, prijelazna stanja, poetak same bolesti o potpuno odbacivanje utjecaja okoline; o odbacivanje svake odgovornosti pojedinca za stanje u kojem se naao, ali i za borbu s tim stanjem; definicija mentalnog zdravlja putem negativne definicije je preuska 8

. dijagnostikim kategorija se gube razlike meu pojedincima i ne opisuje se stvarnost

. Specifini problemi razlikovanja bolesnog i zdravog u psihijatriji 1. patoloko se ne razlikuje od normalnog numerikim kriterijima; ono se opisuje i izdvaja 2. znakovi i simptomi su rjei i manje uoljivi nego u somatskoj medicini 3. oboljeli mogu pokazivati pomanjkanje uvida u svoje stanje ili ga disimulirati o psihotinim bolesnicima disimulacija je ugraena u kliniku sliku svoje bolesti o suicidalni bolesnici skrivaju misli o samoubojstvu - ako su barem 2 kriterija zadovoljena, moemo govoriti o psihopatolokom fenomenu - individualne i interindividualne razlike o to je s ljudima koji itav ivot spavaju manje od 6 sati o razliite reakcije nakon konzumiranja alkohola - veliki utjecaj ima i dinamika vremena o mnogoenstvo, preljub, homoseksualnost, eutanazija, korida, noenje krzna, hidabi - glavni zadatak psihopatologije je dogovoriti kriterije i granice psihiki zdravog od abnormalnog o radi postavljanja tone dijagnoze (Rosenhanov eksperiment) H. J. Eysenck (1975.) - opisao kategorije normalno abnormalno patoloko - pravi psihijatrijski poremeaji imaju karakteristike bolesti (endogene psihoze, psihoorganski sindromi), iza kojih slijede bihevioralni poremeaji (neuroze, karakterni poremeaji i sl.) koji nemaju atribute bolesti te stoga ne spadaju u domenu medicine nego psihologije o bihevioralni poremeaji sasvim sigurno su abnormalno ponaanje o otra granica (uz implicitnu pretpostavku o postojanju kvalitativnih razlika) postoji izmeu psihike bolesti i bihevioralnih poremeaja - za bihevioralne poremeaje trebala bi biti zaduena psihologija, a za patoloke promjene (bolesti) mjerodavna je psihijatrija

S PREDAVANJA: razlika disocirano/disocijativno: Disocirano Disocijativno Nepovezan tok asocijacija Neprepoznavanje, ponaanje kod histerije (fuga, amnezija) Shizofrenija Somatoformni poremeaj

10

. 1. statistiki kriterij - normalno je ono ega ima najvie; oslanja se na normalnu distribuciju - nedostaci: o estina ne znai normalnost interindividualne razlike odstupanje od prosjeka moe biti dobro o nije univerzalan o pretjerano dimenzionalan (ne moe se biti malo shizofren) o ne vodi rauna o individualnim razlikama - koliko je u populaciji nekog poremeaja - koliko ljudi smatra da je to ponaanje u redu u njihovoj populaciji MKB meunarodna klasifikacija svih bolesti i poremeaja (dio isti kao u DSM, a dio razliit) DSM dijagnostiko statistiki postupak, klasifikacija svih psihikih poremeaja

2. socijalni kriterij - psihiko zdravlje podrazumijeva prilagodljivost osobe na zahtjeve okoline i prihvaanje socijalnih normi - Nedostaci: o nije univerzalan ni ope prihvatljiv reakcije na ivotne dogaaje uzroci osim psihikih bolesti o nestabilan u vremenu o ne uzima u obzir interindividualne razlike o etika opravdanost ovog kriterija u ekstremnim drutvima ritualni kanibalizam (Papua Nova Gvineja), obrezivanje djevojica (Afrika) 3. subjektivni kriterij - normalno je ono to pojedinac prema vlastitom sudu smatra kod sebe ili kod drugih da je normalno - vrlo esto sama osoba primjeti odstupajue ponaanje - vano u tretmanskom smislu i prognostikom smislu o nedostaci: subjektivnost nema referentne skupine smanjeni uvid preuveliavanje postojeih simptoma - agravacija nema znanstvenu vrijednost 4. medicinski kriterij - ovjek je bolestan ukoliko ima simptome psihike bolesti koji zadovoljavaju odreene dijagnostike kriterije (klasifikacijske) - zdravlje nije samo odsustvo bolesti, nego potpuno fiziko, psihiko i socijalno blagostanje (SZO)

11

. nedostaci: o kategorijalan pristup koji je u podruju mentalnog zdravlja nedovoljno osjetljiv o potpuno odbacivanje utjecaja okoline; o odbacivanje svake odgovornosti pojedinca za stanje u kojem se naao, ali i za borbu s tim stanjem; o definicija mentalnog zdravlja putem negativne definicije je preuska; o dijagnostikim kategorija se gube razlike meu pojedincima i ne opisuje se stvarnost o zanemaruju se sva individualna obiljeja stajalite antipsihijatrijskog pokreta

5. Ostali kriteriji - krenje normi, neoekivanost u pojavljivanju, osobna patnja, tekoe u funkcioniranju - problemi: o nisu globalni ni jedinstveni - ako su barem 2 kriterija zadovoljena, moemo govoriti o psihopatolokom fenomenu - ne postoji jedan jedinstveni kriterij za razlikovanje psihiki normalnog od abnormalnog - razliku treba shvatiti individualno i holistiki (primjena svih kriterija na konkretnu osobu) - problem prepoznavanja duevnog poremeaja zbog njegovih razliitih i brojnih kategorija o shizofrenija moe biti krivo prepoznata i dijagnozirana kao depresija, iscrpljenost, anksioznost, nesanica, intelektualne potekoe ili ak kao pretpostavka da je osoba jednostavno ima djetinjastu crtu linosti - veliki utjecaj ima i dinamika vremena - abnormalno ponaanje je ono koje odstupa od statistikih i socijalnih normi, maladaptivno je, te se u njemu doivljavaju jaki stres i uznemirenost to prati pogoranje stanja (Davey, 2008) - psihopatoloke simtpome treba otkriti, opisati (deskriptivna psihopatologija), objasniti (dinamska ili procesna psihopatologija) - dinamska psihopatologija usmjerena je na bioloke, psiholoke i socijalne procese koji uzrokuju i oblikuju simptome koje treba korigirati prikaldnim terapijskim metodama - problemi o razliiti simptomi istog entiteta depresivna osoba koja ne izlazi iz kreveta, ne jede, ne moe razgovarati s drugima, uenik koji ne izvrava obveze, ne razgovara s drugima, napustio je sve hobije, zanemaruje higijenu iritabilni radnik koji ne moe spavati, lako plane, nepovjerljiv prema obitelji o klinike manifestacije mogu biti iste u razliitih entiteta depresija u tugovanja nakon smrti faza bipolarnog poremeaja postporoajna (postpartum) depresija shizoafektivni poremeaj

12

POVIJEST PSIHOPATOLOGIJE
PRAPOVIJESNO DOBA - duevnoj se bolesti pridavalo magijsko i mitsko znaenje o posljedica je duhovnih sila te je u oboljelog uao zao duh o muenje, izgladnjivanje i kanjavanje prva je terapija psihiki oboljelih pojedinaca - Traje do 18.st. i moe se podijeliti na tri faze: o Animizam vjerovanje da je ivot stvorila nematerijalna sila, duh ili dua te da sve stvari imaju duh (duu) i da u ovjeku postoje dobri i loi duhovi. U duevnih bolesnika prevladavaju loi duhovi o Mitoloka faza sve je u ivotu proeto boanskim silama i svaki simptom je uzrokovan njima Ako se boanske sile omalovaavaju, ako se zanemaruju ili im se izruguje nastupa bolest o Demonska faza mitska boanstva zamijenjena formalnim teolokim dogmama Postoje dvije sile: kreativna, pozitivna (bog) i destruktivna,negativna (demon) U bolesnika prevladavaju demoni i njih treba istjerati STAROKINESKA, STAROINDIJSKA, STAROEGIPATSKA I BABILONSKA MEDICINA - Vjerovanja o postojanju stalnih sukoba izmeu razliitih duhova i bogova u meusobnom nadvladavanju o U konanici ti sukobi dovode do psihikih poremeaja - Drevna Kina postrojbina prvih lijenika koji se bave psihikim bolesnicima o Najraniji opisi duevnih bolesti o Prirodne su sile vanije od natprirodnih u uzrokovanju duevnih bolesti o Koncept suprotstavljenih snaga, jin i jang, primijenjen na ljudsko tijelo znai da je ono podijeljeno na pozitivne i negativne snage One su meusobno sukladne i suprotstavljene Njihova ravnotea oznauje tjelesno i psihiko zdravlje Rezultat naruene ravnotee je bolest Zhang Zhongjing smatrao da je organska patologija uzrok i tjelesnih i duevnih poremeaja - Hindusi jake emocije mogu dovesti do slabosti i tjelesne bolesti, a njezinu lijeenju treba pristupiti psiholoki o Predvidjeli postojanje temperamenta i uroene naravi o Susruta tri emocionalne znaajke ovjeka Mudra i prosvijeena dobrota estoka, nagla i nepromiljena strast izvor zadovoljstva, ali i boli Surova nezrelost i neznanje temelj ivotinjskih nagona - Babilon svakoj bolesti su pridruili odreenog demona o Duevna bolest je uzrokovana zlim duhom Idta o Istjerivanje duhova obavljalo se lijekovima, ispovijedanjem i drugim metodama koje su kontrolirale i udobrovoljavale nadnaravne sile - Egipani duevnoj bolesti pridavali magijsko znaenje o Terapeuti su bili sveenici koji se koriste obredima protiv magijskih sila o Postupno iz sfere religijskog ulaze u sferu realistinog Vjerske rituale zamjenjuju prouavanjem astronomskih fenomena 13

. U njima su vidjeli uzroke bolesti Prvobitno su pretpostavljali da je srce sredite mentalne energije, a poslije su poeli prouavati mozak kao izvor mentalne aktivnosti i sijelo duevnih poremeaja STAROGRKA MEDICINA - Podruje zdravlja i bolesti nastavlja se premjetati od religijskog kulta prema filozofiji i medicini - Herodotova pisma duevna bolesti je pripisivana bojoj kazni, osveti demona, pojaanom pijenju i tjelesnoj bolesti - Tales meu prvima koji je prouavao duevnu bolest o Bolest prepoznaje kao prirodni dogaaj o Trai fizikalne zakonitosti u nastajanju bolesti i uvodi geometrijsku proporciju kao temelj zdravlja o Vanjske sile na psihu nemaju znaajan utjecaj, a vei dio patolokih zbivanja je uroen - Pitagora mozak je sredite ljudskog intelekta i izvorite duevnih proemeaja o Smatra da je svemir najvanija kategorija, boanski je sveobuhvatan i vjean, a ljudska se dua treba osloboditi smrtnog tijela i ujediniti sa svemirom o Prihvatio teoriju o tjelesnim tekuinama i poremeaj njihove ravnotee smatra odgovornim za nastanak duevne bolesti o Vjeruje u besmrtnost due koja se moe seliti Sastavljena je od razuma, inteligencije i impulsa - Alkmeon utemeljitelj fiziologije o Sredinji ivani sustav je izvot mentalne energije, a metabolizam mozga se temelji na tokovima i strujanjima tjelesnih tekuina o Metaboliku harmoniju naziva isonomia i ona je znak zdravlja o Otkrio da senzorni ivci ulaze u mozak - Empedoklo navodi osnovne elemente ivota koji su u vezi s dva principa ljubav i svaa o Ljubav je odgovorna za harmoniju i zdravlje, a svaa za osobni slom ili socijalnu dezintegraciju o Zaetnik evolucionistikog stajalita Kae da e neko bie preivjeti ako je mjeavina u krvi, po sluajnoj kombinaciji, prikladna i primjerena Ako je ona problematina, bie e oboljeti, slabjeti i umrijeti - Demokrit materija je stvorena od brojnih nevidljivih dijelova (atoma) o Ako su oni u svom meuodnosu promijenjeni, tada nastupa bolest - Hipokrat predloio kliniku opservaciju i zakljuivanje po metodi indukcije o Tvrdi da duevna bolest nije sveta nego da je uzrokovana promjenama mozga Zagovornik somatogeneze koncept koji smatra da se neto dogaa s tijelom i to uzrokuje psihike poremeaje o Stvorio podjelu temperamenata Za osnovne tjelesne tekuine vezuje temperamente (sangvinik, kolerik, melankolik i flegmatik) Izmjena tjelesnih tekuina dovodi do psihikog pogoranja o Opisao i klasificirao epilepsije, konvulzije, migrenu, fobije, maniju, depresiju, delirij, paranoju, postpartalnu psihozu, histeriju o Predlae putanje krvi, ali i kirurko lijeenje kod teih poremeaja - Platon dijeli duu na tri dijela: racionalnu, nagonsku i duhovnu o Duevna bolest nastaje kada racionalna dua gubi utjecaj nad nagonskom o Smatra kako su ideje jedina prava zbilja, a osjeti su samo slika svijeta ideja 14

. o ovjek po dui pripada svijetu ideja, a po tijelu materiji, dua postoji prije i poslije tijela, a spoznaja je tek sjeanje o Duevni poremeaj je rezultat iracionalnog praznovjerja i pogrenih vjerovanja Pretea kognitivne paradigme o Predlae tretman koji ukljuuje razgovor s filozofom ili lijenikom o Prvi se zalagao za to da se obitelj brine o duevnom bolesniku, da ga uva i njeguje Aristotel utemeljio formalno miljenje i od apstrakcije ide prema realistinom tumaenju o Zalae se sa empiriju i indukciju, smatra kako je miljenje nadreeno osjetnom podruju o San je odraz aktivnosti prethodnog dana i kao takav je bitan za zdravlje o Prvi opisao poremeaje udnje, ljutnje, straha, hrabrosti, veselja, mrnje i saaljenja koje su ekvivalent dananjim poremeajima linosti Teofrastus opisao razliita psihika obiljeja nazvavi ih karakterom o Laskavost, brbljavost, mrzovoljnost, netaktinost, prostaenje Oni odgovaraju dananjim crtama linosti Grci su shvaali bolest uglavnom kao psihiku, kao tjelesnu ili kao kombinaciju psihikog i somatskog Razvili su tri specifina pristupa u lijeenju: o Induciranje spavanja i sanjanja o Interpretacija sadraja sna o Razgovor kojim se hrabri, tjei i stjee znanje o bolesti o Temelj dananjih psiholokih tretmana i psihoterapije

STARORIMSKA MEDICINA - Prihvaaju da je uzrok duevne bolesti smjeten u mozgu, polaze od mehanicistikog stajalita da je irenje ili smanjivanje upljina u mozgu uzrok duevnih smetnju - Dijele psihike poremeaje na tri stanja o Laxum obuhvaa apatiju, strah i depresivno raspoloenje o Strictum ini ekscitirano, agresivno i delirantno ponaanje o Mixtum sadrava elemente oba prethodna stanja - Celsus napisao prvi medicinsku enciklopediju o Za sve psihike p. upotrebljava termin insania ili paranoia o Njih dijeli na fremit parafreniae (dananji delirij), melankolije (depresije) i kronina stanja (odg. psihozama) - Aretej opisao izmjenu maninih i depresivnih stanja, oteenje izazvan oalkoholom i drugim otrovnim tvarima (dananju demenciju) o Za depresiju je tvrdio da nastaje zbog psihikih razloga, a ne humoralnih uzroka o U peilepsiji je opisao auru koja prethosi epileptinom napadaju o Uvodi pojam pneuma prirodni ili ivotinjski duh, fiziko utjelovljenje due o Smatra se tvorcem psihogeneze emocionalna stanja mogu utjecati na humoralni metabolizam i tjelesno stanje o Kao temelj razmatranja svkog poremeaja postavio je tijek bolesti i njezine posljedice - Galen podijelio duu na tri dijela: o Razum i intelekt o Hrabrost i ljutnja o Spolna udnja i nagon o Tjelesne tekuine postoje u normalnom i abnormalnom obliku te njihove 4 kvalitete odreuju ljudski temperament o Bolesti su uzrokovane vanjskim utjecajima ili nekim predispozicijama 15

. o Uvia da psihiki p. uzrokuju tjelesne p. i obrnuto o Podijelio pneumu na dva dijela: Jedan kontrolira senzornu percepciju i ije oteenje uzrokuje neuroloke simptome Drugi ima funkcije koordinacije, zamiljanja, razuma i pamenja i njegovo oteenje uzrokuje psihike simptome o Opisao katatoniju i katatoni stupor te depresiju o Za lijeenje predlae dobru njegu, utopljavanje ili hlaenje, ali i putanje krvi ARAPSKA MEDICINA - Pridonjeli poboljanju skrbi za psihike bolesnike - Osnovali prve psihijatrijske ustanove bolnice u Bagdadu 705.g. i Kairu 800.g. - U Europi osnovali psihijatrijsku bolnicu u Valenciji 1407.g. - Avicena prikupio i sustavno obradio dotadanja medicinska znanja o Uvia vezu izmeu intenzivnih emocija i tjelesnog stanja te potvruje postojanje tjelesnih tekuina o Pretpostavlja da je intelektualni deficit zapravo defekt mozga o Frontalni dio mozga povezuje s osjetnim sustavom i razumom o Preporuuje terapiju pjesmom, razgovorom i radom SREDNJI VIJEK - Briga o duevnom bolesnik stagnira gotovo tisuu godina - Razdoblje u kojem su osobe s psihikim p. bile zlostavljane i proganjane - Smatralo se da je psihika bolest kazna, a psihiki bolesnici manje vrijedni - Uvodi se demonoloki princip o U bolesnika je uao zao duh, demon, vrag kojeg teba istjerati iz tijela o Fiziko zlostavljanje, kanjavanje, zatvaranje u tamnice, kaveze, sputavanje lancima uobiajene terapijeske metode - Objanjenje za promijenjeno ponaanje neke osobe je da je ona vjetac/ica koja svojim arolijama sotonizira okolinu o Inkvizicija propisan postupak koji se primijenjuje za dobivanje priznanja, a ono je znailo smrt o Vjetice su ene koje pokazuju histerine ili psihotine simptome o Pojava masovnih histerija - Martin Luther ljudi mogu biti obuzeti od vraga na dva naina: tjelesno i spiritualno o Tjelesno obuzeti su mahniti i imaju Boje doputenje za srdito, uznemireno i uzbueno ponaanje o Duhovno obuzeti su oni od arolija i vraga - Johan Weyer postoje dvije vrste vjetica: o One koje su to postale rado i svojom voljom o One koje nisu odgovorne za taj in njima treba pomo lijenika - Tereza Avilska tvrdila je da histerine ene nisu opsjednute nego da izgledaju kao da su bolesne o Kod histerije nije rije samo o tjelesnoj bolesti kao to zahvaa tijelo, ona moe zahvatiti i duu, tj. um - Praksa muenja i ubijanja psihikih bolesnika postupno nestaje pojavom reformacije i renesanse o U ovom razdobju se pojavljuju mislioci i lijenici koji drugaije promiljaju o duevnoj bolesti - Teofrastus Paracelsus vjerovao da su bolest rezultat odnosa izmeu svemira i ovjeka koji je svemir u malom 16

. o Odnos izmeu makro i mikrokozmosa temelj je razumijevanja svih bolesti o Upotrijebio pojam nesvjesno opisavi masovnu histeriju u pojavi plesa sv. Vida Smatra da postoji dinamina ravnotea izmeu nesvjesnog i svjesnog duha o Teoriji o etirima elementima dodaje peti On je najvaniji za odnos izmeu zdravlja i bolesti Tu teoriju zamijenjuje teorijom o trima principima: sumpor, iva i sol Na osnovi njih nastaju i odravaju se bolesti o Kasnije uvodi nove principe: Stvaralaki podrava zdravlje Izopaeni vodi u bolest 16. STOLJEE - Tada nastaje pojam psihologija o Kao tvorac se navodi Rudolf Gockel, ali postoje dokazi da ga je prvi upotrijebio Marko Maruli - Girolamo Fracastoro opisuje epidemiju odvratne i teke bolesti koja uzrokuje demenciju i dovodi do smrti o Zakljuuje da se bolest prenosti spolnim kontaktom nazvao ju sifilis - Pojavljuje se fiziognomika o Uenje koje ivjekove psiholoke znaajke interpretira na temelju njegovih tjelesnih obiljeja (prije svega lica) o Unutranji sjeaji pokazuju se u facijalnoj mimici, grimasama pa i glasu o Tvorac koncepta je Giambattista Porta - Felix Platter klasificira sve poznate psihike bolesti i zalae se za odvajanje psiholokog od fiziologije i teologije 17. STOLJEE - Robert Burton pie Anatomiju melankolije, kliniki analizu melankolije o Ona moe nastati iz glave, tijela ili utrobe o Izvore melankolije vidi u neumjerenoj ljubavi, zaokupljenosti religioznim temama i pretjeranoj umnoj aktivnosti o Odvaja ju od ludila o Psihike p. klasificira na bolesti koje izbijaju iz tijela, bolesti glave te ludilo (maniju) i melankoliju - Paolo Zacchia duevne bolesnike i njihove postupke treba prosuivati lijenim, a ne odvjetnik o Zaetak forenzike psihijatrije - Thomas Willis tvorac pojma neurologija o Za nju kae da istrauje bolesti mozga, dok psihologija istrauje tzv. tjelesnu duu o Razlikuje simptome koji prate velike bolesti mozga i bolesti u kojima je mozak intaktan o Uoio razvitak rane demencije i odbacio ideju o putovanju maternice u histeriji - Thomas Sydenham opisao mnogobrojne simptome histerije (paraliza, bol) o Uvia da se ona pojavljuje i kod mukaraca o Smatra da uzroci bolesti mogu biti daleki, neposredni i prethodni o Zalae se za otkrivanje prethodnih emoc. stanja koja mogu biti vana za razvitak poremeaja dananji percipitirajui imbenici o Uoio vezu izmeu emocija i socijalnog pritiska - Bedlam opa bolnica u Londonu koja se pretvorila u mjesto iivljavanja na psihikim bolesnicima 17

. 18. STOLJEE - Suvages klasificirao sve bolesti u razrede, redove, rodove, vrste i podveste o Organizirao duevne bolesti po uzroku o Demenciju dijeli na ekstracerebralnu, instinktivnu, intelektualnu i iregularnu o Vrste melankolije su religiozna, zamiljena, zanesena, neuravnoteena, alosna i lutalaka - Cullen stvorio klasifikaciju psihikih poremeaja o Zaetnik neuropatologije tvrdio da je veina patolokih psihikih stanja povezana s bolestima mozga o Uvodi pojam neurosis tu prije svega misli na neuroloke p.

18

. Haslam prepoznao stanja uzbuenja i depresivnosti koja se izmjenjuju u istog bolesnika i opisao oscilacije raspoloenja o Opisao bolesnike s psihotinim simptomima te one s paranoidnim obiljejima 1773. prva psihijatrijska bolnica u Americi Lavatar ravzija fiziognomiju i upozorava na povezanost tjelesnog izgleda i karaktera Gall smatrao da su sve psihike funkcije locirane u razliitim dijelovima mozga o Topografija mozga, ali i izgled lubanje odraava te funkcije o Mozak ima organe (njih 27) koji odreuju psihike funkcije o Promatrao lubanje zatvorenika i duevnih bolesnika i pronalazio zakonitosti u pjavljivanju odreenih psihikih smetnju organologija ili kranioskopija Spurzheim nastavlja Gallova mjerenja i ovu disciplinu naziva frenologija Mesmer uvodi tezu o animalnom magnetizmu kao pokretau duevnih bolesti o Istraivao hipnozu kao metodu lijeenja Pinel reformirao psihijatriju oslobodivi psihijatrijske bolesnike s lanaca 1792.g. o Klasificirao duevne bolesti u maniju, melankoliju, idiotiju i demenciju povezujui ih s karakteristinim (patognomoninim) simptomia o Detaljno opisao manino-depresivnu psihozu o Predlagao da psihijatrija, kao medicinska struka o duevnim bolestima, bude ravnopravna disciplina u medicinskoj nastavi te je ustrojio prve katedre psihijatrije na sveuilitima o S njim zapoinje ZNANSTVENO RAZDOBLJE U PSIHIJATRIJI

19. STOLJEE - Johann Christian Reil uveo 1808.g. pojam psihijatrija - Esquirol stvorio francusku psihijatrijsku kolu o Zasluan za usvajanje zakona koji titi duevnog bolesnika i njihova prava Prvi upotrijebio pojam halucinacije koje razlikuje od iluzija Prepoznao OKP kao zaseban entitet Opisao razliku izmeu oligofrenije (roeni sa siromanim intelektom) i demencije (roeni bogatim intelektom, a poslije osiromae) - Dorotea Dix zapoela pokret mentalne higijene o Zalagala se za humani pristup duevnim bolesnicima i utjecala na promjenu javnog miljenja o duevnoj bolesti o Omoguila izgradnju novih azila u Sj. Americi i drugim zemljama - Griesinger shvaao psihijatriju kao medicinsko-empirijsku znanost o Zalagao se za suradnju neuropatologije i psihologije o Zastupao tezu o jedinstvenoj psihozi razliiti uzroci dovode do istog poremeaja o Razne faze su samo faze u tijeku jednog procesa koji zavrav apatinom demencijom - Maudsley smatrao da su mentalni p. u osnovi neuroloki, samo su psihiki simptomi dominantni o Upozorava na hereditarno optereenje duevnih bolesnika te na djelovanje razliitih etiolokih imbenika istodobno - Briquet opisao p. pri kojem postoje mnogobrojni tjelesni simptomi koji nemaju organsku podlogu - Broca opisao motornu afaziju i pripadajuu leziju u lijevom frontalnom renju o Uveo naziv limbiki sustav - Wernicke opisao drugu vrstu afazije (senzornu) i povezao je s oteenjima gornjeg temporalnog renja dominantne modane polutke

19

. Morel opisao bolesnika s halucinacijama i sumanutim mislima koji ve u mladosti intelektualno propada o Ovo stanje je nazvao demencija prekoks o Postavlja tezu o progresivnoj degeneraciji koja pokazuje kako se transgeneracijski pojavljuju sve tee bolesti Down opisao posebnu vrstu mentalne retardacije Harlow prvi opisao stanje nakon oteenja frontalnog renja kasnije dobilo ime moria Hecker opisao psihozu koju je nazvao hebefrenija Kahlbaum opisao psihozu katatonog tipa o Umjesto dotadanjeg naziva vesania katatonica uvodi pojam katatonija o Tvorac termina ciklotimija i distimija Lombroso razvija teoriju o roenom ivjeku zloincu o Misli da se kriminalno ponaanje moe nasljeivati i prepoznati po nekim tjelesnim znaajkama Kraft-Ebing prihvaa koncept degeneracije i smatra kako je ona uzrok duevnih p., kriminaliteta, ali i seksualne patologije o Uveo pojmove mazohizam i sadizam za koje smatra da se pojavljuju i na psihikoj razini o Zaetnik seksologije Wundt smatra se utemeljiteljem znanstvene psihologije o Stvorio psihologiju temeljenu na iskustvu, dokazima i fiziologiji Kraepelin eksperimentalnu i empirijsku psihologiju uveo u istraivanje duevnih bolesti o Stvorio klasifikaciju duevnih poremeaja koje dijeli na dvije velike skupine o Prva obuhvaa razliite vrste manino-depresivne psihoze (cirkularna psihoza, dananji bipolarno afektivni poremeaj) Ovamo svrstava maniju, melankoliju, ciklotimiju (obuhvaa hipomaniju, depresiju, razdraljivi tip i emocionalnu labilnost) o Drugu skupinu ine psihoze koje naziva demencija prekoks Tu spadaju heberenija, katatonija i demencija paranoja o Parafreniju odvaja od ostalih psihoza, odvaja linost od temepremaenta i opisuje autistini temperament o Stvorio poredbenu psihijatriju utvrdio da se svi psihijatrijski p. javljaju u razliitim geografskim podrujima i u svim rasama Tourette opisao bolesnika s mnogobrojnim tikovima Charcot dokazao da se u multiploj sklerozi pojavljuje demijelinizacijski proces Bernheim utvrdio da se mogu hipnotizirati osobe s razliitim poremeajima o Uoio da su sve hipnotizirane osobe sugestibilne te da se razlikuju u stupnju sugestibilnosti o Uveo pojam psihoneuroza Janet razvio koncept psihastenije (slabost iv. sustava)u kojoj se moe javiti disocijacija o Taj fenomen izazivaju misli i osjeaji koje osoba ne moe podnijeti o Dolazi do odvajanja jednog dijela svijesti, a nesvjesni procesi ostaju nepromijenjeni o U lijeenje neuroza uveo katarzu Smatrao da traumatska iskustva uzrokuju histeriju Ako se u hipnozi sjeanja na njih oive dolazi do burnog, estokog reagiranja (katarze), a simptomi histerije se povlae Breuer koristio se hipnozom i katarzom u lijeenju histerije, ali i drugih neuroza o Neugodni doivljaji i psihotraume su pohranjeni u nesvjesno o Ta se neugodna iskustva ponovno javljaju, zaobilazei svjesno sjeanje, u obliku simptoma histerije 20

. Freud otac psihoanalize koji je drao kako se hipnoza koe koristiti u dijagnostici i lijeenju takvih stanja o Zajedno s Breuerom primjenjivao hipnozu i lijeenju Koriste se katarzom koju nazivaju psihokatarktikim lijeenjem o Uvodi metodu slobodnih asocijacija koju naziva psihoanalizom Ona sadrava osnovne terapijske aktivnosti: konfrontaciju, klarifikaciju, interpretaciju i proradu Jedan od puteva do nesvjesnog o Drugi put u nesvjesno jest analiza snova Razliku manifestni i latentni sadraj sna o Psihiki aparat dijeli na ego, superego i id Na temelju toga opisuje karaktere Erotski tip njegovim ivotom upravlja instinktivni id Narcistiki odreen dominantnim egom Kompulzivni odreen strogou superega o Neuroze dijeli na histeriju, fobije, prisilnu neurozu s karakterolokim promjenama o Prouava anksiozne fenomene koje razlikuje od straha Postavio nekoliko teorija o anksioznosti Teorija o transformaciji libida u strah Signalna teorija straha anksioznost se javlja kao odgovor ega na nesvjesne impulse iz ida o Individualni psihoseksualni razvitak dijeli na oralnu, analnu, uretralnu, falusnu fazu, fazu Edipova konflikta, fazu latencije i adolescenciju o Tvrdi da sve pokreu dva glavna nagona Eros i Thanatos o Njegova se psihologija naziva dubinskom Witmer smatra se ocem klinike psihologije o Osnovao prvu psiholoku klinku namijenjenu djeci i njihovim problemima u koli Korsakov opisao simptome alkoholne psihoze koji se javljaju s degenerativnim ivanim promjenama (Korsakovljeva psihoza i sindrom)

20. STOLJEE - Spearman prvi primijenio faktorsku analizu u psihologiji te stvorio dvofaktorsku teoriju inteligencije - Binet razvio testove za ispitivanje inteligencije i prvi upotrijebio pojam erotski fetiizam - Stern stvorio koncept kvocijenta inteligencije, IQ - Terman razvio Stanford Binet IQ test za ispitivanje inteligencije - Alzheimer opisao bolesnicu s progresivnom demencijom i psihotinim simptomima o Na obdukciji je pronaao degenerativne promjene mozga i specif. plakove - Heller opisao djeji dezintegrativni poremeaj i nazvao ga djeja demencija - E. Bleuler uvodi pojam shizofrenija za koju je smatrao da je ine skupina razliitih p. o Uz dotad poznate oblike (paranoidnu, katatonui hebefrenu SH) opisao je i shizofreniju simplex Ona oznauje entitet koji postupno nastaje, bez sumanutih misli i halucinacija, s povlaenjem, osamljivanjem, smetnjama afekta i konanim propadanjem linosti o Uveo koncept 4 a simptoma koje mora imati shizofreni bolesnik: Autizam Ambivalencija

21

. Poremeaj afekta (kratkotrajnog raspoloenja) Poremeaj asocijacija o Kanije uveo jo 2a anhormiju i poremeaj pozornosti o Miljenje SH bolesnika je nazvao dereistikim o Stvoriopojam sinestezija o Opisao shizoidnu linost koja se moe razviti u SH M. Bleuler tvorac koncepta endokrini psihosindrom koji hormonalne promjene smatra odgovornima za nastanak duevnih poremeaja Meyer duevna bolest je psihobioloka reakcija na promijenjene uvjete funkcioniranja koji su uzrokovani vanjskim ili tjelesnim promjenama o Smatra da se kod veine bolesti (osim neuroza) vidi organska podloga, tj oteenje mozga o Sva mentalna aktivnost ima patofizioloku podlogu i anatomski supstrat o Podijelio psihike bolesti na p. funkcije modanog tkiva, neuroze te prenatalne i postnatalne defekte Kretschmer povezao psihike znaajke s tjelesnom konstitucijom (asteniki,pikniki tip) o Smatra da je ova biotipologija znaajna i za prognostiki ishod bolesti Jaspers stvorio deskriptivnu/fenomenoloku psihopatologiju o Smatra da je katatonija blia afektivnim p. nego SH o Misli kako je pogrena potraga za genima i karakteristinim endofenotipom u SH ili genima i patofiziologiji u mentalnoj retardaciji o opisao sve psihijatrijske fenomene i klasificirao ih Watson smatra da je psihologija objektivna eksprimentalna disciplina, a introspekcija ne ini temelj njezinih metoda o arite interea s miljenja premjeta na uenje osnova za biheviorizam Pavlov otkrio zakonitosti klasinog uvjetovanja o Tvorac teorije o uvjetnim refleksima Noguchi otkrio uzronik sifilisa (bakteriju) u mozgu bolesnika koji su umrli pod lsikom progresivne paralize Wagnet-Jauregg lijeio progresivnu paralizu unosei uzronika malarije u organizam Loewi otkrio prvi neurotransmiter acetilkolin Berger uveo elektroencefalografiju u kliniku primjenu Schultz zapoeo primjenu autogenog treninga nove psihoterapijske metode Stroop stvorio test kojim se promatra vrijeme reakcije pri gledanju rijei koje su napisane razliitim bojama Papez povezao limbiki sustav s emocijama o Opisao neuronski sklop koji ide od hipokampusa preko forniksa do prednjeg talamusa zatim do cingularnog korteksa i natrag do hipokampusa (Papezov krug) o Taj krug odreuje emocionalno doivljavanje i ponaanje Adler stvorio individualnu psihologiju koja se temelji na fenomenologiji pojedinca o Za razvitak neuroza je vanija tenja za moi i superiornou nego seksualnost o Smatra da svaki neurotski simptom ima neku svrhu o Utjecaj drutva ns simptome Jung stvorio analitiku psihologiju o Vjerovao da nesvjesno upravlja psihikim ivotom, djeluje samostalno, ima vlastiti oblik znanja i miljenja o Uvodi pojmove kompleks i arhetip o Opisuje dva tipa linosti: ekstravert i introvert o Stvorio test asocijacija 22

. Karen Horney smatra da je neuroza uzrokovana i drutvenim utjecajima, a bioloki i interpersonalni utjecaji imaju manje znaenje o Opisala tri tipa karaktera: popustljiv, nezainteresiran i agresivan Kanner postavio temelj djeje psihijatrije o Opisao rani djeji autizam i nazvao ga infantilnim autizam Asperger opisao posebnu vrstu autizma koju naziva autistinom psihopatijom Melanie Klein i Anna Freud razvile razliite koncepte primjene psihoanalize u djejoj dobi o Klein teorija objektnih odnosa; koncept paranoidno-shizoidne i depresivne pozicije u vrlo male djece o Freud proirila ego psihologiju objasnivi ego obrane Sullivan stvorio interpersonalnu teoruju koja kae da se impulsi, tenje i simptomi ne mogu promatrati bez shvaanja interpersonalnih odnosa Fromm smanjio ulogu nagona u psihodinamskom tumaenju poremeaja, a vanost daje specif. ljudskim potrebama potreba za udruivanjem, stvaralatvom, osjeajem identiteta te nalaenjem mjesta u drutvu o Potpuno ili djelomino zadovoljenje ovih potreba uzrokuje psihike smetnje Moniz razvija psihokirurgiju o Kod tekih oblika OKP-a i kronine SH primijenjuje prefrontalnu leukotomiju ili lobotomiju Hathaway i McKinley stvorili instrument MMPI radi procjenjivanja i dijagnosticiranja osoba s mentalnim poremeajima Skinner zalagao se za primjenu pristupa operantnog uvjetovanja u obrazovajnu, lijeenju psihikih smetnji, ali i drutvu u cjelini Cattell prouava model integrativnog uenja, uveo pojam osobine linosti te je opisao, koristei se FA, 16 izvornih osobina linosti Wolpe razvio tehniku sustavne desenzibilizacije te uveo bihevioralnu terapiju kao metodu lijeenja Eysenck upotrebljava naziv bihevioralna terapija za sve psihoterapijske metode koje se temelje na suvremenoj teoriji uenja o Istraivao nasljeivanje osobina linosti o Opisao 4 hijerarhijski orhanizirane razine linosti pojedinane reakcije, uobiajena habitualna ponaanja, osobine linosti i tiovi linosti o Uveo model linosti koji se sastoji od triju dimenzija (ekstr, neurot, psihoticizam) Bandura istraivao uenje modeliranjem Mowrer uveo dvofaktorsku teoriju anksioznosti o Po njoj osoba klasinim uvjetovanjem reagira na prethodno neutralni podraaj, koji sada postaje uvjetovani podraaj o Osoba s pomou operantnog uvjetovanja naui kako izbjei taj uvjetovani podraaj Ellis iznio teoriju kako objektivne dogaaje osoba opaa i tumai, a onda se kod nekih pojedinaca jave psihopatoloke reakcije o Uveo ABC shemu Beck smatra kako su negativne automatske misli, bazina vjerovanja i kogn. iskrivljenja odgovorni za nastanak psihikih smetnji o Utvrdio da brojne depresivne p. izazivaju negativna vjerovanja o sebi, okolini i budunosti negativna kogntivina trijada Seligman postavio teoriju nauene bespomonosti Frankl tvorac egzistencijalnih terapija (logoterapija i egzist. Analiza) Erikson razvio koncept psihosocijalnog razvitka koji se sastoji od osam faza o Uvodi pojam odraslog identiteta, razasutog i kriznog identiteta Winnicott umjesto vanosti nagona isticao objektne veze 23

. o Opaa prijelazne fenomene i objekte o Objasnio vanost ranog odnosa izmeu majke i djeteta Moreno uvodi psihodramu kao novu terapijsku tehniku Berne utemeljio transakcijsku analizu M. Erickson razvija hipnoterapiju Perls stvorio getalt psihologiju o Aktivnim tehnikama kroz proces otkrivanja razjanjava se proivljeno iskustvo Schneider dijeli simptome SH na one I. i II. Reda o Simptomi I. reda: ozvuenje vlastitih misli, glasovi u dijalogu, glasovi koji komentiraju bolesnikove postupke, cenestetike halucinacije, oduzimanje ili nametanje misli, doivljaj da drugi znaju bolesnikove misli, sumanuto opaanje, nametnuti ili kontrolirani osjeaji, nagoni i volja o Simptomi II. Reda: ostali halucinatorni fenomeni, osjeaj afektivne praznine, socijalno povlaenje, anhedonija, hipobulija o Depresiju dijeli na endogenu i reaktivnu te ih razlikuje i fenomenoloki o Opisuje deset tipova linosti Thomas, Chess i Birch opisuju devet tipova temperamenta u djece te kako rane znaajke linosti utjeu na kasniji psihiki razvitak Socijalna psihijatrija razvija se kroz premisu o ljeidbenom utjecaju grupe, ali i ire zajednice na psihiki promijenjenog pojedinca Maslow zaetnik humanistike psihologije koja zastupa postojanje slobodne volje, samoaktualizaciju i odgovornost za vlastite postupke Rogers stvorio psihoterapiju usmjerenu na klijenta o Uvodi pojam fenomenoloko polje, organizam te vlastito i idealno ja kojima opisuje linost i nastanak psihikih smetnji Razvitak klasifikacijskih sustava zapoinje 1948.g. kada nastaje MKB o Prvi DSM pod okriljem APA-e nastaje 1952.g. Era psihofarmakoterapije zapoinje primjenom klorpromazina Delay i Deniker pokazali kako klorpromazin pomae u smirivanju SH bolesnika o Za lijek ovakvog djelovanja je uveden naziv neuroleptik (dananji antipsihotik) Cade koristio se litijem u lijeenju maninih bolesnika Alexander jedan od utemeljitelja psihosomatske medicine o Navodi 7 bolesti koje su psihosomatskog karaktera te razvija psihoanalitiku kriminologiju Glasser utemeljio realitetnu psihijatriju nazvavi je realitetnom terapijom Rett opisao autistini poremeaj u djevojica Holmes i Rahe upozorili na vanost ivotnih dogaaja u nastanku i pogoravanju psihikih p. te stvorili ljestvicu stresnih dogaaja Cooper i Laing zapoeli antipsihijatrijski pokret u kojem su se suprotstavili tadanjoj psihijatrijskoj doktrini, kritizirali proces postavljanja dijagnoze te mislili da je psihoza rezultat drutvenih promjena Leighton utvrdio veze izmeu duevnih p. i sociokulturnih procesa Rosenhan doveo u pitanje postojee dijagnostike postupke Engel stvorio biopsihosocijalni model bolesti koji se odnosi i na duevnu bolest o Meuodnos biolokih, psiholokih te socijalnih utjecaja objanjava nastanak psihikih poremeaja 1979.g. prva udruga oboljelih od SH i lanova njihovi obitelji, NAMI Plutchik u okviru teorije emocija stvara test linosti PIE (Indeks profila emocija) Crow dije SH na sshizofreni sindrom tipa I i tipa II Andreasen razrauje koncept pozitivne i negativne SH 24

. Barker poeo primjenjivati transkranijalnu magnetnu stimulaciju koja se danas koristi u lijeenju anksioznih i depresivnih p. Costa i McCrae petodimenzionlni model linosti te stovrili NEO-PI inventar linosti Cloninger tri dimenzije linosti koje su neurobioloki utemeljene i stvorio upitnik za njihovo mjerenje, TPQ Shapiro razvila metodu EMDR koja se koristi u lijeenju PTSP-a i svih drugih oblika psihotraume

21. STOLJEE Prozvano stoljeem uma o Zamah u daljnjem razvitku neuroznanosti, istraivanja mozga, psihikih funkcija, psihikih p. i novih metoda lijeenja Otkriven genetski kod ovjeka to je osnova za pronalaenje gena i genskih promjena koji su odgovorni za bolesti Istrauje se uinkovitost psihoterapije i dokazuje da su promjene koje ona izaziva u mozgu istovjetne promjenama to ih izazivaju psihofarmaci Razvijaju se farmakogenetika (trai promjene u jednom genu koje utjeu na metabolizam lijeka) i farmakogenomika (prouava kako genotip utjee na odgovor na neki lijek)

25

DIJAGNOZA I KLASIFIKACIJA PSIHIJATRIJSKIH POREMEAJA

DIJAGNOZA U PSIHIJATRIJI Postavljanje dijagnoze slijedi klasini medicinski model (najblii biolokoj paradigmi) Sastoji se od nekoliko faza: o opis simptoma (anamneza, heteroanamneza) o razmatranje etiologije (mogueg uzroka bolesti) o diferencijalnodijagnostiko razmiljanje o postavljanje dijagnoze (obino prema nekoj klasifikaciji) o izbor lijeenja o procjena uspjenosti lijeenja o predvianje ishoda Upotrebljavaju se opisne dijagnoze ili one koje su kategorijalno postavljene Koriste se razliite laboratorijske, elektrofizioloke, neuroradioloke metode i tehnike kako bi se potvrdile ili iskljuile organske podloge duevnim smetnjama o Takoer se utvruje stupanj organskog ili funkcionalnog oteenja koje psihiki poremeaj moe uzrokovati ili koji ga prati Obrada bolesnika na kraju obino ukljuuje i psihologijsko testiranje o Za cilj utvrditi razinu intelektualnog funkcioniranja, postojanje organske podloge, znaajke linosti, mogunost prilagodbe, sposobnost za psihoterapijski angaman... Pouzdanost dijagnoze stupanj u kojem dijagnostiki sustav u svakoj primjeni daje uvijek isti rezultat (dijagnozu) Valjanost dijagnoze obiljeje dijagnostikog instrumenta da odredi i mjeri ono za to je namijenjen o Etioloka postoje isti etioloki imbenici u svih bolesnika koji imaju odreeni p. o Konsenzualna kada se miljenje dijagnostiara usporeuje s nekim drugim o Kongruentna oznauje obiljeje koje se moe dokazati i na druge naine o Konkurentna znai da poremeaj sadrava i druge simptome koji nisu karakteristini za njega o Prediktivna znai da e se bolesnici s nekim p. slino ponaati u budunosti ili da e bolest imati odreeni tijek i ishod Diferencijalna dijagnoza postupak razlikovanja poremeaja od njemu, vie ili manje, slinih o U tom se postupku meusobno razlikuju svi entiteti koji mogu doi u obzir kao mogua dijagnoza o Ukljuuje srodne entitete, meusobno udaljene poremeaje te pitanje organske podloge

Odnos psiha soma - Komorbiditet istodobno pojavljivanje dviju ili vie bolesti - Psihosomatske bolesti pojava tjelesnog oboljenja koje je nastalo zbog nekih karakteristika linosti (koronarne bolesti kod tipa A linosti, ulkusna i ulcerozna bolest, arterijska hipertenzija, eerna bolest, psorijaza, srane bolesti, astma) - Somatopsihiki koncept psihika reakcija na ozbiljnu tjelesnu bolest (obrnuto od psihosomatike) - Tjelesne bolesti koje imitiraju sliku psihikog poremeaja rije je o tjelesnim bolestima koje nekim (poetnim) simptomima slie psihikim bolestima o npr. hiperfunkcije titnjae i koronarne bolesti dovode do anksioznosti; hipofunkcija titnjae dovodi do depresije 26

. o moria simptom frontalnog renja kod kojeg osoba postaje naglo sklona crnom humoru (dobro je raspoloena, ali na morbidan nain)

27

. KLASIFIKACIJA DUEVNIH POREMEAJA Rasporeivanje predmeta, pojava i pojmova po klasama, odjelima, razredima s obzirom na njihove ope znaajke o Taksonomija znanost o ossnovama takvog rasporeivanja o Nozologija openito znanost o bolestima Temelji se na razliitim disciplinama i uvijek je pokuaj sveobuhvatnog i sustavnog taksativnog nabrajanja onoga to je predmet klasifikacije Klasifikacija je primjena odreenog dijagnostikog sustava na patoloka zbivanja Potrebna je da bismo znali o emu govorimo, da bismo se meusobno sporazumijevali, mogli usporeivati razliite osobe s istom dijagnostikom kategorijom i da bismo te kategorije uinili jednoznanima i jedinstvenima

1. MKB 10 (1992.g.) - Meunarodna klasifikacija bolesti i srodnih zdravstvenih problema klasifikacija je koja obuhvaa sve bolesti, srodna stanja, ozljede i uzroke smrti - Obuhvaa svu tjelesnu i psihijatrijsku psihopatologiju, a primjenjuje se u 90 % zemalja svijeta o Svaka skupina bolesti opisana je po karakteristinim simptomima - Kategorijalna klasifikacija: postoji li neki entitet ili ne (da ne pristup) o Glavna mana ovog sustava o Poremeaji koji se javljaju dimenzionalno teko se mogu prikazati u potpunosti svoje pojave - Duevni (psihijatrijski) poremeaji su pod ifrom F 00 99 o o o o o o o o o o o F 00 F 09 Organski duevni poremeaji F 10 F 19 Uzrokovani psihoaktivnim tvarima F 20 F 29 Shizofrenija, shizotipni i sumanuti poremeaji F 30 F 39 Poremeaji raspoloenja (afekta) F 40 F 48 Neurotski, vezani uz stres, somatoformni F 50 F 59 Bihevioralni sindromi vezani uz fizioloke poremeaje i fizike imbenike F 60 F 69 Poremeaji linosti F 70 F 79 Duevna zaostalost F 80 F 89 Poremeaji psiholokog razvoja F 90 F 98 Poremeaji ponaanja i emocionalni poremeaji koji obino poinju u ranom djetinjstvu i adolescenciji F 99 Neoznaeni duevni poremeaj

Shizofrenija F-20 o F 20.0 Paranoidna o F 20.1 Hebefrena (Haeckel- naglo javljanje izmeu 15. 20. god., brzi raspad linosti) o F 20.2 Katatona o F 20.3 Nediferencirana o F 20.4 Postshizofrena depresija o F 20.5 Rezidualna o F 20.6 Shizofrenija simplex o F 20.8 Ostale shizofrenije o F 20.9 Shizofrenija, nespecificirana manje brojke kreu od najuestalijih, tipinih oblika 28

29

. 2. DSM IV (1994; revidirana DSM-IV-TR 2004) Dijagnostiki i statistiki prirunik za duevne poremeaje APA-e o Primijenjuje se u SAD-u, dok se u Europi rabi u istraivake svrhe Odnosi se samo na duevne poremeaje, kategorijalna je, ali i znaajnim dijelom dimenzionalna (manje ili vie izraeni simptomi, npr. manja ili vea depresivna epizoda) Vieosna klasifikacija: svaka se osoba procjenjuje na 5 odvojenih dimenzija ili osi (kad bi dijagnosticirali po MKB-u onda bi rekli npr. F 20, a u DSM-u nakon to kaemo ifru opisujemo bolesnika po svakoj osi)

OS I - ine poremeaji koji se dijagnosticiraju u dojenakoj dobi, djetinjstvu ili adolescenciji - Obuhvaa veinu entiteta - Obuhvaa i bihevioralne poremeaje koji imaju fizioloku podlogu (npr. poremeaj hranjenja, spavanja...) - Delirij, demencija, amnestiki i drugi kognitivni poremeaji - Poremeaji vezani uz psihoaktivne tvari - Shizofrenija i drugi psihotini poremeaji - Poremeaji raspoloenja - Anksiozni poremeaji - Somatoformni poremeaji - Umiljeni poremeaji - Disocijativni poremeaji - Seksualni poremeaji i poremeaji spolnog identiteta - Poremeaji hranjenja - Poremeaji spavanja - Poremeaji kontrole poriva - Poremeaji prilagodbe OS II - ine ju poremeaji linosti i duevna zaostalost (intelektualne tekoe) OS III - Obuhvaa ope zdravstveno stanje, tj. bilo koje ope medicinsko stanje za koje se pretpostavlja da je vano za duevni poremeaj OS IV - Opisuje psihosocijalne probleme i probleme s fizikom okolinom, tj. probleme u obitelji, na poslu, probleme stanovanja, ekonomske probleme i probleme sa zakonom OS V - Sadrava stupanj (ne)funkcioniranja - Opisuje trenutanu razinu adaptivnog funkcioniranja, socijalne odnose, funkcioniranje na poslu, koritenje slobodnog vremena - Ovo se izraava ljestvicom ope procjene funkcioniranja (Global Assessment of Functioning, GAF) od 0 do 100 o 0 = neadekvatna informacija o funkcioniranju o 10 = trajna opasnost od ozbiljnog ozljeivanja sebe ili drugih; ozbiljan pokuaj samoubojstva; trajna nesposobnost odravanja minimalne osobne higijene o 20 = postoji opasnost od ozljeivanja sebe ili drugih o 30 = ponaanje pod prilinim utjecajem sumanutosti ili halucinacija o 40 = tekoe u poimanju realiteta 30

. o 50 = ozbiljni simptomi; ozbiljno oteenje socijalnog, radnog ili funkcioniranja u koli o 60 = umjereni simptomi; umjerene tekoe u socijalnom funkcioniranju o 70 = blagi simptomi; neke tekoe u socijalnom, radnom ili funkcioniranju u koli o 80 = simptomi su prolazni i oekivana su reakcija na psihosocijalne stresore o 90 = simptoma nema ili su minimalni, prisutni samo svakodnevni problemi, brige, povremene svae o 100 = odlino funkcioniranje na irokom podruju funkcioniranja Usporeivanje sadanjeg s prijanjim funkcioniranjem (ako imamo kvalitetne informacije)

Primjeri: 1. Os I alkoholizam Os II asocijalni poremeaj linosti (pravi alkoholiari najee piju sami, ali ne mora uvijek biti poremeaj linosti ve je mogua i depresija) Os III pankreatitis, dijabetes (upala guterae koju esto prati dijabetes) Os IV ena ga izbacila iz kue Os V funkcionira vrlo loe 2. Os I zlouporaba kokaina (nije meu prva tri ovisnika sredstva, a najee ga se poinje uzimati za aktivaciju i relaksaciju kao npr. pisci) Os II narcistiki poremeaj linosti Os III (nema tjelesnih poremeaja) Os IV odlino Os V 100 (poinje predstavljati problem ako netko postane kritian i sam eli promijeniti ponaanje, ali ee okolina reagira jer npr. osoba zadnji novac daje na kokain) Slavna podjela ivotinja koju je Borges naao u starim kineskim spisima - one koje pripadaju Caru - preparirane - ukroene - male svinje - sirene - udovita - psi lutalice - one koje su ukljuene u ovu klasifikaciju - koje se tresu kao lude - bezbrojne - nacrtane tankim kistom od devine dlake - et caetera - koje su razbile vr - koje iz daljine lie na muhe svaka klasifikacija je nedostatna u potpunom smislu (sadri one poremeaje pod ifrom F 99 koji nisu ukljueni u klasifikaciju) i slijedi ciljeve vlastitog autora homoseksualizam nije vie klasificiran kao psihijatrijski poremeaj o sve vei broj ljudi u populaciji (manifestni i latentni homoseksualci) o vea drutvena tolerancija o homoseksualci nemaju ee maniju, depresiju, shizofreniju i ostale poremeaje u odnosu na heteroseksualce, osim to pubertetski/adolescentni homoseksualci imaju 2 do 3 puta veu stopu pokuaja samoubojstava od heteroseksualaca 31

. vegetarijanstvo je patologija u tri sluaja o osoba ne funkcionira, postaje agresivna, samo o tome razgovara, ak i u neadekvatnim situacijama o socijalno funkcioniranje ne valja o medicinsko stanje je loe, ali osoba nastavlja s tom prehranom (npr. mukarac koji je poeo s opsesivnim vegetarijanstvom, a kasnije se dijagnosticirala shizofrenija)

LJUDI MOGU PATITI OD ISTIH SMETNJI I DOBITI RAZLIITU DIJAGNOZU.

Nesretno zaljubljena plavua

alkoholiar

shizofrena bolesnica

- sve tri osobe pate od depresivnih simptoma, ali imaju razliitu dijagnozu: 1. depresija kao reakcija na nesretnu ljubavnu vezu 2. razvoj alkoholizma radi antidepresivnog djelovanja alkohola 3. shizofrenija u sklopu koje se javlja depresija

RAZLIITE KLINIKE SLIKE KOJE MOGU DOBITI ISTU DIJAGNOZU 1. negativna shizofrenija: sporo razvijanje bolesti, osoba se povlai i izolira, ali nije depresivna i suicidalna- slinija depresivnom poremeaju 2. pozitivna shizofrenija: vrlo heterogeni entiteti koji e se s vremenom zasebno dijagnosticirati i lijeiti (danas nema antipsihotika za svaki entitet)- slinija maniji -kako shizofrena osoba stari tako ima sve vie depresivnih i maninih simptoma -ishod shizofrenije je trojak: 1 potpuni oporavak: najbolji ishod nakon pogoranja (uba), a s dananjim atipinim antipsihoticima uestalost ovog ishoda je 30-40 % 2. srednji ishod: osoba se nakon pogoranja vrati na jednu razinu funkcioniranja, ali ne i na drugu (npr. vrati se na intimnu razinu, ali ne na profesionalnu) 3. najloiji ishod: kronini tok od samog poetka gdje se osoba nakon prvog uba ne vrati ni na emocionalnu, ni profesionalnu ni socijalnu razinu (npr. hebefrena shizofrenija), a uestalost je bitno smanjena na 10-15 % dok je prije ere atipinih antipsihotika (zadnjih 10-ak godina) bila znatno vea kod prave shizofrenije sljedei ub je neimenovan shizofrenija se uvijek lijei antipsihoticima- imaju dobar uinak, omoguavaju bolju prognozu, funkcioniranje te resocijalizaciju (funkcioniraju na bazi blokiranja dopaminergikih receptora)

32

PSIHOPATOLOKA PROCJENA
Cilj je utvrditi je li u pojedinca rije o psihikom poremeaju, razluiti o kojem i kakvom, predvidjeti mogui ishod poremeaja te predloiti odabir najboljega dostupnog tretmana za tu osobu ini ju nekoliko postupaka: o Kliniki intervju, klinika opservacija, primjena psihologijskih testova i primjena psihologijskih metoda pretraga KLINIKI INTERVJU U irem smislu najznaajniji dio psihopatoloke procjene o Razgovor intervjuera i klijenta u koji mogu biti ukljuene i druge, bolesniku bliske, osobe koje o njemu daju informacije o Sastoji se od razgovora s bolesnikom (to je kliniki intervju u uem smislu ili autoanamneza), razgovora s osobom iz bolesnikove okoline (heteroanamneza), sastavljanja psihikog profila i somatskog pregleda o Moe zavriti dijagnostikim dojmom, tj postavljanjem dijagnoze psihikog poremeaja U intervjuu se saznaju osnovni podaci o bolesniku, njegovoj bolesti, emocionalnom i svakom drugom okruenju vanom za stanje u kojem se on nalazi Ako ga obavlja psihijatar onda predstavlja prvi psihijatrijski pregled o Ima tri osnovne funkcije: Odreivanje prirode psihikog problema Uspostavljanje i razvijanje terapijskog odnosa Komuniciranje koje e dovesti do uvoenja terapijskog plana Nestrukturirani kada se bolesniku daje da govori spontano, o emu eli, na nain koji izabere, bez znatnog vremenskog ogranienja o Vidimo bolesnikovo vienje problema i njegovo objanjenje kako je on nastao o No klijent moe preutjeti odreene informacije jer ih smatra nebitnim ili to ini namjerno Strukturirani intervjuer postavlja niz pitanja kako bi dobio brojne i detaljne podatke o Nedostatak je gubitak spontanosti te mehaniki pristup Polustrukturirani usmjeren na odreena specifina podruja ili vezan na posebne zahtjeve koji se odnose na svrhu intervjua o Kombinacija nestrukturiranog i strukturiranog intervjua Ako bolesnik odbija razgovor s jednim intervjuerom, moda e prihvatiti razgovor s drugim Ako uope ne eli razgovarati, moda e komunicirati s pismom Mutistian onaj bolesnik koji ne eli govoriti Negativistian onaj koji odbija komunikaciju Autistian bolesnik se povlai iz okoline

imbenici vezani za intervju svrha provoenja klinikog intervjua, mjesto odravanja intervjua, raspoloivo vrijeme imbenici vezani za klijenta psihopatoloki fenomeni koje ima, kritinost prema njima, suradljivost imbenici vezani za intervjuera njegovo iskustvo, znanje, paradigma kojoj pripada, motiviranost o Za uspjeno zakljuivanje znanje je vanije od iskustva

33

. Dijelovi klinikog intervjua Sastoji se od vie podruja iji redoslijed nije kruto odreen Zapoinje se s predstavljanjem sugovorniku (preporuuje se i rukovanje) Upoznavanje ukljuuje identifikaciju bolesnika Na poetku se pita o razlogu dolaska klijenta na razgovor je li samostalno doao ili na nagovor drugih Zatim treba pitati o naslijeu kako bi se saznalo o hereditarnoj optereenosti o Pita se za konkretne bolesti u familiji, je li netko psihijatrijski lijeen, te je li itko od lanova obitelji pokazivao iste ili sline simptome kao i bolesnik Pita se o dosadanjoj ivotnoj anamnezi (od majine trudnoe, preko moguih tekoa u razvoju, koli, studiju; o odnosima u obitelji, s prijateljima, s partnerom, djecom; o radnom mjestu, planovima za budunost, sadanjoj opoj situaciju, zadovoljstvu vlastitim ivotom) o Bitno je saznati kako je bolesnik reagirao u nekim prethodnim kriznim situacijama Pita ga se o sadanjem tjelesnom stanju, tegobama, funkcijama, navikama Slijedi pitanje o sadanjoj bolesti, tj o sadanjim tegobama o to detaljnije osoba treba opisati nastanak tih simptoma, njihovu moguu povezanost s nekim situacijama, jesu li se ti simptomi moda mijenjali s vremenom o Je li ve bio u kontaktu s nekim doktorom, kako je lijeio te tegobe i sl Vano je pitati o suicidalnosti, o suicidalnim mislima o Pita se za sadanju situaciju, ali i za prijanje razdoblje o Na osnovu ovih odgovora ocjenjujemo suicidalni rizik i teinu poremeaja o Ovisno o tom riziku radimo trijau bolesnika prema stupnju nunosti i hitnosti psihijatrijske pomoi Ako se sumnja da psihotini proces, treba se postaviti pitanje o postojanju halucinatornih doivljavanja o Moe potvrditi postojanje psihotinosti te odrediti vrstu psihotinih simptoma Tijekom cijelog intervjua se procjenjuju sugovornikove razliite psihike funkcije i eventualna odstupanja te stanje njegove svijesti, orijentiranosti i suradljivosti o Promatraju se emoc. ekspresija i rezonancija o Iz govora se traga za formalnim i sadrajnim p. miljenja o Procjenjuju se kognitivno funkcioniranje, panja, pamenje o Saznaje se o nagonskom funkcioniranju o Promatra se njegov odnos prema simptomu i bolesti U procjeni kognitivnih sposobnosti se ne treba zadrati samo na podatku o obrazovnom statusu i dobi o Za pouzdaniju procjenu tih sposobnosti posluit e testovi inteligencije to se tie funkcija pamenja, treba procijeniti je li ono oteeno te ako jest, radi li se o slabijem sjeanju starijih i/ili novijih informacija KLINIKA OPSERVACIJA Nastavlja se na prvi kontakt i razgovor s klijentom i oznauje izravno opaanje bolesnikova ponaanja Osim se postupkom skupljaju vane klinike informacije o bolesniku ABC shema obuhvaa dogaaje koji prethode sadanjem stanju (antecedents), ponaanje (behaviour) i posljedice (consequences)

34

PSIHIJATRIJSKA POVIJEST BOLESTI (ambulantna ili bolnika)

sastoji se od: 1. HETEROANAMNEZA dobivanje podataka o bolesniku od njemu bliske osobe o Uzimaju se prije ili nakon razgovora s bolesnikom o to opirnija, sa to vie strana, to objektivnija o Preporua se da zavri s nekom vrstom procjene samog davatelja podataka tako da se pokua prepoznati mogunost preuveliavanja ili smanjivanja bolesnikovih simptoma 2. AUTOANAMNEZA intervju ili razgovor s osobom za koju postoji pretpostavka da ima neke psihike smetnje (prenoenje njegovih izjava bez strunog komentara, tj upotrebljavanja strunih naziva) 3. PSIHIKI PROFIL opis bolesnikovih psihikih funkcija, na osnovi autoanamneze i heteroanamneze o saetak svih dobivenih podataka prema posebnoj shemi oblikovan strunom terminologijom o slika psihikog funkcioniranja u tom trenutku, a ve u sljedeem razgovoru on moe biti drukiji 4. SOMATSKI ILI SOMATONEUROLOKI PREGLED obavlja se radi iskljuivanja organske podloge psihikih smetnji i utvrivanja mogueg komorbiditeta 1. HETEROANAMNEZA 1. obiteljska podaci o ascedentima (roditelji, bake, djedi), descedentima (djeca, unuci), kolateralnim srodnicima (braa i sestre, bratii, tetke, ujaci, strievi) te i teim tjelesnim i psihikim bolestima i stanjima Hereditet: Psihoze, napadne linosti (udaci, osobenjaci), suicid, alkoholizam, mentalna retardacija. Razlike herediteta i kongenitalnosti 2. osobna: Porod, rani psihomotorni razvitak, preboljele bolesti. Kod ena posebno generativna ivotna faza (graviditet, partus, puerperij, laktacija, menarche, menstruacija, menopauza). Prilagodba u predkolsko doba, u koli, vojsci, zvanju, obitelji. 3. premorbidni profil: Introverzija, ekstraverzija, emocionalna labilnost, nestabilnost, nezrelost, doivljene psihike traume, naini reagiranja na razliite situacije. 4. sadanja bolest: Najraniji, prvi simptomi (vanost za terapiju i prognozu), razvitak bolesti, remisije, egzacerbacije, eventualna prethodna psihika trauma kao uzroni ili percipitirajui faktor. - subjektivna procjena- dobivamo info od osoba koje su bliske pacijentu (obitelj, prijatelji, susjedi...) (za 1/5 pacijenata njihovi bliski ni ne pitaju za njih) - bliski ga znaju procijeniti bolesnijim ( primarna renta- eli rijeiti ostavtinu, osiguranje, sekundarna rentamirovinu, tercijarna renta- izbjei sud, zatvor..) - bliski ga mogu i zdravijim prikazati (roditelji koji minoriziraju probleme djeteta) - davatelje heteroanamneze se pita kako je pacijent reagirao na vane stresne ivotne dogaaje (npr. odlazak u vojsku, porod, gubitak djeteta...), a zatim ih se pita o sadanjem stanju pacijenta te o eventualnim prijanjim terapijama i rezultatima 2. AUTOANAMNEZA (intervju ili psihiki status) Razgovor s bolesnikom voditi elastino i fleksibilno, adaptirano prema stanju psihikog poremeaja, kao i na intelektualnoj razini. Razgovara se o istim pitanjima kao i u heteroanamnezi, samo manje usiljeno i shematski, nego vie slobodan razgovor. Treba osvijetliti sve elemente psihopatologije, kako bi se u psihikom profilu moglo obuhvatiti cjelokupnu linost bolesnika. - razgovor s pacijentom o svim stvarima koje (ni)smo saznali u heteroanamnezi

35

. - 95 % prvo odgovori da su lanovi obitelji zdravi da bi se potpitanjima ustanovilo da su neki umrli od ozbiljnih bolesti ili imaju povijest psihopatologije- hereditet odreuje diferencijalnu dijagnostiku sliku - pitati to pacijent zna o svom APGAR-u: veina e rei, ako je ula za to, da im je majka rekla kako je APGAR bio uredan (APGAR je grubi indikator buduih psihosomatskih poremeaja) - pitati o ranom psihomotornom razvoju te prolasku kroz obrazovni sustav, razgovarati o vanim ivotnim dogaajima te pitati da li je pacijent doao sam na lijeenje, na preporuku, nagovor... * ovo nam pomae u razlikovanju psihoza i neuroza, kod psihoze se javljaju: a) depersonalizacija: osoba jedina 'vidi' promjene na sebi (npr. u ogledalu vidi da joj se dijelovi lica mijenjaju) b) derealizacija: osoba 'vidi' promjene na drugoj osobi ili predmetu - uvijek treba pitati 2 stvari: a) pitanje suicidalnosti- o tome ovisi trijaa b) negativni ili pozitivni simptomi (da li uje glasove- indikator psihoze) - duljina razgovora ovisi o karakteristikama bolesnika i entiteta (ako ga uope ima) - treba biti pasivan i dopustiti pacijentu da govori, ali da daje adekvatne informacije - depresivne bolesnike treba vie poticati na razgovor o Treba biti strpljiv i sluati ga pozorno, biti uporan u njegovu otvaranju o Intervjuer treba pokazati da razumije da mu je teko i da je sputan o Treba sluati, suosjeati i predloiti postupke koji e omoguiti da doe do promjena - manine, koji logino preskau teme, treba vraati na poetne teme i usmjeravati o Intervjuer treba odsluati svaku priu, ekati motorike pokrete o Treba ga zamoliti da sjedne i da saslua intervjuerovo pitanje, usporavati ga u razgovou, priekati da zavri jednu temu pa se vratiti na prije prekinutu temu - shizofreni (mogu biti kao prethodna dva) ako imaju a) disocirani misaoni duktus, vrlo je teko razgovarati s njima jer nelogino preskau teme (ali svijest je ouvana- prepoznaju okolinu) - b) inkoherentni misaoni duktus: javlja se kod organskih poremeaja i poremeaja svijesti (dezorijentirane osobe koje ne prepoznaju okolinu)- osoba govori u delirantnoj epizodi (npr. alkoholna, zbog trauma, infekcija poput encefalitisa itd.) - kod oba duktusa se javljaju dva tipa ponavljanja rijei: a) verbigeracija- ponavljanje rijei/reenica u disociranom misaonom duktusu (kod Sch) b) perseveracija- ponavljanje rijei/reenica u inherentnom misaonom duktusu (kod psihoorganskih promjena- delirantnih ili nekih drugih) o Treba ih pustiti da govore kako bi se otkrili formalni poremeaji miljenja o Treba ciljano pitati za psihotine fenomene, otkrivati ih u bolesnikovim odgovorima o Kada utvrdimo prisutnost sumanutih misli, a bolesnik je uporan i rigidan u njihovu tumaenju, ne treba im se suprotstavljati i konfrontirati - anksiozni potrebno uspostaviti empatijski odnos o Treba razumjeti njegov panini napadaj ili fobiju i shvatiti zato zbog njih ne funkcionira o Treba pitati to vie detalja o tim napadajima i/ili fobijama - ljudi mogu preopirno odgovarati na pitanja - viskozivni misaoni duktus- to god da se bolesnika pita, on logiki doe do osnovne (prve) teme (npr. prvo odgovara o svom stanju, pitamo ga o obitelji, a on opet doe do teme o sebi) - logorea- vie od 150 rijei/min (jedan od pokazatelja manije) - u prvom razgovoru se ne pita o intimnim stvarima (emocionalni odnosi, spolnost...) jedino ako pacijent sam ne pone i tome priati

36

. 3. PSIHIKI PROFIL 1. dranje i ponaanje: Svi elementi socijalnog ponaanja kontakt, odijevanje, uzimanje hrane, stav prema radu, prilagodba vanjskoj i bolnikoj sredini. 2. smetnje svijesti i orijentacije: Orijentacija vremenska, prostorna, prema osobama i prema sebi. Smetnje svijesti na razni bistrine (budnosti): a) kvantitativne: Somnolencija, sopor, koma. San. Hipnoza. (EEG) b) kvalitativne: Delirantno zamuenje, stanje suene svijesti ili sumrano stanje (epilepsija, patoloko opito stanje, histerija) - B.O : bez osobitosti sve dobro, ali svejedno treba neto napisati 3. psihomotorika: motorna aktivnost u najirem smislu, mimika i gestikulacija. Koenje (psihomotorno usporenje): Svi stupnjevi koenja do stupora, fleksibilitas cerea, Katalepsija, negativizam, mutiuzam, depresivno i katatono koenje. Uzbuenje (otkoenje, psihomotorno povienje, agitarnost): Katatono uzbuenje, mahnitanje, Impulzivne radnje. 4. Afekti (emocije, osjeajna stanja, raspoloenje): Koeni (depresivni): neraspoloenje, alost, tuga, oaj. Distimija, ciklotimija, depresija. Apatija. Strah i svi stupnjevi (briga, uznemirenost, tjeskoba, planja, strah, fobija, panika). Otkoeni (manini): svi stupnjevi hiperetimije. Organski otkoeni (euforija, morija). Shizofreni afekti: Udaljenost, hladnoa, bljedoa, nedostatak afektivne rezonancije, nemogunost moduliranja, nijansiranja. Emocionalna neadekvatnost (paratimija, paramimija). Ostali poremeaji: razdraljivost, disforija, ambivalencija, labilnost, inkontinencija 5. Miljenje: Formalni poremeaji: Koenje (usporenje), ubrzanje (otkoenje) misli, logorea. Opirnost, okoliavost, ljepljivost. Disocirano, inkoherentno miljenje. Sadrajni poremeaji: prisilne misli (opsesije) i prisilno ponaanje (kompulzije). Precijenjene misli i granica prema normalnim odnosno sumanutim mislima. Sumanutosti. Sintimne i katatimne sumanute misli. Depresivne sumanutosti, ideje veliine, visokog porijekla, bogatstva, pronalazatva. Ideje odnosa, paranoidne sumanutosti (progonstvene, persekutorne). Religiozne, pseudofilozofske, erotomanske. 6. Smetnje linosti: Smetnje vlastitog identiteta, derealizacija, depersonalizacija, proirenje misli, oduzimanje misli, nametanje misli, doivljaji tueg utjecaja. 7. Obmane osjetila: Iluzije, halucinacije, pseudohalucinacije. 8. Smetnje pamenja: Zapamivanje, pamenje, sjeanje. Hipermnezija, hipomnezija, amnezija (retrogradna, kongradna, anterogradna). Amnestiki i Korsakovljev sindrom. 9. Panja: Tenacitet (usmjerenost, usredotoenost); vigilitet (budnost, gipkost, otklonjivost). 10. Smetnje voljnih funkcija: Hiperbulia, hipobulia, abulia. 11. Inteligencija: Shvaanje, rasuivanje, kritinost. Apstraktnost, konkretnost, generalizacija, shvaanje uzrono posljedinih veza(narodne poslovice, izrazi, zagonetke). Znaenje psihologijskih testova za ispitivanje inteligencije (osnovno o testovima).

37

. 12. Smetnje nagona i socijalnog ponaanja: Osjeaj bolesti, bez osjeaja bolesti (uvid, kritinost). Vitalni nagoni: za samoodranjem (nagon za hranjenje, spavanje) i odranjem vrste (seksualni i roditeljski). Socijalni nagon. - treba sustano napisati psihopatoloki profil - B.O. (= bez osobitosti)- znai da je sve OK (u somatskoj medicini) - u psihijatriji je izraz psihomotorno neupadan (ali to ne znai da je zaista sve OK, ve trebamo uti heteroanamnezu koja moe ukazati na vritei problem) - trebao bi zavriti radnom dijagnozom- nakon prvog susreta ju formiramo, ali korigiramo kroz susrete s bolesnikom - diferencijalna dijagnoza se temelji na razmatranju razliitih simptoma kroz vrijeme i zakljuivanje o tome to je najvjerojatnije (npr. prvo mislimo da je depresija, zatim neki poremeaj linosti, zatim ovisnost...) 4. SOMATSKI I NEUROLOKI NALAZ. Kompletno pregledati bolesnika, osobito pomno neuroloki, zbog mogueg somatski uvjetovanog psihikog poremeaja. Psihosomatika, somatopsihika, somatski uvjetovani psihiki poremeaj. - paroksizam- sve to se javlja naglo i kratko traje (npr. migrena, um u uhu, trnjenje dijela tijela...)- takvim pitanjima otvaramo mogunost organskih problema i daljnjih testiranja- znak neurolokih zbivanja (npr. ukrteno rukovanje kao pokazatelj problema s lateralizacijom)

S PREDAVANJA: PRVI INTERVJU - intervju psihologa i psihijatra dosta se razlikuju - neka pitanja: kada su tegobe poele, koliko traju, koliko ih je osoba rjeavala) - 2 vana pitanja na intervjuu: 1. pitanje suicidalnosti - je li osoba htjela ili trenutno hoe dignuti ruku na sebe (ima li oporuku, oprotajno pismo) - heteroanamneza anamneza nekog drugog lana obitelji, prijatelja - mi trebamo odluiti da li smjestiti osobu u ustanovu, razgovarati - trijairamo ga svrstavamo ga po hitnosti (brzi oblik tretmana) - moemo ga ventilirati razgovarati, razuvjeravati - moemo uiniti nekoliko stvari da sprijeimo suicid: antisuicidalni ugovor; grijeh je ubiti se (vjernici se pokolebaju); rei da djeca 5 7 puta ee diu ruku na sebe u adolescenciji ako znaju da im je roditelj pokuao sucid - tentamen = pokuaj suicida - pitanje suicidalnosti treba odmah rijeiti! 2. sumnja na psihozu - najee kod shizofrenih bolesnika - osoba ne testira realitet (ivi u svom svijetu) - okolina vidi bolest - bolesnik potpuno nekritian (ne vidi svoje tegobe, za sve krivi druge) - dokaz za psihozu: pozitivni simptomi (sumanute misli, halucinacije, uju zvukove iz nepoznatog izvora kad su sami u prostoriji ak i 2 glasa koja ga vrijeaju)

38

DRANJE, PONAANJE, VANJSKI IZGLED

DRANJE I PONAANJE - spontano (neupadno)-prva vanjska manifestacija (moe biti povezano s psihopatologijom) - sapeto, tjeskobno, uplaeno - drsko, nadmeno, agresivno (shizofreni nisu nuno agresivni, ali paranoidni jesu) - teatralno, namjeteno- netko se namjeta u svakoj pozi (npr. pije aj i namjeta ruku) - bizarno- izvitopereno (npr. osoba s OKP-om mora lupiti s kiobranom odreeni broj puta prije nego ue u tramvaj)- stepenica ozbiljnije od teatralnog - submisivno- osoba stalno podilazi (stalno smatra da je lijenik u pravu i prihvaa sve prijedloge) - ukoeno- katatonija = forma shizofrenije gdje je jedan dio muskulature ukoen - najtei sluaj je kad osoba ima karakteristike sva tri oblika (istovremeno ili se mijenjaju kroz vrijeme) - obratiti panju na to kako bolesnik ulazi u sobu, kako pozdravlja, kako sjeda - depresivni bolesnik: sputan, nespontan, ukoen - manini bolesnik: nesputan (nedistanciran), teatralan, vaan - shizofreni bolesnik: teatralan, bizaran, sputan - manini bolesnik nije bizaran kao shizofreni, on je teatralan (npr. naklon, ljubim ruke...) VANJSKI IZGLED - uredan (ne znai odsustvo psihike bolesti) - zaputen (depresija, shizofrenija, bolesti ovisnosti) (npr. osjeti se smrad, neugodan zadah...) - izuzetno dotjeran, neprimjereno situaciji (shizofrenija, narcistiki poremeaj linosti) - upadljivo, neukusno obuen, s mnogo nepotrebnih detalja, napadno naminkan (manija) KONSTITUCIJA -skup priroenih osobina ljudskog organizma, koje se oituju u grai, obliku, nainu reagiranja, sklonosti prema bolestima - zapoeo Morel, a dovrio Kretchner a) leptoastenika b) piknika- vea ansa za depresiju- bipolarni poremeaj c) atletska d) displastika- povezana s neuralnim poremeajima (anomalije u rastu i razvitku) - prve dvije su povezane s psihijatrijskim poremeajima SOCIJALNO PONAANJE - kontakt s ispitivaem, pratnjom, subolesnicima- na temelju toga moemo posredno zakljuivati o psihopatolokim entitetima: - ako netko uspije prevariti lijenike da su shizofreni iz nekih rentnih razloga, pravi shizofreni bolesnici se distanciraju od njih dok s drugim pravim shizofrenima ugodno komuniciraju i surauju na zadacima (makar naravno nisu emocionalno vezani uz njih) - PTSP-ovci prvi prepoznaju i budu agresivni prema lanima - uzimanje hrane, odravanje higijene, stav prema radu, prilagodba vanjskoj i bolnikoj sredini, (ne)prihvaanje lijeenja

39

SMETNJE SVIJESTI I ORIJENTACIJE

SVIJEST - Sveukupno psihiko doivljavanje (sveukupno opaanje, miljenje, osjeanje, htijenje i djelovanje). - Svjesno (budno) znak normalnog funkcioniranja; cikliki se izmjenjuje sa spavanjem - Nesvjesno duboko potisnuti sadraji koji se teko mogu dovesti u svijest o Ne poznaje vremenska i prostorna ogranienja o Ouvana svijest - Predsvjesno blie svjesti i lako ih je dovesti u svijest - Nesvijest sinonim za komu, najdublji poremeaj svijesti, tj gubitak svijesti - Prisebnost kvaliteta jasne svijesti; nepomuena svijest o Osoba djeluje racionalno i smisleno, a ne nagonski i refleksno o Svijest moe biti ouvana, a da je prisebnost smanjena ili odsutna, ali ne i obrnuto - Neurobioloka podjela svijesti: o Temeljna svijest osjet samog sebe u jednom trenutku i na jednom mjestu o Proirena sloeni i razraeni osjetm tj. doivljaj samog sebe Cjeloviti identitet osobe; iskljuivo ljudska znaajka POREMEAJI SVIJESTI 1. kvantitativni a) Somnolencija Stanje blaeg poremeaja svijesti Osoba reagira na vanjske podraaje i na sugestiju moe uiniti neke radnje Vremenska i prostorna dezorijentacija Poremeena panja Nastaje jatrogeno (nuspojave sedirajuih psihofarmaka), kod intoksikacija, pri trovanju ugljinim monoksidom, u prisutnosti umora i nakon dugotrajne nesanice b) Sopor (= toror; stupor) Stanje dubljeg poremeaja svijesti Osoba reagira na intenzivne podraaje, ali ne i na blae Osobu moemo dozvati u budno stanje, no uim podraaji nestanu, ponovno se vraa u besvjesno stanje Prisutna dezorijentacija Nakon prestanka dolazi do amnezije za razdoblje provedeno u stanju sopora Pojavljuje se u svim stanjima koja uzrokuju somnolenciju, pri ozljedama mozga te u stanjima koja dovode do poveanja intrakranijalnog tlaka c) Koma najdublji poremeaj svijesti Ne reagira na podraaje Zjenice ukoene, refleksi odsutni, ali mogu biti prisutni patoloki refleksi (npr. Babinski) Amnezija nakon Uzroci su povean intrakranijalni tlak, kraniocerebralne ozljede, oteenje bubrega koje dovodi do uremije, osteenje jetrene funkcije (hepatalna koma), eerna bolest (hipo/hiperglikemika koma)

40

. 2. kvalitativne (bitnije za psihijatriju) a) Oneroidno stanje nesigurna orijentacija Smetenost, zbunjenost esto lutanje, traganje Nesigurnost, sugestibilnost Ne moe se jasno pojmiti stvarnost Mogu se javiti ideje odnosa, labilni afekt. strah Uzroci su organski promjene SS-a te teka psihotrauma b) Delirantno stanje (delirij) praeno inkoherentnim miljenjem, obmanama osjetila, sumanutim idejama, afektivnim uzbuenjem, strahom, motorikom hiperaktivnou traje od nekoliko sati do nekoliko dana, zatim izlazak iz stanja delirija i spavanje vie od 24 sata (delirium tremens) Amnezija nakon Organski uzrokovano (ovisnosti, upalne bolesti, intoksikacije) Tipian primjer je alkoholni delirij Predelirij laka dezorijentacija, poremeen ciklus budnost spavanje Delirantna epizoda dezorijentacija, halucinacije, strah, poviena psihomotorika s izraenim tremorom; prisutna sugestibilnost te nekritinost c) Sumrano stanje naglo nastaje, kratko traje i naglo prestaje Postoji sinteza psihikih funkcija (opaanje, miljenje, djelovanje) za razliku od delirija Postoji predmetna svijest (za razliku od delirija koji nema predmetnu svijest) Osoba percipira predmete i moe obavljati neke aktivnosti Gubi se svijest o vlastitom ja Prisutni su dezorijentiranost, obmane osjetila, poremeeno rasuivanje, sumanute misli, agresivni i impulzivni postupci Amnezija nakon izlaska iz ovog stanja javlja se kod epilepsije, ozljeda i tumora moozga, upalnih procesa SS-a, alkoholizma te disocijativnih stanja Orijentirano sumrano stanje ouvana orijentacija Dezorijentirano ili delirantno s.s. prisutni dezorijentiranost, vidne halucinacije, psihomotorna agitacija i agresivnost Histerino s.s. u osoba s disocijativnim poremeajima Epileptino s.s. u bolesnika s epilepsijom Agitirano psihomotorni nemir i agresivnost Sreeno najee fuga Sanovno bunilo vrsta sumranog stanja koje nastaje kod naglog prekida spavanja kad je osoba jako umorna, alkoholizirana ili ustraena Suena svijest, buenje oteano, dezorijentacija, psihomotorno uzbuenje d) Pijana stanja Obino pijano stanje prosjena rekacija na veu koliinu alkohola Euforija s motornim povienjem, a zatim slabljenje motorikih funkcija Ovo je normalno pijano stanje

41

. Patoloka p.s. psihomotorna povienost i uzbuenost zajedno s poremeenom svijesti Sumrano p.s. dezorijentacija, obmane osjetila, poremeaj rasuivanja, sumanosti, agresivno ponaanje Delirantno p.s. oblik alkoholnog delirija e) Fuga (poriomanija) neodoljivi nagon za putovanjem koje bolesnik poduzima bez cilja javlja se kod epilepsije i histerije, ali ne nuno! Amnezija za to razdoblje Histerina fuga Moe se preuzeti novi identitet, a zaboravlja se stari Traje nekoliko dana, nakon ega se vraa stari, osnovni identitet f) Hodanje u spavanjeu ili somnabulizam nepotpuno budno stanje kada je svijest kao u snu, a motorika je ukljuena kao u budnosti ORIJENTACIJA Snalaenje u vremenu, prostoru, prema sebi i drugima Vremenska, prostorna, autopsihika i alopsihika orijentacija Normalna ako osoba zna tko je, tko su ljudi oko nje, gdje je i koje je vrijeme Poremeaji orijentacije koji ne moraju biti znak psihopatolokog odstupanja o Deja vu osjeaj da je neto ve vieno o Deja vecu osjeaj ranije doivljene situacije o Jamais vu i vecu neto je ve vieno ili doivljeno,a sada se doivljava kao novo

1) Poremeaji orijentacije prema vrsti - Dezorijentacija u vremenu o Osoba ne zna koje je doba dana i koji je dan u tjednu, grijei u datumu za nekoliko dana Blai oblik vremenske dezor. Moe biti posljedica umora ili nezainteresiranosti o Osoba grijei u datumu za vie dana, ne zna koji je mjesec, godinje doba, godina, koji su blagdani i sl. Potpuna vremenska dezor. o Najea i susree se kod psihoorganskih promjena, psihotinih stanja, poremeaja raspoloenja i disocijativnih fenomena - Dezorijentacija u prostoru o Osoba ne zna gdje je, na kojem mjestu, u kojoj bolnici o Obino prati vremensku dezor. o Kod psihoorg poremeaja, SH, disocijacije - Dezorijentacija prema osobama o Osoba ne zna tko su ljudi u njezinom okruenju, ne zna prepoznati sebi bliske osobe o U kvalitetnim poremeajima svijesti, kod kroninih psihoorg sindroma, u disocijativnim stanjima - Dezorijentacija prema sebi o Bolesnik ne zna tko je o Najtei poremeaj orijentacije i kronoloki obino nastaje zadnji 42

. o Kod poremeaja svijesti, podvojene linosti i disocijativnih fenomena 2) Prema intenzitetu - Blai oblici poremeene orijentacije o Vremenska (eventualno i prostorna) dezorijentacija - Srednje teki oblici o Uz vremensku dezor. osoba ne prepoznaje prostor, situaciju, okolinu i ljude koji ju okruuju - Najtei oblik o Uz vremensku, prostornu i neorijentiranost prema osobama, na postoji ni orijentacija prema sebi 3) Dezorijentacije prema povezanosti s psihikim poremeajima - Amnestika vezana uz psihike poremeaje koje imaju smetnje zapamivanja - Sumanuta u psihotinih bolesnika koji imaju sumanute misli - Apatina u bolesnika s apatinim i depresivnim poremeajima - Dezorijentacija kod poremeene svijesti kod svih kvantitativnih i kvalitativnih poremeaja svijesti - Stendhalov sindrom - Poseban oblik dezor. - Prije svega prostorna dezorijentacija o Oituje se zbunjenou, vrloglavicom, nesvjesticom, halucinatornim doivljavanjima - Pojavljuje se pri susretu s nekim umjetnikim djelom koje se intenzivno doivljava

43

44

POREMEAJI LINOSTI
LINOST Dinamina organizacija psihofizikih sustava unutar pojedinca koji odreuju njegove jedinstvene prilagodbe okruenju u kojem se nalazi Integracija osobina pojedinca u relativno stabilnu i jedinstvenu organizaciju koja determinira njegovu aktivnost u promjenjivoj okolini, a oblikuje se i mijenja pod utjecajem te aktivnosti Linost pojedinca se izraava kroz njegovo ponaanje, odnos prema drugim ljudima, mogunost da na njih utjee, ali i da se sam mijenja Najznaajnije su psihoanalitika, bihevioralna, kognitivna, fenomenoloka i faktorska teorija linosti FENOMENOLOKA TEORIJA LINOSTI - Teoriju postavio C.R. Rogers - ovjek je po svojoj prirodi pozitivno bie, a temelj njegova djelovanja je dobrota o Treba omoguiti da se razvija na temelju vlastitih uroenih mogunosti Vee znaenje pridaje svjesnom dijelu linosti Tri dijela linosti: o Organizam sjedite iskustva pojedinca Cjelokupno iskustvo jest sve ono to je dostupno svijesti, a odigrava se unutar organizma o Fenomenoloko ili pojavno polje doivljavanje vanjske stvarnosti zajedno s doivljavanjem unutar organizma Ima svjesni i nesvjesni dio o Vlastito ja obuhvaa opaanja samog sebe, o samom sebi i odnosa samog sebe prema drugima Znaajni koncepti pojam o sebi: svijest o postojanju (ja jesam) i svijest o funkciji (ja mogu) Sve to ini realno ja, za razliku od konstrukta idealno ja o Ako postoji nesklad izmeu organizma (iskustva) i vlastitog ja (pojma o sebi) mogu nastati psihiki poremeaji FAKTORSKA TEORIJA LINOSTI Obuhvaa vie razliitih faktorsko-analitikih teorija linosti Ljudska se linost u svojoj sloenosti promatra i objanjava kroz manji broj njezinih dijelova o To su ekstrahirane latentne dimenzije kojima se opisuje linost - Teorija linosti prema Cattellu Osnovne sastavnice linosti naziva osobinama linocsti Dvije vrste strukturnih osobina linosti Povrinske vezane uz specifino ponaanje u specif. situacijama Kako se mijenjaju ponaanja mijenjaju se i ove osobine li. Izvorne nisu povezane sa situacijom Trajnije i bitne za odreenje pojedine li. i njezino ponaanje u budunosti Okolinske povezane sa okolinom i uvjetovane njome Konstitucijske odreene naslijeem Dinamike potiu na aktivnost Osobine temperamenta oblikuju emocionalne naine reagiranja Postoji 16 strukturnih sastavnica linosti, tj. izvornih osobina koje opisuju li. Linost se razvija meuodnosom naslijea i procesa uenja 45

o o

o o o o o o

. Poremeaji li. nastaju u naslijeenim sklonostima za doivljavanje psihikih trauma i sukoba Teorija linosti prema Eysencku o Pronalazi sastavnice linosti koje su openitog karaktera, ine temeljne dimenzije linosti, a prisutne su u najveem broju pojedinaca o etiri razine linosti: Specif. pojedinane reakcije Uobiajena (habitualna) ponaanja ponavljaju se u odreenim situacijama Osobine linosti interkorelacije izmeu dvaju ili vie habitualnih ponaanja Tipovi linosti interkorelacije izmeu osobina linosti o Tri dimenzije linosti Ekstraverzija introverzija Neuroticizam emoc. stabilnost Psihoticizam o U nastanku li. naslijee je samo temelj, a konanu ulogu u tome koji e tip li. nastati ima okolina Vano mjesto imaju uenje i socijalizacija o - Petodimenzionalni model linosti Costa i McCrae petofaktorski model za opis i procjenu linosti Tzv. Big five konstrukt Pet velikih faktora: Neuroticizam, ekstraverzija, otvorenost, ugodnost i savjesnost o Na osnovi ovog koncepta je stvoren test linosti NEO-PI - Dimenzije linosti po Cloningeru Tri obiljeja linosti koja su odreena genetsko-neurobiolokom podlogom Traganje za novim povezano s niskom dopaminergikom aktivnou Ovisnost o nagradi povezano s niskom noradrenergikom aktivnou Izbjegavanje tete povezano s poveanom serotoninergikom aktivnou Kombinacija ovih obiljeja dovodi do specif. poremeaja linosti Dodao i etvrtu dimenziju upornost Obiljeja li. svrstao u temperamente te je uveo tri dimenzije karaktera Samovoenje, suradnja i nadilaenje samoga sebe POREMEAJI LINOSTI - Pojavljuju se kao p. doivljavanja vlastite linosti i kao p. linosti u uem smislu Poremeaji doivljavanja vlastite linosti - To su simptomi u sklopu nekog drugog poremeaja Podvojena linost stanje u kojem postoji dvostruka svijest Izmijenjuju se svijest i identitet sa svijeu neke druge osobe Postoji osnovni (domai) i drugi (alter) identitet Alter identitet moe znati neto o osnovnoj li, ali ne i obrnuto Vrlo je rijetko i pojavljuje se kao disocijativni p. (rijetko u epilepsiji i SH) Depersonalizacija osoba drugaije doivljava sebe, svoj izgled, svoje tijelo Osoba vidi promjene koje ne postoje Bolesnik gubi svoj identitet jer sebe osjea i doivljava kao drugu osobu Derealizacija nestvarno doivljavanje okoline, stvarnosti, predmeta i ljudi Primarno nije p. vlastite linosti nego doivljavanja okoline Obino je udruen s depersonalizacijom 46

o o o o

A.

o o o o o

o o

. Depers. i dereal. se osim kod disocijativnih p. pojavljuju i u SH, a rjee u depresiji - Transformacija depersonalizacija pri kojoj se osnovni identitet izgubio, a osoba je poprimila novi Stalno se ponaa kao neka druga osoba

47

. - Tranzitivizam pripisivanje svojih doivljaja nekom drugom Transf. i tranz. se pojavljuju u SH Autizam p. doivljavanja vlastite li. i vanjskog svijeta o Osoba se povlai u sebe, doivljava se potpuno odvojeno od svijeta oko sebe, sama je sebi dovoljna o Shizofreni simptom, no u blaem se obliku moe pojaviti kod p. linosti - Raspad linosti potpuna disociranost u misaonom, afektivnom, nagonskom, opaajnom i kognitivnom smislu U SH ne pomae terapija, ne moe se zaustaviti Poremeaji linosti u uem smislu Ti p. se mogu dijagnosticirati kao zasebni entiteti Rije je o dominaciji odreenih crta linosti koje prekrivaju ostale znaajke te osobe Ovisno o dominirajuem simptomu p. dobivaju ime (anksiozni, narcistiki...) - Da bi neka znaajka li. svojim intenzitetom i kvalitetom postala p. linosti trebaju biti zadovoljeni odreeni uvjeti: Ponaanje treba biti patoloko (odstupajue od oekivanog) Perzistirajue (esto prisutno tijekom razdoblja od najmanje 5 godina) Pervazivno (jasno uoljivo u razliitim situacijama Dijele se na anksiozne, ekscentrine i dramatine p. linosti - Ovdje se mogu svrstati i trajne promjene linosti 1. Ekscentrini poremeaji linosti (Klaster A) - Paranoidni nepovjerenje u okolinu, strah i opasnost od drugih ljudi i situacija te njihovo izbjegavanje o Stalna anksioznost, osjetljivost na nepravdu, zapostavljanje i zanemarivanje o Neopratanje, nezaboravljanje uvreda, sumnjiavost, nepovjerljivost o Tumaenje neutralnih ili prijateljskih postupaka kao neprijateljskih o Borbeno zastupanje svojih prava o Pretpostavljaju da e ih netko iskoristiti i nauditit im o Pronalaze skrivena znaenja, stalno neto nekomu zamjeraju o Moe se javiti s drugim poremeajima (shizoidni, shizotipni, izbjegavajui p.) - Shizoidni introvertiranost, povlaenje od uzbuenja i distanciranost od drutva o Osobe su povuene, suzdrane., utljive o Emocionalno hladne i udaljenje, rezervirane u kontaktima, nezainteresirane za okolna zbivanja, otuuju se od drugih o Zaokupljene vlastitim mislim, sanjarenju, matanju o ive u svom izoliranom svijetu o Minimalni raspon izraavanja emocija o Ne pokazuju odstupanja u percepciji, miljenju i doivljavanju o Najee se pojavljuje zajedno s izbjegavajuim i shizotipnim p. linosti o Vei dio osoba s ovim p. cijeli ivot pokazuje ovakvo ponaanje o U 30-40% njih se javlja SH - Shizotipni udno, neobino, ekscentrino ponaanje; udaci o Socijalni i interpersonalni deficiti o Smanjen kapacitet za bliske osobe o Iskrivljeno perceptivno i kognitivno funkcioniranje o Najvei dio osoba s ovim p. radno funkcionira i moe imati obitelj o U nekih osoba e se razviti SH, a neki poine samoubojstvo o Najee se pojavljuje sa shizoidnim p. linosti o Mogua pojava paranoidnog p., p. linosti, graninog p. li. i depresivnih p. 48

o -

B. o

o o o -

. 2. Dramatini poremeaji linosti (Klaster B) - Disocijalni odgovara antisocijalnom p. linosti iz DSM-a, tj. starijem nazivu sociopatski ili psihopatski poremeaj o Zanemarivanje i nepotivanje prava drugih ljudi o Nemaju grinju savjest da su uinili neto loe o Brze reakcije, impulzivnost, nebriga o osjeajima drugih, neodgovornost o Nepoteni, prevaranti, prebacuju krivnju na druge o Zahtjevni i manipulativni o Najranije se pojavljuje (prije 15 godine), ali da bi se dijagnosticirao osoba mora imati 18 god. - Granini (borderline) nestabilan osjeaj osobnog identiteta o Brze izmjene raspoloenja, osjeaj praznine, nestabilnost emoc. veza o Nepovjerenje (crno-bijelo gledanje, tzv. splitting) o Impulzivno i autodestruktivno ponaanje (suicidalni) o Potekoe u kontroli ljutnje (dominantna emocija) i drugih osjeaja o Najee neuspjena terapija o Uz ovaj p. se najee javljaju p. raspoloenja (velika depresivna epizoda, bipolarni afektivni p.) 44% ljudi s graninim p. ima i bipolarni afektivni p. - Histrionski izrazita egocentrinost, povrna i labilna afektivnost, preuveliano izraavanje osjeaja, teatralnost i dramatinost, emocionalan osjetljivost i traenje panje o Preokupirani spolnou i seksualnou o Manipulativno ponaanje o Nisu sposobni za dublje i dulje emocionalne veze o Nedosljedni, odgovornost za neuspjeh pripisuju drugima o Obino se pojavljuje uz somatizacijske p. ibolesti ovisnosti, a od p. linosti uz borderline strukturu o Kod nekih bolesnika se javljaju i spolne disfunkcije, a mogu se javiti i anksiozni te depresivni p. - Narcistiki pretjerani osjeaj vanosti i jedinstvenosti te traenje panje o Javlja se potreba za divljenjem od strane drugih, ali i potpuni gubitak razumijevanja za njih o Precjenjuju svoje sposobnosti i preuveliavaju svoja postignua o Teko ostvaruju i odravaju emoc. odnose jer zanemaruju partnerove osjeaje i potrebe o Preosjetljivost na neuspjeh, nemaju empatiju za druge o Sklonost eksploatiranju u interpersonalnim odnosima o Mogu se aliti na brojne somatske tegobe

49

. 3. Anksiozni poremeaji linosti (Klaster C) - Anankastini ili opsesivno-kompulzivni poremeaj linosti obiljeavaju ga ekstremni perfekcionizam, oprez, osjeaj sumnje, provjeravanje, zaokupiranost detaljima, krutost u miljenju, tvrdoglavost i neodlunost o Zaokupljenost detaljima, redom i organizacijom do mjere da gube bit aktivnosti o Javljaj se s opsesivno-kompulzivnim poremeajem, drugim anksioznim p. i p. linosti (paranoidnim, graninim, izbjegavajuim, narcistikim) o U nekih osoba e se razviti SH ili depresivni p. - Izbjegavajui poremeaj linosti napetost, nesigurnost, strah i osjeaj manje vrijednosti o Nisko samopotovanje, ne vole biti sami, ne iskazuju neslaganje s drugima o Osjetljivost na kritiku, neprihvaanje i odbacivanje o ele se druiti, al pod uvjetom da su apsolutno prihvaeni o Moe doi do socijalne izolacije o Najee se javlja sa shizoidnim p. linosti (oko 50% osoba) o Pojavljuje se i s drugim anksioznim p. i p. linosti - Ovisna linost nedostatak odlunosti, osjeaj bespomonosti i nesposobnosti, vjerovanje i pasivno preputanje drugima o Sve odluke se moraju savjetovati s drugima, a velike odluke preputaju drugima o Pouzdaju se u tue odluke i nikada ne iskazuju neslaganje s njima o Ne vole biti sami, niskog samopotovanja, osjeaj nekompetentnosti, strah od naputanja o Od shizodinih se razlikuju po tome to ne vole svoju usamljenost o Moe se javiti sa shizoidnim , shizotipnim te izbjegavajuim p. linosti, ali i nekim anksioznim p.

50

POREMEAJI PSIHOMOTORIKE
PSIHOMOTORIKA - Motoriki izraaj psihikog stanja. - Motorika aktivnost u najirem smislu: pokreti tijela i ekstremiteta, mimika i gestikulacija. - Poremeaji psihomotorike nisu posljedica organskog oteenja, ve su izraz poremeenog psihikog stanja. Sniena (koena) psihomotorika - Sniena motorika aktivnost, obuhvaa sve prijelaze od lagano usporenih kretnji, preko tromosti do potpunog gubitka aktivnog i spontanog kretanja stupor. - Stupor - Katalepsija i votana savitljivost - Negativizam - Mutizam - Manirizam - Stereotipija - Automatizam (ehomimija, ehopraksija, eholalija) Poviena (otkoena) psihomotorika - Poviena motorika aktivnost, obuhvaa sve prijelaze od blago povienih kretnji, preko ubrzanih pokreta, nemira i uznemirenosti do agitiranog stanja. - Psihomotorno uzbuenje (manija, intoksikacija, sindrom frontalnog renja, delirij) - Katatono uzbuenje - Impulzivne radnje Wernickeova podjela psihomotorikih poremeaja: 1) Poremeaji govora Disfazija djelomini gubitak sposobnosti govora Afazija potpuni gubitak govora o Motorna oteenje Brocine zone za govor Bolesnik razumije govor, ali sam teko i nerazumljivo govori ili uope ne moe govoriti o Senzorna Oteena Wernickeova podruja za govor Omoguuje govor, ali on nije smislen jer bolesnik ne razumije ni svoj, a ni tui govor Mogua upotreba neologizama (novostvorenih rijei) o Senzomotorna oteeno razumijevanje govora i sam govor o Nominalna izgubljeni su jezini simboli Bolesnik ne moe imenovati predmete, stvari i pojave Mutizam prekid verbalne komunikacije o Bolesnik komunicira neverbalno o Shizofreni simptom Negativizam potpuni prekid komunikacije s okolinom Logoreja brzo govorenje o U maniji, pri intoksikaciji i psihoorg. smetnjama o Poremeaj govora, ali i miljenja Bradilalija ekstremno spori govor 51

. o U depresiji i psihoorg. oteenjima

52

. Koprolalija ponavljanje prostih i opscenih rijei ili fraza o Moe biti i kompulzivni fenomen o U poremeajima linosti, sindromu frontalnog renja, kompulzivnim poremeajima i shizofreniji Palilalija ponavljanje vlastite zadnje rijei ili dijela reenice o Povezana sa Tourettovim sindromom Eholalija ponavljanje rijei ili reenica koje su zadnje izgovorene o U SH, kod intelektualnih tekoa i Tourettovog sindroma Dislalija neispravan izgovor glasova, smetnje u artikulaciji rijei, tepanje

2) Poremeaji pokreta Apraksija nemogunost izvoenja voljnih pokreta Akatizija subjektivni osjeaj da se ne moe biti na jednom mjestu o Moe biti posljedica antipsihotine ili druge medikacije Akinezija prestanak motorike aktivnosti o U katatonoj SH i kao nuspojava antipsihotika Bradikinezija spora motorika aktivnost sa smanjenim spontanim pokretima o U tekim depresivnim epizodama Hipokinezija hipoaktivnost motorike funkcije (siromatvo pokreta) o U depresiji, organskim poremeajima, intoksikacijama Hiperkinezija poveanje motorike aktivnosti (hiperaktivnost) o U djejem autizmu, sindromu ADHD, maniji, delirantnom stanju, oteenju mozga Parakinezija kvalitativni poremeaj pokreta o Pokreti su abnormalni, obiljeeni gubitkom harmonije i lakoe pokreta U katatonoj SH Automatska poslunost podrvgavanje tuoj volji o Osoba ispunjava zahtjeve drugih o Ovaj poremeaj i njegova suprotnost (negativizam) pojavljuju se u SH Negativizam odbijanje suradnje, motorike i bilo koje druge o Mutizam ako osoba odbija verbalnu suradnju o Moe biti aktivan (postupa suprotno od traenog) i pasivan (odbija postupiti po zahtjevu) Manirizam bizarni i nepotrebni pokreti o Preuveliani, iskrivljeni, izvjetaeni pokreti o Obuhvaaju mimiku, gestikulaciju, kretnje o Vide se u SH Stereotipija stalno ponavljanje besmislenih pokreta o U katatonoj SH Ehomimija ponavljanje tuih izraza lca Ehopraksija ponavljanje tuih pokreta o Kod SH, osoba s intelektualnim tekoama, Tourettovu sindromu Kopropraksija ponavljanje opscenih pokreta Katatoni simptomi napeti, nategnuti o Kod SH Katapleksija nagli, kratki gubitak miinog tonusa o Kod SH i narkolepsije Katalepsija ukoeno dranje o Bolesnik zauzima neobian poloaj tijela i dugo ostaje u njemu Votana savitljivost postavljanje udova, glave i tijela, bez bolesnikova otpora, u odreeni poloaj, koji bolesnik dulje zadrava 53

. Stupor stanje bez imalo motorike aktivnosti o Bolesnik ne izvodi pokrete i ne reagira na podraaje o Katatoni izgleda kao da je osoba potpuno pomuene svijesti No osoba kada izae iz stupora moe opisati to se oko njega u tom stanju dogaalo o Depresivni o Organski kod organskh oteenja mozga o Histerini, psihogeni kod disocijativnih stanja Katatona uzbuenja stanja psihomotorne povienosti u katatonoj SH o Katatoni nemir oblik blae uznemirenosti o K. pomama silna, nagla uzbuenost o Motorikom i stanjem svijesti slina sumranom stanju Psihomotorna uzbuenja stanje izrazito poviene motorike aktivnosti o Kod manije, delirija, intoksikacije i sindroma frontalnog renja

3) Poremeaji radnji (djelovanja) Impulzivne radnje nagle promjene motorikog ponaanja koje nisu u skladu s dogaanjem u okolini o U bolesnika rastu napetost i osjeaj unutarnjeg nemira koji se nakon impulzivne radnje povlae te osoba doivljava olakanje i neku vrstu zadovoljstva Automatske obavljaju se bez elje da se uine, nisu motivirane ni opravdane o U SH i disocijativnim stanjime Reaktivne reakcije su na dogaanje o Osoba reagira promptno, bez razmiljanja, obino u obrambenoj funkciji, ali katkad i besmisleno Kod kompulzivnih poremeaja, p. svijesti, SH Prisilne to su prisile (kompulzije) o Obino su to brojanje, provjeravanje, ienje o Osoba ima silnu potrebu da ih napravi, a nakon toga se ne osjea zadovoljstvo, nego se raa potreba za novom prisilnom radnjom o Dovode do smanjenja anksioznosti o Mogu ih pratiti prisilne misli (opsesije) Nagonske slue zadovoljenju osnovnih ivotnih nagona o Mogu se javiti kao jedan simptom (tada su to poremeaji nagona) ili jedan od simptopma (u p. linosti, svijesti, SH, p. raspoloenja) o Dipsomanija nagon za povremenim pijenjem alkoholnih pia do opijanja o Piromanija poriv za paljenjem vatre o Kleptomanija poriv za kraom o Oniomanija nagon za pretjeranim kupovanjem o Poriomanija nagon za putovanjem (pojavljuje se u obliku fuga)

54

55

POREMEAJI VOLJE
VOLJA - Svjesni i smiljeni izbor izmeu vie ciljeva i poriva - Najprije nastaje pobuda zatim se kroz incijativu i motivaciju oblikuje odluka o aktivnosti, koja se zatim planira, a nakraju i uini - Sugestija osobina pojedinca da prihvaa tue miljenje - Sugestibilnost stupanj prihvaanja tuih sugestija o Ona moe biti smanjena (u SH i depr. bolesnika te u osoba s intelektualnim tekoama), poveana (u maniji, ovisnici, osobe s IT) ili patoloka o Patoloka sugestibilnost bolesna sklonost za sugestivnu reakciju i povodljivo ponaanje Inducirana psihoza poseban oblik patoloke sugestibilnosti Nastaje kod osoba koje svakodnevno kontaktiraju s psihotinim bolesnikom Kod njih se mogu pojaviti isti ili slini simptomi koje ima i bolesnik Najee paranoidnog tipa, a moe biti individualna i masovna POREMEAJI VOLJE - To su samostalni poremeaji volje - Hipobulija slabost volje o Voljni impulsi su snieni u razliitom intenzitetu - Abulija nedostaju pobuda, impulsi i inicijativa o Pojavljuje se sputanost, psihomotorno usporenje o Ekstremni oblik ovakvog stanja jest stupor o Hipobulija i abulija se javljaju u depresiji, SH, organskim oteenjima SS-a, IT, p. linosti i stanjima psihofizike iscrpljenosti - Hiperbulija pojaana voljna aktivnost o Osoba je puna inicijative, pretjerano sugestibilna, ima volju za sve o U hipomaniji, maniji, maniformnoj psihozi - Parabulija potpuno blokiranje jednog voljnog impulsa i njegova zamjena suprotnim o U SH - Pseudobulija prividno jaka volja kod koje je osoba ipak povodljiva za drugom osobom o Kod depr. p., anksioznih p., p. linosti, bolesti ovisnosti - Metabulija nepostojana i promjenjiva volja koja se via u kolebljivih osoba o P. linosti, anks. p., IT - Diplobulija ili ambitendencija dvostrukost voljnih ili nagonskih dinamizama o Bolesnik istodobno ima pobude razliitih (esto i suprotnih motiva) o On neto eli i ne eli, hoe i nee o Razlikovati od ambivalencije dvostrukost afekata (npr. istodobna ljubav i mrnja) o Javljaju se u SH - U irem smislu u p. volje se ubrajaju i autizam, mutizam, negativizam, automatska poslunost i zapovijedni mehanizmi (eho fenomeni)

56

POREMEAJI AFEKTIVNOSTI ( raspoloenje)

AFEKTIVNOST - Osjeajna strana duevnog ivota - Sloena psihika funkcija subjektivnog doivljavanja vlastite osobe i njezine okoline - Normalna afektivnost je eutimina o Adekvatna je situaciji i moe se mijenjati u skladu s promjenama u njoj koje pred pojedinca postavljaju odreene adaptivne zahtjeve - U afektivna stanja se svrstavaju i anksioznosti o Fizioloka anksioznost u funkciji je podraaja i vezana je za opasnost Rekacija borbe ili bijega o Patoloka remeti funkcioniranje osobe, a javlja se dugo vremena nakon prestanka realne opasnosti ili kad opasnosti uopce nema 1) OSJEAJ Subjektivno doivljavanje svijeta i sebe. Osjeaji su (uz intelektualno i voljno podruje) najvaniji dio naeg duevnog ivota. Oni prate nae opaanje, miljenje, svijest, panju, pamenje, psihomotoriku, volju i nagone Mogu biti ugodni i neugodni a) Tjelesni osjeaj o Vezani za tjelesne podraaje Bol, svjeina, umor, vruina, hladnoa, glad, e, munina, seksualna ugoda, seksualna napetost... b) Duevni osjeaji o To su emocije, a javljaju se kao osjeaji doivljavanja (vezani za vanjske doivljaje) i osjeaji vlastitog ja (vezani za unutranje doivljavanje) Ljubav, radost, veselje, alost, tuga, briga, bijes, ljutnja, srdba, mrnja, strah AFEKT - Intenzivna, kratkotrajna, nagla, obino reaktivno izazvana emocija praena uzbuenjem - Simptomi: subjektivni doivljaj (Ja sam tuan) - Znak: Afekte zamjeuje okolina (objektivna situacija). - Ekscitirani = povieni (mrnja, bijes, veselje) i depresivni = snieni (tjeskoba, strah, alost, briga). RASPOLOENJE - Osjeajno stanje duljeg trajanja,ne zamjeuje ga okolina nego ga osjea pojedinac(simptom) a) Osnovno Temeljno osjeajno stanje, karakteristino za odreenu b) Promjenjivo Pod utjecajem unutranjeg proivljavanja, tjelesnih promjena, vanjskih zbivanja, vremenskih mijena raspoloenje se mijenja

57

. KVANTITATIVNI POREMEAJI AFEKTIVITETA Poremeaji snienog (koenog) ili povienog (otkoenog) afektivnog stanja ei i benigniji Depresivno raspoloenje Negativno obojeno afektivno stanje koje obiljeava snieno raspoloenje, osjeaj tuge i potitenosti o Ovo stanje se zove i hipotimija o Atimija stanje bez raspoloenja koje se javlja u tekih oblika depresije o Osoba slabije emocionalno, socijalno i profesionalno funkcionira o Govor je usporen i tih, malo priaju i rijetko spontano o Moe biti praeno i psihotinim simptomima To su sumanute misli depresivnog karaktera, fenomeni depersonalizacije i halucinatorna doivljavanja o Tuga je dominirajui simptom; suicidalnost ne prati svaku depresiju o Teinu depresivnosti odreuju: Intenzitet i duljina simptoma Stupanj disfunkcionalnosti bolesnika Prisutnost psihotinih simptoma i suicidalnih razmiljanja o Javlja se u depresivnim poremeajima, depresivnim fazama bipolarnih afektivnih p., p. linosti, anksioznim i p. prilagodbe, razliitim epizodama bolesti ovisnosti, psihoorg. oteenjima, shizoafektivnim psihozama i u SH o Moe biti i endokrinoloki uvjetovano Uzrokuju ga fizioloke i patoloke hormonalne oscilacije o Moe bit u komorbiditetu s anksioznim p., bolestima ovisnosti i tjelesnim kroninim bolestima Apatija to je bezosjeajnost o Obiljeavaju ju ravnodunost, nereagiranje na uobiajene podraaje i neaktivnost o Slino osnovnom depresivnom raspoloenju, ali nedostaje tuga Bespomonost nastaje kada su osobe bez energije, umorna, nesposobne se brinuti o sebi, niskog samopotovanja i podinjene u odnosu s drugima o Uvjet je za razvijanje PTSP-a Beznae depresivni osjeaj u kojem prevladava pesimizam glede budunosti o Mogu se javiti ideje propasti, besperspektivnosti, izgubljenosti Osjeaj gubitka ivotne energije smanjenje ili gubitak energije, snage, ivosti o Stalni umor, slabost, tjelesna neugoda Osjeaj neadekvatnosti praen nepsihotinom doivljajem vlastite nesposobnosti, nespretnosti, neodlunosti, neukosti Osjeaj krivnje pretjerano saaljenje nad prolim ponaanjem, mislima i eljama, a koji su protivni moralnim i religioznim naelima o osoba se eli vratiti u prolost kako bi ispravno postupila Osjeaj osiromaenja nesumanuto vjerovanje kako osba nee moi odrati svoju egzistenciju i nee se moi izdravatu Osjeaj unutranjeg nemira osoba se ali na nemir, uznemirenost, napetost Prekrasna ravnodunost gubitak emocija vezan za postojee simptome,tj nebriga za njih Distimija blaa forma depresivnog raspoloenja (subdepresija); na nivou linosti o Trajno snienje raspoloenja o Osoba je stalno snienog raspoloenja, bezvoljna, nezainteresirana

58

. Ciklotimija blae odstupanje; trajna osobina linosti o Oscilacija raspoloenja, tj. izmjena blaih depresivnih i blaih maninih stanja o Nisu dnevne, ve mjesene u sklopu odstupanja o Nema nikakvog dogaaja koji to uzrokuje (proizlazi iz same osobe) o Izraeniji oblik je bipolarni poremeaj (izmjena snanih epizoda depresije i manije) o Ljudi se uglavnom ne javljaju za pomo, ali ako osoba osjeti da ju to smeta, moe je se lijeiti psihoterapijom ili lijekovima Hipomanija blae povieno raspoloenje o Osoba je vesela, vedra, poletna Manino raspoloenje pretjerana veselost, polet, osjeaj sree o Emocije su intenzivnije nego u hipomaniji o Prisutni su poremeaji svih psihikih funkcija: Pojaana psihomotorika Ubrzani govor Hipervigilnost panje Smetnje nagona Simanute misli zbog njih se manija svrstava u psihoze Morija sindrom frontalnog renja o Povieno raspoloenje, radost, neozbiljnost, s morbidnim i lascivnim alama i komentarima o Osoba je bezrazlono vesela, bez ozbiljne mogunosti planiranja, poviene psihomotorike Euforija povieno raspoloenje u kojem prevladavaju povieni osjeaji blagostanja, sree, veliine, ushita i ekstaze Ekstaza stanje intenzivnog zanosa i velike sree Disforija turobno, sumorno, nezadovoljno, zlovoljno, tvrdoglavo raspoloenje i ponaanje neugodno za okolinu Patoloka razdraljivost na mali povod se javlja burna psiholoka, ali i fizika reakcija (letting out); kod ljudi koji imaju nizak prag tolerancije o Ljutito i afresivno ponaanje naizgled mirne osobe Emocionalna labilnost laka promjena osnovnog raspoloenja o Odrava se kratko vrijeme i mijenja se na beznaajne povode ili spontano Emocionalna inkontinencija najtei oblik emocionalne labilnosti o Gubitak ili smanjenje emocionalne kontrole o Osoba ne moe dulje zadrati jedno raspoloenje i na vanjske minimalne doivljaje (ali i bez njih) dolazi do brze promjene afekta o Rekacije poput plaa ili smijeha

KVALITATIVNI POREMEAJI AFEKTIVITETA - ozbiljniji i tei; znak dublje psihopatologije - karakteristini kod veine shizofrenih bolesnika i nekih poremeaja linosti o mogu se javiti i kod bolesti ovisnosti, psihoorg. p. i p. raspoloenja - Afektivna krutost Smanjenje ili izostanak emocionalne mofulacije o Bolesnik ne moe prenijeti svoje ni primiti tue osjeaje o Shizofrena osoba jedan afekt zadrava dulje vrijeme bez obzira na promjenu situacije (lice kao maska) - Afektivna bljedoa izostanak emoc. reakcije u svom nekadanjem intenzitetu o Osoba na emocije drugih reagira blijedo - Afektivna udaljenost potpuni izostanak emoc. reakcije; gubitak emoc. topline o Bolesnik nema emoc. odgovor na okolinu 59

. Patagonini poremeaji afektiviteta (javljaju se samo kod shizofrenih bolesnika) 1. Paratimija raspoloenje ne odgovara misaonom sadraju (adekvatno misli o situaciji, a neadekvatno se osjea) o Bolesnik razmilja o tunim dogaajima, a pri tome ne osjea tugu nego radost npr. na sprovodu (ima primjeren, tuan izraz lica, a sretan je) o Okolina to ne vidi (ne znam da se osoba tako osjea dok im ne kae) 2. Paraminija raspoloenje prati misaoni sadraj, ali ne odgovara vanjskoj ekspresiji (mimici) o Bolesnik shvaa tuni dogaaj, osjea alost, ali se smije u akutnoj fazi shizofreni nisu toga svjesni, ali uz prikladnu terapiju postaju kritiniji Anhedonija nemogunost da se doivi zadovoljnstvo Aleksitimija nemogunost prepoznavanja i opisivanja (izraavanja) vlastitih emocija Ambivalencija dvostrukost emocija o Istodobno su prisutni razliiti osjeaji (npr. ljubav i mrnja) o Simptom SH

FIZIOLOKE SMETNJE POVEZANE S POREMEAJEM RASPOLOENJA Uz poremeaj raspoloenja mogu se javiti i p. tjelesnih funkcija, vezani uz vegetativni ivani sustav o Vegetativni znakovi promijenjenog raspoloenja o Obino se javljaju uz depresivno raspoloenje Umor javlja se s pospanou i razdraljivou, spontano ili nakon tjelesne/psihike aktivnosti Hiperfagija pojaani unos hrane Konstipacija poremeaj probave s tekim dugotrajnim zatvorom Insomnija jedan od najeih simptoma depresivnog stanja Hipersomnija pretjerana pospanost Poremeaji spolnog nagona smanjenje libida o Smanjen spolni interes, elja, postoje smetnje u spolnom inu Lana trudnoa pojavljuju se neki znakovi kod trudnoe kod ene koja nije trudna o Kod SH, atipine depresije ili konverzivnog poremeaja o Ako se samostalno javlja Couvade sindrom

OBLICI PATOLOKE ANKSIOZNOSTI - Anksioznost stanje u kojem je objekt nepoznat, opasnost i prijetnja dolaze iz unutranjosti, trajanje je dugo i esto kronino o Osjeaj vezan za budunost - Strah situacija kad je objekt poznat, opasnost i prijetnja dolaze iz okoline, trajanje je kratko, a tijek akutan o Strah je vezan za sadanjost - Fobija stanje vrlo intenzivnog straha od odreene situacije, predmeta, dogaaja o Socijalna fobija strah od ljudi i socijalnih situacija, tj socijalnog izlaganja u kojem bi osoba mogla doivjeti neugodnost Tekoe u socijalnom funkcioniranju o Specifine fobije jednostavne (izolirane) fobije u kojima postoji vrlo jak strah od specifinih situacija i objekata Bolesnik prepoznaje da je strah pretjeran i nerazuman,al on je jai od svega 60

. Postoji i strah od fobija i strah od svega

61

. Panika napadaj intenzivnog straha o Poinje naglo, uz osjeaj uasa i nadolazee opasnosti o Strah je obino jali kad se osoba nalazi na otvorenom prostoru te kad je prisutno mnotvo ljudi o Panini napadaj javlja se samostalno ili u okviru paninog poremeaja, koji moe biti s agorafobijom ili bez nje

S PREDAVANJA: VRSTE DOGAAJA KOJI UZROKUJU PSIHIKE POREMEAJE 1. dnevni dogaaji - ponavljaju se vie puta na dan - niz dnevnih situacija koje kod normalne osobe ne izazivaju promjenu raspoloenja - kod shizofrenih bolesnika uzrokuju promjene raspoloenja 2. ivotni dogaaji - ima ih preko 70 - dovode do kriznih situacija kod nekih ljudi - poredak po stresnosti (od najstresnijeg prema najmanje stresnom): 1.) gubitak djeteta (ne nuno smrt) 2.) bolest djeteta 3.) bolest bliske osobe 4.) vlastita bolest 3. traumatski dogaaji - ekstremni dogaaji u ivotu - kod nekih ljudi uzrokuju PTSP

62

POREMEAJI MILJENJA
MILJENJE - najsloeniji psihiki proces koji obuhvaa obradu ideja, predodbi, simbola, slika i pojmova - otkriva veze i odnose izmeu predmeta i pojava - Predodba u svijesti reproduciran opaajni sadraj - Sjeanje predodba nepromijenjenog reproduciranog opaaja - Mata kombiniranje postojeih predodbi u nove - Misao doivljajni aspekt o neemu - Pojam misao o opim i bitnim obiljejima neke skupine predmeta ili pojava slinih osobina - Sud konano produkt miljenja kojim se o nekom predmetu ili pojavi neto tvrdi - Postoje: o Apstraktno miljenje temelji se na pojmovima o Konkretno barata opaanjima i predodbama o Kreativno pronalazi nova rjeenja i spoznaje o Imaginarno kreativno miljenje koje se koristi matom za stvaranje planova i rjeavanje problema o Logino utemeljeno na razumno objanjenim pojavama i dogaajima o Nelogino zasniva se na nejasnim pojmovima, a zakljuci su pogreni o Dereistino potpuno odvojeno od realiteta - Normalno miljenje odraava cilju usmjeren misaoni tok (duktus) o U tom protoku ideja izmjenjuju se i nadovezuju elementi miljenja o Vano je stvaranje asocijacija koje slijede ideju vodilju koja povezuje asocijacije do konanog cilja misaonog procesa o Misaoni tok se ne mijenja tijekom vermena, ali se mijenja u razliitim psihikim sindromima i bolestima POREMEAJI MILJENJA FORMALNI POREMEAJI MILJENJA gubitak normalnog toka misli Inhibirano miljenje subjektivni doivljaj bolesnika o nepravilnom, sporom ili zaustavljenom procesu obrade misli o Intenzivni i dugotrajni pokuaji bolesnika da se inhibicija smanje ne dovode do uspjeha o Osoba sa strane ne uvia promjenu u obiljejima miljenja bolesnika o Najee simptom SH Usporeni misaoni tok sporo odvijanje misaonog toka o Stalno kanjenje u izraavanju misli o Osoba govori sporo o U depresivnim poremeajima i u poetku psihoorg. p. Okolino miljenje nemogunost razlikovanja vanog od nevanog u miljenju te se bolesnik gubi u nevanim detaljima o Kad govori teko ga se moe slijediti u njegovoj ideji vodilji o Nain govora kod kojeg osoba pone govoriti s puno detalja, na dugako i iroko o U poremeajima linosti, hipomaniji, opsesivnim stanjima, psihoorg. smetnjama s oteenim aprstraktnim nainom miljenja Ljepljivo (viskozno) miljenje pretjerano vezano uz neku temu o Ruminiranje osoba se teko odvaja od te teme i stalno se na nju vraa o Javlja se kou p. linosti, epilepsiji, depresiji 63

. o Ako je izolirano, radi se o predznaku psihijatrijskih ili neurolokih poremeaja Stereotipno miljenje ponavljanje rijei, fraza i reenica do te mjere da oni gube svoje znaenje o Perseveracija eketremni oblik takvog besmislenog ponavljanja o Stalno ponavljanje rijei koju je bolesnik upravo uo ili sam izgovorio o U psihoorg. p., uz inkoherentni misaoni duktus Ubrzano miljenje nenormalno poveana brzina misaonog duktusa o Bolesnik misli bre nego to je to inio prije o U maniji, hipomaniji, razliitim intoksikacijama o esto povezan s logorejom i bijegom misli Logoreja brzi misaoni duktrus i poremeaj govorne motorike o Osoba je govorljiva, pria brzo i ponekad nerazumljivo o Kada se govori vie od 150 rijei u minuti o U maniji Bijeg misli ili ideja velik broj ideja se javljaju jedna za drugom o Dovodi do labavljenja veza izmeu misli ili do nedostizanja konanog cilja izlaganja o Miljenje je stalno prekidano novim asocijacijama LOGOREA I USPORENI MISAONI DUCTUS o radi se o govoru kao reflektiranju misaonog sadraja! (ne sama brzina govora) o Ukoliko ne postoji nikakva druga psihopatologija (npr. depresija, SH), tada se ne radi o psihopatolokom fenomenu

Inkoherentno miljenje rascijepano je na dijelove koji sami po sebi jo mogu imati neku smisao, ali u cjelini ju nemaju o Misli su openito nerazumljive i naruena je logina i/ili gramatika struktura pa su reenice fragmentirane o Svijest je poremeena (bilo kvantitativno bilo kvalitativno), a podloga tome nije SH nego neki psihoorg. poremeaj (npr. hipoksija, visoka temperatura, visoki intrakranijalni tlak, hematom i sl.) - Paralogija blai oblik inkoherentnog duktusa kada je sintaksa ouvana - Paragramatizam najtei oblik rascijepanog miljenja kada su rijei besmislena mjeavina slogova - Disocirano miljenje slijed asocijacija je nelogian o Potpuno nepovezano, nema determinirajue tendencije, tj. misli vodilje (nama, ali bolesnicima ima) o Javlja se kod SH kad je svijest potpuno ouvana i kod niti jednog drugog poremeaja PATOGNOMONINO, tj. specifino za SH o Najblai oblik bolesnik govori nekoliko reenica potpuno povezano i logino, a zatim napravi prijelaz na neko drugo podruje o kojem opet razumljivo pria Prijelazi izmeu tema su nelogini i besmisleni o Srednji oblik (shizofrena paralogija) izgovara jednu reenicu, pa drugu koja ve nema veze s prvom Struktura reenice je ouvana o Najtei oblik - veze izmeu rijei unutar jedne reenice ne postoje, a uz to stvaraju i neologizme (nove rijei; ponekad potpuno neizgovorljive) Ne postoji logina veza izmeu rijei o Salata od rijei krajnji oblik disociranog duktusa Potpuna zbrka misli i nerazumljivost rijei o U disociranom duktusu se mogu javiti i sljedei fenomeni: 64

. Kontaminacija spajanje dvijeu ili vie nepovezanih dijelova miljenja Kondenzacija - spajanje vie razliitih i nepovezanih ideja u jednu Supstitucija zamjena poznatih pojmova neobinim, ali slinim Verbigeracija - stalno ponavljanje specifinih rijei ili fraza

o SHIZOFRENIJA: Nee svaki bolesnik imati disocirani ductus 1/3 bolesnika ima disocirani ductus od samog poetka bolesti 1/3 bolesnika ima disocirani ductus na poetku bolesti, ali se tek trajanjem bolesti javi kao dominirajui simptom 1/3 bolesnika NIKAD nema disocirani ductus ako se disocirani ductus javi, jedina dijagnoza je SH (patognomonino) Disocijativno miljenje javlja se kod neurotskih, tj. somatoformnih poremeaja o Kada se osoba izgubi (tzv. disocijativna fuga) ili se ne sjea (disocijativna amnezija) zbog nekog vanjskog dogaaja osoba ulazi u to kratkotrajno stanje Blok misli nagli prekid u toku misli bez oita razloga o Bolesnik zastane usred reenice i ne moe vie nastaviti izlaganje na tom mjestu ni nakon podsjeanja iz okoline o Karakteristino za SH Neologizam nova rije koju bolesnik stvara obino kombinirajui slogove iz drugih rijei o U SH, ali i u stanjima senzorne afazije Glosolalija upotreba zvukova koji su nalik na jezik,ali se razlikuju od svih poznatih jezika o U SH, maniji i neurolokim oteenjima SADRAJNI POREMEAJI MILJENJA Pogrena tumaenja znaenja misaonog sadraja Javljaju se neovisno o formalnim poremeajima Shizofreni bolesnici (SH) imaju ouvano apstraktno miljenje, dok je konkretno miljenje, prije ili kasnije, narueno. Shizofreni bolesnici nakon duljeg trajanja bolesti odustaju od realitetne logike i preuzimaju sumanut nain miljenja PRELOGINO (primitivno, magino, arhajsko, autistino) miljenje je oblik miljenja u uznapredovaloj shizofreniji. DEREISTIKO = derealizacijsko, depersonizacijsko miljenje SH imaju osjeaj da se neto mijenja u svijetu oko njega i na njemu samom Precijenjena misao samostalna misao koja snano angaira psihiki ivot o Osoba na svoj nain tumai neku pojavu ili dogaaj o Jedna se misao izvlai iz konteksta i daje joj se openito i dominantno znaenje o Obino je vezano za neke profesije (npr. kada ekonomist gravitaciju objanjava ekonomskim principima) o Radi se o zabludama koje su dostupne objanjenju (npr. ako idemo na ispit uvijek istim putem; meutim to moe biti i prisilna misao) o Kod precijenjenih misli osobe nisu svjesne da neto rade, kada ih okolina upozori, uspiju se vratiti; kada se radi o prisilnim mislima, kada okolina upozori, osobe se ne uspiju vratiti u normalu Prisilna misao misao koja dolazi neovisno o volji pojedinca, ona ga opsjeda i obuzima o Osoba shvaa da su te misli bezrazlone i nepotrebne, ali im se ne moe oduprijeti o Ometaju uobiajeni tok drugih misli 65

. Izaziva anksioznost, a moe i omesti funkcioniranje osobe o Kada osoba izvri prisilnu radnju, nije joj lake, ve se ponovno generira prisila o Moe se raditi o samo jednoj misli, ali io vie njih osoba stalno pria o njima o Prisilne misli su uvijek patologija, a mogu biti vezane za blau psihopatologiju, ali se mogu javiti i kod SH o Najblaa psihopatologija - karakteristika linosti (npr. osoba dva puta provjeri je li zakljuala vrata pri izlasku iz stana) Osoba je svjesna toga normalno dok okolina ne zapazi o emu se radi o Ako prijee granicu (trajno je prisutno), radi se o poremeaju linosti Opsesivno-kompulzivni poremeaj linosti - manji intenzitet, traje dugo razdoblje te okolina vidi da je to problem o Ako je ekstremno prisutno, toliko da i sama osoba vidi da to nije u redu O-K poremeaj (osoba radi samo tu jednu stvar, npr. pere se) Obino se naglo pojavljuje o Nekada prisilne misli mogu biti PRODROM (1. simptom) SH postoji gradacija; sve spada u psihopatologiju osim osobina linosti Sumanute misli ili deluzije zabluda je nastala na bolesnoj osnovi i nedostupna korekciji o Osoba vrsto vjeruje u sumanutu misao i nikakvim razgovorima i loginim objanjenjima ne moe se osobu razuvjeriti o Uvijek su znak patolokog doivljavanja o Primarne sumanute misli javljaju se naglo, potpuno su oblikovane, bez prethodnih psihopatolokih odstupanja o Sekundarne posljedica su drugih psihopatolokih zbivanja o Sintimne - izviru iz primarno promijenjenog afekta o Depresivne sumanute misli ili manine sumanute ideje veliine o Depresivne sumanutosti: osoba je odgovorna za sve loe to se dogaa na svijetu (ratovi, bolesti, nesree i sl.) o Manine sumanutosti: osoba vjeruje da ima vezu s Templarima, kraljem Tomislavom, da je visokog podrijetla i sl. o Katatimne neovisne su o afektu o Paranoidne sumanutosti: npr. osoba misli da mu netko eli nauditi o Persekutorne sumanutosti: npr. osoba misli da ga CIA prati o Sumanuto raspoloenje specifian doivljaj praen izrazitim strahom, osjeajem tajanstvenosti, slutnjom kako e se neto strano dgoditit o Sumanuto sjeanje lano sjeanje pod utjecajem sumanutih misli o Sumanuto opaanje bolesnik tono opaa odreenu situaciju, ali joj daje neprimjereno sumanuto znaenje VRSTE SUMANUTIH MISLI -

o Ideje odnosa i interpretacije najee sumanutosti U idejama odnosa bolesnik ima dojam da sve to se dogaa se odnosi na njega Kod interpretativnih sumanosti dolazi do bolesne oterpretacije pojava i zbivanja u okolini npr. SH misli da je sve oko njega povezano s njim, a to moe biti i pozitivno i negativno iz negativnih konotativnih ideja odnosa izlaze paranoidne sumanutosti koje imaju opasno znaenje o Ideje veliine fanatina uvjerenja o vlastitim sposobnostima, moima i poloaju 66

. o Pojavljuju se samostalno ili su povezane s paranoidnim sumanutostima Religiozne sumanutosti svrstavaju se u ideje veliine Bolesnik iskrivljeno, na sumanuti nain obrauje uobiajena religiozna uvjerenja ili iznosi nova bizarna vjerovanja Mesijanske u svetoj je misji na Zemlji

67

. o Pseudofilozofske sumanutosti podvrsta su ideja veliine Preokupacije filozofskim temam, zdravim stilovima ivota, nainima rjeavanja osobnih i globalnih problema Bolesnik stvara svoju originalnu filozofiju koju nudi drugima o Depresivne ideje propasti, nihilistike, ideje krivice i samooptuivanja o Ideje propasti misli o tome kako je sve izgubljeno, propalo o Nihilistike ideje nita nema smisla, svijet je nitavan, ne postoji, blii se kraju Cotardov sindrom negira se vlastito ili tue postojanje o Ideje krivice praene osjeajem krivnje za situacije i dogaaje u kojima bolesnici nisu sudjelovali o Ideje samooptuivanja bolesnici sami sebe optuuju za sve to su ranije uinili o Progonstvene (paranoidne, persekutorne) misli da ga netko prati, progoni i eli mu nauditi o Nekad mogu zapoeti s idejama ljubomore (npr. osoba bez razloga vjeruje da je partner vara), ali nisu sastavni dio njih o Kod alkoholiara (mukaraca) se esto javljaju ideje ljubomore. o Paranoidne sumanutosti su posebno potencijalno opasne o Ako se lijenik suprostavi (pokua osobu razuvjeriti), osoba odmah postaje agresivna o Ako lijenik 'povjeruje' osobi, tada ona s vremenom lijenika poinje percipirati kao 'jednog od njih' i postane agresivna prema njemu o Kod paranoidne sumanutosti osoba je heteroagresivna, i potencijalno i manifestno; sklona je najteim oblicima agresije (paranoidna psihoza) o Zato bi trebalo paranoidne sluajeve uvijek hospitalizirati, ako je mogue o Parnika deluzija poseban oblik progonstvenih misli gdje se bolesnik bori za pravdu jer misli kako mu je nanesena pravna teta o Poinje vjerovati da su se protiv njega urotili odvjetnici i sud o Sumanute ideje ljubomore oblik progonstvenih misli u kojima je bolesnik uvjeren kako ga je partner emocionalno izdao ili seksualno prevario Mogu biti usmjerene i na neku drugu blisku osobu, a ne na partnera Ako se javlja zasebno Othellov sindrom U SH, shizoafektivnim i paranoidnim psihozama te alkoholizmu o Erotomanija uvjerenje da je u bolesnika zaljubljena neka osoba, obino poznata i znaajna o ee se pojavljuje kod ena o Pojavljuje se u Sh, ali i kao zaseban p. (de Clerambaultov sindrom) o Ideje kontrole vjerovanja kako su bolesnikove misli kontrolirani izvana od nekog drugog o Misli emitiranja iskustva da neka misao nije iskljuivo vlastita, nego se dijeli s drugima Bolesnik ima osjeaj da njegove misli uju drugi ljudi o Misli ozvuenja bolesnik svoje misli uje kao da su izgovorene naglas Ima osjeaj da netko izgovara njegove misli o Misli oduzimanja iskustvo da se neka misao oduzima iz bolesnika Ona se izdvaja iz bolesnikova uma protiv njegove volje Osjeaj krae misli se kombinira s prekidom toka misli o Misli nametanja vjerovanja da druga osoba svoje misli namee bolesniku On gubi svoje ja, a ima tue 68

. o Folie a deux, folie a trois (inducirana psihoza) proirivanje sumanutih misli na osobe koje su u bliskom kontaktu s bolesnikom o Fenomen dvojnika uvjerenje da je osoba iz okoline zamijenjena dvojnikom Sumanutosti se uvijek lijee antipsihoticima (obavezna terapija!); meutim, oni ne djeluju na sve bolesnike. Postoji 3 tipa lijekova: 1. antidepresivi 2. antipsihotici/neuroleptici 3. anksiolitici Sumanutost je UVIJEK znak psihoze, tj. psihotinosti! o Psihoza se moe javiti bez halucinacija, bez derealizacije, bez depersonalizacije, ali UVIJEK mora biti prisutna sumanutost o psihoza-sumanutost su jednoznani, a ne kao odnos SH-disocirani ductus -

69

POREMEAJI PAMENJA
Pamenje je kognitivna funkcija (uz opaanje, panju, inteligenciju i miljenje). Sloeni proces zadravanja informacija steenih iskustvom (sjeanje) ili aktivnim uenjem Uenje je proces stjecanja novih informacija, znanja, navika, vjetina i ponaanja Sastoji se od pohranjivanja inf. (registracija), zadravanja zapamenog materijala (retencija) i njihova ponovnog pronalaenja (reprodukcija)

Podjela pamenja po trajanju: 1. Neposredno kratko zadravanje zamapenog (1-2 sekunde) 2. Kratkotrajno (radno) ograniena je kapaciteta i trajanja (nekoliko desetaka sekundi) 3. Dugorono omoguuje pamenje tijekom vie desetaka godina, a nekih inf i cijeli ivot POREMEAJI PAMENJA - U irem smisli dijele se na poremeaje zapamivanja, p. zadravanja pamenja i p. pamenja u uem smislu - P. pamenja u uem smislu su poremeaji sjeanja, a dijele se na kvantitativne i kvalitativne 1) POREMEAJI ZAPAMIVANJA: Poremeeno je pamenje svjeih informacija i utisaka Pamenje starijih informacija i sadraja je ouvano Prolazni vezani za sva stanaj s poremeenom svijesti, za disocijativne fenomene, za depresivna stanja i stanja s psihoorg. promjenama, za stanja umora i iscrpljenosti, nezainteresiranosti te poremeaja volje i panje Trajni pri oteenjima SS-a zbog upalnih procesa, ozljeda, tumora, cerebrovaskularne bolesti, kod amnestikog sindroma, degenerativnih promjena SS-a i demencija o Mogu se pojaviti kod bolesti ovisnosti, depresivnih i disocijativnih stanja MS - demijelinizacijska bolest, nema tipine slike, simptomi se stalno javljaju i gube, mijenjaju lokalitet, tj. organsku skupinu KORSAKOV - stanje demencije vidljivo kod dugogodinjeg alkoholizma

Razlika izmeu Korsakovljeva sindroma i Korsakovljeve psihoze: KORSAKOVLJEVA PSIHOZA - psihotino - ako nema nita od tjelesnog propadanja (jetra je u redu, nema oteenja perifernog ivanog sustava, nema pankreatitis i sl.), jedini vidljivi simptom je demencija KORSAKOVLJEV SINDROM -moe i psihotino i nepsihotino -prisutna i demencija i tjelesno propadanje

2) POREMEAJI ZADRAVANJA PAMENJA Oteano zadravanje zapamenog materijala U podlozi ovih smetnji su organska oteenja mozga Obino je rije o lezijama medijalnih dijelova temporalnih renjeva Ta oteenja su najee uzrokovana dementnim sindromima, tumorima i ozljedama mozga te poremeajima cerebralne cirkulacije

70

. POREMEAJI PAMENJA/SJEANJA a) Kvantitativni - Hipermnezija pojaana sposobnost sjeanja odreenih dogaaja, informacija, sadraja vezanih za neko razdoblje o Javlja se fizioloki o Moe biti simptom kada se javlja nakon zavretka stanja suene svijesti u stresogenim reakcijama, maniji, intoksikacijama, febrilnim stanjima, epileptinoj auri o Moe biti i individualna osobina koja prati idiot-savante Ljudi s intelektualnim tekoama koji iznadprosjeno funkcioniraju u jednom intelektualnom podruju sve pamte jer ne mogu klasificirati informacije po vanosti - Hipomnezija slabost sjeanja, tj- smanjena mogunost prisjeanja za odreeno razdoblje o Organski uvjetovana u psihoorg. sindromima, intelektualnim tekoama, SH, depresiji, anksioznim stanjima, ali i u umoru i iscrpljenosti bolestima o Postoji i psihogena hipomnezija - Amnezija gubitak sjeanja o Praznina u sjeanju koja se odnosi na odreeni sadraj ili ee na neko razdoblje Sustavna ograniena na sadraj Lokalizirana vezana za razdoblje o S obzirom na obuhvatnost sadraja: Lakunarna (djelomina) Rupa, tj. praznina otro ograniena vremenskim odnosima Totalna - npr. kada se osoba probudi iz kome rijetko kada amnezija bude totalna (znai da ne zna tko je, kako se zove i sl.) o S obzirom na duljinu trajanja: Tranzitorne (prolazne) Perzistentne (trajne) o S obzirom na vremenske odnose pojavljivanja amnezije i dogaaja koji ju je izazvao: Kongradna prisutna u vrijeme tetnog dogaaja Ne sjeanje za razdoblje kada osoba nije bila pri svijesti ili intoksicirana 100% prisutna kod sumranih, delirantnih i nesvjesnih stanja Retrogradna vezana za razdoblje prije djelovanja tog dogaaja Osoba ne pamti sve ono prije traume (intoksikacija, gubitak svijesti, udarac u glavu) Prisutna je kod preko 90% bolesnika Obino zahvaa kratko razdoblje - izmeu par sati i par dana Anterogradna nakon prestanka djelovanja tetnog dogaaja Ne sjeanje za sve ono to se dogodilo poslije traume Prisutna je kod 3-4% bolesnika Obino zahvaa kratko razdoblje - od par sati do par dana o Psihogena disocijativni fenomen bez organske podloge o Disnomija oblik amnezije u kojem postoje tekoe u prisjeanju imena o Tono se zna kad je poela i kad je zavrila moe biti otro ograniena o Amnezija je samo simptom, a ne dijagnoza! o Moe pratiti depresiju, SH, PTSP, svaki ozbiljniji poremeaj svijesti, disocijativne amnezije (kod neurotskih dekompenzacija) 71

. o Uzrokuju je nesvijest, stanje suene svijesti, ozljeda glave, intoksikacija, stanje praeno povienom tjelesnom temperaturom... Kvalitativni Oni su ozbiljniji (osim iluzija) Vezani su uz veu patologiju i traju dulje vrijeme Ti se poremeaji zovu i paramnezije Alomnezija (iluzija) iskrivljeno sjeanje o Pojavljuje se samostalno ili prati hipomneziju o Nalazi se u depresiji, maniji, SH o Pseudoreminiscencija kada je prisutna u psihiki zdravih ljudi Fizioloka - kada 2 osobe o istoj stvari ili dogaaju imaju razliito sjeanje Pseudomnezija (halucinacija) netono sjeanje o Sjeanjima nedostaje realni dogaaj, a osoba ga se sjea o osoba potpuno mijenja sjeanje, tj. izmilja o Uvijek je psihopatoloki fenomen o U epilepsiji, SH, intelektualnim tekoama Konfabulacija vrsta pseudoamnezije u kojoj se najprije pojavljuje praznina u sjeanju (amnezija) koja se ispunjava izmiljenim sadrajima o Nije isto to i halucinacija jer kod halucinacija ne postoje rupe u sjeanju, a za konfabulaciju su one nune o Jedan od prvih znakova Korsakovljeve psihoze/sindroma. Kriptomnezija stanje u kojem sjeanja izgledaju kao vlastite misaone tvorevine o Osoba uje neku inf., primjedbu, pretpostavku i kasnije ih se sjea kao da su vlastite o Osoba usvaja tui misaoni sadraj kao vlastiti nakon nekog vremena Ekmnezija poremeaj dosjeanja vremenskog slijeda o Prolost se doivljava kao sadanjost o U disocijativnim stanjima, demenciji, pod djelovanjem halucinogena i hipnozi Sumanuta sjeanja falsificirana sjeanja pod utjecajem sumanutih misli o Bolesnik sjeanja iskrivljuje i izmilja pod utjecajem umanutih misli Patoloka laljivost (pseudologija) poremeaj pamenja i miljenja kada osoba govori neistine i vjeruje u njih o Mitomanija sklonost pretjeranom opisivanju stvarnih dogaaja ili izmiljanju dogaaja pri emu osobe sebe prikazuju u povoljnije smislu o U psihotinim stanjima ili izolirano u Munchausenovu sindromu Bolesnik laui mijenja i uljepava vlastitu prolost, izmilja simptome razlilitih bolesti sa eljom da bude primljen u bolnicu o Bolnika zloupotreba bolesnik simulira vlastitu ili bolest djeteta Munchausenov sindrom by proxy bolesnik lae i izaziva simptome bolesti u djeteta U paramnezije se svrstavaju i fenomeni: o Deja vu osjeaj da su nova osoba, mjesto, situacija prije vieni o Deja vecu osjeaj da se nepoznata situacija doivljava kao ve doivljena Javljaju se ee od jamais vu i vecu o Deja entendu - iluzija u kojoj se neto uje prvi put, a doivljava kao ve sluano o Deja pense iluzija u kojoj se nova misao doivljava kao poznata misao iz vlastita iskustva o Jamais vu neprepoznavanje osobe koja je ve viena

b) -

72

. o Jamais vecu - situacija koja se prije dogodila se sada doivljava kao nova, tj kao da se prvi put zbiva. o Ovo su normalne pojave, ali moe se raditi i o psihopatologiji o Nije psihopatologija ako se javljaju izolirano i ako ne ometa osobu u funkcioniranju o Javljaju se kod neurotskih poremeaja, epileptinih fenomena, multiple skleroze, predznak su psihotinog dogaanja kog SH

73

POREMEAJI INTELIGENCIJE
INTELIGENCIJA - Sloena mentalna aktivnost koja pripada kogniciji - Sposobnost samostalnog i svrsishodnog rjeavanja ivotnih zadataka uz upotrebu znanja i iskustva - Skup osobina i predispozicija koje omoguuju uspjeno prilagoavanje. Tipovi i vrste inteligencije - Ima puno podjela - Npr: generalni i specifini faktor; kristalizirana i fluidna inteligencija; lingvistika, spacijalna, logiko matematika, muzika, tjelesno kinestetika, interpersonalna i intrapersonalna, ekoloka, emocionalna - O inteligenciji ovisi stupanj obrazovnih i profesionalnih postignua, ali obrnuto ne vrijedi o To da IQ odgovara dobi i obrazovanju je dijagnostiki termin koji je ista pogreka (npr. ovjek moe biti nepismen, a da mu je IQ preko 140). POREMEAJI INTELIGENCIJE PROLAZNI POREMEAJI INTELIGENCIJE - Vezani uz organske uzroke (upale SS-a, ozljede mozga, intoksikacije, nuspojave lijekova), za psihijatrijske entitete (SH, depresija, manija) te za stanja koja odreuju nagonska uzbuenja i snani afekti 1) TRAJNI POREMEAJI INTELIGENCIJE Uroeni to su oligofrenije (intelektualne tekoe) Kasnije nastali demencije

a) Intelektualne tekoe ili oligofrenije - Oblici mentalne zaostalosti, duevna zaostalost, mentalna retardacija, intelektualna defektnost - Stanje smanjenih intelektualnih sposobnosti u toj mjeri da utjee na socijalno, kolsko, radno i svako drugo funkcioniranje - Osim kognitivnih oteenja javljaju se i smetnje u adaptivnom ponaanju, a sve se to dogaa prije 18. godine ivota - Uroeni genetski, upalni, traumatski, poroajni o Genske anomalije su najei poznati uzroci IT o Downov sindrom, sindrom fragilnog X, Retrov sindrom... - Rano steeni upale, traume, intoksikacije, metaboliki poremeaji o Do 4.-5. Godine - Osobe s lakim IT (IQ 50-70) mogu zavriti posebne kolske programe i ukljuiti se u odreene radne aktivnosti o Debili - mogu samostalno skrbiti o sebi, priuiti se nekom poslu, postoje kole/edukacije za njih - Osobe s umjerenim (IQ 35-50) i tekim IT (IQ 20-35) o Imbecili - ne mogu samostalno funkcionirati, trae trajnu brigu o Ne mogu se kolovati - Osobe s dubokim stupnjem IT (IQ < 20) o Ne naue govoriti, samostalno jesti i tititi se od opasnosti o Potrebna stalna pomo i nadzor drugih osoba

74

. o Idioti - imaju skraeni ivotni vijek, imaju i niz drugih anomalija (srane anomalije, neplodni su, psihomotorno agitirani - opasni su za okolinu i za sebe) b) Demencija ili kronini modani sindrom Kasnije steeni oblik intelektualnog deficita Progresivna i ireverzibilna bolest s degenerativnim promjenama SS-a. Dolazi do nepovratnog pada intelektualnih sposobnosti, a od poremeaja pamenja najei su amnezija, pseudoamnezija, konfabulacija, ekmnezija Dijele se na vaskularne demencije, demencije tipa Alzheimerova tipa te demencije kod drugih neurodegenerativnih procesa Podjela s obzirom na lokalizaciju oteenja o Kortikalne Alzheimerova o Supkortikalne Parkinsonova, Huntingtonova, Wilsonova o Mjeovite forme s kortikalno supkortikalnim oteenjima vaskularna demencija Prisutni i specifini simptomi ovisno o lokalizaciji oteenja SS-a o Afazija potpuni gubitak sposobnosti govora Motorna, senzorna, senzomotorna i nominalna o Disfazija djelomini gubitak sposobnosti govora o Agnozija nesposobnost prepoznavanja i shvaanja vidnih, slunih, taktilnih i drugih podraaja koji su bili prije poznati Vidna osoba gleda u predmet, ali ne moe rei o emu je rije sve dok ga ne dodirne Sluna osoba po glasu ne moe prepoznati njoj poznatu osobu sve dok je ne vidi Taktilna bolesnik ne gledaji dodiruje predmet i ne zna to je Asimbolija potpuna agnozija u kojoj osoba ne prepoznaje vidne, slune ni taktilne sadraje o Anozognozija negiranje, tj neprepoznavanje postojanja tjelesnog oteenja Antonov sindrom bolesnik nije svjestan svoje sljepoe Prosopagnozija nemogunost prepoznavanja lica osobe koja je poznaje Somatopagnozija negiranje postojanja vlastitog tijela Bolesnik ne prepoznaje dio tijela kao svoj o Agrafija gubitak sposobnosti pisanja o Disgrafija smanjena sposobnost pisanja o Akalkulija gubitak sposobnosti raunanja o Diskalkulija smanjena sposobnost raunjanja o Aleksija nesposobnost itanja o Disleksija tekoa itanja o Apraksija gubitak sposobnosti izvoenja voljnih pokreta Motorna nesposobnost obavljanja uobiajenih radnji Ideamotorna poremeaj planiranja pokreta i njihova izvoenja pravilnim redoslijedom Ideomotorna tekoe u izvoenju sloenih voljnih motorikih radnji, zbog problema u odabiru i prostornoj orijentaciji pojedinanih pokreta Alzheimerova demencija: o Faktori rizika: enski spol, srodstvo s oboljelim od ove demencije, povreda glave o Obino nakon 60. godine; uvodni period moe trajati i do 10-tak godina o Brzi i spori oblik bolesti o Mislilo se da je poremeaj acetilkolina 75

. Ali primjena inhibitora kolinesteraze je neuinkovita - eventualno moe usporiti te procese i to samo u poetku bolesti i ako se ne radi o brzim oblicima bolesti

76

. o Terapija - simptomatska ciljanje psihofarmaka na simptom: ako je alzheimer pacijent anksiozan daje mu se anksiolitik, a ako je depresivan antidepresiv ne djelujemo etioloki jer lijek ne postoji Inhibitori kolinesteraze i MAO, vitamin E Vaskularna demencija Faktori rizika: muki spol, puenje, hipertenzija, nekretanje, debljina stil ivota Obino izmeu 60. i 70. godine Nastaje zbog vaskularne bolesti SS-a (infarkt mozga, CVI-cerebrovaskularni insult (npr. napuknue ile, natopljeno krvlju, tz. Vlani CVI)prekid dotoka kisika) Terapija simptomatska o lijeenje hipertenzije i hiperlipidemije Pseudodemencija stanje slino demenciji, ali bez organske podloge vidi se u depresiji te u disocijativnim i reaktivnim stanjima Ganserov sindrom pseudodementno stanje koje se javlja u zatvorenika o Bolesnik se ponaa kao da je intelektualno trajno oteen

c) -

77

POREMEAJI PANJE
PANJA - sposobnost svjesnog i eljenog usmjeravanja (tenacitet) mentalne energije na jednu aktivnost i mogunost preusmjeravanja (vigilnost) na drugu - Tenacitet (usredotoenost) usmjerenost panje na jedan objekt, sugovornika, aktivnost - Vigilnost (preusmjeravanje) sposobnost premjetanja panje na drugu temu, sugovornika, aktivnost - Vigilancija (pozornost) visoki stupanj trajnije usmjerenosti osobe prema nekom izvoru oekivanog signala ili podraaja - Aspekti panje: o Selektivnost selektivno usmjeravanje panje na sadraje ili podraaje koji imaju odreeno znaenje za neku osobu o Spontana ili nenamjerna panja potaknuta vanjskim podraajima o Aktivna ili namjerna rezultat voljnog i namjernog usmjeravanja o Habitualna odreena trajnijom usmjerenou prema odreenim podraajima o Distribucija istodobna usmjerenost panje prema razliitim sadrajima o Fluktuacija periodike promjene vigilnosti i tenaciteta to se oituje u promijeni opaanja nekog podraaja o Opseg broj odvojenih podraajnih elemenata koji se moe zamijetiti tijekom kratkog vremena o Fokus dio nekog kompleksnog opaajnog doivljaja ili onaj dio vanjske situacije ili naih unutarnjih doivaljavanja na koji smo posebno usmjereni ili koncentrirani POREMEAJI PANJE Hipotenacitet smanjena sposobnost usmjeravanja oanje na odreeni predmet, aktivnost o U hipomanij, maniji, anksioznosti, organskim promjenama SS-a Hipertenacitet pretjerana usmjerenost panje na odreenu aktivnost o Depresija, shizofrenija, anksiozni poremeaji o Uz hipertenacitet, kod depresije i SH imamo i poremeaj miljenja formalnog tipa (ljepljivi ili disocirani misaoni ductus) Hipovigilnost nemogunost brze promjene cilja panje o Osoba sporo prelazi s jednog sugovornika na drugi, s jedne aktivnosti na drugu o Kod depresije i psihoorg. stanja Hipervigilnost brza izmjena panje o Bolesnik prebrzo mijenja teme, sugovornike, djelovanja o Manija, anksioznost, intoksikacija Rasijanost (aproseksija) moe se oitovati kao pojaani tenacitet uz oslabljenu vigilnost ili kao pojaanu vigilnost uz smanjen tenacitet U jednom ovjeku je najee kombinacija hipotenacitet-hipervigilitet ili hipertenacitethipovigilitet. Kombinacija hipertenacitet-hipervigilitet NE MOE biti prisutna istovremeno u jednoj osobi jer jedno iskljuuje drugo. Kombinacija hipotenacitet-hipovigilitet moe, ali se javlja vrlo rijetko i to kod tekih depresivnih pacijenata (teke endogene psihoze).

78

POREMEAJI OPAANJA
OPAANJE - Odnosi se na percepciju, a ne na panju - Proces pretvaranja fizikih podraaja u psiholoku informaciju - To nije samo doivljaj osjeta, ve i doivljaj stvarnosti uope POREMEAJI OPAANJA Uzrokovani oteenjem osjetnih organa, ivanih putova i sredita za obradu osjetnih inf. o Oteenja su posljedica razliitih neurolokih zbivanja, a kliniki se oituju kao agnozija Postoje p. opaanja pridrueni psihijatrijskim poremeajima o oni su vezani uz smetnje svijesti, panje, afektivna i reaktivna stanja, psihoze, IT o dijele se na kvantitativne i kvalitativne Kvantitativni Poveana je, smanjena ili odsutna osjetljivost odreenog osjetnog podruja o Promjene su psiholoki uzrokovane

1) -

- Hiperestezija psiholoki poveana osjetljivost na neki podraaj o U disocijativnim stanjima, SH, depresiji, epilepsiji o Hiperalgezija poveana osjetljivost na bol - Hipoestezija psiholoki smanjena osjetljivost na odreeni podraaj o U podlozi nisu neuroloki ili psihijatrijski razlozi, ve neki organitet (npr. upala uha) o Dolazi u stanjima intenzivnog afekta, uzbuenja i straha o Hipalgezija smanjena osjetljivost na osjet boli - Anestezija potpuna neosjetljivost na podraaj o Kod disocijativnih stanja, depresije, SH, stupora, organskih oteenja mozga s p. svijesti o Analgezija potpuna neosjetljivost na bol 2) Kvalitativni Djelomino su osnovi neuroloki razlozi (npr. agnozija), a djelomino psihijatrijski razlozi (npr. iluzije i halucinacije) Iluzije kriva prepoznavanja o Obmane osjetila u kojima podraaj postoji, ali se doivljava na pogrean nain o Fizioloke u zdravih ljudi kada su umorni, nezainteresirani, uplaeni (tipfeleri) Ako se dogaaju rijetko, samostalno i ne ometaju funkcioniranje osobe Ako se iluzija javlja izolirano, gotovo sigurno je da nije psihopatoloka o Patoloke kada remete ponaanje i funkcioniranje osobe o Javljaju se i u razliitim psihijatrijskim entitetima Stanja suene svijesti, depresija, SH, psihoorg. poremeaji o Pareidolija stanje realnih podraaja koji se iskrivljeno doivljavaju U njemu razni ljudi vide razliite stvari (oblici oblaka) o Dizosmija ulizija vezana uz osjet mirisa Krivo prepoznavanje mirisa kada se obini mirisi doivljavaju kao neugodni Kod bolesti gornjeg dinog sustava, u nekim neurolokim p. i depresiji

79

. PATOLOKA ILUZIJA 1. kada su uestale; 2. kada je generalno funkcioniranje osobe promijenjeno ili poremeeno 3.kada postoje i neki drugi poremeaji opaanja ili neka druga ozbiljnija psihopatologija (tj. iluzija se ne javlja izolirano)ovaj uvjet je najvaniji; 4. sam bolesnik nije kritian prema iluzijama (ovaj uvjet nije kljuan) Halucinacije uvijek su patoloki doivljaj o Varke ili obmane osjetila gdje podraaja nema, a bolesnik se ponaa kao da podraaj postoji o Imaju jasnou i osjeaj konkretnosti o Pojavljuju se pri ouvanoj (SH, manija, depresija) i pri poremeenoj svijesti (delirij, sumrano stanje) o Mogu biti osnovne i sloene o Refleksne podraaj jednog osjetnog podruja izaziva doivljaj drugog podruja Nazivaju se i sinestezijama o Funkcionalne dok je proces opaanja odran Prestaju kada bolesnik sprijei opaanje (npr. zaepi ui) o Negativne podraaj postoji, a osoba ga ne percipira, tj ponaa se kao da ga nema o Slune najee halucinacije Jednostavne (akoazmi) halucinacije tona, zvuka, uma, pucketanja Sloene (fonemi) halucinacije glasa, glazbe, buke Pacijenti koji imaju slune halucinacije u akutnoj fazi, ne skrivaju ih (priznaju da ih imaju) Jedino ako su paranoidni prema drugima, tada skrivaju da imaju halucinacije o Imperativne nareuju bolesniku da neto napravi Moe biti protivno bolesnikovoj elji, moe se sukobljavati s normama, moe biti naredba da uini neto zlo o Teleoloke glasovi koji daju savjete i upozorenje o Vidne Jednostavne (fotomi) u obliku iskre, svjetla, boje Sloene (vizije) pojavljuju se slike predmeta, ljudi, situacija i dogaaja U SH, stanjima suene svijesti, prije svega u deliriju i drugim akutnim modanim sindromima o Eidetike bolesnik svoja sjeanja doivljava kao stvarnost o Ekstrakampine bolesnik vidi to se dogaa izvan njegova vidnog polja o Autoskopse - halucinacije sebe samog pri emu bolesnik ima osjeaj odvojenosti od vlastita tijela o Mikrohalucinacije doivljaj malih ljudi, ivotinja kukaca Mikropsija predmeti se doivljavaju kao umanjeni Makropsija doivljaj da su predmeti poveani o Dismegalopsija predmeti izgledaju promijenjenog oblika ili veliine FIZIOLOKE ILUZIJE 1. one iluzije koje ovise o broju i kvaliteti receptora (najbolji primjer su taktilna osjetilna tjeleca-najvie ih je na jagodicama na prstima, isti podraaj na leima i prstu-postoji razlika) 2. ljudi koji su vie vizualni ili sluni tipvie reagiraju na taj tip podraaja, a nije hiperestezija 3. fizioloke iluzije se javljaju i uslijed hipoksije ili umora (npr. neprospavana no)

80

. Sindom Alise u zemlji udesa dismegalopsija promijenjene veliine predmeta i/ili dijelova vlastita tijela Poropsija iluzija u kojoj je ini da se predmet udaljuje, tj. ne moe se odrediti udaljenost od njega pri emu se njegova veliina doivljava realno Okusne doivljaji nekog okusa U epilepsiji, paranoidnoj psihozi, SH, razliitim tjelesnim bolestima Njune ili halucinacije mirisa doivljaji neugodnog ili ugodnog mirisa Simptom epilepsije, tumora mozga, i u paranoidnim stanjima Taktilne ili halucijnacije dodira doivljaji razliitih vrsta dodira: dodirivanje, trnci, svrbe, ubod, bol, pritisak Kod SH, epilepsije, psihoorg. stanja Formikacija podvrsta taktilne halucinacije s osjeajem kako bube i pauci gmiu po koi i izazivaju trnce Karakteristino za alkoholni delirij Cenestetike rijetka i zastraujua doivljavanja kao da netko dodiruje, premjeta, oteuje bolesnikove unutranje organe Obino u SH Vestibularne bolesnik ima osjeaj da se okree on ili svijet oko njega U SH i modanim sindromima Halucinoza javljaju se brojna halucinatorna doivljavanja koja strae bolesnika Alkoholna stanje u kojem prevladavaju veinom slune halucinacije, a svijest je ouvana Treba razlikovati od alkoholnog delirija o Prevladavaju vidne halucinacije, formikacije i mikrohalucinacije, a svijest je suena

o o o o

o o

o o

o Pri postavljanju dijagnoze, psihijatar traga za njima-postavlja bolesniku direktno pitanje o Pacijenti ee negiraju u subakutnoj (kasnija faza bolesti) ili kroninoj fazi Tada ve shvate da ih drugi stigmatiziraju ili izbjegavaju zbog halucinacija, a osim to skrivaju postojanje halucinacija, jo i retrospektivno ublaavaju ili nijeu (tj. da na poetku bolesti nisu imali halucinacije ili da su javljale vrlo rijetko) o Na osnovi halucinacija svrstavamo kliniku sliku psihoze u pozitivnu (produktivnu) ili negativnu sliku Pseudohalucinacije ivahne dvodimenzionalne predodbe koje nastaju pri ouvanoj svijesti, a neovisno o volji osobe o Nisu patoloki fenomen lane halucinacije o Nemaju osjeaj tjelesnosti i realnosti o Pojavljuju se pri umoru, jednolinom radu i zamaranju jednog osjetila o Hipnagogne javljaju se pred san o Hipnopompne prije konanog buenja o Obje su psihogeno uvjetovane i povezuju se s dogaajima koji su osobu emocionalno okupirali Poremeaji opaanja koji se pojavljuju s kognitivnim i tjelesnim oteenjima Agnozija nesposobnost prepoznavanja i shvaanja vidnih, slunih, taktilnih ili drugih sadraja o U osnovi neuroloki fenomen 81

3) -

. o Simultagnozija nemogunost shvaanja vie od jednog dijela neke vizualne scene istodobno ili povezivanja tih dijelova u cjellinu Moe se javiti samostalno ili u Balintovu sindromu o Amuzija nemogunost prepoznavanja, tj. stvaranja glazbe o Akinetopsija nemogunost opaanja pokreta Sumanuta opaanja opaanja dogaaja tako da im se pridaje abnormalno znaenje koje oni ne posjeduju o Kombinacija su halucinacije i sumnutosti Aura upozoravajua senzacija koja prethodi epileptinom ili napadaju migrene Palinakuzija fenomen opaanja nekog slunog podraaja nakon to je on prestao Palinopsija trajanje vidnog doivljaja nakon to je podraaj koji ga je uzrokovao prestao Adiadohokinezija nemogunost izvoenja brzih i/ili izmjenjujuih pokreta o Posljedica poremeaja psihomotorike, ali i opaanja o Uz njega se moe javiti i apraksija Poremeaji opaanja koji se pojavljuju u disocijativnim/konverzivnim stanjima Ovdje se svrstava disocijacija te mikropsija, depersonalizacija, derealizacija, fuga i histerina anestezija Disocijacija nesvjesni obrambeni mehanizam koji ukljuuje izdvajanje nekih mentalnih i ponaajnih procesa iz cjelokupnog psihikog ivota o Dogaa se zbog nemogunosti da osoba neka traumatska sjeanja ukljui u svoje iskustvo te ih pohranjuje izdvojeno od drugih sjeanja

4) -

82

POREMEAJI NAGONA
NAGONI - Nagon je u najirem smislu energija ili sila koja organizam nagoni na neku aktivnost - Priroena potreba organizma koja se temelji na naslijeenim automatizmima - Tee zadovoljenju to dovodi do ugode, a nezadovoljenje nagona izaziva zadovoljstvo, napetost i uznemirenost - Dijele se na: o Vitalne (primarne) nagon za samoodranjem, hranom, vodom, spavanjem, izbjegavanjem boli i odravanjem vrste Mogu biti kvantitativni (poveani i smanjeni) i kvalitativni o Socijalne (sekundarne, steene) 1. NAGON ZA SAMOODRANJEM - Filogenetski i ontogenetski najstariji - Omoguuje ivljenje i zadovoljavanje svih drugih nagona i potreba - Pojaani nagon za samoodravanjem se ne smatra psihijatrijskim entitetom o Stanje u kojem osoba preivljava ili opstaje u opasnim, tekim i na prvi pogled bezazlenim situacijama - Smanjenje ovog nagona se oituje u razmiljanjima o samoubojstvu, njaegovim pokuajima i izvrenom samoubojstvu o Suicidalnost kod razliitih psihijatrijskih entiteta (depr, SH), kod tjelesnih bolesti, ali i u psihiki zdravih ljudi koji se nalaze u kriznim situacijama I kod ljudi koji ne pokazuju nikakve smetnje ili to okolina ne primjeuje o Demonstrativni pokuaj samoubojstva ne sadrava elju da se osoba ubije nego da s tim inom skrene panju na sebe, neki problem, situaciju Manje psihopatoloki utemeljeni jer se obino ne radi o psihijatrijskoj bolesti 2. NAGON ZA HRANJENJEM - Dnevna potreba za hranom za zadovoljenje bazalnog metabolizma je oko 1500 kalorija za ene i 2300 kalorija za mukarce - Kao mjera uhranjenosti rabi se indeks tjelesne mase (ITM ili BMI) o Omjer teine i kvadrata visine - Nema stroge definicije postaje li dijeta poremeajem i kada on nastupa o Vjerojatno onda kada osoba izgubi kontrolu nad dijetom, kada nastaju brza i velika kolebanja u tjelesnoj teini, kada se pojavljuju druga tjelesna oteenja i/ili psihike smetnje kao posljedica dijete KVANTITATIVNI POREMEAJI: Jedenje manje ili vie se javlja kod gotovo svakog psihijatrijskog entiteta (ee je jedenje manje); meutim, kod anoreksije i bulimije se to javlja izolirano Anoreksija i bulimija su 2 razliita poremeaja (oko toga se slae veina autora, iako psihodinamsko gledite naglaava kako se radi o jednom poremeaju a razliitim manifestacijama) Jedina slinost izmeu anoreksije i bulimije jest to da im nije poznata etiologija o postoje pokuaji objanjenja etiologije anoreksije i bulimije poput otpora prema autoritetu, odrastanju, roditeljima, partneru i sl. To se javlja kod 2/3 oboljelih 1/3 oboljelih dolazi iz normalnih obiteljskih ili partnerskih okruenja Danas je sve ei oblik kombinacije anoreksije i bulimije TERAPIJA - vrlo sloena i teka, nekad neuinkovita ak i u bolnikim uvjetima 83

. SMRTNOST - anoreksija 5% bolesnika umire; bulimija u promilima (znai tisuinkama) Anoreksija smanjenje uzimanja hrane i izbjegavanje neke hrane prije svega zbog elje da se bude mrav o Pri tome dolazi do pada tjelesne teine i razliitih metabolikih, hormonalnih i drugih promjena o Obino je simptom nekog drugog poremeaja o Kad se javlja kao samostalni poremeaj anorexia nervosa o Javlja se obino izmeu 15. i 25. Godine o U 80-90% sluajeva pogaa ene o Kad jednom zavri anoreksina epizoda, kasnije osoba ima veu vjerojatnost razviti ponovno anoreksiju ili neki drugi poremeaj Bulimija poveanje nagona za hranjenjem o Promjene u teini te niz metabolikih promjena i oteenja o U intelektualnim tekoama, psihoorganskim poremeajima, atipinoj depresiji, maniji, temporalnoj epilepsiji o Kao samostalni entitet bulimia nervosa o Omjer oboljelih po spolu je :M=2:1 o Prognoza je bolje nego kod anoreksije, poremeaj se moe javiti i u kasnijoj dobi kod ena (oko 40.) KVALITATIVNI POREMEAJI: Pika jedenje nejestivih tvari ili one hrane koja nije primjerena podneblju, godinjem dobu, toj osobi o Fizioloka pika javlja se u trudnica o Patoloka u duevnih bolesnika Jedenje metala i mentalnih predmeta, stakla, kroba, leda, kose ili vune, fecesa (koprofagija), mesa lea (nekrofagija) Kanibalizam (antropofagija) ubojstvo nakon kojeg se jedu dijelovi tijela ubijenog Koprofagija, nekrofagija i antropofagija - uvijek se javljaju uz SH i predstavljaju teke poremeaje Vegetarijanstvo nejedenje mesa i hrane ivotinjskog podrijetla o Samo vegetarijanstvo ako je izolirano nije psihopatoloki poremeaj o Ekstremno psihopatoloki p. u kojem je osoba u zastupanju vegetarijanstva agresivna prema okolini, te kada postoje neki drugi psihiki simptomi Osoba moe imati i sumanute misli o zdravom nainu ivota

3. NAGON ZA SPAVANJEM - Spavanje je fizioloka manifestacija u kojoj je motorika aktivnost sniena, a stanje svijesti promijenjeno pri emu je opaanje vanjske situacije bitno smanjeno o Osnovno objanjenje uloge spavanja je u oporavku organizma o Miljenje o spavnju kao adaptivnom ponaanju - Ciklus budnost spavanje osnovni cirkadijurni ritam o Jezgra SC N usklauje soavanje i budno stanje s noi i danom o Mijenja se tijekom ivota spavanje se skrauje - Ortodoksno spavanje (non-REM) o Faze 1 i 2 faze povrnog i plitkog spavanja o Faze 3 i 4 faze fubokog spavanja - Paradoksno spavanje je REM faza 84

. o Brzi oni pokreti, uz paralizu voljnih miia i promjenu miinog tonusa o Ovdje se dogaa sanjanje

85

. Deprivacija pliih faza spavanja (1. i 2. faze) se bolje podnosi o Na poetku se ne vise znaajne posljedice o Poslije se javljaju umor, slabija koncentracija, oteana koordinacija pokreta Deprivacija dubokih faza i REM faza spavanja se tee podnosi o Ve nakon nekoliko dana dolazi do konfuznosti, neorijentiranosti, psihotinih fenomena te niza tjelesnih promjena poput povienja krvnog tlaka, glavobolje, tremora, nistagmusa Dugotrajna deprivacija moe dovesti do smrtnog ishoda o To se vidi u fatalnoj obiteljskoj nesanici rijetka, autosomno nasljedna prionska bolest gdje se javlja demencija koja zavrava smru KVANTITATIVNI POREMEAJI ILI DIZSOMNIJE Insomnija nesanica koja se moe javiti kao smetnja usnivanja i/ili prosnivanja pri emu je smanjena kvaliteta spavanja o Javlja se i dnevna pospanost o Jedna od najeih simptoma u medicini o Primarne bez povezanosti s psihikim/tjelesnim bolestima Psihofizioloke uzrokovane su uvjetnim podraajima (npr.emoc. uzbuenje) Situacijske traju kratko, a javljaju se prije ili nakon ivotnih dogaaja odnosno stresogenih situacija (kod smjenskog rada i jet laga) Obiteljske nastaju kao esti poremeaji usnivanja i/ili prosnivanja u nekim obiteljima Idiopatske nepoznatog uzroka, a ne mogu se svrstati ni u jednu drugu skupinu nesanica o Sekundarne u tjelesnim i psihijatrijskim poremeajima te zbog primjene odreenih lijekova Bolni sindromi, bolesti s oslabljenom cerebralnom cirkulacijom i metabolike bolesti o Nesanica se javlja praktiki kod svih psihijatrijskih bolesti Depresija, manija, SH, psihoorg sindromi, ovisnosti, p. prilagodbe, anksiozna stanja, OKP Moe biti uzrokovana lijekovima, zlouporabom kofeina, nikotina ili alkohola o Nesanice koje se javljaju s drugim p. spavanja Apneja u spavanju prestanak disanja u snu dulji od 10 sekundi moe biti sentralnog, opsrtuktivnog ili mjeovitog tipa opstruktivni je najei i obino se javlja kod mukaraca, pretilih, sa zahvaenim anatomskim strukturama koje zatvaraju dini put ovo stanje prati i hrkanje Sindrom nemirnih nogu pojava malih pokreta nogu koji se javljaju portiv bolesnikove elje Potreba se pojaava naveer to ometa usnivanje Hipersomnija pretjerana dnevna pospanost Osoba spava dugo i ako je probudimo rei e da je umorna i da eli spavati i dalje Moe biti situacijska, vezana za tjelesne bolesti, psihijatrijske p., moe biti posljedica uzimanja razliitih lijekova, obino psihofarmaka te se javlja u stanjima intoksiciranosti

86

. Primarna produljenje nonog sna uz dnevnu pospanost o Ovdje se ne javlja katapleksija Periodina pretjerana pospanost se javlja u epizodama koje traju od nekoliko dana do nekoliko tjedana te ih prati povean apetit i povien spolni nagon Hipersomnija u uem smislu o Npr. osoba uobiajeno spava 6-8h i u jednom trenutku poinje spavati vie od 10h Nije poremeaj ako netko ima bioritam spavanja duljeg od 10h Narkolepsija (neuroloka) bolest koju obiljeava poveana potreba za spavanjem u obliku napadaja spavanja Pospanost nastupa tijekom monotonih radnji, ali i za vrijeme sloenih Karakteristina etiri simptoma: napadaji spavanja, katapleksija (trenutana slabost miinog tonusa), paraliza spavanja (osjeaj potpune oduzetosti tijekom nonih buenja) i hipnagogne halucinacije o Nesanice u uem smislu 3-4% nesanica Radi se o nesanici ako osobi treba dulje od 45 minuta da zaspi, ako se budi vie od 4 puta tijekom jedne noi, ako je duljina spavanja kraa od 4 sata i ako se sve to ponavlja barem 4 puta na tjedan i ukupno traje dulje od mjesec dana o TERAPIJA: Jedino nesanice u uem smislu lijee lijekovima za spavanje (hipnotici) Nesanica koja za podlogu ima somatske bolesti treba lijeiti lijekom za tu somatsku bolest (tj. lijei se somatska bolest, a ne nesanica) Nesanica ija je podloga psihijatrijska treba lijeiti odgovarajuim psihofarmakom (za onaj poremeaj koji je u podlozi) Situacijske nesanice, npr. zbog jet laga, se lijee melatoninom Rebound fenomen - javlja se kod svake vrste deprivacije o Ukoliko osoba neko vrijeme ne spava (npr. ispitni rokovi) i nakon toga produlji vrijeme spavanja radi se o rebound fenomenu koji je normalan, a ne poremeaj KVALITATIVNI POREMEAJI ILI PARASOMNIJE Hodanje u spavanju kratkotrajno djelomino buenje s automatizmom motorike kao u budnom stanju o Svijest je pomuena, a osoba poslije pokazuje amneziju za ovo razdoblje o Katkad se javlja nakon umora, neprospavane noi i ee u nekim obiteljima o Osim kao zaseban poremeaj, moe se javiti kao ssimptom epilepsije i fuge Noni strah naglo buenje praeno jakim strahom o Obino u prvoj polovini spavanja, iz dubokih non-REM faza o Prisutni su vegetativni znakovi (lupanje srca, ubrzano disanje, drhtanje), a mogu se javiti i krik, vritanje, pla, osoba ustane i ushoda se o Svijest na poetku nije potpuno bistra, ali vrlo brzo to postane o Obino je prisutna amnezija za ovo razdoblje osoba se ujutro nejasno sjea ili se ne sjea ove epizode o Javlja se samostalno ili u p. prilagodbe, reaktivnim stanjima, p. raspoloenja Nona mora buenje u drugoj polovini spavanja, vezano uz REM fazu o Osoba uz intenzivan strah ima neugodne sadraje sna o Vegetativni simptomi su rjei 87

. o Moe biti samostalni entitet, a javlja se i u depresiji, p. prilagodbe, p. linosti, SH

88

. Nono mokrenje ili enureza nastaje u vrijeme dubokih faza spavanja o Idiopatsku treba razlikovati od simptomatske kada je mokrenje posljedica nekog organskog zbivanja o Idiopatska moe biti: Primarna kada dijete ne stekne kontrolu mokrenja (u dobi 2-4 godine) Sekundarna kada osoba, nakon to stekne kontrolu nonog mokrenja, ju privremeno gubi Bruksizam kripanje zubima u spavanju Paraliza spavanja iznenadna nesposobnost pomicanja nakon usnivanja ili buenja Govorenje u snu, kimanje glavom u snu, kronina paroksizmalna glavobolja, sindrom gutanja, povrata eluanog sadraja i kardioloki simptomi povezani sa spavanjem

4. SPOLNI NAGON Ostvaruje se kroz etiri faze: o elja obiljeavaju ju seksualne fantazije i sama elja za seksualnim kontaktom o Uzbuenje subjektivni osjeaj seksualnog zadovoljstva, koji prate promjene na spolnim organima o Orgazam vrhunac spolnog zadovoljstva o Smirenje ope oputanje,poputanje miine napetosti i osjeaj opeg blagostanja - U prve tri faze javljaju se kvantitativni poremeaji spolnog nagona (specifine spolne disfunkcije) - U etvrtoj fazi se ne pojavljuju karakteristini poremeaji spolnog nagona o Ovdje, ali i u ostalim fazama se mogu pojaviti bolni sindromi (dispareunija, vaginizam) KVANTITATIVNI POREMEAJI Poveanje spolnog nagona kada je izolirani fenomen (najrjee), to je oblik kompulzivnog obavljanja spolne aktivnosti o Nimfomanija seksualna ovisnost u ena o Satirijaza seksualna ovisnost u mukaraca o Javlja se i u maniji, kroninim psihoorg. p., pod utjecajem razliitih psihostimulansa o Terapija je psihoterapija Smanjenje spolnog nagona javlja se u SH, depresiji, p. linosti ili kao samostalni entitet o Frigidnost - kod ena U uem smislu nemogunost doivljavanja orgazma u ena o Impotencija - kod mukaraca U uem smislu obuhvaa smetnje u postizanju i odranju erekcije o Javlja se u razliitim oblicima od p. elje za spolnim inom i averzije prema spolnom odnosu, preko p. spolnog uzbuenja i genitalnog odgovora u samom koitusu, do p. doivljavanja orgazma, doivljavanja boli pri spolnom odnosu i vaginizma Poremeaj spolne elje prisutan kada je ta elja smanjena ili odsutna o Rije je o trajnom ili povremenom smanjenju ili izostanku seksualnih fantazija i elje za seksualnom aktivnou o Moe se javiti samostalno (spolna disfunkcija), a kao i posljedica kroninog stresa, anksioznosti ili depresivnosti Averzija prema spolnom inu izbjegavanje spolnog kontakta o Osoba izbjegava genitalni kontakt sa spolnim partnerom

89

. o Obino partneri emocioonalno uredno funkcioniraju, ali u jednog od njih pribliavanje spolnom odnosu izaziva uznemirenost i strah do te mjere da se odnos izbjegava ili osoba ulazi u spolni in, ali nedostaje spolni uitak

90

. Poremeaj spolnog uzbuenja nazivaju se i p. spolnog odgovora o P. spolnog uzbuenja u ena smetnje lubrikacije Nemogunost da se primjereno spolno uzbuenje postigne ili odri do kraja spolne aktivnosti Javljaju se kao spolna disfunkcija ili su vezane za psihike smetnje (anksioznost, strah, depresivnost, krivnja) Mogu biti povezane s hormonalnim oscilacijama te s nuspojavama lijekova o P. spolnog uzbuenja u mukaraca smetnje erekcije Nemogunost da se postigne ili odri erekcija za obavljanje spolnog ina Moe bit trajno, steeno ili situacijsko stanje Samostalni poremeaj ili prati tjelesne bolesti ili psihijatrijske entitete Uzroci su psiholoki, organski ili mjeoviti Te smetnje se javljaju i kao nuspojava niza lijekova Poremeaji doivljavanja orgazma u ena ili anorgazmija inhibirani orgazam, frigidnost u uem smislu, oznauje povremeni ili stalni izostanak (ili kanjenje) orgazma, a nakon normalnog spolnog uzbuenja, u koitusu ili masturbaciji o Mogu biti trajne, steene ili situacijske o Uzroci mogu biti organski, ali i razliiti psiholoki imbenici (pshijatrijski p., anksiozni osjeaji i osjeaji krivnje, strah od trudnoe ili gubitka kontrole) Poremeaji doivljavanja orgazma u mukaraca inhibirani orgazam, zakanjela ejakulacija i izostala ejakulacija o Stalni ili povremeni izostanak orgazma nakon primjerena spolnog uzbuenja o Mogu biti trajni, steeni ili situacijski o Uzroci su organski i psihiki o Javljaju se i u psihijatrijskim entitetima (depresija, SH, OKP, ADHD p. odrasle dobi) Prijevremena ejakulacija prerana ejakulacija u odnosu na onu eljenu o Stanje u kojem se stalno ili povremeno postiu orgazam i ejakulacija prije nego to bi to mukarac elio o Ejakuliranje koje se dogaa prije ili odmah nakon penetracije o Poneka uzrokovana organskim razlozima, a moe se javiti i u psihijatrijskim p. Dispareunija genitalna bol prije, za vrijeme ili nakon koitusa o ea u ena i obino se javlja u obliku vulvodinije (bol vanjskih sp. organa) o Moe biti pvozeana sa smetnjama lubrikacije i vaginizmom o Bol ometa spolni odnos, a moe biti toliko izraena da osoba uzbjegava sp. kontakt o Organski je i psiholoki uvjetovana Vaginizam gr muskulature dna zdjelice o Nenamjerni spazam koji onemoguuje koitus ili je on bolan KVALITATIVNI POREMEAJI Poremeaji seksualne sklonosti, seksualni poremeaji ili parafilije Radi se o seksualnim p. ako su ta ponaanja snana i prevladavajua i ako osoba samo njihovim prakticiranjem ostvaruje spolno uzbuenje i zadovoljstvo Perverziteti blai kvalitativni p. spolnog nagon o Voajerizam, ekshibicionizam, transvestizam, fetiizam, froterizam Voajerizam ponavljano zamiljanje ili promatranje drugih ljudi radi postizanja sp. uzbuenja o Voajer najee ne ostvaruje seksualni kontakt s promatranom osobom o Masturbacija do orgazma prati in promatranja ili ga neposredno slijedi o ee se javlja u mukaraca 91

. Ekshibicionizam ponavljano izlaganje vlastita golog tijela obino nepoznatim osobama, a radi postizanja spolnog uzbuenja o Orgazam se postie masturbacijom za vrijeme ili nakon izlaganja Transvestizam oblaenje u odjeu suprotnog spola da bi se postiglo spolno zadovoljstvo o Obino u mukaraca heteroseksualne orijentacije Fetiizam upotreba predmeta da bi se ostvarilo sp. zadovoljstvo o Obino se radi o predmetima kojima fetiist pridaje posebno znaenje intimno ih povezujui s ljudskim tijelom Froterizam trljanje penisa o stranjicu ili neki drugi dio enskog tijela kako bi se postigao orgazam o Dogaa se u prostorima gdje ima mnogo ljudi ili vozilima javnog prijevoza Perverzije tei kvalitativni poremeaji spolnog nagona Spolni sadizam izazivanje fizike i/ili psihike boli spolnom partneru, a u svrhu postizanja sp. uzbuenja o Dijagnosticira se ako traje najmanje 6mj i ako postoje jake seksualne fantazije i aktivnosti kojima se nanosi patnja rtvi o Udaranje, vezivanje, bievanje, vjeanje, silovanje o Veinom kod mukaraca o Osim kao samostalni entitet, mogu ga uzrokovati hormonalne smetnje, a moe biti i simptom psihijatrijskih p. i bolesti (p. linosti i SH) Spolni mazohizam oznauje doivljavanje psihike i fizike patnje radi postizanja spolnog uzbuenja o Osoba pristaje na vlastito poniavanje i podinjavanje o Prihvaa udaranje, muenje, vezivanje, ak i situacije u kojoj joj je ugroen ivot o ee kod mukaraca o Javlja se kao izolirani fenomen ili u p. linosti, SH; depresiji Pedofilija spolna aktivnost mukaraca s djecom pretpubertetske dobi s kojom ti mukarci obino nisu u srodstvu o Gledanje, dodirivanje, genitalni kontakt o Moe biti heteroseksualna, homoseks. i biseks. o Podjela na one koji ne mogu spolno opiti s odraslom osobom (funkcioniraju samo s djecom) i na one koji sp. funkcioniraju sa odraslim osobama o Javlja se u stanju intoksikacije, pri razliitim psihijatrijskim p. ili neovisno o njima o NEMA U KNJIZI, PITAO NA USMENOM: Gerontofilija sklonost seksualnoj aktivnosti sa osobama starije ivotne dobi (najee mlae ene sa stariji mukarcima) Zoofilija ili sodomija zadovoljenje spolne elje u sp. openju sa ivotinjama o U irem smislu oznauje analni odnos, a u jo irem spolnu nastranost, izopaenost, parafiliju Nekrofilija zadovoljenje spolnog nagona s mrtvim tijelom Akrotomofilija seksualni je interes usmjeren prema partneru kojem nedostaje jedan ili vie udova Koprofilija zadovoljenje spolne elje pri defeciranju na partnera ili kada partner to ini osobi s ovim poremeajem o Koprofagija jedenje fecesa o Klizmafilija upotreba klizme kao dijela seksualne stimulacije Urofilija postizanje spolnog uzbuenja i zadovoljstva uriniranjem (na partnera ili kada to ovaj ini) o Kod oba spola

92

. o Moe biti povezana s masturbacijom u kojoj se razliiti predmeti guraju u otvor mokrane cijevi Skatologija sklonost opscenom i lascivnom izraavanju, opisu spolnog ina, upotrebi prostih i vulgarnih rijei, upotrebi zvukova koji podsjeaju na sp. aktivnost, a sve radi postizanja sp. uzbuenja o Bolesnik se na ovaj nain obraa najee nepoznatim ljudima

93

. Parcijalizam kada se osoba u svojoj sp. aktivnosti usmjeri samo na jedan dio partnerova tijela o Obino se naziva i oralizam jer je najee radi o oralnom kontaktu s razliitim dijelovima tijela o Obino usmjeren prema enskom spolovilu, penisu ili anusu o Osoba spolno funkcionira samo na ovaj nain Triolizam varijanta seksualne aktivnosti u kojoj troje ljudi redovito spolno funkcionira o Svi partneri su emocionalno i seksulano povezani, a mogue su sve kombinacije partnera Infantilizam stanje u kojem se osoba u spolnom inu ponaa kao dijete ili sebe zamilja kao dijete Hipoksifilija elja da se spolno uzbuenje postigne ili pojaa doivljavanje orgazma putem hipoksije (smanjene opskrbe mozga kisikom) o Ostvaruje se upotrebom nekih lijekova, tvari ili guenjem o Autoerotska asfiksija osoba se pri masturbaciji na razliite naine gui ili smanjuje udisanje zraka Viestruki poremeaj seksualne sklonosti kada jedna osoba pokazuje dvije ili vie parafilija, odvojeno ili istodobno o Najee u kombinaciji fetiizam/transvestizam, ekshibicionizam/voajerizam i sadizam/mazohizam Silovanje u irem smislu poremeaj spolnog nagona o Oznauje nasilni spolni odnos, a u irem smislu je silovanje svaki spolni kontakt nastao nadvladavanjem o Rjee se javlja kao p. spolnog nagona povezan sa sadizmom Tada silovatelj rtvu prisiljava na sp. odnos radi postizanja ili pojaanja spolne elje i uzbuenosti o ee je in agresije u kojem silovatelj ne doivljava pojaano sp. uzbuenje Silovanje je kazna, osveta, pokazivanje moi Pri ovakvom silovanju, silovatelj najee ima neki p. linosti Incest spolni odnos bliskih srodnika o Najee je izmeu brata i sestre, a zatim izmeu oca i keri o Ako osoba sp. uzbuenje postie ili ga pojaava samo sa svojim srodnikom, tada se radi o poremeaju spolnog nagona POREMEAJI SPOLNE ULOGE ILI IDENTITETA Transseksualnost snana i jaka spolna (rodna) identifikacija koja ukljuuje nelagodu prema svojem biolokom spolu i elju da se steknu tjelesna obiljeja suprotnog bio. spola o Osoba se osjea zarobljenom u bio. spolu, ne prihvaa ga, eli njegovu promjenu u suprotni spol o Moe se javiti neovisno o nekom psihijatrijskom p. i tada se ne smatra psihopatolokim odstupanjem o Rijetko se javlja sa SH o Za prihvaanje u javnosti odgovorni plastini kirurzi o Prije je to bila kategorija podvojenog identiteta ili shizofrenije o Uzrok je u razini testosterona o Moe se javiti zbog kromosomske aberacije, ali ovdje se uglavnom radi o urednoj genetici bez psihikih poremeaja

94

. POREMEAJI SEKSUALNE ORIJENTACIJE Homoseksualnost i biseksualnost su poremeaji spolne orijentacije o Oblici sp. orijentacije, a ne psihiki p. o Spolna orijentacija se odnosi na sp. odgovor prema drugim osobama istog ili drugog spola ine ju elja, ponaanje i identitet elju i ponaanje (izbor) treba odvojiti od seksualnog identiteta (osjeaj sebe kao spolnog subjekta) Homoseksualnost erotska povezanost s partnerom istoga spola, koja obuhvaa matanje, elje i aktivnost. o Poremeaj samo ako je egodistona (neprihvaena) Tada sp. orijentacije dovodi do raznih tekoa i osoba ju ne moe prihvatiti i obino je eli promijeniti o Postoje latentna homoseksualnost (oko 50% populacije koja prihvaa homoseksualnost) i manifestna homoseksualnost (oni koji jesu homoseksualci) Biseksualnost oznauje prisutnost spolne orijentacije prema oba spola o Ni ova sp. orijentacija se ne smatra psihijatrijskim poremeajem, osim u sluaju egodistone biseksualnosti Terapija: psihodinamska, ali dugo traje i daje slabe rezultate (lake je preorijentirati biseksualca nego homoseksualca)

95

SHIZOFRENIJA I DRUGI SUMANUTI POREMEAJI

Ovu skupinu ine psihoze, tj. psihotini poremeaji kojima je zajedniko obiljeje pojava psihotinih simptoma o Pozitivni simptomi: sumanute misli, halucinacije, smetnje doivljavanja vlastite linosti (depersonalizacija i derealizacija) te poz. simptomi dezorganiziranog miljenja (disocirani misaoni duktus, verbigeracije, blok misli) o Negativni: alogija, p. afektivnosti, autizam, anhedonija i avolicija Ove osobe ive u svojoj stvarnosti, izmijenjenoj i drugaijoj od okolnog realiteta

SHIZOFRENIJA - Postoji ideoafektivna disocijacija stanje u kojem su misli i osjeaji esto neusklaeni o Oni nisu sukladni ni s vanjskim svijetom zato su oni u nekom svojem svijetu Taj svijet je izvan uobiajene stvarnosti, ali je za bolesnika stvaran o Osnovna znaajka SH bolesnik ne testira realitet (ivi u svijetu koji je drugaiji od okolinskog) Ovo nije patognomonino (strogo specifino) za SH Odnosi se openito na psihoze Znak je psihotinog funkcioniranja - Unato sumanuto-halucinatornim produkcijama bolesnik moe zadrati znaajne oblike svakodnevnog funkcioniranja a) Zablude vezane za SH 1. To je jedna bolest nije jedna bolest ve skupina razliitih poremeaja koji imaju neka zajednika obiljeja (glavno je psihotinost) o Njezini su simptomi mnogobrojni, no nema svaki SH bolesnik sve simptome te bolesti te se praktiki sve mogue promijenjene psihike funkcije mogu javiti u SH Ne postoje dvije iste SH o Najznaajniji simptomi: poremeeno miljenje (i govor), sumanutosti, poremeena afektivnost, promjene u ponaanju i meuljudskim odnosima, p. panje i opaanja, volje i psihomotorike 2. Rije je o podvojenoj linosti podvojena linost je iznimno rijedak poremeaj koji se prije svega javlja u disocijativnim stanjima, a ne u SH 3. Kronina (doivotna) i najtea duevna bolest najee je kroninog tijeka, a teina bolesti odreuje prognostiki ishod koji ovisi o simptomima bolesti i nizu razliitih imbenika vezanih uz bolesnika i njegovu obitelj o Dio bolesnika ima lou prognozu SH tada ima kronian tijek i to su najtei oblici o Ima i akutnih shizofrenih psihoza kod ljudi s dobrom prognozom jer nemaju svakodnevni kronicitet o Neki anksiozni poremeaji ili OKP mogu biti tei za okolinu 4. Za njezin nastanak odgovorna je okolina i sam bolesnik bolesnik nije odgovoran niti kriv zato to je obolio, a nema ni dokaza da je SH nastala zbog neadekvatnog odgoja o Okolina moe biti suodgovorna kao trigger (ako je obitelj prehladna ili pretopla te u sluaju overprotektivne majke, ali to ne uzrokuje shizofreniju jer bolesnici mogu imati normalne majke) 5. Ne zna se uzrok shizofrenije SH je multifaktorijalno uzrokovana, tj. rije je o viestrukim imbenicima o Bioloki, socijalni i psiholoki faktori koji se veu za nastanak bolesti i oblikovanje klinike slike

96

. 6. Nema prave terapije (lijeka) farmakoterapija je najvanija u lijeenju o Antipsihotici daju najbolje rezultate u tretmanu SH o Postoje lijekovi koji uzrokuju povlaenje ili bitno smanjenje simptoma SH i dovode do emoc. stabilnosti te kognitivne i socijalne rehabilitacije o Jo se koriste i elektrokonvulzivna terapija, neuroregenerativna, neuromodulatorna i druge terapije te socioterapijski i psihoterapijski pristup i psihoedukacija 7. Shizofreni bolesnik opasan je za sebe i okolinu suicidalnost i heteroagresivnost se ne pojavljuju u svih SH bolesnika, a kad se pojave obino nisu dugotrajan simptom o Suicidalna razmiljanja se obino jave izvan faze akutnog pogoranja bolesti (oni koji su u remisiji i ne ele ponovno javljanje simptoma) o Opasnost za druge ugl. kod paranoidne SH o Najbolja je prevencija tretman koji ukljuuje biopsihosocijalni pristup 8. Bolesnik nije svjestan svojih postupaka i nije odgovoran za njih pa mu treba oduzeti poslovnu sposobnost i odrediti staratelja osoba je svjesna svojih postupaka, ali katkad nije prisebna o Uklanjanje odgovornosti za brigu o sebi i svojoj bolesti je za SH bolesnika loe i kontrauinkovito o Cilj lijeenja je i rehabilitacija o No neki bolesnici se nisu sposobni brinuti o sebi u svim aspektima ivota pa im treba pomo druge osobe u pravnom i ekonomskom smislu o Ali veliki broj bolesnika ne treba staratelja prisebni su i mogu odluivati o sebi i za sebe b) Povijest koncepta SH - Morel 1860.g. opisao bolesnika koji je u mladosti poeo intelektualno propadati, imao je halucinacije i sumanute misli o Bolest nazvao demencija prekoks - Hecker 1871.g. opisao psihozu koju je nazvao hebefrenija - Kahlbaum 1874.g. opisao psihozu katatonog tipa o Uvodi pojam katatonia - Fink 1881.g. opisao kombiniranu formu katatonije i hebefrenije - Kraepelin 1896.g. stvorio klasifikaciju duevnih poremeaja o Podijelio ih je na dvije velike skupine Manino- depresivne psihoze Psihoze koje nazina demencija prekoks Ovu skupinu ine: hebefrenija, katatonija i demencija paranoja Zajednika obiljeja su zakoeni misaoni tok, emocionalna tupost i gubitak energije o Shizofrene simptome podijelio na floridne i deficitarne - E. Bleuler skupini SH pridodao jo jednu psihozu jednostavnu ili SH simplex o Ovdje nema produktivnih simptoma, osoba se povlai, sama je sebi dovoljna, postupno zakazuje u funkcioniranju i svim emoc./soc. relacijama o Smatrao je kako se ove bolesti ne pojavljuju samo u mladosti te kako ne trebaju zavriti u demenciji, tj. deterioraciji (raspadu linosti) o Kod njih nije rije o intelektualnom propadanju nego o rascjepu misli od osjeaja o Za ove psihoze uveo naziv grupa shizofrenija o Uveo koncept 4 a simptoma koje mora imati shizofreni bolesnik: Autizam povlaenje iz drutva, prijateljskih, partnerskih, rodbinskih odnosa Ambivalencija dvostrukost emocija 97

. U jednom trenutku voli i mrzi

98

. Poremeaj afekta (kratkotrajnog raspoloenja) Dolazi u obliku kvalitativno promijenjenog afekta Bolesnik je emoc. hladan, udaljen, krut Poremeaj asocijacija formalni poremeaj miljenja u kojem bolesnik ima svoj slijed asocijacija koji je neobian i neshvatljiv okolini o Kanije uveo jo 2a simptoma: Poremeaj panje Anhormija odsutnost vitalnih i nagonskih dinamizama o Po njemu su a simptomi primarni Bez njih se ne me postaviti dijagnoza SH o Postoje i akcesorni simptomi Prije svega p. opaanja (halucinacije) i sadrajni p. miljenja (sumanute misli) o Opisao i shizoidnu linost koja se moe razviti u SH o Miljenje SH bolesnika je nazvao autistikim (njegov sin to nazvao dereistikim) Meyer smatrao da nije rije o bolesti nego o odgovoru na ivotne stresne situacije o Uveo pojam sindrom shizofrene reakcije o Nije inzistirao na postojanju specif. simptoma, niti na deterioraciji Kretschmer povezao SH s astenikom konstitucijom Schneider podijelio simptome SH u one prvog i drugog reda o Simptomi I. reda: slune halucinacije, fenomen oduzimanja ili nametanja misli, nametanje ili kontroliranje volje, cenestetike halucinacije Specif. za SH i bez njih se ona ne moe dijagnosticirati o Simptomi II. reda: drugi p. opaanja, socijalno povlaenje, smetenost, depresivne i euforine promjene raspoloenja, anhedoniju, hipobuliju, osjeaj afektivne praznine, tj. socijalnog osiromaenja Carpenter uvodi pojam deficitarnih i nedeficitarnih simptoma SH o Deficitarni su simptomi primarni ili sekundarni (posljedica produktivnih simptoma) Strauss smatra produktivne simptome direktnom posljedicom oteenja SS-a, a deficitarne (negativne) simptome odsutstvom normalnih funkcija Crow SH podijelio na dva sindroma o SH sindrom tip I naglo poinje, ima pozitivne simtpome, dobro reagira na farmakoterapiju i ima povoljnu prognozu o SH sindrom tip II poinje postupno, s neg. simptoima, slabije reagira na terapiju, ima loiju prognozu Andreasen klasificirala SH razmatrajui njihov poetak i tijek, prognozu, konstrukt SH kao proces ili reakciju o Stvorila koncept pozitivne i negativne SH o Pozitivna SH ima poz.,tj produktivne simptome (sumanute misli, formalni p. miljenja, halucinatorna doivljavanja, fenomeni depersonalizacije i deralizacije) o Negativna odsutni su produktivni simptomi, a prisutni negativni (deficitarni) Socijalno ponaanje, p. afekta, andehonija, anhormija, ivot u svojem, izoliranom svijetu Forma slina SH simpleks i u prosjeku ima loiju prognozu od poz. SH Dvodimenzionalni model SH pozitivna i negativna Trodimenzionalni SH ine psihomotorne promjene, deorganizirano ponaanje i distorzija realiteta etverodimenzionalni ukljuuje poz. simptome, neg. simptome, uzbuenost i depresivnost 99

. Petodimenzionalni integrira poz. simptome, neg. simptome, uzbuenost, afektivne simptome (depresivnost i/ili anksioznost) i kognitivne smetnje

100

. c) Epidemiologija - SH je bolest univerzalna u prostoru i vremenu - Postoje geografske razlike u uestalosti SH o U nekim zemljama je uestalija (Irska, vedska) o Kod nas je ea u Istri i Primorju - Uestalija u gradovima nego u seoskim podrujima o Oboljeli ee ive u sredinjim zonama gradova Tu su odvojeni od bliskog kontakta s drugima - ee obolijevaju osobe nieg SES-a o Ne zna se je li nii SES uzrok ili posljedica SH - Vea pojvanost u etniki manjinskim skupinama - ivotna prevalencija se kree od 0,5 do 2%, prosjeni rizik za obolijevanje je 1%, a incidencija (broj novooboljelih) 10 do 40 na 100 000 ljudi u jednoj godini - U svijetu oko 24 milijuna SH bolesnika, a u Hrvatskoj oko 19 tisua - Obino se javlja izmeu 15. i 40. godine ivota o Rijetko nastane prije 10. i nakon 50.g. o U vie od 50% bolesnika SH se javlja izmeu 15. i 25.g. o U vie od 80% izmeu 15. i 35.g. - Nema spolnih razlika, no neka istraivanja pokazuju eu pojavu SH u mukaraca o ee konzumiranje droga kod M (?) o Rijee kod zbog upotrebe kontraceptivnih sredstava koja sadravaju estrogenn koji ima dopamin blokirajui uinak (?) o Ranija pojava kod M najee od 15-24.g. o Kod ena 20.-29.g. o ene u odnosu na M pokazuju bolje premorbidno funkcioniranje i imaju vie afektivnih i pozitivnih, a manje neg. simptoma - SH bolesnici su ee roni zimi i u rano proljee nego u druga doba godine o Povezuje se s virusnom teorijom o nastanku SH d) Etiologija - uzrok SH jo uvijek nije poznat - bolest uzrokovana multifaktorski o u njezinu nastanku, razvitku i oblikovanju klinike slike sudjeluju bioloki, psiholoki i socijalni imbenici u sloenom meuodnosu - Genetika SH naslijee kao mogui uzrok ove bolesti o Rizik za obolijevanje od SH se poveava s blizinom i brojem srodnika koji imaju SH o Bolesni brat ili sestra u drugog brata ili sestre je rizik oko 7% o Jedan roditelj rizik za dijete oko 6% o Bolesni brat ili sestra i jedan roditelj rizik raste na 17% o Oba roditelja rizik za dijete je oko 40% o Vea konkordantnost (zajedniko pojavljivanje) u jednojajanih blizanaca (40-50%) nego kod dvojajanih (10-15%) o Istraivanja s usvojenom djecom pokazuju vei utjecaj naslijea od okolinskih imbenika o Opaeno da meu srodnicima SH bolesnika ima vie oboljelih ne samo od SH nego i od p. iz shizofrenog spektra (paranoidni, shizoidni i shizotipni p. linosti), graninih p. linosti te neshizofrenih psihoza o Studije genske povezanosti otkrivaju genske lokuse koji se nasljeuju kao i SH SH spada u skupinu sloenih genski p. poligenetski prijenos 101

. Strukturne i funkcionalne promjene mozga o Smanjenje volumena mozga, proirenje modanih komora, atrofija korteksa o Promjene u limbikom sustavu i u podruju bazalnih ganglija Smanjenje hipokampusa i amigdala o Naeno smanjenje regionalnog protoka krvi i usporenje metabolizma u prefrontalnom korteksu Hipofrontalitet smanjenje funkcija frontalnog renja Smanjena dopaminergika aktivnost u tom podruju Ove promjene se smatraju specif. za SH te se povezuju s neg. simptomima SH o Promjene temporalnog renja i limbikog podruja povezane su s poz. simptoima SH Neurotransmiteri u SH o Dopaminergika hipoteza najznaajnija u objanjenju nastanka SH Smatra se da je aktivnost dopaminergikog sustava poveana Vei broj dopaminergikih receptora i njihova vea osjetljivosti u mezolimbikom podruju Poveana koncentracija homovaniline kiseline (metabolit dopamina) u SSu i plazmi Povezana s produktivnom simptomatikom SH i boljim odgovorom na farmakoterapiju Smanjena dopaminergika aktivnost zabiljeena u prefrontalnom korteksu se dovodi u vezu s negativnim simptomima o Serotonin promjene serotoninergikog sustava suprotnog su predznaka od dopamina u istim podrujima SS-a Smanjenje aktivnosti serotonina u mezolimbikom sustavu, a poveanje u prefrontalnom i frontalnom korteksu o Noradrenalin dulja primjena antipsihotika dovodi do smanjenja aktivnosti noradrenergikog sustava o Glutamat fenciklidin (antagonist glutamata) izaziva psihotilne simptome, sline onima u akutnoj SH o GABA smanjena aktivnost GABA-e povezana sa SH Virusna teorija polazi od spoznaje da su SH bolesnici ee roeni zimi i u rano proljee nego u druga doba godine o Pojedinci ije su majke u trudnoi preboljele gripu ili su oni sami preboljeli gripu u dobi do 6mj imaju veu vjerojatnost kasnijeg razvijanja SH o Objanjenje se temelji na infekciji retrovirusom iji se antigen inkorporira u genom zaraene osobe Njegova promjena dovodi do kasnijeg javljanja SH o Drugo je objanjenje da virus djeluje posredno U osoba koje imaju genetsku predispoziciju za razvitak SH smanjene su imunoloke obrambene mogunosti pa e ee nastati virusne infekcije Endokrinoloka hipoteza promjene hormonalne funkcije u SH zabiljeene su u svim sustavima najee je rije o hormonima nadbubrene lijezde i titnjae Elektrofizioloka istraivanja o EEG pokazao dizritminost, paroksizmalna izbijanja, promjenu visine amplitude Ove promjene se nalaze u 5-80% SH bolesnika

102

. Psihoanalitika paradigma SH tumai regresijom na najraniju fazu psihoseksualnog razvitka, fazu primarnog narcizma o Rije je o prvih 6mj ivota kada se ego jo nije odvojio od ida o Ta regresija je praena povlaenjem iz stvarnog u psihotini svijet te predstavlja obranu od anksioznosti i osjeaja krivice Njome bolesnik izbjegava svijest o neugodnim sadrajima, a sumanute misli su oblik komunikacije s okolinom Bihevioralni model u razvitku SH vanu ulogu imaju uenje i kondicioniranje o Ukljuuje poremeene obiteljske odnose, ali i tekoe usmjeravanja panje (panju im zaokupljaju nevane stvari) Kognitivni model promijenjeni kogn. procesi o Poremeaj konceptualnog miljenja ukljuuje sposobnost planiranja, pretraivanja, apstraktno miljenje i koritenje povratnih inf u postizanju cilja svrsishodnog ponaanja) o P. panje - nesposobnost povezivanja znaajnih dogaaja i situacija te u stvaranju veza izmeu nebitnih dogaaja Panju odvraaju potpuno nevane stvari i dogaaji to oteava uspostavljanje i odravanje kontakta s drugima o P. procesa atribucije bolesnik je pristran i pridaje nerealna znaenja i pretjeranu vanost nekom dogaaju Najee prisutno u paranoidnim interpretacijama kada bolesnik neg. dogaaje objanjava vanjskim uzrocima o P. shvaanja mentalnog stanja i nakana drugih nemogunost shvaanja miljenja drugih Socijalne teorije upuuju na vanost obiteljskih i drugih okolinskih imbenika te drutveni i kulturoloki utjecaj na nastanak bolesti o Koncept shizofrenogene majke majka svojim osobinama linosti, stavom i odgojem utjee na pojavljivanje SH, prije svega u sina (kontrolirajua je) o Koncept dvostrukih poruka oznauje da je komunikacija u obitelji dvoznana Dijete je podvrgnuto proturjenim porukama od voljenih osoba o Izraavanje emocija pretjerano iskazivanje emocija je povezano s pogoranjem klinike slike SH Ovo izraavanje emocija se moe izraziti kao EE indeks koji se odreuje brojem sati kojim se lan obitelji emoc. skrbi o bolesniku ili je u bliskom kontaktu s njim to vei EE indeks, prije dolazi do pogoranja o Patogenost brane zajednice ako je brana zajednica naruena, dolazi do posljedica za dijete pa i mogue pojave SH Dovodi do nemogunosti da dijete ostvari svoj identitet, da prihvati seksualnost, da stvori povjerenje u sebe i druge ivotni dogaaji zbivanja koja pred pojedinca postavljaju zahtjev za promjenom u funkcioniranju i ponaanju o Dogaaji koji izazivaju emoc. reakcije kod veine ljudi, a obino ukljuuju opasnost od znaajne promjene zdravlja, soc. statusa, naina ivota ili najavljuju te promjene o Percipitirajui ivotni dogaaj ako se pojavio 12mj prije pojave psihikog p. o Predisponirajui onaj koji se dogodio ranije u ivotu, a njegova jaina i obiljeja ga ine vanima za pojedinca u kojem izaziva dugotrajne emoc. reakcije o Prihvaaju se kao percipitirajui ili trigger imbenici u javljanju SH ili kao znaajni etioloki imbenici u predisponiranih osoba 103

. Oko 70% SH bolesnika izvjetava o nekom ivotnom dogaaju u razdoblju do godine dana prije pojave bolesti

104

. Dijateza-stres model nadreen drugim modelima o Ujedinjuje razliite modele i imbenike o Polazi od pretpostavke da neki pojedinci pokazuju osjetljivost na nastanak SH Ta osjetljivost (dijateza) moe biti bioloka, psiholoka, okolinska ili kombinirana o Na pojedinca potom djeluju stresni i drugi okolinski dogaaji o U njihovu meuodnosu s predisponiraom osobom javlja se SH o I sami dogaaji koji pridonose pojavi SH su bioloke, psiholoke i socijalne naravi

e) Komorbiditet - Pojavljuje se s mnogobrojnim bolestima o Najee su to metabolike, maligne, upalne i kardiovaskularne bolesti o Vie od 80% SH bolesnika ima tjelesnu bolest - Najee se javlja s depresijom, ovisnostima (80% njih je ovisno o nikotinu, 30-50% o alkoholu, 15-25% o kanabisu, a 5-10% o kokainu) i p. linosti - Poseban odnos SH i p. linosti iz shizofrenog spektra (shizoidni i shizotipni p. linosti) o Shizoidni p. esto prethodi SH U njih 30-40% e se javiti SH Oko 50-60% SH bolesnika je premorbidno imalo shizoidni p. linosti o Shizotipni p. se rjee pojavljuje kao pretea SH, a i umanjeg broja ljudi s ovim p. se kasnije razvije SH, u odnosu na shizoidni p. No on je vie od shizoidnog genetski povezan sa SH Vie srodnika sa shizotipnim p. linosti ima SH nego srodnici osobe sa shizoidnim o. linosti - U SH se javljaju i specif. odstupanja u nekih osobina linosti o Vii rezultat na dimenziji izbjegavanja tete i nii rezultati na dimenziji samovoenja f) Klinika slika - Najee poinje u adolescenciji - Moe zapoeti naglo, brojnim i ozbiljnim simptomima, ali i postupno, polagano, povlaenjem iz okoline, bez jasno vidljivih simptoma - Pozitivni simptomi u dvije skupine o Pozitivni psihotini simptomi Deluzije sadrajni p. miljenja, zablude nastale na bolesnoj osnovi koje nisu dostupne razuvjeravanju Najee ideje odnosa, proganjanja, religiozne sumanutosti, mesijanske sumanutosti, etotomanske sumanutosti Halucinacije kvalitativni p. opaanja kod kojih ne postoji podraaj, a bolesnik se ponaa kao da postoji Mogu biti vezane za bilo koji osjet, a najee su slune, potom vidne i cenestetike o Pozitivni simptomi smetenosti ili dezorganiziranosti Formalni p. miljenja oblici smetenog miljenja i govora Najee je rije o disociranom miljenju kada ne postoji uobiajen slijed asocijacija Svijest je u SH uvijek ouvana Dezorganizirano ponaanje moe biti vrlo razliito Mogu se javiti katalepsija, katatoni stupor, katatoni negativizam, katatona uzbuenost, manirizam, stereotipija 105

. Negativni simptomi o Alogija siromatvo govora koje obiljeava usporeno miljenje, oskudnost produkcije, odgovaranje kratkim odgovorima o Poremeaj afektivnosti udaljeni, hladni, zaravnjeni afekt Paratimija raspoloenje ne odgovara misaonu sadraju, tj. bolesnik osjea radost na tunu vijest Paramimija mimika ne odgovara raspoloenju koje prati misaoni sadraj, tj. bolesnik je tuan, a smije se o Anhedonija potpuni gubitak ivotnih interesa, nemogunost da se doivi zadovoljstvo o Avolicija nemogunost zapoinjanja i odravanja cilju usmjerena ponaanja to rezultira gubitkom socijalne aktivnosti i inicijative o Ovo su primarni neg. simptomi, dok su sekundarni neg. simptomi posljedica poz. simptoma bolesti, odgovora na antipsihotinu terapiju, izostanka socijalne potpore Kognitivni simptomi dovode do privremene ili trajne ometenosti mentalnih procesa o Specif. kogn. deficiti od niih razina procesiranja inf. (panja, percepcija) do najviih razina i najsloenijih intelektualnih funkcija Nemogunost zadravanja panje, oslabljena koncentracija, rastresenost te oteenje pamenja, uenja, apstraktnog miljenja i ope inteligencije Mogu pokazivati i depresivne i/ili tjeskobne simptome Suicidalnost i nasilniko ponaanje takoer mogu pratiti SH SH mogu pratiti i neki neuroloki i oni znakovi te znakovi podraenosti AS-a Oko 17% ih ima simptom polidipsije (pojaano pijenje vode)

g) Podjela shizofrenije Paranoidna SH najea SH koju obiljeava trajna paranoidna sumanutost ili vie njih o Paranoidni sindrom ine ideje odnosa, nepovjerenja, proganjanja koje su neobine, fantastine, oito sumanute (oteli ga izvanzemaljci, pijuniraju ga i sl.) o U neshizofrenoj psihozi paranoidni sindrom je mnogo blie stvarnosti (npr. partner ga vara, djeca nisu njegova, kradu ga i sl.) Ovdje obino nema halucinacija o U paranoidnoj SH mogu postojati slune halucinacije i drugi p. opaanja o Ovdje ili ne postoje ili su prisutni u lakem obliku p. govora, afekta, volje i psihomot. o Najee se javlja u kasnim 20. i ranim 30.g. ivota Hebefrena SH naziva se i dezorganiziranom SH o Javlja se najranije od svih SH obino izmeu 15. i 25.g. o Poinje naglo u obliku afektivnih promjena uz sumanute misli i halucinacije koje su prolazne i fragmentarne o Raspoloenje je neadekvatno, a miljenje dezorg. o Kasnije dolazi do soc. izolacije i veinom neg. simptoma (bezvoljnost, nezainteresiranost, udaljeni afekt) o Prognoza je nepovoljna Katatona SH najrjei oblik bolesti s izraenim psihomotornim p. o Simptomi idu od stupora, preko hiperkinezije i katatone uzbuenosti do stereotipije, manirizma, votane savitljivosti i negativizma o Mogu se javiti i oneiroidna stanja sa slikovitim halucinacijama o Ovi bolesnici dolaze na lijeenje najranije, tj razdoblje do hospitalizacije je najkree Nediferencirana SH naziva se i atipinom SH 106

. o Ima razliite simptome koji ne zadovoljavaju kriterije ni za jedan drugi oblik SH ili ima obiljeja vie od jednog tipa SH

107

. Postshizofrena depresija to je SH na koju se nastavlja razliito duga depresivna epizoda o Simptomi SH su trajno prisutni, ali ne izrazito o Ako se potpuno izgube, rije je o depresiji, a ako su naglaeni i dominantni, postavlja se dijagnoza SH o Ovakvo stanje koje se javi nakon primjene antipsihotika naziva se depresivnim pomakom Rezidualna SH kronificirana forma obiljeena odsutnou izrazitih sumanutosti, halucinacija ili dezorg. Ponaanja o Obino je rije o ireverzibilnim negativnim simptomima o Naziva se i kroninom nediferenciranom SH Shizofrenija simpleks jednostavna forma koja poinje neupadno, postupno i polagano se razvija o Prevladavaju deficitarni (neg.) simptomi i socijalno nefunkcioniranje o Najvaniji simptomi su bezvoljnost i p. afekta (bez depresije) o Nakon duljeg trajanja mogu se pojaviti i neki od poz. simptoma o Osoba se povlai iz radne okoline, drutva, obiteljo, emoc. veze, ivi u svom svijetu ne vodei brigu o sebi, prehrani, higijeni o Negativni oblik bolesti Shizofreniformna psihoza psihoza slina SH koja ne zadovoljava kriterije za neki od prethodnih oblika SH o U MKB-u svrstana u dvije zasebne kategorije: ostale SH i akutni psihotini poremeaj nalik na SH o U DSM-u je svrstana u skupinu drugih psihotinih p. (odvojeno od SH) o Slii SH, traje 1-6mj o Ako traje dulje od 6mj, svrstava se u skupinu SH o Jedna treina ovih bolesnika izlazi iz psihotinog stanja i ulazi remisiju, a u dvije treine se razvije SH

h) Faze bolesti - Shizofrena psihoza obino prolazi kroz nekoliko faza (etiri faze) koje nemaju uvijek jasne granice te imaju neke meufaze koje se teko mogu prepoznati - Premorbidna faza razdoblje u kojem nema znakova bolesti, ali postoje neka obiljeja linosti kao to su povlaenje, nedrutvenost, submisivnost, srameljivost, anksioznost, nesigurnost, preosjetljivost o Ove crte linosti mogu trajati cijeli ivot, a mogu se i razviti u neki od p lin. ili SH o Mogu se pojaviti i shizoidni i rjee shizotipni ili paranoidni p. linosti - Prodromalna razdoblje kada se javljaju nespecif. simptomi i znakovi (prodromi), a prije psihotinih fenomena o Ovo je faza postupne deterioracije o Moe trajati nekoliko godina o U njoj osoba pokazuje povlaenje iz drutva, nezainteresiranost, bezvoljnost, tjeskobu, zaokupljena je neobinim interpretacijam, prisilnim i precijenjenim mislima, nepovjerljiva i sumnjiava, pokazuje ljutnju i bijes o Poslije se javljaju depresivnost, iluzije, kompulzije, ekscentrino ponaanje o Prisutne smetnje nagona o Prijelaz iz ove u akutnu fazu moe biti nagli ili traje nekoliko dana za koje se vrijeme javlja osjeaj straha od neega stranog to e se dogoditi, a osoba ne zna o emu se radi i ne moe to sprijeiti o Javlja se i tvrdokorna nesanica koja dodatno poveava zabrinutost i anksioznost 108

. Akutna ili floridna naglo javljanje pozitivnih simptoma kada nastaju sumanute misli, formalni p. miljenja, halucinacije, dezorg. ponaanje, kvalitativno promijenjeni afekt o Ti simptomi ometaju bolesnika u funkcioniranju, a toliko su izraeni da obino dovode do hospitalizacije o Moe zapoeti i monosimptomatskom sumanutou ili nekim impulzivnim inom (autoagresije ili heteroagresije) Kronina ili rezidualna katkad se moe javiti nakon prve akutne faze, a ponekad nakon vie godina pogoranja i pobolanja bolesti o Obiljeavaju ju poremeaj funkcioniranja, trajne afektivne promjene, kognitivna deterioracija

i) Prognoza SH - Prognoza je razliita jer ovisi o mnotvu imbenika, a postoje i brojne interindividualne razlike - Ne znamo to utjee na to koji e tijek i ishod poprimiti SH u odreenog bolesnika - Najvie ovisi o obiteljskoj optereenosti ovom boleu, premorbidnim funkcioniranjem, dobi i nainu kako bolest zapoinje, podvrsti SH, odgovoru na farmakoterapiju, ali i mnogim drugim imbenicima imbenici koji utjeu na povoljan ishod SH Vezani za bolesnika Okolinski imbenici enski spol Percipitirajui imbenici Bolje premorbidno Nagli poetak bolesti Brak ili ivot s partnerom funkcioniranje Bolje intermitentno Kratko trajanje akutne faze Dobra obiteljska podrka funkcioniranje Razvijenije intelektualne Prisutni pozitivni simptomi Podrka okoline funkcije Prisutni simptomi poremeaja Odsutnost strukturnih promjena Vii SES raspoloenja SS-a Dobar odgovor na primijenjene Poremeaji raspoloenja u Odsutnost negativnih simptoma psihofarmake obitelji Odsutnost rezidualnih Aktivno sudjelovanje u Nema SH u obitelji simptoma psihoedukaciji Vezani za bolest Kasniji poetak bolesti to je vie ovih imbenika zadovoljeno to je prognoza bolja Smatra se kako je lijeenje prve psihotine epizode jedan od presudnih imbenika za konani ishod SH Najvei dio bolesnika ima kronini tijek s izmjenama faza bolesti i poboljanog stanja Najpovoljniji ishod pojavljuje se u 20-30% ili u 7-41% SH bolesnika o Bolesnik se nakon akutne faze u potpunosti oporavlja o SH simptomi nestaju ili se smanjuju u tolikoj mjeri da osoba funkcionira na svim razinama o Bolesniku se i dalje preporuuje uzimanje lijekova tijekom duljeg vremena, tzv. produljena farmakoterapija, jer je zamijeeno da njezino smanjivanje ili prekidanje dovodi do ponovne akutizacije shizofrene psihoze o Iz ove kategorije se najee javljaju pokuaji samoubojstva u SH Poinju razmiljati na suicidalni nain jer se boje novog pogoranja i ele ga izbjei

109

. Srednje povoljan ishod kada se SH bolesnik nakon izlaska iz akutne faze djelomino oporavi o U 20-30% bolesnika o Ostanu neki SH simptomi koji ometaju razliite oblike funkcioniranja o Bolesnik uspijeva funkcionirati na jednoj razini, ali ne i na drugoj o Oni mogu u kasnijim fazama pogoranja svoje bolesti proiriti podruje slabijeg funkcioniranja, tj. mogu tijekom vremena sve slabije funkcionirati pa mogu ii prema kroninim i rezidualnim oblicima SH Kronini oblik neki bolesnici pokazuju ovaj oblik od prvih simptoma SH o Najtei oblik bolesti kada simptomi stalno i u velikoj mjeri ometaju bolesnike u svim podrujima funkcioniranja o Oni se nikada ne vraaju na poetnu razinu funkcioniranja o Pojavljuje se u 40-60% bolesnika, tj 50-75% bolesnika ima razliite socijalne i psiholoke posljedice kroninog tijeka bolesti Prosjeni ivotni vijek SH bolesnika je 10g krai u usporedbi s opom populacijom o Oko 50% njih pokua suicid, a oko 10% ga uini

j) Diferencijalna dijagnoza - SH treba razlikovati od triju skupina poremeaja - Organske psihoze stanja u kojima se javlja psihotinost u okviru tjelesnih bolesti ili nakon uzimanja odreenih droga, tj. lijekova - Razliiti psihotini sindromi shizofreniformna psihoza, akutni i prolazni psihotini p., perzistirajui sumanuti p., inducirana psihoza, reaktivna psihoza, shizoafektivna psihoza - Ostali psihijatrijski poremeaji p. raspoloenja i p. linosti te teki oblici OKP-a k) Lijeenje - Bioloka terapija o zlatni standard za Sch (kao i za svaku psihozu) je farmakoterapija antipsihoticima o antipsihotici djeluju blokirajue na dopaminske receptore- ciljno mjesto je D2 o osim antipsihotika se koriste i anksiolitici i antidepresivi o nemamo dovoljno dobrih antipsihotika da pokrijemo sve podskupine Sch (imamo svega par lijekova koji pokrivaju heterogeno podruje Sch) - EKT (elektrokonvulzivna terapija) o vidjelo se da epileptiki napadaji smanjuju simptome Sch pa se analogno tome ilo izazivati epileptike napadaje pomou elektrine struje - Psihoterapija o ne moe se koristiti u akutnoj formi Sch (terapeut bi morao 24h biti s bolesnikomterapeut je vie support u smislu imitacije kako bi psihotini bolesnik kontrolirao neke oblike ponaanja- svega par centara se time bavi, ali bez znaajnih rezultata) o psihoterapija dolazi do izraaja u kroninoj formi Sch o grupna i individualna terapija na bilo kojem modelu (psihoanalitii, getalt, bihevioristiki..), ali je sekundarna (lijek je primaran) - Socioterapija o koncept napravio Maxwell Jones kad je uvidio da se ljudi tretirani u grupi bre oporavljaju od tuberkuloze (shvatio ljeidbeni utjecaj grupe) o odravaju se socioterapijski sastanci (grupa socioterapeuta radi s bolesnicima) o psihoterapijske grupe su manje (iste dijagnoze i simptomi) i traju vrlo dugo, a socioterapijske su puno vee te je vea fluktuacija (puno ee izlaze i ulaze u grupu) jer se sastoje od bolesnika koji su trenutano na odjelu 110

. o socioterapijske grupe imaju organiziran ritam koji imitira realan ivot- bitna uloga resocijalizacije (npr. radna terapija- izloba radova, sportske priredbe...) PERZISTIRAJUI SUMANUTI POREMEAJ - Ukljuuje dugotrajne sumanute ideje, a izostaju simptomi koji bi ovo stanje uvrstili u shizofreni, afektivni ili organski poremeaj - S obzirom na to da su sumanutosti najee paranoidne, za ovaj se p. upotrebljavaju i nazivi paranoidna psihoza, paranoja, parafrenija o Ove sumanutosti nisu bizarne i fantastie, nego vezane za realitet - Glavni je simptom sumanuta misao o Najee sumanutosti ljubomore, paranoidne, erotomanske, grandiozne, somatske - Halucinacije su rijetke - Tijek je poremeaj obino kronian - S obzirom na dominirajuu sumanutost: o Paranoidni ili persekutorni oblik obiljeen sumanutim idejama proganjanja Bolesnik ima dojam da ga netko prati i da mu eli nauditi Izostaju drugi psihopatoloki fenomeni o Ljubomorni oblik sumanute ideje nevjere i ljubomore Bolesnik je uvjeren da ga je partner prevario, emoc. ili seksualno o Erotomanski oznauje sumanutost tajne ljubavi o Somatski sumanutosti koje upuuju na bolesno tjelesno zbivanje Bolesnik misli kako je zaraen, kako mu se dijelovi tijela mijenjaju veliinom ili izgledom, kako smrdi i sl. On misli da je sve to znak tjelesne bolesti o Grandiozni megalomanske sumanutosti (nadnaravne moi, izumio stroj...) o Mjeoviti dvije ili vie skupina specif. simptoma pri emu ni jedna nije prevladavajua da bi se na temelju nje mogla postaviti dijagnoza od prethodnih p. o Nespecificirani sadrava neku monosimptomatsku sumanutost koja potpuno odreuje ponaanje oblika o Capgrasov sindrom uvjerenje kako je osoba iz okoline zamijenjena dvojnikom o Cotardov sindrom bolesnik misli da je sve izgubio, to se odnosi i na njegovo tijelo misli da mu tijelo ne postoji AKUTNI I PROLAZNI PSIHOTINI POREMEAJ - Psihotino stanje koje naglo poinje, kratko traje i najee zavrava potpunim oporavkom - Obino traje od jednog dana do jednog mjeseca - Dominiraju psihotini simptomi uz p. raspoloenja. - Od samog poetka su prisutne sumanute misli i halucinacije - Mogu se pojaviti konfuznjost, oslabljena panja, smanjeno zapamivanje novih informacija, ali nema specif. simptoma delirija, demencije, zlouporabe psihoaktivnih tvari INDUCIRANA SUMANUTOST - Javlja se kod osobe koja ivi s psihotinim bolesnikom - Psihotini fenomeni prelaze s bolesnika na drugu, njemu blisku osobu - Simptomatika odgovara psihotinom poremeaju primarnog bolesnika SHIZOAFEKTIVNA PSIHOZA - Poremeaj u kojem su istodobno prisutni simptomi SH i afektivnog p. - Mogu biti izraeniji SH (nametanje misli, sumanutosti odnosa, utjecaja i kontrole, slune halucinacije, smetnje govora i psihom.) ili afektivni simptomi - S obzirom na karakter afektivnih simptoma radi se podjela na podtipove 111

. o Depresivni, manini i bipolarni tip Bolesnici s prevladavajuim shiofrenim simptomima imaju loiji ishod nego oni s izrazito afektivnim simptomima Ishod je sliniji ishodu SH bolesnika zato se svrstana u shizofreni spektar poremeaja

POREMEAJI RASPOLOENJA ILI AFEKTIVNI POREMEAJI

Najei psihijatrijski entiteti Glavni simptom je promjena raspoloenja, a sekundarna obiljeja su poremeaji nagona i kognicije o Simptomi depresivnog p. raspoloenja dijele se na emocionalne, motivacijske, ponaajne, tjelesne i kognitivne Bolesnik s p. raspoloenja na neki nain gubi kontrolu nad svojim emocijama

Depresija osim snienog raspoloenja (hipotimije), ukljuuje oskudnu emocionalnu reakciju, gubitak volje, inicijative, energije i interesa, osjeaj krivnje, smetnje nagona o Mogu se javiti i suicidalna razmiljanja i pokuaji o Psihotina depresija kada su prisutne sumanutosti i/ili halucinacije Sumanutosti su obino ideje krivnje, osiromaenja, postojanja tjelesne bolesti (hipohondrijske sumanutosti), negiranja svega pa i svog postojanja o Unipolarna depresija stanje koje je samo depresivno o Izmjena jakih depresivnih faza i normalnih raspoloenja - Manija povieno raspoloenje (hipertimija), pojaanje nagonskih dinamizama, ubrzano miljenje, osjeaj veliine i bezgranine energije o Mogu se javiti i sumanutosti (u dvije treine svih manunih bolesnika) i halucinacije o Manija je uvijek psihoza pa i kada se ne jave sumanute misli, zbog svojeg funkcioniranja izvan realiteta Manija bez sumanutosti glavna terapija su antipsihotici o Unipolarna manija stanje u kojem je prisutna samo manija Izmjena jakih maninih faza i normalnih raspoloenja Po novim klasifikacijama se svrstava u bipolarni p. - Bipolarni afektivni poremeaj stanje u kojem se depresija izmjenjuje s manijom ili hipomanijom te stanje izmjenjivanja manije s normalnim raspoloenjem (eutimija) - Hipomanija stanje blaeg povienog raspoloenja (i drugih maninih simptoma), ali koje ne zadovoljava kriterije za manini poremeaj - Ciklotimija oznauje oscilacije raspoloenja, izmeu hipomanije i blae depresije, koje traju najmanje dvije godine o Izraenije promjene pa je vidljivo i jasno i okolini - Distimija depresivni poremeaj u kojem osoba najmanje dvije godine pokazuje preteno depresivno raspoloenje o Laki oblik depresivnog p. - Dvostruka depresija istodobno javljanje distimije i velike depresivne epizode - Melankolija depresija koja se javlja u starijoj ivotnoj dobi S PREDAVANJA: KVANTITATIVNI POREMEAJI AFEKTIVITETA - Depresivno raspoloenje - Distimija - Ciklotimija - Apatija - Emocionalna labilnost - Patoloka razdraljivost 112

. Manino raspoloenje

113

. MANINO-DEPRESIVNI SPEKTAR

M m d D
Ciklotimna linost Normalne varijacije raspoloenja Bipolarni II Unipolarna manija Bipolarni I

Ciklotimni poremeaj

LIJEENJE - Ukloniti ili smanjiti simptome - Uspostaviti socijalno, radno, partnersko, obiteljsko funkcioniranje - Smanjiti mogunost recidiva FARMAKOTERAPIJA - Neselektivni inhibitori ponovne pohrane noradrenalina i serotonina - Selektivni inhibitori ponovne pohrane serotonina - Inhibitori monoaminooksidaze (MAO) - Tricikliki antidepresivi - Stabilizatori raspoloenja OSTALE BIOLOKE METODE LIJEENJA - Elektrokonvulzivna terapija - Deprivacija spavanja - Terapija svjetlom - Hormonalna terapija PSIHOTERAPIJA - Suportivna - Kognitivno-bihevioralna - Psihodinamska (psihoanalitika) - Gestalt - Grupna - Obiteljska - Partnerska

114

. DEPRESIVNI POREMEAJ Pojavljuje se u dva oblika: depresivna epizoda i povratni depresivni poremeaj o U njima nema faza povienog raspoloenja te se za njih koristi naziv i unipolarna depresija - Depresivna epizoda epizoda depresije koja se javlja jednom, a jaina i karakter simptoma odreuju njezinu teinu o Moe biti blaga, srednje teka, teka bez psihotinih simptoma, teka s psihotinim simptomima. o Teka epizoda se naziva i velikom depresijom, velikom depresivnom epizodom, velikim depresivnim poremeajima, major depresijom - Povratni depresivni poremeaj ponavljanje depresivnih epizoda o Naziva se i ponavljajuim ili rekurentnim depresivnim poremeajem o Moe bit blagi, srednje teki, teki bez psihotinih simptoma, teki s psihotinim simptomima o U oko 25% bolesnika relaps se javlja u prvih 6 mjeseci nakon oporavka od prve epizode depresije, a 58% bolesnika ima relaps unutar 5 godina a) Epidemiologija Depresivni poremeaj je najei od svih psihijatrijskih poremeaja openito Depresija je danas 4. a 2020. bit e 2. javno zdravstveni problem (ispred nje su: 1. kardiovaskularne bolesti; 2. maligne bolesti; 3. infektivne bolesti, dominiraju TBC i AIDS) Depresija se dogaa u svakoj ivotnoj dobi o Najee izmeu adolescencije i 45. godine ivota o Prosjena dob javljanja je 27 godina - Spolnih razlika u pojavi depresivnog p. nema do puberteta, a nakon njega se ovaj p. javlja ee u nego u M o Rizik obolijevanja za je 10-25%, a za M 5-12% o Razliita objanjenja za spolne razlike Oscilacije spolnih hormona i smetnje u funkciji titnjae ene pokazuju obrazac bespomonosti, sklonije su pasivnom pristupu izlaska iz depresivnosti, razmiljanju o svojoj situaciji Uenje spolnih uloga u djetinjstvu M aktivnost i suoavanje s problemom, razmiljanje o vlastitim osjeajima i njihovim zrocima - Velike etnike i geografske razlike u uestalosti depresije o ee se javlja u seoskim nego u gradskim podrujima - Ne postoji veza izmeu depresije i SES-a b) Etiologija - Bioloka tumaenja depresije o Naslijee najblii srodnici depresivnog bolesnika imaju 1,5 do 3 puta vei rizik za obolijevanje od depresije Konkordantnost je u jednojajanih blizanaca vea nego u dvojajanih (40 nasuprot 11%) Prenosi se poligenetski Na naslijee otpada 30%, a preostali dio se moe objasniti drugim imbenicima o Istraivanja metabolizma i prokrvljenosti pojedinih podruja mozga Smanjenje metabolike aktivnosti u prefrontalnom korteksui hipokampusu te poveanje aktivnosti u amigdalama i poveanje prokrvljenosti u prefrontalnom korteksu i amigdalama 115

. o Neurotransmitorski sustavi najvie zahvaeni noradrenergiki, serotoninergiki i dopaminergiki Smanjenje serotoninergike i dopaminergike funkcije dovodi se u vezi s pojavom depresije o Neuroendokrinoloka podloga depresije proizlazi iz hiperaktivnosti hipotalamopituitarno-adrenalne osi o Promjene u cirkadijurnom ritmu ranije ili kasnije buenje te drugaije oscilacije tjelesne temperature o Promjene u arhitektonici spavanja skraena REM latencija (REM faza poinje ranije nego kod nedepresivnih osoba), poveana REM gustoa (vea zastupljenost REM faza) i poveanje sporovalnog spavanja (faze 3. i 4.) u drugoj polovini spavanja Psiholoke hipoteze depresije o Analitike teorije objanjavaju depresiju fiksacijom na oralnu fazu Dijete je u toj fazi doivjelo frustraciju pa ostaje trajno fiksirano za ovo razvojno razdoblje Razlog za depresivnost je gubitak neega (osobe) Strah od separacije je osnova za razvitak depresivnog poremeaja o Kognitivni model poiva na vie teorije Beck smatra da depresivne misli, afekti, ponaanje mogu nastati zbog pogrenog miljenja i procesiranja informacija Negativna kognitivna shema (samo u endogenim depresijama) o Osoba zbog negativnih ivotnih dogaaja stjee negativna vjerovanja koja oblikuju neg. kogn. shemu Kogn. iskrivljenja i negativna trijada (ovo dvoje u svim depr. stanjima) Neg. trijada neg., pesimistini stavovi o sebi, budunosti i svijetu Seligmanov koncept nauene bespomonosti izloenost neugodnim situacijama na koje se ne moe utjecati, dovodi do osjeaja bespomonosti Proiren u atribucijsku teoriju nauene bespomonosti osoba e biti depresivn(ij)a ako neg. ivotne dogaaje i neuspjehe pripisuje globalnim, unutranjim i postojanim uzrocima. Teorija beznaa beznae je kljuno u nastanku depresije jer je to osjeaj da se pozitivni i eljeni ishod nee dogoditi. o Bihevioralne teorije depresije pokazuju da depr. bolesnici imaju manjak socijalnih vjetina Imaju nisku razinu interpersonalnih odnosa u kojima ne nalaze zadovoljstvo i smatraju ih nepotrebnima i nepodupiruima Svojim averzivnim ponaanjem dovode do odbijanja drugih ljudi, a to izaziva osamljivanje bolesnika i pogoranje depresije Premorbidno funkcioniranje i osobine linosti o Vanu ulogu u nastanku depresivnog p. imaju crte linosti te poremeaji linosti o Najee je rije o depr. p. linosti koji prelaze u depresiju o S depresijom mogu biti povezani i ostali p. linosti (OKP, histrionski,granini...) o U osoba koje imaju tei p. linosti gdje su obiljeja linosti vrsta i nepromjenjiva, ishod depresije je nepovoljniji

116

. Stresni ivotni dogaaji o Pretpostavlja se da stresor izaziva prvu epizodu depresije, a ona dovodi do fizioloke osjetljivosti SS-a U konanici e izrazita osjetljivost SS-a rezultirat pojavom depresije i bez stresa o Drugo objanjenje je da je rije o osjetljivosti na stres SS-a koja e pri izlaganju sve manjim i manjim stresorima dovesti do novih depresivnih epizoda o Stresni dogaaji su razliiti i individualno uvjetovani o Nakon traumatskih dogaaja sadraj reakcije je usmjeren na mjesto (mogu dovesti do javljanja razliitih simptoma, sve do PTSP-a), a kod gubitaka na izgubljenu osobu (izazivaju reakciju tugovanja)

c) Komorbiditet - Depresija prati razliite psihike p.: anksiozne p., bolesti ovisnosti, p. nagona, p. linosti - Od tjelesnih bolesti depresija se pojavljuje sa sranim bolestima, bolestima dinog sustava, zloudnim bolestima, metabolikim i endokrinolokim bolestima. - Prati i cerebrovaskularnu bolest, Parkinsonovu, epilepsiju, tumore mozga - Kod starijih bolesnika u komobirditetu s tjelesnim bolestima i oteenjima d) Klinika slika - Poetak moe biti akutan ili postupan - Trajanje je razliito dugo, od nekoliko tjedana do nekoliko godina - Depresija moe zavriti s remisijom, ponavljanjem epizoda depresije, kroninim tijekom, samoubojstvom - Tipina slika ukljuuje p. raspoloenja, miljenja, psihomotorike, nagona, volje, panje, pamenja - Najei simptomi: snieno raspoloenje, tuga, alost, briga; sporiji govor, usporena psihomotorika; zaputen vanjski izgled, neodravanje higijene; smanjen tek, nesanica, oslabljen spolni nagon; gubitak volje; povean tenacitet panje; oslabljena koncentracija, zaboravljanje, slabije pamenje novih sadraja. o Javljaju se i anksiozni fenomeni o Svijest ouvana o Izgled zaputen o Afekt depresivan o Psihomotorika zakoena ili agitirana o Miljenje usporeno, ideje krivice i propasti o Panja hipovigilna, hipertenacitetna o Opaanje rijetko halucinacije o Pamenje negativno o Nagoni snieni o Kritinost pretjerana o Vegetativne funkcije srani ritam, opstipacija i bolovi - Oko dvije treine depresivnih bolesnika povremeno ima suicidalna razmiljanja, a 10-15% bolesnika uini samoubojstvo - Tjelesni simptomi glavobolja, vrtoglavica, probavne smetnje, bolni sindromi, umor - Psihotina depresija obiljeena psihotinim simptomima o Sumanute misli (ideje krivice, samooptuivanja, preuzimanje odgovornosti za globalna zbivanja), derealizacija, depresonalizacija, halucinacije - Atipina depresija ima neke od uobiajenih simptoma depresije (tuga je glavni sindrom), ali i niz onih koji odudaraju od klasine slike depr. p. o Moe se javiti psihomotorno povienje, panja moe biti hipervigilna, govor ubrzan, nagoni promijenjeni u suprotnom smislu 117

. o Raspoloenje i ope stanje obino pogorani naveer, a ne ujutro Melankolija depresija koja se javlja kod starijih osoba pa se naziva i involutivnom depr. o Uz depr. raspoloenje, psihomotorika je ubrzana ili usporena o Mogu se javiti i psihotini fenomeni Sezonski afektivni poremeaj obuhvaa depresiju koja se pojavljuje u zimskim mjesecima, a traje do proljea o U ovih bolesnika je utvren porast sekrecije melatonina Sindrom kroninog umora oblik depresije s izraenim tjelesnim simptomima o Yuppie gripa poseban oblik ove depresije koji se pojavljuje kod profesionalno uspjenih mladih ljudi vezano za stres na poslu

e) Diferencijalna dijagnoza - Utvrditi je li rije o unipolarnoj (prisutna samo depresivna faza) ili bipolarnoj depresiji (ako postoje faze povienog raspoloenja) - Tada je treba svrstati u kategoriju prve ili ponavljajue depresivne epizode - Potom ju treba odvojiti od psihikih, neurolokih, ali i raznih tjelesnih bolesti S PREDAVANJA: - Unipolarna (velika depresija) i bipolarna depresija (bipolarni poremeaj) - Major (velika) i minor (mala) epizoda - Povratni depresivni poremeaj - Endogena dolazi iz istog mira - Reaktivna i organska (uslijed hipotireoze, tumora, ciste, atrofije dijelova mozga) - Psihotina i nepsihotina (veina depresija) - Maskirana (larvirana) stanje prikriveno nekim drugim simptomima (psihikim ili ak vie tjelesnim sve pretrage dobre, a osoba se osjea loe); u osnovi je tuga (u poetku je neuoljiva) Rizini faktori za depresiju - Poremeaji raspoloenja u obitelji - Gubitak roditelja prije 10. godine ivota Gubitak jednog roditelja uz adekvatnog drugog roditelja ne dovodi do depresije Gubitak oba roditelja u 99% sluajeva dovodi do depresije - Seksualno i tjelesno zlostavljanje vea ansa za depresiju i kod rtve i kod zlostavljaa Hormonalni tretman (kontracepcija, hormonalna nadomjesna terapija, lijeenje neplodnosti) - Trajni ivotni stresori (npr. gubitak posla) - Gubitak drutvene podrke MANINI POREMEAJ Manija je stanje povienog raspoloenja u kojem se javlja i ubrzana psihomotorika, formalni i sadrajni poremeaji miljenja, smetnje nagona o Ukljuuje postojanje abnormalne emocionalne ekspresije s poveanjem ili promjenama jaine emocija, koje idu od vrtoglavice do ekstaze i od razdraljivosti do bijesa o Svrstava se u bipolarne poremeaje bez obzira je li rije o maninoj epizodi (unipolarna manija) ili o izmjeni manije i depresije (bipolarni afektivni poremeaj)

a) Epidemiologija - Pojava same manije je rijetka, a uestalost nije poznata - U njezinu pojavljivanju nema spolnih razlika

118

. b) Etiologija - Bioloka tumaenja manija je ea u nekim obiteljima o Naeno smanjenje volumena prefrontalnog korteksa o Porast koncentracije noradrenalina o Razina serotonina je smanjena o Snienje kortizola i povienje hormona titnjae o Nema specifinih polisomnografskih promjena tijekom spavanja No deprivacija spavanja moe potaknuti maniju Poveanje trajanja spavanja dovodi do ublaavanja simptoma manije - Psihoanalitika objanjenja maniju smatraju negacijom ovisnosti o voljenom objektu o Poricanje (kao osnovni mehanizam obrane) omoguuje izbjegavanje odgovornosti, obveza i smanjenje osjeaja depresivnosti c) Komorbiditet - Pojavljuje se u komorbiditetu s p. linosti, bolestima ovisnosti i p. nagona d) Klinika slika - Suprotna klinikoj slici depresije - Emocionalni simptomi povieno, euforino, razdraljivo raspoloenje o Javljaju se i emocionalna labilnost, brza izmjena raspoloenja te oscilacije izmeu euforije i ljutnje - Kognitivne smetnje formalni i sadrajni poremeaji miljenja o To su ubrzani misaoni tok i bijeg od ideja te sumanute ideje veliine, moi, utjecaja, bogatstva, pronalazatva, visokog podrijetla o Sumanutosti se javljaju u dvije treine maninih bolesnika - Ponaajne smetnje ubrzani govor i psihomotorika o U stalnom je pokretu, ne moe biti na jednom mjestu i govori brzo o Bolesnik mijenja aktivnosti, interese, ciljeve - Socijalni odnosi bolesnik ih sam potie, drutven je i srdaan o U poetku je prihvaen, ali kako manija eskalira druge osobe ga naputaju, izbjegavaju pa i izoliraju - Opaajne smetnje polaze od p. panje o Panje je lako otkloniva, tj. distraktibilna o Pozornost mu privlae razliiti podraaji i informacije, esto nebitni o Mogu se javiti i halucinacije - Da bi se postavila dijagnoza, povieno, ekspanzivno ili razdraljivo raspoloenje treba biti prisutno najmanje tjedan dana o Bolesnik treba imati barem tri od navedenih simptoma: o Svijest ouvana o Izgled upadan o Afekt egzaltiran, disforian o Psihomotorika hiperaktivna o Miljenje ubrzano i ideje veliine o Panja hipervigilna, hipotenacitetna o Opaanje rijetko halucinacije o Volja hiperbulija o Nagoni pojaani o Pamenje ouvano o Inteligencija ouvana o Kritinost smanjena 119

. o Spavanje skraeno o Vegetativne funkcije hiperaktivne e) Diferencijalna dijagnoza Maniju treba razlikovati od hipomanije te odrediti radi li se o BAP-u ili unipolarnoj maniji Treba iskljuiti shizoafektivnu psihozu, shizofreniju, moriju, p. linosti, smetnje nagona, bolesti ovisnosti esto se ne prepozna u adolescentnoj dobi pa se pogreno dijagnosticira kao SH, granini ili disocijalni p. linosti

S PREDAVANJA: - Unipolarna manija - Simptomatska (organska) zbog tumora frontalnog renja - Reaktivna npr. dobitak na lotu dovodi do manije; alkohol i amfetamini takoer uzroci BIPOLARNI AFEKTIVNI POREMEAJ Obuhvaa depresiju i epizode manije ili hipomanije Spomenuta stanja nisu uzrokovana psihoaktivnim tvarima, lijekovima, hormonima ni tjelesnim bolestima

a) Epidemiologija ivotna prevalencija 0,4 1,6% Oko 1% odraslog stanovnitva ima BAP Podjednako kod oba spola ei u samaca i razvedenih osoba

b) Etiologija Naslijee roaci oboljelog 8-18 puta ee obolijevaju od BAP-a i 2-10 puta ee od depresije (vea vjerojatnost obolijevanja od depresije nego to je imaju srodnici depresivnih bolesnika) o Oko 50% bolesnika ima barem jednog roditelja s p. raspoloenja o Ako roditelj boluje onda dijete u odrasloj dobi ima 25% vjerojatnosti da e oboljeti Izmeu 50 i 75% ako oba roditelja boluju Patoanatomske i metabolike promjene sline promjenama u depresivnih bolesnika o Smanjenje volumena prefrontalnog korteksa te promjene u amigdalama Neurotransmiterska podloga smanjenje koncentracije serotonina i njegovih metabolita o Disregulacija noradrenergike i dopaminergike aktivnosti Endokrinoloka istraivanja poviena razina kortizola Polisomnografske promjene sline promjenama u depresiji

c) Komorbiditet - Pojavljuje se s anksioznim p., bolestima ovisnosti, p. linosti d) Klinika slika - Izmjena epizoda snienog i povienog raspoloenja i stanja eutimije (normalnog raspoloenja) - Depresivni ili manini podtip bipolarnog poremeaja o Individualne varijacije za svakog bolesnika kod nekih vie depresivnih faza koje slijedi jedna manina ili obratno 120

. Mjeoviti podtip BAP-a ako je broj depresivnih i maninih epizoda podjednak Bipolarni poremeaj tip I ako se depresivna faza izmjenjuje s maninom Bipolarni poremeaj tip II izmjena depresije s hipomanijom U nekih bolesnika izmeu epizoda nastupa remisija, a kod nekih jedna faza prelazi u drugu Brzoizmjenjujui bipolarni afektivni poremeaj (BIBAP) oblik s brzim izmjenama faza i s kratkim razdobljem remisije (ili bez nje) o Katkad nastaje kao posljedica intenzivne farmakoterapije o Vjerojatnije se radi o sprecifinom tijeku BAP-a, a ne o zasebnom entitetu o Vie se pojavljuje kod ena o ee ppinje depresivnom nego maninom fazom o Depresivne faze nastaju postupno (obino imaju obiljeja velike depresivne epizode) dok manina epizoda nastaje naglo

S PREDAVANJA: - BAP II moe imati razliite izmjene faza ako se ne lijei ili je terapija prejaka ili neadekvatna, sve se vie smanjuju faze izmeu maninih i depresivnih faza jatrogeno (kad je terapija lijekovima neadekvatna) manija odmah prelazi u depresiju (greka lijenika), nema neke prijelazne faze - terapija odravanja koritenje stabilizatora (lijekovi kojima se maksimalno produava zadovoljavajua razina raspoloenja) kojima smo maniju i depresiju pretvorili u blae oblike najpoznatiji i najstariji: litij + smanjenje doze antipsihoticima i antidepresivima - trajanje manina epizoda traje par dana/tjedana, a depresivna par mjeseci (i do 6 mjeseci)

PERZISTIRAJUI POREMEAJI RASPOLOENJA Oznauju trajne promjene raspoloenja koje ne dosiu razinu depresije, manije ili hipomanije Traju vei dio odrasle dobi i mogu dovesti do smetnji funkcioniranja, pa i onesposobljavanja Ciklotimija perzistirajua promjenjivost raspoloenja koja ukljuuje depresivna stanja i blae povieno raspoloenje o Da bi se postavila dijagnoza, promjene raspoloenja moraju biti prisutne dvije godine o ivotna prevalencija 1% o U ena 1,5 puta ee nego u M o Obino zapoinje izmeu 15.i 25. godine o U treine osoba s ciklotimijom se razvije veliki depresivni p. samostalno ili u kombinaciji s epizodama hipomanije o Pojavljuje se s p. linosti, anksiozno-depr. p. i bolestima ovisnosti o Simptomi slini kao kod bipolarnog p. tipa II o Oscilacije raspoloenja su bre i traju krae nego u BAP-u 121

. Distimija stanje kroninog neraspoloenja (traje neprekidno najmanje dvije godine), uz izostanak manije i hipomanije, koje nije uzrokovano tjelesnim bolestima, lijekovima ili psihoaktivnim tvarima o Osim depresivnog raspoloenja trebaju biti prisutna barem tri od ovih simptoma: oslabljeni tek ili prejedanje, nesanica ili pospanost, gubitak energije, nisko samopotovanje, oslabljena koncentracija ili tekoe pri donoenju odluka, osjeaj beznaa o Nema psihotinih simptoma o Blai oblik depresivnog poremeaja o U 5-6% odrasle populacije bez spolnih razlika o Dolazi u komorbiditetu s drugim p. raspoloenja, anksioznim p., ovisnostima, p. linosti o U oko 20% bolesnika se razvije velika depr. epizoda, kod 15% bipolarni p. tipa II, a do 5% bipolarni p. tipa I.

OSTALI DEPRESIVNI POREMEAJI Mali depresivni poremeaj ima osnovne depresivne simptome samo su oni manje izraeni nego kod velikog depresivnog p., kojem odgovaraju po trajanju o Osnovni simptom je snieno raspoloenje, a prisutni su i bezvoljnost, umor, nezainteresiranost te smanjene nagonske funkcije o Uestalost oko 5% u opoj populaciji o ee kod ena o Pojavljuje se s ostalim p. raspoloenja, anksioznim p., bolestima ovisnosti, p. linosti, somatoformnim p. Kratki depresivni poremeaj ponavljajui depresivni p. koji po simptomima odgovara velikoj depresivnoj epizodi, ali traje krae od 2 tjedna o Nema spolnih razlika, a uestaliji je u mlaim dobnim skupinama o Pojavljuje se zajedno s drugim p. raspoloenja, anksioznim p., ovisnostima, p. linosti te kod tjelesnih bolesti Premenstrualni disforini poremeaj obuhvaa simptome promijenjenog raspoloenja, ponaajne i tjelesne simptome o Javlja se u odreeno vrijeme menstrualnog ciklusa, povlai se poetkom menstruacije, a simptomi potpuno izostaju u tjednu nakon mesntruacije o 30-80% ena ima blai oblik ovog poremeaja, a 5-10% ena tei oblik o Dolazi s drugim depresivnim poremeajima, ovisnostima, anksioznim i p. linosti

122

ANKSIOZNI POREMEAJI
Danas su, uz depresiju, anksiozni poremeaji najei u psihijatriji ('era anksioznosti') jer smo daleko vie i ee izloeni ispitnim situacijama (ispunjavanje normi razliitog tipa) Socioloko objanjenje svijet vie nije siguran - radi se o realnoj opasnosti koja objektivno postoji i kojoj smo svi izloeni (Ovo su sve neki pokuaji objanjavanja zato proporcija anksioznih poremeaja raste jer se jo uvijek ne zna toan uzrok) Najznaajniji su: panini poremeaji ( s i bez agorafobije), agorafobija bez postojanja paninog p., socijalna fobija, specifine fobije, opi anksiozni p. i OKP Anksioznost je jedini i glavni simptom o Rije je o pretjeranom stanju pobuenosti koje je obiljeeno neizvjesnou, anksioznou i strahom

TO JE ANKSIOZNOST? - Pojam anksioznost oznaava razliite osjeaje koji svi imaju zajedniku karakteristiku strah. - Anksiozni fenomeni su meusobno razliiti obzirom na karakter, intenzitet i trajanje. - Oni se javljaju kao nelagoda, uznemirenost, strepnja, planja, tjeskoba, strah (difuzan ili fobian usmjeren prema nekoj situaciji, predmetu), panika. Normalna anksioznost - esti pratilac svakodnevnih situacija - Ona prati donoenje odluka, razmiljanje o budunosti, stresove, ispitne situacije, putovanja. - W. H. Auden je rekao da ivimo u eri anksioznosti. - Anksioznost je strah da e se u naim ivotima neto loe dogoditi (bolest, nesrea, siromatvo, bol, patnja). o Ona ima adaptivnu funkciju ini nas opreznijim, tjera nas da promiljamo, planiramo, omoguuje izbjegavanje ili suprotstavljanje opasnosti - Spontano se povlai nakon prestanka uznemirujue situacije ili realne opasnosti - Nemogue ju je u potpunosti ukloniti, ali se moe nauiti kako je kontrolirati - Ona moe svojim intenzitetom i kvalitetom prijei u poremeaj Patoloka anksioznost - Kada osoba vie ne moe kontrolirati anksioznost, ve anksioznost kontrolira pojednca - Javlja se: izvan ili mimo opasnosti postoji dugo nakon stresa ili opasnosti remeti funkcioniranje osobe - Kod anksioznih p. anksioznost prevladava klinikom slikom, dok se kod ostalih p. (npr. SH, paranoidni p., depresija) javlja kao sekundarni simptom Fizioloka anksioznost - javlja se zbog realne opasnosti (npr. prometna nesrea), ona je evolucijska datost, bez nje nema preivljavanja Kada fizioloka anksioznost prezlazi u patoloku? - Ako mi kontroliramo anksioznost tada je ona fizioloka - Ako ona kontrolira nas (ometa nae funkcioniranje) tada je patoloka - -ako se strah javi mimo opasnosti ili dugo nakon to je opasnost prola, takoer se radi o patolokoj anksioznosti

123

. a) Epidemiologija - Pojavljuju se u svim ivotnim razdobljima, najee u ranim 20im i na prijelazu iz 30ih u 40e godine ivota - ei u ena (iznimka OKP kod kojeg nema spolnih razlika) - Uestalost svih AP u opoj populaciji kree se od 5 do 10%, ivotna prevalencija 16,6% - AP se meusobno razlikuju po uestalosti, tako da je OKP najrjei, a generalizirani AP i socijalna fobija su najei od svih AP b) Etiologija - Anksioznost je multifaktorijalno uzrokovana - Bioloke teorije obino se govori o genetskoj predispoziciji za razvitak AP na koju se nadograuju drugi, ne samo bioloki imbenici Naslijee rizik od pojave AP kod bliskih roaka oboljelog je od 16-17% Hiperfunkcija autonomnog ivanog sustava Preosjetljivost i hiperreaktivnost amigdala Poveanje koncentracije metabolita noradrenalina Promjene serotoninergike ravnotee - Psihodinamske teorije transformacija libida u strah Signalna teorija straha anksioznost se javlja kao odgovor ega na nesjesne impulse iz ida i ona je signal za buduu opasnost Teorija o strahu od separacije - Bihevioralni model AP je uvjetovana reakcija na okolinske imbenike - Kognitivne teorije kognitivne distorzije zahvaaju percepciju (iz mnotva podraaja selekcioniraju one koji su mogua prijetnja), interpretaciju (skloniji nejasne podraaje tumaiti kao opasne) i pamenje (skloniji bolje upamivanju i lakem dosjeanju anksioznih situacija) c) Komorbiditet - Pojavljuju se zajedno s nizom drugih psihijatrijskih i/ili tjelesnih bolesti i stanja - Najae u komorbiditetu s drugim anksioznim p. i depresijom 1. Panini poremeaj s agorafobijom - Intenzivan strah od otvorenog prostora, javnih mjesta, prisustva mnotva ljudi, kada se bolesnik ne moe skloniti na sigurno mjesto - Javlja se panini napadaj s uznemirenou, neugodom, lupanjem srca, vrtoglavicom, nesvjesticom, tjelesnim simptomima i senzacijama, opom slabou - Prisutan osjeaj uasa, nadolazee smrti, gubitka kontrole - 3 X ee u ena - Godinja prevalencija 3-4% - Pojavljuje se s depresijom, AP te OKP-om 2. Panini poremeaj bez agorafobije Ukljuuje napadaje paninog straha koji nastaju spontano i nisu uvjetovani ivotno opasnom situacijom niti prisutnou drugih prihijatrijskih i/ili somatskih p. - Ozbiljna anksioznost (panika) koja nije ograniena na posebnu situaciju, nepredvidiva je, a poinje naglo u obliku kratkotrajnih napadaja intenzivnog straha te osjeaja uasa i nadolazee propasti napadaji traju do desetak minuta - Prisutni su lupanje srca, suhoa usta, znojenje, drhtanje, munina, guenje, bol u prsima, vrtoglavica, nesvjestica, strah od gubitka kotnrole/od smrti - 2 X ee u ena

124

. 3. Agorafobija bez paninog poremeaja - Strah od mjesta i situacije (ili njihovo izbjegavanje) iz kojih bi bijeg bio otean ili nemogu - Kod osobe koja je sama izvan doma, na putovanju, u guvi, u redu - Ne radi se o strahu od otvorenog prostora, ve o strahu od velikog prostora (npr. koarkaka dvorana) - Prati ju misao kako se s takvih mjesta nee moi brzo otii, tj. kako je pomo na takvim mjestima teko dostupna - Strah se javlja u odreenim situacijama ili kad se one oekuju Bolesnik izbjegava takve situacije ili zahtjeva stalnu prisutnost drugih ljudi U najteem obliku osoba ne izlazi iz kue te joj je funkcioniranje smanjeno - 2x ea kod ena - Uestalost kod odraslih 0,6 1,6% - Moe se javiti s drugim fobijama, OKP, p. linosti i depresijom 4. Socijalna fobija - Strah od ljudi i socijalnih situacija u kojima bolesnik ima doivljaj evaluacije - Poglavito kod javnog nastupa - Bolesnici misle da ih druge osobe pozorno promatraju te da ih mogu poniziti i uvrijediti - Osoba izbjegava takve situacije pa se javljaju potekoe u socijalnom funkcioniranju, na radnom mjestu, u emocionalnoj vezi - Osoba prepoznaje da je strah pretjeran i nerazuman - ivotna prevalencija 10-13%, ea kod ena u opoj populaciji, a meu psihijatrijskim bolesnicima nema razlike - Najea u djetinjstvu i adolescenciji, a obino zapoinje prije 18e 5. Specifina fobija - Jednostavna ili izolirana fobija - Strah od specifinih situacija i objekata koji djeluju zastraujue pa ih bolesnik izbjegava i zbog toga postoji radna i socijalna disfunkcija - Strah od ivotinja (zmije, pauci), prirodnog okolia (visina, voda, grom), krvi, injekcije, povrede - Pri izlaganju fobinom podraaju nastaje neposredna anksiozna reakcije koja moe poprimiti razinu paninog napadaja - Osoba prepoznaje da je strah pretjeran i nerazuman - Prevalencija 10-12%, dvostruko uestalije kod ena 6. Opi anksiozni poremeaj - Obiljeava ga opa, neodreena anksioznost, uznemirenost, psihomotorna napetost o Slobodnolebdea anksioznost - Osjeaj strepnje, tjeskobe, iekivanja da e se neto loe dogoditi, briga oko razliitih situacija koja je praena somatskim obiljejima anksioznosti o Mogu se javiti umor, glavobolja, vrtoglavica, suhoa usta, znojenje, crvenjenje, lupanje srca, munina proljev - Moraju biti zadovoljeni ovi kriteriji: o Pretjerana zabrinutost i anksioznost, osoba teko kontrolira zabrinutost, katastrofina razmiljanja o Tri ili vie od ovih simptoma: neimr, osjeaj kao da je osoba na rubu ivaca, lako umaranje, tekoe koncentracije, razdraljivost, p. spavanja - Ovo stanje mora trajati barem 6 mjeseci - Uestalost do 5%, 2 do 4 puta ee javlja kod ena (za tu spolnu razliku ne postoji objanjenje; npr. za depresiju postoji-hormoni) 125

. 7. Mjeoviti anksiozni i depresivni poremeaj - Pojava anksioznosti i depresivnosti pri emu ni jedna simptomatika ne prevladava pa nisu zadovoljeni kriteriji za postavljanje dijagnoze samostalnog anks. ili depr. poremeaja - Glavni simptom je disforija, a prisutni su i zabrinutost, uznemirenost, napetost, tjeskoba i strah - Istodobno postoje umor, snieno osnovno raspoloenje, nezainteresiranost, bezvoljnost, psihomotorna usporenost..... - Smetnje trebaju biti prisutne barem mjesec dana za dijagnozu 8. Opsesivno kompulzivni poremeaj - Prisustvo prisilnih misli (opsesija) i radnji (kompulzija) pri emu bolesnik shvaa njihovu iracionalnost - Prisilne se misli javljaju mimo volje oboljelog, on shvaa njihovu besmislenost, ali se ne moe njima oduprijeti - Opsesije su prisilne, ponavljajue i nametajue misli, ali i osjeaji i doivljaji - Kompulzije su svjesna,ponavljajua ponaanja i radnje koje bolesnik doivljava nametnutima - Oko 80% bolesnika ima oba simptoma (i opsesije i kompulzije) zajedno o Opsesivni poremeaj prisutne samo opsesije, tj misli, ruminacije i ideje o Kompulzivni p. prevladavaju prisilne radnje i opsesivni rituali - Prisilne radnje: pranje ruku, tuiranje, pokreti tijela, nain hodanja... - Nakon to uini prisilnu radnju bolesnik ne osjea zadovoljstvo, ali je smireniji i anksioznost je manja - Dovode do tekoa u svakodnevnom funkcioniranju - Obino se javlja oko 20. godine, a moe poeti i u djetinjstvu te esto nakon stresnih dogaaj - Podjednaka spolna zastupljenost, ali se u M javlja ranije (s prisilama provjeravanja), a u kasnije (s prisilama ienja) - 50% bolesnik s OKP-om ima i depresivni p. - Blai oblici kraeg trajanja, ne dovode do oteenog funkcioniranja, dobro reagiraju na lijeenje (lijek ili psihoterapiju) - Srednje teki oblici vei problem za bolesnika, ali i njegovu okolinu o Smetnje u radnom, socijalnom, emoc. i obiteljskom funkcioniranju o Nuna kombinirana primjena racionalne farmakoterapije i psihoterapije - Najtei oblici kronini i refrakterni na psihoterapiju i farmakoterapiju, ak i na neurokirurke uahvate o Osoba prestaje raditi, prekida emoc. i obiteljske veze, do iznemoglosti je opsjednuta mislima i radnjama o Slom kontrole miljenja i ponaanja REAKCIJE NA TEKI STRES I POREMEAJI PRILAGODBE Ukljuuju akutnu reakciju na stres, PTSP i poremeaje prilagodbe o Uzrokovani su razliitim traumatskim iskustvima (stresorima) Stres specif. stanje koje se sastoji od nespecifino potaknutih promjena u sklopu biolokog sustava o Psihofizika reakcija na razliite uzroke, a ti su uzroci stresori o Predstavlja bioloki i ponaajni odgovor organizma na djelovanje stresora, a pojavljuje se kada pojedinac procijeni da novonastala situacija premauje njegove prilagodbene mogunosti i sposobnosti Krizna situacija situacija u kojoj je naruena individualna psihosocijalna ravnotea o Osoba nije u mogunosti ponovno ostvariti ovu ravnoteu 126

. Krizno stanje stanje poremeene prilagodbe koje nastaje kada se osoba ne moe prilagoditi zahtjevima koje pred nju postavljaju ivotni dogaaji (stresori) o Poremeaj prilagodbe koji je laki i dulje traje o Naziva se psihikom ili pshosocijalnom krizom Koncept ivotnih dogaaja obuhvaa niz uobiajenih situacija koje se gotovo svakodnevno dogaaju te su manjeg intenziteta od tramuatskog dogaaja o Smatra se da svaki pojedinac u svakom trenutku doivljava neki ivotni dogaaj o Osnovno obiljeje ivotnih dogaaja jest potreba za veom ili manjom prilagodbom na novonastalu situaciju Traumatski dogaaji nakon njega sadraj reakcije je usmjeren na mjesto, javlja se poricanje osjeaja i izbjegavanje svega to podsjea na dogaaj te neeljeno proivljavanje dogaaja (snovi, flashback epizode) Gubitak moe biti predvidljiv i nepredvidljiv te vezan uz emoc, materijalno ili soc. stanje o Nakon gubitka sadraj reakcije je usmjeren na izgubljenu osobu (ili drugi objekt gubitka) o Osoba trai podrku drugih, prisjea se izgubljene osobe i eli razgovarati o njoj o Reakcije tugovanja

1. Akutna reakcija na stres (akutni stresni poremeaj) -Prolazni psihiki poremeaj koji se javlja kao reakcija na stresni dogaaj - Akutna reakcija na stres(or) koja se javlja u roku od nekoliko minuta do nekoliko dana - Traje od nekoliko dana do 4 tjedna (ako je due moe se javiti PTSP) - Poremeaji panje i koncentracije, smetnje orijentacije, disocijativni fenomeni, p. svijesti - Osoba je ustraena s vegetativnim znakovima anksioznosti, razdraljiva te brzo i estoko reagira na najmanji povod 2. Posttraumatski stresni poremeaj - Odgoen ili produljen odgovor na stresni dogaaj - Osnovni preduvjet za pojavu PTSP-a je izlaganje ekstremnom traumatskom iskustvu (prisustvovanje zlostavljanju, ranjavanju, smrti druge osobe ili je bio ugroen sam bolesnik). - Traumatski dogaaji mogu biti izazvani od drugih ljudi (rat, otmica, zarobljavanje, muenje, fiziko i spolno zlostavljanje), u prometu, u stanju tekih bolesti, kod prirodnih nepogoda (potres, poplava). - Osjeaj bespomonosti je kljuan za razvitak PTSP-a. - Zatim dolazi do izbjegavanja svega onoga to podsjea na traumatski stres - Ponovno proivljavanje traumatskog iskustva (flash back epizode, runi snovi) - Simptomi pojaane pobuenosti - Klinika slika ovisi o intenzitetu i karakteru samog traumatskog dogaaja, premorbidnom funkcioniranju, ranijim zlostavljanjima i agresivnom ponaanju, socioekonomskom statusu, inteligenciji - ivotna prevalencija 1-3% pa sve do 6,8% - Moe se javiti u bilo kojoj dobi, a najei je kod mlaih odraslih osoba U civilnoj domeni je podjednako zastupljen meu spolovima, u vojnom smislu je vie oboljelih mukaraca

127

. Rizini faktori za razvitak PTSP-a: o Osobine stresora Broj 1 je silovanje - preko 90-95% rtva silovanja razvije PTSP Broj 2 su specijalne (vojne) postrojbe - oko 70% pripadnika razvije PTSP Broj 3 su obine ratne postrojbe ili civili u bombardiranju tj. sudionici opih ratnih dogaaja - do (manje od) 50% pripadnika razvije PTSP Broj 4 su rtve ekstremnih prirodnih nepogoda (tsunami i sl.) - do 20% rtva Broj 5 su rtve tekih prometnih nesrea - 10-15% sudionika razvije PTSP o Socijalni status (obrazovanje, prihodi) nii SES je vulnerabilniji o Karakteristike linosti (naini noenja, coping) Ako postoji neki poremeaj linosti Ako je osoba ranije imala neki psihijatrijski entitet Ako je neki psihijatrijski entitet u poetnoj fazi Ako postoji heteroagresivno, asocijalno, antisocijalno ili autodestruktivno ponaanje o Intelektualni status nii IQ (vii IQ je faktor zatite) - MORAJU biti prisutni simptomi iz tri skupine simptoma za dijagnozu: o Ponovno proivljavanje traumatskog iskustva Tijekom dana, javljaju se slike-tzv. intruzivni fenomen (ive slike) Tijekom noi, javljaju se runi snovi (obino u drugoj polovici spavanja u REM-u) o Izbjegavanje svega onoga to podsjea (realno ili simbolino) na traumu o Simptomi pojaane pobuenosti - imaju nizak prag tolerancije na frustraciju, na sitnice estoko reagiraju (heteroagresivno ili autodestruktivno) o Simptomi moraju trajati vie od mjesec dana, traju razliito dugo, a mogu biti prisutni i 30 godina nakon traumatskog dogaaja Terapija PTSP-a: o Farmakoterapija (anksiolitici, antidepresivi, antipsihotici) o Psihoterapija (BK, suportivna, gestalt, psihoanalitiki orijentirana; individualna, grupna, partnerska, obiteljska) o Socioterapija - Najbolji je prognostiki ishod oporavak koji uslijedi u godinu dana nakon traumatskog dogaaja o Oko 30% ih doivi potpuni oporavak o 40% djelomini (imaju blae simptome PTSP-a) o 20% ih ima srednje izraene simptome o 10% je nepromijenjenog ili pogoranog stanja 3. Poremeaji prilagodbe - Krizna stanja u uem smislu - Posljedica nepovoljnih ivotnih dogaaja koji se mogu i kumulirati - Karakteristino je stanje jake uznemirenosti koje ometa funkcioniranje - Dva osnovna simptoma su anksioznost (zabrinutost, uznemirenost, napetost, tjeskoba, a mogu se javiti i fobini i panini strahovi) i depresivnost ( neraspoloenje, potitenost, socijalno povlaenje, pad nagonskih dinamizama) - Osoba se osjea krivom zbog nemogunosti rjeavanja novonastalog stanja, ne moe planirati budunost, javljaju se depresivne interpretacije, ideje besperspektivnosti i nemoi - Sve to moe pratiti i suicidalnost -

128

. DISOCIJATIVNI POREMEAJI Disocijacija potpuni ili djelomini gubitak ujedinjavanja sjeanja, svijesti o sebi i/ili okolini, osjeta i kontrole pokreta o Obuhvaa nemogunost integriranja sebe i vlastite svijesti s traumatskom situacijom o Javlja se kada osoba nije kadra traumatska iskustva prihvatiti i ukljuiti u vlastito iskustvo o Primarna disocijacija kada traumatska iskustva nisu integrirana ve su odvojena od ostalih sjeanja o Sekundarna stanjem u kojem osoba naputa svoje tijelo i traumatski dogaaj promatra sa strane o Tercijarna stvaranje odvojenih ego stanja pri emu su neka svjesna traumatskog dogaaja, a neka to nisu Akutni oblik simptomi se javljaju naglo, obino kao posljedica razliitih traumatskih ivotnih dogaaja Kronini oblik vezuje se uz nerjeive probleme, meuljudske odnose, emoc. konflikte Pokazuju iznimno velike geografske i etnike razlike u uestalosti

1. Disocijativna amnezija - Stanje u kojem se javlja nagla amnezija, a pri tome ne postoji organska podloga u smislu oteenja mozga o Traje od nekoliko sati do nekoliko tjedana o Kognitivne i druge funkcije su ouvane - Nastupa nakon stresnog dogaaja i reverzibilna je - Najei disocijativni p., uestalost 1,8% 2. Disocijativna fuga - Neuobiajeno ponaanje u kojem bolesnik neoekivano otputuje u druga mjesta te se ne moe sjetiti svog identiteta (potpuno ili djelomino) o Osoba u drugom gradu moe preuzeti novi identitet i zapoeti novi ivot - Traje nekoliko dana ili tjedana, a za to razdoblje se javlja amnezija 3. Disocijativni stupor - Stanje bez motorike aktivnosti koje se javlja nakon nedavnog stresnog dogaaja, nerijeenih emocionalnih ili drugih znaajnih problema - Bolesnik ne izvodi voljne pokrete i ne reagira na podraaje, lei ili sjedi psihomotorno ukoen te ne govori, ne prati pogledom i potpuno je odvojen od okoline 4. Stanje transa i opsjednutosti - Obiljeava nagli, privremeni gubitak vlastitog identiteta - Rije je o gubitku svijesti o sebi i okolini - Osoba je u promijenjenu stanju svijesti, ne reagira ili slabo reagira na vanjske podraaje - Ovo stanje se doivljava kao nametnutim izvana - Kada trans zavri nastupa vie ili manje izraena amnezija za to razdoblje 5. Viestruka linost (disocijativni poremeaj identiteta) - Rije je o barem dvama odvojenim identitetima koji ne znaju jedan za drugoga - Dugotrajna stanja koja se ne mogu objasniti organskim uzrocima

129

. 6. Ganserov sindrom - Stanje u kojem se bolesnik ponaa kao da je intelektualno trajno oteen - Nije rije o svjesnom simuliranju bolesti, nego o nesvjesnom izbjegavanju neugodnih dogaaja 7. Konverzivni poremeaj - Ukluuje niz simptoma koji navode neuroloku bolest, a medicinska obrada iskljuuje takvu mogunost o Rije je o motorikim, senzornim i visceralnim simptomima - esto je vidljiv izostanak zabrinutosti koja bi trebala pratiti teke simptome o Prekrasna blaena ravnodunost SOMATOFORMNI POREMEAJI Osoba se ponavljano ali na tjelesne simptome i trai medicinsku obradu Svrstavaju se u zasebnu skupinu s anksioznim i disocijativnim poremeajima (nekadanje neuroze) jer imaju neka zajednika obiljeja o Pojava je obino vezana uz neko stresno iskustvo, a anksioznost uvijek prati taj poremeaj

1. Somatizacijski poremeaj - Somatizacija kao glavni simptom - Bolesnik iznosi brojne, viestruke, ponavljajue tjelesne simptome koji se ne mogu objasniti medicinskom obradom - Te simptome prati anksioznost, depresivnost, disforija, umor 2. Hipohondrijski poremeaj - Somatoformni poremeaj u kojem postoji neosnovana zaokupljenost tjelesnim funkcijama i strahom da se boluje od neke teke, ozbiljne bolesti - Pretjerano reagiraju na uobiajene tjelesne senzacije i promjene - Nikakva medicinska obrada ih ne moe uvjeriti da nisu bolesni - Najee se razvije u kronini oblik ovo poremeaja 3. Dizmorfofobija - Poremeaj sheme vlastitog tijela - Osoba je zaokupljena vlastitim izgledom ili zamiljenim nedostatkom vlastita tijela - Bolesnik je zabrinut i trai pomo kako bi promijenio svoj izgled - Ima dojam da je fiziki neatraktivan, ak odbojan i ruan - Sve to ometa svakodnevno funkcioniranje o Dolazi do povlaenja iz drutva, prekida emoc. veza, zatajivanja u aktivnostima 4. Bolni poremeaj - Stanje praeno kroninom, tvrdokornom, optereujuom boli koja se javlja u razliitim dijelovima tijela, nejasno je lokalizirana - Ona se ne moe u potpunosti objasniti tjelesnim stanjem ili poremeajem, a povezana je sa stresnim dogaajem, emoc. potekoama i problemima - Bol mora trajati najmanje 6mj da bi se postavila dijagnoza - Bol dovodi do zabrinutosti, anksioznosti, depresivnosti, suicidalnih misli i pokuaja samoubojstva

130

BIOLOKE METODE LIJEENJA

BIOLOKA TERAPIJA - Psihofarmakoterapija - Elektrokonvulzivna terapija - Transkranijalna magnetna stimulacija - Neurofeedback - Fototerapija - Regenerativna terapija - Neuromodularna terapija - Hormonalna terapija Psihofarmakoterapija - Anksiolitici smanjuju ili uklanjaju anksiozne fenomene u lijeenju anksioznih p. te anksioznosti u drugim p. i bolestima o Smanjuju napetost, uznemirenost, agitiranost, tjeskobu, strah, paniku o Ne oteuju spoznaje i opaajne procese. o Nisu uinkoviti u djelovanju na depresivne i psihotine simptome, ali se i kod njih koriste kao dodatna terapija o Najstariji su bromidi i barbiturati koji su imali najvie nuspojava i brzo su izazivali ovisnost te su zamijenjeni anksioliticima II. generacije o II. generacija su benzodiazepini koji djeluju preko GABA receptora te mogu izazvati ovisnot o Zato se koriste oni III. generacije koji djeluju na serotoninergike receptore - Hipnotici izazivaju hipnotski uinak, olakavaju usnivanje, omoguuju prosnivanje, poveavaju kvalitetu spavanja i poboljavaju jutarnju budnost o Kod nesanice i drugih p. spavanja o Prvi su bili barbiturati koje su zamijenili bezodiazepini te najnoviji nebenzodiazepinski agonisti GABA-benzodiazepinskih receptora - Antipsihotici smanjuju ili uklanjuju psihotine simptome (sumanutosti, halucinacije...) o Imaju antipsihotini efekt, a pritom ne sediraju o Zbog izazivanja neuroleptikog uinka (reduciraju psihomotornu aktivnost te dovode do emoc.-afektivnog smirenja) nazivaju se i neurolepticima o SH, psihotina depresija i manija, psihoza u sklopu drugih psihijatrijskih poremeaja (demencija, p. linosti, PTSP), psihoze kod somatskih bolesti o Prvi antipsihotik - klorpromazin - Antidepresivi smanjuju ili uklanjaju depresivne simptome o Kod depresivnih poremeaja i svih ostali p. kod kojih postoji depresija - Stabilizatori raspoloenja (litij, antiepileptici) lijekovi koji onemoguuju izmjene raspoloenja te su indicirani kod BAP-a - Lijekovi u tretmanu ovisnosti Elektrokonvulzivna terapija - Kod SH i epilepsije uoeno povlaenje SH simptoma nakon epi atake - Danas se primijenjuje na potpuno drugaiji nain i uz pristanak bolesnika - Kod terapijski refrakterne depresije i katatone SH o Tek nakon to smo isprobali najmanje 2 lijeka koji ne djeluju - Moe se primijeniti i kod kronificirane psihoze, BAP-a koji ne reagira na uobiajenu terapiju te kod tekih oblika OKP-a

131

132

PSIHOZE
Sve psihijatrijske termine moemo podijeliti na: 1. NEUROZE o NEUROZA je zastarjeli (opsoletan) pojam i odnosi se na lake poremeaje o Danas govorimo o SOMATOFORMNIM POREMEAJIMA/HISTEROIDNIM P./HISTERINIM P./ANKSIOZNIM POREMEAJIMA. 2. PSIHOZE PSIHOZA Osoba ne testira realitet Generalna slika: dezorijentiranost, halucinacije, sumanute misli, prisilne misli, precijenjene misli, neorganizirani govor, 'vidi' promjene na sebi i drugima

1. PODJELA PSIHOZA: a) shizofrene psihoze-paranoidne SH, katatone SH, rezidualne SH... b) neshizofrene psihoze - RAZLIKA: SH imaju 4 velika A (autizam, ambivalencija, poremeaj (kvalitativni) afektiviteta, poremeaj asocijacije), s time da nije nuno da sva 4 simptoma budu prisutna kako bi se dijagnosticirala SH; SH imaju strogo specifine simptome, svijest je UVIJEK ouvana (kod drugih psihoza ne mora biti ouvana), prisutne su kvalitativne promjene afekta, nije povezana s halucinacija, tj. halucinacije nisu patognomonine za SH (ako imaju, onda su slune, vidne vrlo rijetko; kod ostalih psihoza vidne halucinacije su vrlo este), SH se javlja najee izmeu 15 i 25 godina. RAZLIKE IZMEU PARANOIDNE PSIHOZE KOJA NIJE SH I PARANOIDNE SH
PARANOIDNA PSIHOZA KOJA NIJE SH PARANOIDNA SHIZOFRENIJA

potpuno logini-poiva na realitetu, nema anse da e ga se razuvjeriti sustav je u realitetu, vrlo jasan esto stvar pone na realitetu, a nadograuju ga sumanutostima nema halucinacija

ekstremna neloginost, iracionalnost (npr. osoba misli da ju je oteo vanzemaljac i sl.) prisutne su slune halucinacije (nareuju osobi da neto napravi)

NESHIZOFRENE PSIHOZE 1. manine psihoze - prisutne su megalomanske i erotomanske ideje, te promjene afekta; manija je UVIJEK psihoza 2. depresivne psihoze - prisutne su ruminacije; kod obine depresije nisu prisutne sumanute misli depresivnog karaktera i osoba testira realnost - SUICIDALNOST kod psihotine depresije moe i ne mora biti prisutna; suicidalnost NIJE kriterij za odreivanje stupnja depresije ili njene psihotinosti

133

. SHIZOAFEKTIVNE PSIHOZE - Osoba ima neke izolirane simptome, ali ne dovoljno njih da bi bila prava SH ''mali a simptomi'' ANHEDONIJA-osoba ne moe doivjeti zadovoljstvo u neemu u emu je prije uivala - Anhedonija nije nuan uvjet SH, ali ako je prisutna uz varijante simptoma maninodepresivne psihoze, tada se radi o shizoafektivnoj psihozi MANINO-DEPRESIVNA PSIHOZA - MANIJA je uvijek psihoza - DEPRESIJA moe i ne mora biti psihoza 2.PODJELA PSIHOZA: PO ETIOLOGIJI, TJ. UZROKU a. ENDOGENE PSIHOZE (funkcionalne) - Uzrokovana iznutra, tj. pojavljuje se bez vanjskog, organskog razloga; npr. SH, veina manija, esto depresija b. EGZOGENE PSIHOZE - Uzrokovane izvana - Uzrokovane intoksikacijom (alkohol, kombinacija opijata, psihostimulansi, kombinacija lijekova i alkohola); npr. marihuana je ast uzrok SH (tj. taj rizian stil ivota, a ne sama marihuana) - Uzrokovane visokom temperaturom, trovanjem olovom, radijacijom, hipoksijom - Uzrokovane promjenom u funkcioniranju sredinjeg ivanog sustava, tzv. AKUTNI MODANI SINDROM rezultira klinikom slikom psihoze - Egzogene psihoze imaju ogranieno trajanje i bez posljedica su (samo mali % zavri u kronicitetu, ali oni bi ionako tamo zavrili) c. REAKTIVNE PSIHOZE - Izazvane su obino neugodnim traumatskim ivotnim dogaajem ili iskustvom (anksioznim ili depresivnim); psihotina reakcija na takav dogaaj je u stvari psihika kompenzacija - Postoje reaktivne manije i reaktivne depresije, ali NE i reaktivne SH; neugodni dogaaji mogu biti trigger za SH, ali ne i njen uzrok! d. SIMPTOMATSKE PSIHOZE - Podgrupa egzogenih-uzrokuju ih tumori, promjene u cirkulaciji mozga, dijabetes Psihoze se uvijek lijee antipsihoticima, a kod simptomatskih psihoza se, osim terapije antipsihoticima, radi i na rjeavanju pretpostavljenih uzroka organiteta koji je doveo do psihotinog stanja

134

. 3. PODJELA PSIHOZA: S OBZIROM NA TO KOLIKO JE DOMINIRAJUA SIMPTOMATIKA ILI VELIKIH (SUMANUTOST, DEREALIZACIJA, DEPERSONIZACIJA) ILI NEGATIVNIH SIMPTOMA (POVLAENJE, AUTIZAM) a. POZITIVNE I NEGATIVNE PSIHOZE - Danas se sve vie razlikuje terapija antipsihoticima ovisno o prevladavajuoj klinikoj slici (je li + ili forma psihoze) - Pozitivne psihoze ili produktivne psihoze ili + forme; pozitivni simptomi: sumanutost, derealizacija, depersonizacija, halucinacije - Negativne psihoze ili neproduktivne psihoze ili forma; negativni simptomi: autizam, ambivalencija, negativizam - Stari antipsihotici su puno uinkovitiji za pozitivne simptome; danas se sve vie razvijaju antipsihotici za negativne simptome b. AKUTNA PSIHOZA - Oznaka da je psihoza naglo poela i da traje kratko vrijeme - Moe biti uvod u SH, ali i ne mora (tj. moe proi bez posljedica) AKUTNA P. SUBAKUTNA P. SUBKRONINA P. KRONINA P. ADOLESCENTNA KRIZA je termin koji se koristi: - Kada se radi o akutnoj psihozi ili ak SH - Zbog umanjivanja stigmatizacijskih efekata - Kada nismo sigurni da li je SH (neznaje) c. ALKOHOLNE PSIHOZE - Javljaju se uslijed konzumacije alkohola ili kombiniranjem alkohola i lijekova

4. PODJELA PSIHOZA: a. TIPINE b. ATIPINE - npr. alkoholne psihoze, postpartalne psihoze (nakon poroda)

135