Bioloko-dinamika poljoprivreda poljoprivreda budunosti

prema predavanjima koja je

dr. C h r i s t i a n v o n W i s t i n g h a u s e n
odrao u Donjem Kraljevcu 16. i 17. lipnja 2 0 0 1 .

uredila Renata Bakota

KAZALO
PRVO PREDAVANJE 7

Poljoprivredno gospodarstvo kao organizam

D R U G O PREDAVANJE 13

0 kompostiim pripravcima
TREE PREDAVANJE 18

Hranjive tvari i kozmike snage

E T V R T O PREDAVANJE 28

Primjena bioloko-dinamikih pripravaka

PETO PREDAVANJE 32

Harmonizirajua uloga krave u gospodarstvu

ESTO PREDAVANJE 39

Demeter, Bioland, Naturland, smjernice Europske unije

S E D M O PREDAVANJE 45

Organizacijska struktura D e m e t e r saveza

O S M O PREDAVANJE 48

Plodored
D E V E T O PREDAVANJE 54

O d g o v o r i na pitanja
DESETO PREDAVANJE 62

Kompostni pripravci
J E D A N A E S T O PREDAVANJE 78

Vrste komposta i njegova uloga

D V A N A E S T O PREDAVANJE 83

O d g o v o r i na pitanja
T R I N A E S T O PREDAVANJE 91

Uloga
POGOVOR

ivotinja

u bioloko-dinamikoj poljoprivredi
9 9

Poljoprivredno g o s p o d a r s t v o kao organizam

Danas emo se baviti bioloko-dinamikom poljo privredom. Gospodin saborski zastupnik* maloprije je rekao kako e u budunosti na granicama vae zemlje stajati ploa s natpisom da se ovdje proizvodi zdrava hrana, to on zaista mora i ostvariti. A da bi se to moglo ostvariti i vlada mora biti uvjerena da je to mogue, a zatim i graani vae zemlje mora ju biti uvjereni da je to ispravno. Budui da ste me pozvali da d o e m ovdje i g o v o r i m o bioloko-dinamikoj poljoprivredi, i ja moram biti uvjeren da je to ispravan put. Danas je moja zadaa uvjeriti vas kako je bioloko-dinamika poljoprivreda jedini ispravan put u budunost, da je to poljoprivreda budunosti. N o , ako se do sutra naveer i uvjerite da je to ispravan put, to jo ni izdaleka nee biti dovoljno. Ni ono malo to ete od mene nauiti jo ni izdaleka nee biti dovoljno. 1 zato se obraam gospodinu saborskom zastupniku s molbom da nade odreeni broj ljudi koji su spremni uiti bioloko-dinamiku metodu na mjestu njezina izvora. Mi vas u Njemakoj moemo tome nauiti jer za to imamo kole. Mi vas m o e m o pozvati, ali to ne m o e m o financirati. Zato se pitam zna li gospodin saborski zastupnik to znai ako se na granici zemlje stave ploe s natpisom da se ovdje proizvodi zdrava hrana. Je li svjestan o b v e z e koju time preuzima? T o l i k o o politici, a sada prelazim na znanje. * Bolta Jalovec

M o l i m v a s d a m i o d g o v o r i t e n a p i t a n j e : to d o b i v a t e h r a n o m , to v a m je p o t r e b n o iz hrane? Snagu, zdravlje, vitalnost, okus. Za vitalnost za zdravi ivot trebaju nam kalorije, treba ju nam snage. To su najbolji o d g o v o r i koje sam d o b i o u i v o t u . U N j e m a k o j , u k o j o j je m a t e r i j a l i z a m j o jai, u j e m o d g o v o r e : T r e b a m o tvar, materiju, t r e b a m o v i t a m i n e , b j e l a n e v i n e dakle, o d r e e n e sastojke. 1 to je t o a n o d g o v o r . N o , t v a r i koje u sebe p r i m a m o n a k o n n e k o g v r e m e n a i z l u u j e m o , a t o n a m j e i z t i h t v a r i zaista p o t r e b n o , t o n o s u rekla o v a d v a g o s p o d i n a . T r e b a m o snagu, energiju, i to etiri vrste energije. Prva vrsta energije jest t o p l i n a . U o v o j prostoriji, p r i m j e r i c e , sjedi sto p e d e s e t p e i s t e m p e r a t u r o m od 37C. Osim t o p l i n e t r e b a m o energiju za pokret, t r e b a m o e n e r g i j u k a k o b i s m o p r o b a v i l i h r a n u i , to j e najvanije, t r e b a m o energiju d a b i s m o m o g l i misliti. Jer, z a s v e o n o t o s e d o g a a u g l a v i , z a m i l j e n j e , p o t r e b n a je velika koliina energije. Sve te energije zajedno ine ivotne snage. U p r o l o m su s t o l j e u i v j e l a tri o v j e k a koja su dala n o v e poticaje p o l j o p r i v r e d i . P r v i je Albrecht Then za kojega poljoprivreda nije nita d r u g o doli sredstvo kojim se zarauje n o v a c . T i m e je, postavivi za o s n o v u p o l j o p r i v r e d e ekono miju, u t e m e l j i o e k o n o m s k u p o l j o p r i v r e d u . T a k v o j e u e n j e u z r o k o v a l o rastakanje p o l j o p r i v r e d n e djelat nosti na njezine sastavne e l e m e n t e . O d v o j i l e su se p o j e d i n e p o l j o p r i v r e d n e g r a n e . Poslije se a n a l i z o m d o l o d o zakljuka k a k o n e k e g r a n e p o l j o p r i v r e d n e djelatnosti d o n o s e veu, a d r u g e manju dobit, to

je i m a l o za p o s l j e d i c u da su p o j e d i n e p o l j o p r i v r e d n e grane koje su d o n o s i l e manje p r i h o d e z a n e m a r e n e ili su se p o t p u n o u g a s i l e . Iz takvog je shvaanja p r o i z i a o pojam m o n o k u l t u r e , i to ne s a m o na p o l j i m a v e i u u m a m a i stajama. Ta je m o n o k u l t u r a u z r o k o v a l a ekoloku kata s t r o f u z a t l o , d o v e l a j e d o e r o z i j e tla. N a t r i t u j e uzrokovala velike oscilacije; j e d n o m je bilo ponu e n o p r e v i e , a d r u g i put p r e m a l o r o b e . U stoar stvu j e m o n o k u l t u r a d o v e l a d o p o j a v e b o l e s t i m e d u ivotinjama, do epidemija. Primjerice, bolesti su se javljale uzgajanjem samo goveda, samo svinja ili s a m o z e e v a , d o k je, s druge je strane, stvorila p r o blem prevelike koliine izmeta. N o , u v o e n j e m a t e r i j a l i z m a u p o l j o p r i v r e d u nije jedina zasluga Albrechta T h e a . O n nas j e nauio k a k o j e u z g o j d j e t e l i n e i z n i m n o v a a n . Jo j e i da nas u z g o j d j e t e l i n e , z a p r a v o l e g u m i n o z a , t e m e l j n o sredstvo ekoloke poljoprivrede. On je s p o z n a o Drugi je o v j e k Justus von Liebig.

d a s e biljka h r a n i n a j m a n j i m e s t i c a m a k o j e z o v e m o i o n i . N a i m e , u v i d j e l o s e d a d r v e e m n o g o b o l j e raste n a t l u u k o j e m u i m a kalija, d o k s t a b l a k o j a r a s t u n a t l u n a k o j e m j e kalij i s p r a n rastu s l a b i j e . T a k o je nastala znanost o h r a n j i v i m t v a r i m a . Najprije su p r o v e d e n a znanstvena istraivanja o t o m u koje su h r a n j i v e tvari biljci p o t r e b n e , a z a t i m se u l a b o ratoriju poela p r o i z v o d i t i umjetna hrana za bilj ke. O v d j e je, dakle, rije o naelu k a k v o i danas poljoprivredi, a prema bilja vrijedi u konvencionalnoj

k o j e m u j e z e m l j i p o t r e b n o n a d o k n a d i t i istu k o l i i n u hranjivih tvari koju je tlo i z g u b i l o u z g o j e m zamisliti. ka. T o j e , m e u t i m , n a j v e a z a b l u d a k o j a s e m o e

Ipak je potkraj ivota i sam Liebig u p o z o r i o na tetnost d o d a v a n j a tlu sintetski p r o i z v o d e n o g leguminoze, lepirnjae duika, jer postoje biljke,

reda". O n a z a p o i n j e t l o m j e r j e v e i s a m o t l o o r g a n i z a m , a u j e d n o j litri z e m l j e ivi vie i v i h bia negoli ima stanovnika na itavoj Zemlji. T l o je ivi o r g a n i z a m j e d n o g p o l j o p r i v r e d n o g g o s p o d a r s t v a , jed nog p o l j o p r i v r e d n o g p o g o n a . Ako hoete shvatiti to z n a i d a j e t l o o r g a n i z a m , z a m i s l i t e s l j e d e e : ovjek je o r g a n i z a m . On prima i izluuje o d r e e n e supstancije, p r i m a k o z m i k u e n e r g i j u , t o p l i n u , svjet lost i sve to p r e r a u j e kako bi se razvijao. A k o u v i a t e d a ste i s a m i o r g a n i z a m , t o s a m o p r o i r i t e n a t l o , a z a t i m i na p o l j o p r i v r e d n o g o s p o d a r s t v o . P o l j o p r i v r e d n o g o s p o d a r s t v o j e o r g a n i z a m iji su o r g a n i t l o , b i l j k e , i v o t i n j e i o v j e k . Svaki o r g a n i zam ima jedan centar iz kojega upravlja svim orga nima. To je kod ovjeka glava, dok je na poljopriv r e d n o m g o s p o d a r s t v u to ovjek. Mi ljudi i m a m o o r g a n e p r o b a v e , m e t a b o l i z m a , a u p o l j o p r i v r e d i je taj o r g a n p r e r a d e t l o . M i i m a m o o r g a n koji u p r a v lja z d r a v l j e m , a to je u p o l j o p r i v r e d i k r a v a . K a k o g o d o k r e n e t e , p o j a m p o l j o p r i v r e d e s v e i sva p r i p a d a p o l j o p r i v r e d i . U i n i t e li, m e u t i m , p r e v e l i k i m b i l o koji o r g a n u p o l j o p r i v r e d i , i s t o j e k a o k a d b i s t e pustili da se u l j u d s k o m t i j e l u r a z v i j e rak. U l j u d s k o se tijelo uulja rak da ni sami ne z n a m o o d a k l e d o l a z i , a na p o l j o p r i v r e d n o m d o b r u rak m o e biti i svinjska staja ako je p r e v e l i k a . Taj se rak, ta p r e v e l i k a svinjska staja, u v u k l a u p o l j o p r i v r e d u , na p o l j o p r i v r e d n o imanje iskljuivo z b o g materijalizma, z b o g zakona trita, z b o g e l j e d a s e t o v i e z a r a d i . K a k o b i s m o p o n o v n o o z d r a v i l i p o l j o p r i v r e d u , t r e b a m o z n a t i to valja uiniti. Rudolf Steiner n a m je p o k a z a o put. I m o r a m r e i d a b i s t e t r e b a l i biti n e i z m j e r n o p o n o s n i t o j e taj v e l i k i duh, R u d o l f Steiner, d o a o na svijet u p r a v o

k o j e u s v o j e m k o r i j e n u imaju d o v o l j n o duika i k o j e vanjski duik, kojega u zraku ima 70 p o s t o , p o v e z u j u u s p o j e v e na prirodan nain. U asu k a d z e m l j i na u m j e t a n n a i n d o d a m o duik, bakterije koje inae i v e u k o r i j e n j u l e p i r n j a a g u b e svoju z a d a u i t i m e ili prestaju biti d j e l a t n e ili j e d n o s t a v n o nestaju. O v u z a b l u d u d a j e t l u p o t r e b n o u m j e t n o d o d a v a t i duik u p o l j o p r i v r e d u z a p r a v o nije u v e o sam Liebig, v e z n a n s t v e n i c i koji ne razumiju bit ivota. L i e b i g o v a j e z a s l u g a s a m o t o j e r e k a o : A k o biljci u z m a n j k a jedan hranjivi sastojak, on se mora nadoknaditi, ali t o n i j e m i l j e n o z a c i j e l i s p e k t a r h r a n j i v i h t v a r i . Dakle, itava ta znanost da se zemlji mora dodavati o n o l i k o h r a n j i v i h t v a r i k o l i k o joj j e e t v o m o d u z e t o zapravo je velika zabluda. P o e t k o m 20. stoljea upitali su Rudolfa Steinera: to s e d o g a a s n a i m t l o m , s n a o m Z e m l j o m , to se d o g a a s p l o d n o u tla, to se d o g a a s p l o d n o u naih ivotinja? Rudolf Steiner je na o s n o v i svojih p r i r o o z n a n s t v e n i h istraivanja u s t a n o v i o d a naem tlu n e t o manjka i to je p o k u a o objasniti. V j e r o j a t n o v a m je p o z n a t o da je Rudolf Steiner bio znanstvenik koji se b a v i o d u h o v n o m z n a n o u i sve to je istraio, istraio je o s o b n o . Osim toga, R u d o l f Steiner je, kao to z n a m o , d a o n o v e p o t i c a j e i n a o s t a l i m z n a n s t v e n i m p o d r u j i m a k a o to s u m e d i c i n a , p o l j o p r i v r e d a , pedagogija, specijalna pedagogija, te na umjetni k i m p o p u t e u r i t m i j e , slikarstva, a r h i t e k t u r e i t d . O n , n a r a v n o , n i j e b i o p o l j o p r i v r e d n i k ve "pogon" n e g o je zapravo rije o znanstveni vieg i s t r a i v a . Rekao je kako p o l j o p r i v r e d a nije s a m o "organizmu

o v d j e u o v o m kraju. T a i n j e n i c a n e m a m a t e r i j a l n u v e idejnu v r i j e d n o s t . M o r a m v a m , m e u t i m , rei i to da onaj t k o misli kako e na temelju o v e injenice i z m a m i t i n o v a c n e e u t o m e uspjeti j e r R u d o l f Steiner nije b i o materijalist. O n o to i z t o g a m o e t e i z m a m i t i jest z d r a v l j e svojega naroda. Samo, kako biste to postigli, morate i raditi. Ukratko emo ponoviti: Albrecht Thea u poljo p r i v r e d u j e u n i o m a t e r i j a l i z a m , a Justus v o n L i e b i g je s p o z n a o da se biljke hrane i o n i m a i time uveo dodavanja hranjivih sastojaka tlu. Rudolf Steiner j e r e k a o d a j e p o l j o p r i v r e d n o g o s p o d a r s t v o i v i orga nizam i p o k a z a o nam kako m o e m o ouvati zdrav lje t o g o r g a n i z m a . Budui da mi kao p o l j o p r i v r e d n i c i u p r i r o d i g o t o v o s v e i n i m o p o g r e n o , p o l j o p r i v r e d a j e ustvari p o s t a l a n e p r i r o d n a . U p r i r o d i ni j e d n a i v o t i n j a nije z a t v o r e n a u uski p r o s t o r ; u p r i r o d i ne p o s t o j i m o n o kultura; u p r i r o d i se n p r . t r a v a ne skuplja k a o silaa u p l a s t o v e i ne k o n z e r v i r a se; u p r i r o d i ne p o s t o j i gnojite. Sve to m o r a m o imati na umu h o e m o li imitirati prirodu, h o e m o li oblikovati poljoprivredu u skladu s p r a v o m , istom, s l o b o d n o m p r i r o d o m . Da b i s m o znali i s p r a v n o p o s t u p a t i s g n o j n i c o m , s gnojem, s biljnim o t p a d o m , nauili smo raditi k o m post. Budui da k o m p o s t katkad uspijeva, a katkad n e uspijeva z a t o to p o g r e n o r a d i m o , R u d o l f S t e i n e r je d a o u p u t e o p r o i z v o d n j i p r i p r a v a k a koje d o d a j e m o kompostu kako b i s m o upravljali p r o c e s i m a raspa pripravke poslije t o n o opisati. danja. Te u K o m p o s t n i pripravci

U p o l j o p r i v r e d i , n a r a v n o , n e m a m o iste u v j e t e kao u s l o b o d n o j , divljoj p r i r o d i , stoga to je p o l j o p r i v reda kulturna djelatnost, a seljak je nositelj te kulture. U p o l j o p r i v r e d i p r o i z v o d i m o biljke k o j e prehranjuju ovjeka, a da b i s m o ih p r o i z v o d i l i na nain primje ren ovjeku, m o r a m o se kao poljoprivrednici brinuti 0 t o m e da u biljke zaista ude o n o to je o v j e k u p o t r e b n o . Sami ste rekli to t r e b a m o d o b i t i h r a n o m . S a e t o r e e n o , to su ivotne snage. M o r a m o postii 1 to da kultivirane biljke sadre i v o t n e snage koje inae nalazimo u slobodnoj prirodi. N o , kultivirane b i b i l j k e t r e b a l e i m a t i v i e i v o t n i h snaga o d biljaka k o j e rastu u s l o b o d n o j p r i r o d i . O d a k l e d o l a z e t e i v o t n e snage? Dolaze iz. kozmosa. T o j e t o n o jer Sunce, n a r a v n o , p r i p a d a k o z m o s u . N o , i z k o z m o s a n e d o b i v a m o s a m o s n a g e Sunca n e g o i r i t m i k e snage koje u naem i v o t u imaju v e l i k u u l o g u . P o g l e d a j t e svoje b i l o to je r i t a m . P o g l e d a j t e k a k o v a susjed d i e i to je r i t a m . I m a m o d a n i n o k a o ritam. Sve su to r i t m o v i . Postoje r a n o i kasno,

jutro i veer. P o z n a j e m o ritam Mjeseca od 28 dana. Koja e n a to ne p o z n a j e ? Svi ti r i t m o v i djeluju na i v o t n u o k o l i n u Zemlje. A u p r a v o su r i t m o v i i sunana e n e r g i j a o n o to e l i m o unijeti u biljku. U s l o b o d n o j , n e t a k n u t o j , u d i v l j o j p r i r o d i t o se, n a r a v n o , n e p r e stano i d o g a a kroz procese asimilacije, fotosinteze. K a k o b i s m o svjetlosnu energiju unijeli u uzgo j e n u b i l j k u u v e o j m j e r i o d o n e to j e i m a b i l j k a koja s l o b o d n o r a s t e u p r i r o d i , R u d o l f S t e i n e r n a m je na o s n o v i svojih p r i r o d o z n a n s t v e n i h istraivanja i z n a n j a d a o , o d n o s n o o p i s a o d v a p r i p r a v k a koja s v a t k o o d v a s , a k o d o b r o poslua, v e v e e r a s m o e proizvesti. J e d a n je t z v . gnoj iz roga k o j i d j e l u j e t a k o da se biljka s v o j i m k o r i j e n o m vre p o v e e s t l o m . Z n a m o da se biljka svojim k o r i j e n o m uvijek usmjerava prema centru, p r e m a sreditu Zemlje. Ona uvijek stoji u s p r a v n o u o d n o s u na sredite Zemlje. Dakle, korijen, o k o j e m u poslije iscrpno g o v o r i t i , uvijek se p o v e z u j e sa Z e m l j o m , s t l o m . Biljka raste u s p r a v n o u v i s . S v o j i m se l i e m o t v a r a p r e m a s v j e t l o s t i i u s e b e p r i m a s v e k o z m i k e s n a g e . M i ljudi, k a d b i s m o d a n o n o n o boravili u prirodi, ne bismo mogli pod nijeti t u k o z m i k u e n e r g i j u . M i s m o p o p u t p e i n s k i h i v o t i n j a i a k o n e n a e m o p e i n u sami e m o j e izgra diti. Kada tu svoju nastambu g r a d i m o loe, g r a d i m o je od betona, a ako je g r a d i m o dobro, g r a d i m o je od d r v e t a i d r u g i h slinih materijala. Biljka, m e u t i m , stoji v a n i . Njoj su d a n o n o n o p o t r e b n a djelovanja k o z m i k i h snaga. M i ljudi n e m a m o p o j m a kako biljka u sebe p r i m a te k o z m i k e e n e r g i j e , kako ih u sebe u g r a u j e . o v j e k e d o i n a M a r s , ali n e e z n a t i b i t f o t o s i n t e z e . O n j e d n o s t a v n o nije u stanju d o i s t a proniknuti u procese stvaranja.

Dakle, tu sposobnost, to nesvjesno p r i r o d n o umijee biljke da u sebe ugradi k o z m i k e r i t m o v e i energiju m o e m o kroz bioloko-dinamiku poljo p r i v r e d u spoznati i primijeniti zahvaljujui d r u g o m pripravku koji se zove kremen iz roga. Rije je o s i l i c i j e v o m .ioksidu koji s e f i n o s a m e l j e , stavlja g a se u k r a v l j i r o g i p r e k o l j e t a u k a p a u t l o . V e sam g o v o r i o o g n o j u iz r o g a koji se ne sasto ji ni od ega d r u g o g a n e g o iz iste kravlje b a l e g e . M a l o p r i j e s a m s p o m e n u o d a m o r a t e p o z o r n o sluati jer nije rije o b i k o v o j niti t e l e o j b a l e g i , n e g o o kravljoj balegi i o kravljem rogu. Dakle, uzima se kravlja balega, stavlja se u kravlji r o g i taj j e p r i p r a v a k p r e k o z i m e u k o p a n u t l o z a t o to p o m o u njega na raspolaganje snage koje djeluju iz kozmosa h o e m o utkati u zemlju kako b i s m o ih m o g l i staviti biljkama. Stoga, uzimajui u o b z i r ljetne i z i m s k e r i t m o v e , na o s n o v i uputa Rudolfa Steinera, j e d a n p r i p r a v a k u z e m l j u u k a p a m o ljeti, a d r u g i z i m i . Zimi su d u h o v n i procesi intenzivniji u zemlji n e g o na njezinoj p o v r i n i . N a i m e , tijekom z i m e u zemlji se dogaaju pojaani procesi i z m j e n e energija, to znai da se u z e m l j i d o g a a j u p r o c e s i k o m p o s t i r a n j a svih energija. M i k r o o r g a n i z m i za koje sam r e k a o da ih u j e d n o j litri zemlje ima u g o l e m o m broju, ti m i k r o o r g a n i z m i , ta iva bia tijekom z i m e u humus prerauju sve o t p a t k e korijenja, s l a m e , i v o t i n j s k o g g n o j a i t d . Oni tijekom z i m e stvaraju finiji, rastresiti k o m p o s t koji je, ustvari, poput izmeta kine gliste. U t a k v o m k o m p o s t u p o s t o j i v i s o k s t u p a n j har m o n i j e i z m e u svih h r a n j i v i h t v a r i koja j e p r i m j e r e n a u p r a v o o d r e e n o m tlu, o d r e e n o m mjestu. P o j a m harmonije o s o b i t o je v a a n . Jer, harmonija predstavlja

k v a l i t e t u . A k o s a m u stanju h r a n j i v e t v a r i u z e m l j i d o v e s t i u h a r m o n i a n o d n o s , time u ujedno uspo staviti h a r m o n i j u kao o s n o v u za uzgoj biljaka. A snage koje se d o b i v a j u t i m e to se kravlja balega stavlja u r o g i p o h r a n j u j e u z e m l j u t i j e k o m z i m e e l i m o sauvati za kompost kako bi o n e nastavile ivjeti u kompostu. S sadri d r u g e strane, ljeti u tlo u k a p a m o r o g koji s a m l j e v e n i k r e m e n , s i l i c i j . T o j e t v a r koja

Ova knjiga sadri d i j e l o v e p r e d a v a n j a koje je Rudolf Steiner o d r a o u K o b e r w i t z u 1924. g o d i n e , iz kojih je p o s e b n o i z d v o j e n d i o koji se o d n o s i na izradu b i o l o k o - d i n a m i k i h p r i p r a v a k a . jeziku. Druga knjiica sadri Imam deset primjeraka, deset na e n g l e s k o m , d e s e t na n j e m a k o m u p u t e z a primjenu t i h bioloko-dinamikih pripravaka. Ako elite, moete i h k u p i t i . Cijena j e 1 0 d o l a r a 2 0 n j e m a k i h m a r a k a , o d n o s n o 75 k u n a . Ista je c i j e n a i c r v e n i h i z e l e n i h knjiica.*

se ne o t a p a u v o d i . U njoj o s t a j u s a u v a n e s n a g e m i n e r a l i z a c i j e , o d n o s n o svjetla k o j e t a k o e r e l i m o unijeti u k o m p o s t . Dakle, snage koje z i m i izgrauju k o m p o s t l j e t i b i v a j u r a z g r a e n e , to i n i p o d l o g u za rast biljke, i to o n e u z g o j e n e , kultivirane biljke. K a d sam te snage Sunca u n i o u p r i p r a v a k silicija u k r a v l j e m r o g u i k a d ih na n a i n koji u o p i s a t i u n e s e m u biljku, time sam u z n a t n o j mjeri p o j a a o sposobnost biljke da u sebe primi Suneve ljetne k o z m i k e snage, dakle, n e s a m o snage Sunca, n e g o i snage itavoga kozmosa. T a k o e se f o t o s i n t e z o m , d j e l o v a n j e m S u n e v i h snaga, o i t o i m j e r l j i v o p o v e ati k o l i i n a e e r a u b i l j c i . Jer, a s i m i l a c i j a z a p r a v o nije nita d r u g o n e g o p r o c e s stvaranja e e r a . Biljka j e u stanju p o m o u v o d e k o j u i z tla p r i m a p r e k o korijena i p o m o u ugljinog dioksida iz svoje o k o line stvarati eer. Dvije su stvari, dakle, djelatne u s t v a r a n j u e e r a : u g l j i n i d i o k s i d iz z r a k a i Sun eva energija. U p r a v o sam g o v o r i o o k r a v l j e m r o g u i s p u n j e n o m b a l e g o m i k r e m e n o m . P o g l e d a m o li kravlji rog, v i d i m o d a j e p o p u t d r a g u l j a , i z g l e d a k a o ukrasni p r e d m e t , d o k k r i s t a l k r e m e n a z a s i g u r n o svi p o z n a j e t e . T o s u simboli bioloko-dinamike p o l j o p r i v r e d e i oslikani su na naim knjigama.

* Rije je o knjigama dr. Christiana von Wistinghausena: Upute za pripremanje bioloko-dinamikih pripravaka i Upute za primjenu bioloko-dinamikih pripravaka.

A biljka upravlja k o r i j e n s k i m kiselinama. O v i s n o H r a n j i v e tvari i k o z m i k e s n a g e 0 k o r i j e n s k o j k i s e l i n i r a z v i t e s e m a n j e ili v i e o d reene vrste ivotinjskih mikroorganizama.. T a k o i z g l e d a p r i r o d n i rast b i l j k e , p r i r o d n i rast k o r i j e n a . i v a b i a o p s k r b l j u j u s e v o d o m i z tla koja stie do korijenja j e r u tlu uvijek ima v o d e . Sada, ako p r i e ovjek i dodaje hranjive tvari, ta se v o d a o b o gauje, o d n o s n o p r i m a u sebe hranjive soli, luine 1 kiseline. N a r a v n o , to to d o d a j e m o ulazi u z e m l j u i p u t e m v o d e d o l a z i u p o d r u j e k o r i j e n a . Prije t o g a

G o v o r i l i s m o o t o m u d a biljka p o m o u klorof'ila i m a s p o s o b n o s t p r i m a n j a k o z m i k i h utjecaja, a g o v o r i t u i o s p o s o b n o s t i b i l j k e da se p o v e e s t l o m . Za t o e t e m o r a t i p o s l u a t i o k o e t v r t sata p o d u k e i z biologije. Ovako izgleda mikroskopom gledan vrh biljnog korijena. Svakim d a n o m korijen naraste za jedan m a l i k o m a d i , ali p r i r a s t u i s t o d o b n o j e d n i m d j e l i e m na neki nain o d u m i r e odbacujui svoj vrh. J e d n i m d i j e l o m urasta u z e m l j u , a d r u g i m d j e l i e m o d u m i r e . Ovaj k o m a d postrance otpada i u trenutku k a d o d u m i r e , p o s t a j e m r t v o m o r g a n s k o m supstanci j o m . U tlu i v e milijuni i v o t i n j i c a . Ta ivotinjska bia prihvaaju ovaj o d b a e n i organski d i o i njime s e h r a n e , o d n j e g a i v e . T a k o taj k o m a d i p o s t a j e sve manji i biva j e d n o s t a v n o progutan. Stoga o k o korijena biljke ivi mnotvo ivotinja. One sve nastanjuju. O v d j e je rije o jo netaknutoj d i v l j o j p r i r o d i , n o s v e b i l j k e n a s v i j e t u r a s t u n a isti n a i n . Biljka n a v r c i m a k o r i j e n j a i z l u u j e o d r e e n e kiseline. Te korijenske kiseline imaju svojstvo da se u s v a k o m trenutku p r i l a g o d a v a j u stadiju rasta biljke. Biljka p r v o i z g r a u j e s v o j u vlat, o d n o s n o stapku, a z a t i m i l i e . To je v e g e t a t i v n i rast. K a d p o s l i j e b i l j k a p r e l a z i u c v a t i o b l i k o v a n j e p l o d a , r i j e je o g e n e r a t i v n o m rastu. I z m e u n j i h p o s t o j e b l a g i p r i j e l a z i . Rast s e n e o d v i j a s k o k o v i t o , v e p o s t u p n o . Z a n i m l j i v o j e , m e u t i m , da kiselina koju izluuju vrci korijena ustvari upravlja i v o t o m ivotinjskih m i k r o o r g a n i z a m a u svojoj okolini.

je p r o c e s o m ishrane u p r a v l j a l a sama biljka. P u t e m v o d e i z tla b i o j e h r a n j e n i t a v o v a j i v o t i n j s k i svijet i i z l u i v a o je o d r e e n e tvari. I same izluine bile su o d r e e n e tvari. U p r a v o ta mjeavina v o d e , tla i o n o g a to s u i z l u i v a l i m i k r o o r g a n i z m i bila j e h r a n a k o j o m se hranila biljka. A k o v o d i u tlu neto d o d a m o i t l o p o s t a n e p r e k i s e l o , p r e m i n e r a l n o ili p r e s l a n o , p r e k i d a s e b e d e m koji o k o k o r i j e n a i n e m i k r o o r g a nizmi i biljka d o b i v a o n o to smo i z r a v n o d o d a l i zemlji. To znai da biljka p r i m a vie hrane n e g o to bi p r i r o d n o htjela p r i m i t i .

to se p r i t o m d o g a a ? U biljci se mijenja sastav staninih sokova. N a r a v n o , stanini se sokovi nalaze i u o n o m e t o biljka i z l u u j e u k o r i j e n u , a mi d o t i r a n o m m i j e n j a m o funkciju kiselina koje izluuje kori j e n . P o s l j e d i c a t o g a jest d a e u biljku d o i p r e v i e hrane i ona vie nee m o i razlikovati v e g e t a t i v n i od g e n e r a t i v n o g rasta. to se d o g a a ? U biljci d o l a z i do suvika h r a n e . Ona z a p r a v o p r o i z v o d i vie h r a n e n e g o to b i j e p r o i z v e l a samo p o m o u Suneve energije. Dolazi do p o r e m e a j a u p r o i z v o d n j i eera, b j e l a n e v i n a , svoga o n o g a t o biljka i n a e p r o i z v o d i , d o l a z i d o n e r a v n o t e e . Jer, m o r a m o i m a t i n a u m u d a h r a n j i v e t v a r i uvijek p r e k o korijena ulaze u biljku uz jo, narav n o , u g l j i n i d i o k s i d i z z r a k a . Zahvaljujui k o z m i k o j e n e r g i j i , ta d v a e l e m e n t a , s j e d n e strane h r a n a p r e k o korijena, a s d r u g e ugljini d i o k s i d iz zraka, prerauju se u b i l j c i u g o t o v u s u p s t a n c i j u , u g o t o v u t v a r . U m l a d o j biljci i m a m n o g o b j e l a n e v i n a , a i u g o t o v i m biljnim p r o i z v o d i m a ima m n o g o bjelanevina. Penica obiluje g l u t e n o m i k r o b o m . To su g o t o v i biljni p r o i z v o d i koji, m e u t i m , imaju v e l i k u p o t r e b u z a e n e r g i j o m , u z i m a j u m n o g o e n e r g i j e . A k o s e biljci d o d a j e p r e v i e h r a n e , o n a p u t e m h r a n e koja d o l a z i i z k o r i j e n a n e m o e t e p r o i z v o d e d o kraja o b l i k o v a t i i p r e r a d i t i te e u biljci zaostati n e p r e r a d e n i , do kraja n e i z g r a e n i p r o d u k t i . K a k o s e b j e l a n e v i n e sastoje od s u m p o r a i nitrata, biljka e m o i prera diti nitrate u bjelanevine s a m o ako za to dobije d o v o l j n u koliinu energije. Budui da o d o z g o n e d o staje e n e r g i j e , u biljci zaostaju n i t r a t i , a supstancija u n u t a r b i l j k e n i j e d o i v j e l a d a d o z r i j e , n i j e sklad na, n i j e h a r m o n i n a i p o s l j e d i c a t o g a jest da biljka obolijeva.

U p r i r o d i , dakle, postoje iva bia, a svako od njih i m a s v o j u z a d a u . N e k a i m a j u z a d a u d a m r t v u organsku supstanciju ponovno prerade u humus. To su gljivice. Ne mislim na ampinjone n e g o na one gljivice koje i v e na biljci. Te gljivice zahvaaju biljku z b o g t o g a j e r i m o n a n a n e k i u d a n n a i n z a u d a r a ili mirie i b r i n u se o t o m u da b o l e s n o j biljci o n e m o g u e daljnje r a z m n o a v a n j e . Ustvari, gljivice se brinu da se b o l e s n e biljke j e d n o s t a v n o u k l o n e . U b r z o e s e p o j a v i t i i n s e k t i koji v o l e s o k u p r a v o t a k v i h biljaka k o j e u sebi imaju n e p r e r a d e n e tvari. T a k o na gljivice i insekte m o e m o gledati kao na ekoloku policiju. S v e se o v e s u p s t a n c i j e t a l o e u b i l j c i i n e m o j t e misliti da o n o to prskate po bilju kao f u n g i c i d e i insekticide ne ulazi u biljku. A k o nadalje p r o m a tramo tijek dogaaja, uoit e m o sljedee: O d l a z i m kemijskoj industriji, kupujem duine preparate i u b a c u j e m ih u b i l j k u . Biljka g u b i h a r m o n i n o s t i p o d l i j e e g l j i v i n i m b o l e s t i m a . B r z o k u p u j e m fun g i c i d e , a zatim m o r a m juriti i po insekticide. Za p o sljedicu u imati biljku p u n u d i s h a r m o n i n i h t v a r i d a k l e , k e m i j e . Sljedea je p o s l j e d i c a da u o b o l j e t i o d r a z n i h alergija. S v u d a e m e s v r b j e t i j e r s e i t a v o t i j e l o b o r i p r o t i v t i h o t r o v a i u p r a v o se tada u poja anoj m j e r i m o e r a z v i t i rak. O p e t j u r i m kemijskoj i n d u s t r i j i i k u p u j e m l i j e k o v e , i na kraju se m o r a m pitati koliko je v e l i k o i snano bilo m o j e zdravlje da sam sve to m o g a o izdrati. T a k o izgledaju po sljedice gnojenja duinim g n o j i v i m a . Umjetnim d o d a v a n j e m duika u tlo biljkama o d u z i m a m o m o g u n o s t d a s a m e o d r e d e koju e k o l i inu duika na sebe vezati. One e time troiti vi e nego im je stvarno potrebno, napravit e jednu

takorei luksuznu potronju koju m o e m o jasno vidje ti na p o v r i n a m a na kojima itarice j e d n o s t a v n o p o l e g n u na t l o , to je p o s l j e d i c a n e h a r m o n i n o izgra e n e biljne strukture. To e se d o g o d i t i r a b i m o li b i l o o r g a n s k o , b i l o m i n e r a l n o g n o j i v o . Uvijek kada d o d a j e m o previe, dolazi do takvog procesa. O v d j e sam v a m to nacrtao kako biste si d o b r o upisali u svijest gdje je p o e t a k tete koja nastaje k o n v e n c i o n a l n i m n a i n o m o b r a d e tla, a g d j e p o i nje b i o l o k o - d i n a m i k i n a i n o b r a d e tla. O b i o l o k o - o r g a n s k o m i e k o l o k o m n a i n u o b r a d e tla g o v o r i t e m o poslije. R a b i m o li o n a d v a p r i p r a v k a o k o j i m a s a m v a m g o v o r i o , najprije e m o uzeti g n o j iz r o g a i p o m i j e a t i ga s v o d o m . Stavljamo sasvim m a l o same tvari i m i j e a m o j e i t a v sat. O v o j e s a d r a j u z e t i z e t i r i roga koji su proteklu zimu p r o v e l i p o d z e m l j o m , u tlu, kao to sam v e r e k a o . T a j k o m a d m o e t e raz m r v i t i k a k o b i s t e m o g l i z a g l e d a t i u kuglu; i ne b o j t e se, p a l j i v o g a p o s r e d i n i p r e k i n i t e i p o m i r i i t e . N e smijete od toga napraviti pinat. Paljivo! Taj gnoj iz r o g a r i t m i k i m i j e a m o j e d a n sat u v o d i . Za 1 ha z e m l j e s t a v l j a m o u b a v u 50 1 v o d e i s a d r a j iz etiri r o g a . T o , d a k l e , m i j e a m o j e d a n sat o n a k o kako n a m j e o s o b n o u g o d n o . P r i m j e r i c e , j e d n u m i n u tu u j e d n o m s m j e r u , a d r u g u u d r u g o m , k a k o n a m o d g o v a r a , s v e d o k s e u v o d i n e oblikuje v r t l o g p o p u t lijevka, a n a k o n t o g a p r o m i j e n i m o smjer. Mijenjajui smjer z a p r a v o s t v a r a m o kaos. ljevkasti oblik. Ovaj I tako mijeamo u dinamiziranjem. o b r n u t o m smjeru sve d o k o p e t ne nastane duboki postupak z o v e m o to t i m e z a p r a v o i n i m o ? S t v a r a m o red, p o t o m mije njajui s m j e r s t v a r a m o k a o s , a z a t i m o p e t i z t o g a s t v a r a m o n o v i r e d . D a k l e , u n u t a r t o g a j e d n o g sata

stalno izmjenjujemo red s kaosom. T a k o d o b i v a m o r i t a m koji s e s a s t o j i o d i z m j e n e r e d a i kaosa. T i m e k a o d a i m i t i r a m o p r o c e s rasta b i l j k e . N a j v r j e d n i j e b i e j e e n a . R a z u m i j e t e alu? T a k o g o v o r i mukarac: Ja sam glava. Sve se m o r a vladati p r e m a m e n i . ena o d g o v a r a : A ja sam vrat i v r l o d o b r o z n a m <ako o k r e t a t i g l a v u . Sada j e sasvim j a s n o kako se upravlja m u k a r c i m a . To je r e d . A sada e m o g o v o r i t i o i z m j e n i r e d a i kaosa p r i rastu b i l j k e . H t i o sam v a m p o k a z a t i j e d n u sjemenku g r a h a , ali s a m je z a b o r a v i o donijeti. Imate li toliko mate da medu m o j i m prstima v i d i t e j e d n o z r n o graha? U toj sjemenci v l a d a m a k s i m a l a n r e d . U njoj je s a d r a n a p o d l o g a z a i t a v u b i l j k u . U t o m j e z r n u s a d r a n a s n a g a koja upravlja t i m e d a i z s j e m e n k e nastane t o n o o d r e e n a b i l j k a . D a k l e , i z t o g s j e m e n a n e m o e n a s t a t i nita d r u g o n e g o l i b i l j k a ija j e t o s j e m e n k a . A k o s j e m e p o l o i m u v l a n u z e m l j u , p r o c e s o m b u b r e n j a nastaje klica, a n a s t a n k o m k l i c e u s j e m e n c i d o l a z i do kaosa. Kaos zavrava t i m e to klica p r o b i j a u zemlju, potjera korjeni, a preko procesa rasta biljke, stvaranja cvijeta i p l o d a nastaje n o v a sjemenka u kojoj o p e t v l a d a p o t p u n i r e d . T a k o i z g l e d a godinji r i t a m biljke. A m i j e a n j e m g n o j a iz r o g a ili k r e m e n a iz r o g a s v o d o m i m i t i r a m , z a p r a v o , p r o c e s koji biljka p r o l a z i tijekom jedne godine. B e z o b z i r a n a t o r a d i m l i u v i n o g r a d u ili v r t u , n a l e a u z i m a m p r s k a l i c u ili j e d n o s t a v n o u z i m a m kantu u kojoj sam sve to mijeao, a od svoje e n e uzimam metlu i to prskam po biljkama. Dakle, p r v o sam n a p r a v i o gnoj iz roga, o n d a sam ga u p r o l j e e p r i m i j e n i o na t l o . Prskanje je naj b o l j e p o v e z a t i s o b r a d o m tla, p r i e m u e g n o j i z r o g a d j e l o v a t i na rast korijena. P r e m a t o m u , prskanje

p r i p r a v k o m gnoja iz roga t r e b a l o bi uslijediti prije s j e t v e , p r i o b r a d i tla. G n o j i z r o g a t r e b a o bi, d a k l e , o m o g u i t i d a s e i v o t i n j s k i m i k r o o r g a n i z m i koji i v o o k o k o r i j e n a biljke p o t a k n u n a t o d a b u d u r a d o s n i j i , d a v e s e l i j e d j e l u j u n a rast b i l j k e . K o l i i n a od 50 1 p r i p r a v k a na 1 ha z e m l j e n i k a k o n i j e k o l i i n a koja b i m o g l a b i t i h r a n j i v a t v a r . R i j e je o t a k o m a l o j k o l i i n i tvari rasprene u v o d i koju k e m i j s k i u o p e n e m o e t e d o k a z a t i . to o n d a o v d j e z a p r a v o d j e l u j e ? K a k o t o d j e l u j e ? J a sam s i o s o b n o s t v o r i o j e d n u usporedbu. Primjerice veina vas zna v o z i t i auto. V o z i t e s e d o s e m a f o r a koji p o k a z u j e c r v e n o . Z a u s t a v i t e se. N a k o n t o s e m a f o r p o k a e u t o , a z a t i m z e l e n o , m o e t e v o z i t i dalje. V i niste o d n e k o g policajca d o b i l i b o m b o n i da biste postali djelatni, da biste v o z i l i dalje. Vi u sebi i m a t e neto to vas p o t i e na to da v o z i t e dalje. Va je auto tako koncipiran k a k o b i s t e n j i m e m o g l i u p r a v l j a t i d a i d e ili stane, a va m o z a k je p r o g r a m i r a n t i m e to ste polazili v o z a k u kolu i i m a t e iskustvo. Nije p r o g r a m i r a n da djeluje n a o s n o v i t v a r i , n e g o n a o s n o v i iskustva i i n f o r m a c i j e , u o v o m sluaju c r v e n o g ili z e l e n o g svjetla. i v i o r g a n i z m i koji p o s t o j e u z e m l j i su d j e l a t n i . Oni p r o i z v o d e d i v l j e biljke. M i s e n e m o e m o hraniti divljim biljkama v e ih m o r a m o kultivirati, a u z g o j e n e biljke imaju i v e e p o t r e b e . A k o dobivaju previe tvari, a p r e m a l o energije, d o l a z e u neravnoteu. N o , ako sam ih o p s k r b i o g n o j e m iz roga, p o b r i n u o sam se za to da one postanu marljivije, djelatnije. T i m e sam im pomogao da razviju sposobnosti prerade hranjivih tvari. Osim toga, gnoj iz roga p o m a e da h r a n j i v e tvari ulaze u biljku na h a r m o n i a n nain, a ne n e u r a v n o t e e n o . A l i i tu e se j a v i t i s u v i a k energije.

A k o biljci d o d a j e m o vie hranjivih tvari, m o r a m o p o v e a t i i njezinu sposobnost da p r i m i vie k o z m i kih snaga z a n j i h o v u p r e r a d u . T o p o s t i e m o p o m o u o v o g drugog pripravka kremena iz roga. Za 1 ha z e m l j e u z i m a m o 4 g k r e m e n a iz r o g a . O v d j e i m a m 6 g, to je d o v o l j n o za 1,5 do 2 ha z e m l j e . K r e m e n i z r o g a koji s m o p o h r a n i l i u z e m l j u t i j e k o m ljeta z a p r a v o je u s e b i s a k u p i o S u n e v u e n e r g i j u , a t e s n a g e Sunca m i j e a n j e m p r e n o s i m o n a v o d u . Supstancijalno, to se kemijskog sastava tie, nije se nita b i t n o p r o m i j e n i l o t i m e to smo k r e m e n ukopali u z e m l j u , a niti t o s m o g a p o m i j e a l i s v o d o m . T a j e tvar netopljiva u v o d i . Vjerojatno se d o g o d i l o neto to u o p e n e m o e m o p o j m i t i . U s v a k o m sluaju, n a v o d u s e p r e n i j e l o n e t o to z a t i m v o d o m i z n o s i m o na zemlju. Z n a m o da je v o d a nositelj snaga. Svatko o d nas t k o j e u r u k a m a i m a o i p , n e m i s l i m n a i p s o d k r u m p i r a n e g o n a i p i z k o m p j u t o r a , zna d a s e o n sastoji o d k r e m e n e p r a i n e koja p r i m a i n f o r m a c i j e . Poznato je kako kremen m o e primati i u sebi pohraniti o d r e e n e informacije i dalje ih predavati, a da se p r i t o m sama snaga z a p r a v o n e troi. T o z n a i , a k o sam mije anjem i n f o r m i r a o v o d u i o n d a t u v o d u d a j e m z e m l j i , p o b r i n u o s a m se za to da biljka, da k l o r o f i l biljke, u p o v e a n o j mjeri p r i m i o d r e e n e informacije i z k o z m o sa. T a k o e biljka koja je v e p r i m i l a v i e t v a r i , ali u h a r m o n i n o m stanju, d o b i t i i v i e k o z m i k i h snaga. U biljci se, dakle, susreu d v i j e djelatnosti.. Jedna preko korijena o d o z d o iz zemlje, a druga o d o z g o iz k o z m o s a . T a k o u njoj d o l a z i do h a r m o n i j e , do ravnotee izmeu tvari openito, pojedinih tvari m e u s o b n o i k o z m i k i h snaga. Cilj b i o l o k o - d i n a m i k e o b r a d e tla jest p o v e a n j e t v a r i i stvaranje h a r m o n i j e i z m e u t v a r i i d j e l o v a n j a k o z m i k i h snaga, a ako

su tvari u biljci h a r m o n i n o i z g r a e n e , o n e s a d r e i v i e snaga. P o v e a v a se n j i h o v p o t e n c i j a l , p o v e a v a se n j i h o v a energija, to z n a i da je biljka kvalitetnija, a kvaliteta se u o a v a p r e k o okusa, mirisa i toga k o l i k o je biljka p o g o d n a za ovjeka, k o l i k o je sposobna da se uskladiti, da se ne k v a r i i k a k o i z g l e d a . Sve s e t o z a p r a v o n e m o e izmjeriti z n a n s t v e n i m s r e d s t v i m a j e r o s n o v u z n a n o s t i i n i o n o to j e mjer ljivo, to se m o e v a g a t i , brojiti i to se m o e p o n o v i t i e k s p e r i m e n t o m . N o , u i v o t u nita nije m j e r l j i v o ni p o n o v l j i v o . M o e t e uzeti vlak pun penice. Niti j e d n o z r n o nije isto kao d r u g o . S v a k o j e n e p o n o v l j i v o . Ili m o e t e u z e t i p u n u d v o r a n u ljudi. N e m a n i j e d n o g o v j e k a koji bi b i o isti k a o d r u g i . D a k l e , na p o d r u j u i v o t a n e m a niega to se p o n a v l j a . Listovi j e d n o g stabla su n e i z b r o j i v i , a o v j e k n i j e u stanju i z b r o j i t i ljude koji i v e na Zemlji jer svaki put kad d o e do n e k o g b r o j a , o n j e m a n j e ili v i e n e t o a n . Ljudi i m a manje ili vie. T o j e i v o t . Znanost, m e u t i m , n e m o e z a h v a t i t i u o n o to j e i v o t z a t o to puki z b r o j pojedinih dijelova nikada ne ini cjelinu jer zbroju manjka d u h o v n a snaga koja ujedinjuje sve te d i j e l o v e . To je ve spoznao Goethe, a Rudolf Steiner bio je G o e t h e o v najvei uenik. Shvatili ste u e m u se sastoji kvaliteta. A k o elite, r a d o b i h o d g o v o r i o na pitanja koja se o d n o s e na r a z u m i j e v a n j e o v o g a to sam r e k a o . O b e a o sam kako u v a m dati v r e m e n a d a s a m n o m r a z g o v a r a t e . Dakle, ako n e t k o ima pitanje, neka ga i z v o l i postaviti. Postoji u z r e i c a : G l u p a n zna sve, a p a m e t a n sve pita. Koliko se dugo mora mijeati pripravak?

k a d a j e p r e m a l o ili p r e v i e . I z v o d i l i s m o p o k u s e i m j e r i l i korijenje biljaka koje s m o t r e t i r a l i na r a z l i i t e naine te smo ustanovili da mijeamo li pripravke j e d a n sat, d o b i v a m o najbolje o b l i k o v a n i biljni korijen. Od koje krave treba uzeti balegu? N a j b o l j a j e b r e a k r a v a koja j e h r a n j e n a sije n o m j e r o d nje d o b i v a m o n a j b o l j u , najsuu b a l e g u . O t p r i l i k e u rujnu p u n i m o r o g o v e i o n d a b i k r a v a trebala imati konzistentnu, gustu balegu. Kako ukapamo rogove?

Rogove ukapamo otprilike 30 do 35 cm duboko, ali n e t a k o d a s e u n j i m a z a d r a v a v o d a n i t i t a k o da v o d a ne m o e ui, n e g o t a k o da v o d a koja je u t l o d o s p j e l a k i o m d i u i s e m o e ui u r o g i m o e istei kad razina o p a d n e . Kako treba mijeati pripravke?

Za p o v r i n u od 500 ha najbolje je mijeati rukom, ali a k o i m a t e v e e g o s p o d a r s t v o m o e s e m i j e a t i i strojno. N o , ako i m a t e manje g o s p o d a r s t v o za koje mijeate samo j e d n o m , onda to ovjeka veseli i to j e z a p r a v o sat p r o v e d e n u m e d i t a c i j i .

T o j e sasvim j e d n o s t a v n o . R u d o l f Steiner j e rekao: M o r a t e mijeati j e d a n sat. I z n i m n o je teko d o k a z a t i

ETVRTOPREDAVANJE

u vrt, gnoj iz roga pomijeam s v o d o m n e p o s r e d n o prije n e g o u o b r a i v a t i z e m l j u . Mou d j e l o v a t i u tlo, i to u regiju u kojoj raste korijen biljke. Primijenim li pripra v a k n e p o s r e d n o prije sjetve, biljka e p r i m i t i p o t r e b ne i n f o r m a c i j e , to e d j e l o v a t i na o b l i k o v a n j e klice. To je najbolje uiniti u p r o l j e e , i to poslije podne. Znamo da se ritmiki izmjenjuju p o j e d i n i d i j e l o v i dana. U z i m a m o u o b z i r da prije p o d n e zemlja izie, a p o e v i od tri sata poslije p o d n e o n a p o i n j e udisati. Ja hou da p r i p r a v a k djeluje u v r i j e m e udaha. Zato gnoj iz roga dajem zemlji poslije p o d n e . N a k o n t o g a se, n a r a v n o , postavlja pitanje: K a k o u p r i p r a v a k primijeniti na l i v a d u , a kako na vonjak? Na l i v a d i u ga p r i m i j e n i t i to je m o g u e ranije u p r o l j e e , i m na njoj v i e ne b u d e t o l i k o v l a g e . Postu pak m o g u p o n o v i t i kada se p r v i put pokosi livada, o d n o s n o n a k o n t o j e i s p a o m p o j e d e n a t r a v a , ili ako to nisam uinio prije poetka vegetacije, tada to i n i m prije p r v o g otkosa. Na o r a n i c u u ga nanijeti neposredno prije obraivanja zemlje. N e t k o je p i t a o m o e li se to uiniti i ljeti j e r bi rado posadio oko 15000 sadnica jagoda. Rekao s a m o kako postoje dvije m o g u n o s t i . M o g u uzeti biljke koje kanim posaditi, primjerice sadnice j a g o d a , i j e d n o s t a v n o i h p o p r s k a t i ili m o g u p r i p r a vak poprskati po z e m l j i koju u n e p o s r e d n o poslije obraditi, a nakon toga u posaditi sadnice jagoda. D a k l e , u v i j e k a k o e l i m o sijati, d o b r o j e u p o t r i j e b i t i g n o j iz r o g a , pa i ujesen u v r i j e m e sjetve z i m s k i h sorti itarica. Z n a t e li sada k a d a se p r i m j e n j u j e g n o j iz r o g a ? Znate li zato? Znate li kako se on p r o i z v o d i ? A k o je va o d g o v o r : Da z n a i da sam danas uspjeno radio.

Primjena

b i o l o k o - d i n a m i k i h p r i p r a v a k a

S p o m e n u o sam u e m u je razlika i z m e u bioloko-dinamike p o l j o p r i v r e d e i o n e k o n v e n c i o n a l n e . G o v o r i o sam o t o m e to k o n v e n c i o n a l n a p o l j o p r i v r e d a ini biljkama z a t o to na p r v o mjesto stavlja tvari i ostaje u g r a n i c a m a t v a r n o s t i , u g r a n i c a m a o n o g a to je na m a t e r i j a l i s t i k o j r a z i n i . A to i n i b i o l o k o - d i n a m i k i nain o b r a d e zemlje? Bioloko-dinamika p o l j o p r i v r e d a u n a p r e u j e p r i r o d o m d a n e s p o s o b n o s t i biljaka. O n a u biljci u r e d u j e o d n o s e snaga. Rije je o i s t i m snaga ma koje su nama p o t r e b n e kao i v o t n e snage. G o v o r i o sam o t o m e kako se p r o i z v o d e gnoj iz r o g a i k r e m e n iz r o g a . P r a k t i a n savjet k a k o se iz k r e m e n a d o b i v a b r a n o p r o n a i e t e u m o j i m knji gama i n a d a m se kako e netko d o i na ideju da se te knjige p r e v e d u . K r e m e n se mrvi, a zatim se prosijava. Sada bih v a m htio rei kako se navedeni p r i p r a v c i primjenjuju, a poslije i z b o g ega u p r a v o o v i p r i p r a v ci. Za sve t o i n i t e u b i o l o k o - d i n a m i k o j p o l j o p r i v redi m o r a t e si prije svega postaviti pitanje: Zato u p r a v o t o r a d i m ? A k o o d g o v o r glasi: S a m o d a z a r a d i m n o v a c o n d a je sve to inite b e s p r e d m e t n o . O d g o v o r na to pitanje m o r a uvijek biti: Da p r o i z v e d e n i zdravu hranu za svoju obitelj, za svoj narod. K a k o se primjenjuju p r i p r a v c i ? U p r o l j e e iz z e m l j e i z v a d i m o g n o j i z r o g a . U z m e m o sadraj e t i r i kravlja roga. O n o l i k o k o l i k o sam vam p o k a z a o , u v e l i i n i o v e k u g l e z a 1 h a z e m l j e . T o j e d a n sat m i j e a m o u v o d i i p r s k a m o po zemlji koju e m o o d m a h n a k o n t o g a o b r a i v a t i . D a k l e , k a d a s a n o d l u i o ii

to s e t i e k r e m e n a i z r o g a , r e k l i s m o d a s e k r e m e n a p r a i n a u k a p a u t l o p r e k o ljeta. Ujesen je v a d i m o iz z e m l j e i p u t a m o da se praak u r o g u osui. M o e m o j e sauvati d o sljedeeg proljea ili nakon to se p o b e r e v o e m o e m o poprskati lie voaka kako bi lie p o k u p i l o kozmiku energiju k o j u e , k a d p a d n e n a z e m l j u , p r e d a t i z e m l j i z a slje deu godinu. K r e m e n iz r o g a p r i m j e n j u j e m ujesen, poslije p o d n e k a d Z e m l j a u d i e . I s t o j e i p r i sijanju o z i m e p e n i c e . D a k l e , to m o g u n a p r a v i t i i ujesen kada ita r i c e k a o t o s u p e n i c a , r a ili j e a m p o l j e r a j u p r v a l i i listia ili p r v e tri v l a t i . Inae se ovaj p r i p r a v a k upotrebljava tek u p r o ljee, i to sasvim r a n o ujutro, jer njime hou potaknuti p r o c e s izdisanja Z e m l j e , tj. s n a g e koje biljku v a b e iz zemlje, Postoji o n d a k a d se biljka o t v a r a Suncu, t a k o miljenje da c v j e t o v i ranije uvenu ako da m o e sakupiti vie energije. s e prskaju o v i m p r i p r a v k o m . T o , m e u t i m , nije t o n o . Nije d o v o l j n o ako se stvari t o n o promatraju s a m o i z v a n j s k i , z n a n s t v e n o , v e se m o r a u z e t i u o b z i r i o n o to ovjek d o i v l j a v a u s v o j e m u osjeajnom i v o t u . ovjek t r e b a imati vlastiti osjeaj za d o g a a n j a i m o r a s e u v i j e k i z n o v a p i t a t i : to e l i m p o s t i i p r s k a n j e m k r e m e n o m i z roga? O d g o v o r je: H o u d a biljka sakupi to v i e S u n e v e e n e r g i j e , e n e r g i j e koja d o l a z i o d o z g o p o s r e d o v a n j e m lista. List, d a k l e , v e m o r a p o s t o j a t i . I m a m n o g o biljaka k o j e c v a t u v r l o r a n o . Ovaj s e p r i p r a v a k primjenjuje kada j e v e v i d l j i v z a m e t a k p l o d a . T o s e jako l i j e p o v i d i k o d l o z e , gdje s e i z cvijeta u b r z o m o e nazrijeti p l o d . A k o hou pojaati djelovanje pripravka, m o g u p o n o v i t i postupak, a to je uvijek najbolje initi to ranije u p r o l j e e , prije p o d n e .

M n o g i m a je sigurno p o z n a t o ime Marije Thun koja je rekla kako je najbolje prskati r a n o ujutro, d o k je jo rosa. Dakle, tu n e m a p r o b l e m a . J e d n o s t a v n o m o r a m o r a n i j e ustati. U m j e s t o d a s p a v a m o , j e d a n sat se u d u b l j u j e m o u to to e m o i n i t i , m e d i t i r a m o . Z a t i m u m j e s t o t u i r a n j a p o l a sata p r s k a m o , a o n d a m o e m o jo na v r i j e m e stii na d o r u a k i o t i i na p o s a o . I g o t o v o . T o j e sve. N o , uvijek t r e b a m o imati n a u m u p i t a n j e : to z a p r a v o e l i m p o s t i i p r s k a n j e m p r i p r a v k o m od k r e m e n a iz roga? i o d g o v o r : H o u d a biljka d o z r i j e , o d n o s n o d a b u d e u stanju p r i m i t i m n o g o energije kako bi m o g l a i z g r a d i t i biljnu t v a r i i m a t i s n a g u da ta t v a r u njoj d o z r i j e . Primijetili smo da ako tim p r i p r a v k o m prskamo biljku koja v e i m a p l o d i a k o t o r a d i m o p o s l i j e p o d n e , o v a k o tretirani, prskani p l o d b r e dozrijeva i bolje je kvalitete. P l o d o v i uzgojeni na b i o l o k o -dinamiki nain ne z o v u se bez razloga " D e m e t e r p r o i z v o d i p r o i z v o d i s k a r a k t e r o m " j e r oni svaki za s e b e pokazuju o n o to je t i p i n o za p o j e d i n u vrstu. T o z n a i d a e j a g o d a zaista i m a t i okus j a g o d e , a rajica o k u s rajice. Svaki e p l o d i m a t i s p e c i f i a n okus s o b z i r o m na svoju vrstu, umjesto da svi p l o d o v i i m a j u isti okus h o l a n d s k i h staklenika. Idite na trnicu, z a g r i z i t e z a t v o r e n i h oiju rajicu i n e e t e z n a t i u t o ste z a g r i z l i . J u e r s a m b i o n a vaoj trnici i uoio da je veina p r o i z v o d a uvezena. Svi s m o m i k r i v i t o k u p u j e m o t e p r o i z v o d e , d o k nae o r a n i c e , naa tla l e e n e o b r a e n a . N e k i , naalost, misle da nama p o l j o p r i v r e d a z a p r a v o i ne treba jer sve za malo novca m o e m o uvesti. N o , mislim da b i s m o ipak p r i j e s v e g a t r e b a l i v o d i t i r a u n a o s v o j e mu z d r a v l j u , o z d r a v l j u s v o j e o b i t e l j i i o z d r a v l j u cijeloga naroda.

g o v o r e o t o m u da je sjedite Ja svih biljaka u sreditu Z e m l j e . N a r a v n o , to se Ja ne m o e shvatiti u f i z i k o m H a r m o n i z i r a j u a u l o g a k r a v e u s m i s l u . R i j e je z a p r a v o o e n e r g i j i , o s n a z i . P r e d o i m o si kako krava p r i m a veliku koliinu biljnih sastojaka u s v o j g o l e m i p r o b a v n i aparat, kako ih probavlja, kako zatim iz te hrane uzima bjelane v i n e da bi t i m e i z g r a i v a l a vlastito tijelo i p r o i z v o d i l a m l i j e k o . i t a v a masa b i l j n e h r a n e k o j u k r a v a p r i m a pa z a t i m i z l u u j e u sebi s a d r i Ja-snage u z a m e t k u . N o , s a m a k r a v a n e z n a n i t a o z a m e t k u Ja-snaga p r i s u t n o m u biljkama. K o d nje se te snage z a d r a v a j u u k o i i rogu. Njih, m e u t i m , ne m o e m o sasvim identificirati jer ih ne m o e m o mjeriti. One su ne mjerljive jer naoj dananjoj materijalistikoj znanosti takva vrsta e n e r g i j a i snaga nije p o z n a t a . N o , z a n i m l j i v o j e d a j e m o j o t a c m o g a o raljama o t k r i t i v o d u . G o v o r i o je, t a k o e r , kako m o e r a z l i k o v a t i kravlji o d b i k o v s k o g r o g a s a m o t i m e to j e d n o s t a v n o osjea tu razliku. N a r a v n o , k a o m l a d i ja mu to nisam v j e r o v a o . U z e o sam d v a r o g a i r e k a o m u n e k a z a t v o r i o i . D a o s a m mu r o g i j o j e d a n p u t isti r o g , i u v i j e k je tono rekao komu pripada. Jednoznano je m o g a o razlikovati kravlji rog od b i k o v s k o g jer je osjeao da u n j i m a p o s t o j e r a z l i i t e s n a g e . U z m e m li k r a v l j u b a l e g u k o j a v e s a d r i Ja - s n a g e i s t a v i m li je u r o g , pa s v e z a j e d n o u k o p a m u t l o k a k o bih t e snage o i v i o , o m o g u i o sam n j i h o v o potenciranje. Zatim posredovanjem v o d e one dolaze do korijena i t i m e osnauju biljku. Dakle, d o d a v a njem tih snaga o b o g a u j e m , j a a m i h a r m o n i z i r a m biljku, a t a k o o s n a e n o j biljci ne m o g u koditi gljivice niti insekti. Uvijek m o r a m o uzimati u o b z i r cjelinu. Z n a m o d a s e m a g n e t sastoji o d p l u s i m i n u s p o l a . to e

g o s p o d a r s t v u Uvijek me i z n o v a pitaju: Zato krava, zato ba m o r a m uzimati kravlji rog? Zato kravlja balega? Pokuat u o d g o v o r i t i na to pitanje, ali ne z n a m h o u li to uspjeti uiniti na pravi nain. U p r v o m r e d u , k r a v a j e j e d i n a i v o t i n j a koja pasui n e u p r o p a t a v a p a n j a k , v e g a u n a p r e u j e . S v i n j a rujui unitava ondje gdje pase, a o v c a i koza, isto kao i k o n j , ondje; g d j e p a s u i u p a j u sr b i l j k e , srce iz kojeg ona raste. Jeste li g l e d a l i kako krava pase travu? Jeste l i v i d j e l i d a o n a t o r a d i s v o j i m j e z i k o m ? Jeste li p r i m i j e t i l i kako njezina balega z a p r a v o i nije do kraja probavljena? Svaka biljka pokuava s v o j i m k o r i j e n o m rasti

p r e m a sreditu Zemlje, a svojim gornjim dijelom uspravno, odnosno o k o m i t o na Zemlju p r e m a koz mosu. Uzimajui u o b z i r snage koje su p r i t o m djelatne, m o e m o se upitati: Zato ovjek stoji uspravno? ovjek stoji i s t o t a k o o k o m i t o n a Z e m l j u k a o i s t a b l o , t o bi na neki nain j e d n o s d r u g i m m o r a l o biti p o v e z a n o . o v j e k , o d n o s n o d i j e t e tek k a d a se u s p r a v i u stanju j e sebi r e i Ja. Prije t o g a o n o t o n e m o e . K a d d i j e t e p r o h o d a , o d e p r e d z r c a l o , p o g l e d a s e i k a e : Ja. To se d o g a a z b o g o d r e e n i h snaga koje djeluju u ovjeku snaga svijesti, o d n o s n o Ja-snaga. K o d s t a b l a k o j e n e m a s v i j e s t i te su Ja-snage u zaetku. One se oituju kroz njegov poloaj prema Z e m l j i i p r e m a s v e m i r u . T a j z a e t a k Ja-snaga k o d stabla l e i u p r a v o u n j e g o v u p o l o a j u o k o m i t o s t i na Zemlju i usmjerenosti p r e m a s v e m i r u . A n t r o p o z o f i

s e d o g o d i t i p r e s j e e m o l i m a g n e t p o sredini? T o v i e n e e biti m a g n e t . O s t a t e n a m s a m o plus i m i n u s p o l da i n e . M o e m o , dakle, zakljuiti da gnoj iz kravljeg roga ini biljku osjetljivom, p o d o b n o m za primanje k o z m i k i h snaga, a k r e m e n iz r o g a p o m a e da biljka te snage to d o l a z e iz k o z m o s a p r i m i u sebe. Samo je po sebi r a z u m l j i v o da s t i m e m o g u obavljati ekspe rimente. M n o g i su znanstvenici pokuali p o m o u e k s p e r i m e n t a o p o v r g n u t i s m j e r n i c e Rudolfa Steinera, ali t o i m n i k a d a nije u s p j e l o . U p r i r o d i postoji h a r m o n i a n o d n o s i z m e u svih tvari i snaga. U z m i m o npr. g l a z b e n u ljestvicu. Ja ne z n a m k o l i k o ljestvica ima t o n o v a , ali sasvim sigur no znam da i z u z m e m li jedan ton, ne mogu napraviti glazbu jer vie nema harmonije. U z m e m li iz d e p a s a m o taj j e d a n t o n , n i t o n i j e g l a z b a , n e g o s a m o j e d a n u m j e r g l a z b e n a l j e s t v i c a i n i c j e l i n u koja nam je potrebna da bi se mogla napraviti k o m p o zicija. T a k o je i s p r i r o d o m . N a v e e r m o e m o prskati g n o j e m i z kravljeg roga, a sljedeeg jutra p r i p r a v k o m od k r e m e n a iz roga. N o , m o l i m vas da to nikada ne mijeate. Dakle, p o p o d n e p r s k a j t e t l o , a u j u t r o list k a k o bi se i z g r a d i l a s u p s t a n c i j a b i l j k e i k a k o b i s e biljka m o g l a o t v o r i t i kozmikim utjecajima. Rog m o e biti o d zaklane ili u g i n u l e krave. Narav n o , d a g a n e e m o o t k i n u t i i v o j krav:.. Z n a m o d a je u Indiji krava sveta ivotinja. N o , krave umiru, a d-a ne b i v a j u u p o t r i j e b l j e n e za h r a n u . N j i h o v a se m r t v a t i j e l a spaljuju ili p o k a p a j u . K a o to k o d nas p o s t o j e k r e m a t o r i j i za l j u d e , u I n d i j i p o s t o j e k r e m a toriji za krave. I u p r a v o o d a n d e nai prijatelji dobivaju kravlje r o g o v e . A u zemljama u kojima nema krava

m o r a m o se p r i l a g o d i t i . U Brazilu smo npr. uzimali bivolje r o g o v e jer je i b i v o l b i l j o d e r i ima slinu p r o b a v u kao krava. T o l i k o o r o g o v i m a . Dakle, u proljee prskamo kravljom balegom iz roga, a kada se p o j a v e listovi, k r e m e n o m iz roga. Ja ne p r s k a m biljku u c v i j e t u n e g o k a d o c v a t e . N a k o n e t i r i ili o s a m tjedana r a n i m j u t r o m j o j e d n o m prs kam k r e m e n o m iz roga, zatim p o e t k o m dozrijevanja i o n d a n e p o s r e d n o prije p o t p u n o g dozrijevanja, m o da nakon tjedan dana, jo j e d n o m primjenjujem Bio bih v a m v r l o z a h v a l a n kad biste radili ekspe r i m e n t e . Kad biste u s p o r e d i l i sadraj eera u v i n u n a p a r c e l a m a k o j e ste o b r a i v a l i p o b i o l o k o - d i n a mikoj m e t o d i i na o n i m a koje niste, te kad biste mi mogli priopiti rezultate. Kakvu vodu treba upotrijebiti za pripravke? k r e m e n iz roga i to, n a r a v n o , uvijek poslije p o d n e .

Najbolja bi bila kinica, na d r u g o m je mjestu i z v o r s k a v o d a ili stajaa v o d a i z b a r e , a p o s l j e d n j a j e loa v o d a i z v o d o v o d a . N i k a k o nije d o b r o d a j e voda klorirana. Kako uvamo tlo? I z b j e g a v a n j e m m o n o k u l t u r e . I z b j e g a v a m o na isto me mjestu saditi ili sijati istu vrstu biljaka. N j e g u j e m o zdravi p l o d o r e d (o p l o d o r e d u e m o jo g o v o r i t i ) , a p r i m j e n o m o v i h dvaju maloprije spomenutih pripra v a k a t i t i m o biljku i o j a a v a m o n j e z i n u konstituciju. Zato dolaze tetnici?

Pokuao sam v a m objasniti zato d o l a z e tetnici. A k o s o k o v i biljke nisu u h a r m o n i j i , m o r a j u d o i tet nici j e r j e n j i h o v a z a d a a d a u p r i r o d i o d s t r a n e o n o

to ne valja. Ne m o r a vas biti strah. U b i o l o k o -dinamikoj p o l j o p r i v r e d i i m a m o sve tetnike i sve v r s t e b o l e s t i , ali o n i za nas nisu p r o b l e m , Oni p o s t o j e j e r s u j e d n o s t a v n o u t k a n i u i v o t p r i r o d e , ali n e rade takve p r o b l e m e na kakve inae nailazimo u k o n v e n c i o n a l n o j p o l j o p r i v r e d i . t e t n i c i i b o l e s t i su p o t r e b n i i p r i p a d a j u g o s p o d a r s t v u k a o to lo u e n i k pripada Kako razredu. rijeiti problem gljivinih bolesti .'oze?

na zraku i kako biljke ne bi l e a l e jedna na d r u g o j . N e smije postati smea, m o r a ostati z e l e n a . T o v a m zaista m o g u p r e p o r u i t i . Isto vrijedi i za v o k e . K a k o je g r a e n o stablo voke? U sredini je drvena grada obavijena korom. V o k u m o e m o u s p o r e d i t i s t l o m . K o d tla u sredini i m a m o kamenje, kameni dio, a iznad toga je zemlja, humusni d i o . Na vrtnoj zemlji, z a p r a v o na samoj p o v r i n i , rastu j e d n o g o d i n j e b i l j k e , k o j e imaju p l i tak k o r i j e n . K o d stabla, m e u t i m , u m j e s t o m i n e r a l nog dijela u sredini i m a m o drvenu grau. Stablo je o b a v i j e n o k o r o m koja sadri sustav kapilara. Iz nje raste j e d n o g o d i n j e lie, k o j e e ujesen o t p a s t i , i p l o d o v i . Stablo bismo m o g l i usporediti s dijelom zemlje koji se i z d i g n u o iznad svoje razine, tako da je kora d r v e t a p o p u t z e m l j e , a lie p r e d s t a v l j a biljke k o j e na n j o j rastu. U p r o l j e e o d l a z i m na polje d o k na njemu jo n e m a z e l e n i h v l a t i i p r s k a m ga g n o j e m iz roga. Stablo p r s k a m g n o j e m i z r o g a d o k j o n e m a lia i n a taj n a i n p o t i e m rast lista. S t o g a a k o p r e s l i c o m h o u d j e l o v a t i na i v o t gljivica, hou da se ona upije u t l o i da p o m o u kie njezini sastojci d o u do korijena. O s n o v u b i l j n e strukture i n e kalij, kalcij i silicij, o d n o s n o k r e m e n . Budui da se 88 p o s t o preslice sastoji o d i v o g k r e m e n a , o n p r e k o k o l o i d n i h p r o c e s a ulazi u biljku i jaa njezinu konstituciju. A k r e m e n u biljci najvei je neprijatelj gljivicama. Prskati ne m o g u ujesen j e r tada s a m o d e b l o u sebe ne p r i m a mnogo.

R a u n a o sam s t i m e da e t e me uhvatiti. Ja n i s a m v i n o g r a d a r . Z n a m d a k o d trsja p o s t o j i g o l e m problem gljivinih bolesti. Pokuajte j a a t i b i l j k e . D o p u t e n a j e p r i m j e n a l a g a n i h sredstava k a o to su m o d r a galica ili b o r d o k a juha, ali jo se uvijek p r e m a l o primjenjuje j e d n a uputa Rudolf'a Steinera. N a i m e Steiner je ukazao na p r i m j e n u p r e s l i c e ( E q u i s e t u m a r v e n s e ) . V i n o g r a d i s e prskaju s v i m m o g u i m s r e d s t v i m a , ali r i j e t k o tko primjenjuje m e t o d u d a t l o nakon b e r b e p r s k a a j e m o d p r e s l i c e . Preslicu biste trebali skupljati u o v o godinje d o b a , o d kraja l i p n j a d o s r e d i n e srpnja. Z n a t e d a postoje dvije v r l o sline biljke. Ova prava preslica ( E q u i s e t u m a r v e n s e ) m n o g o j e rastresitija, d o k j e o n a d r u g a m n o g o snanija i k o m p a k t n i j a . O v a rastre sita, n j e n a , r a z g r a n a t a poljska p r e s l i c a s a d r i m n o g o k r e m e n a . N a k o n b e r b e o d nje t r e b a s k u h a t i a j . M o e t e uzeti p o s u d u u kojoj je baka iskuhavala rublje. Stavlja se 3 0 0 g s u h o g aja na 10 1 v o d e . aj se kuha j e d a n sat n a l a g a n o j v a t r i . T e k t o l i k o d a p o l a k o kuha, n e t r e b a k i p j e t i . Z a t i m s e r a z r j e d u j e v o d o m u o m j e r u 1:10, a p o s l i j e p o d n e se n j i m e p r s k a t l o . Preslicu m o e t e d o b r o osuiti na tavanu. T i j e k o m suenja m o r a b i t i l i j e p o r a i r e n a k a k o b i s e suila

Kakav je utjecaj mjeseevih mijena na sjetvu? J a s a m , d o d u e , p r i j a t e l j M a r i j e T h u n , ali n e sluim se njezinim sjetvenim kalendarom. Osnovno

p i t a n j e k o j e si p o s t a v l j a m k a d a je r i j e o g n o j u iz r o g a jest: to e l i m t i m e p o s t i i ? O d g o v o r j e : M o u d a s e i/.gradi k o r i j e n . K a d a u g a s t o g a p r i m i j e n i t i ? U dane korijena. Gnoj iz roga g o t o v o se uvijek upo trebljava u d a n e korijena, a k r e m e n iz r o g a o n d a k a d h o u p o t a k n u t i rast s a s v i m o d r e e n o g d i j e l a b i l j k e . Z a p r s k a n j e s a l a t e o d a b r a t e m o d a n e lista. K o d rajice ili b u e i n i t e m o to u d a n e p l o d a . J a s n o j e d a s a l a t u ili r o t k v i c u n e u p r s k a t i u d a n e c v i j e t a j e r e mi o t i i u cvat. G o s p o a T h u n je j e d n o z n a n o iskusila i d o k a z a l a da prskanjem lisnatog povra u dane cvijeta o n o o d l a z i u cvat. Kuko se obraniti od lukove muhe? M o g u samo p r e p o r u i t i o n o to je ve p o z n a t o . P o s t o j e l u k i l u k o v a m u h a , i m r k v a i m r k v i n a muha, i te se dvije vrste muha m e u s o b n o ne p o d n o s e . S t o g a m r k v u i luk t r e b a sijati z a j e d n o . A to ako mrkva nema muhe? T a d a p r e p o r u u j e m sijanje u r e d o v i m a . J e d a n r e d m r k v e , a j e d a n r e d b i l o k o j e v r s t e luka, p o r i l u k a ili e n j a k a . Kako zatititi krumpir od zlatice? D e m e t e r ,

ESTO

PREDAVANJE

B i o l a n d ,

N a t u r l a n d , unije

s m j e r n i c e

E u r o p s k e

O v a sam p r e d a v a n j a z a p o e o p r i k a z o m o t o m e g d j e p o i n j e k v a l i t e t a i k a k v e su r a z l i k e i z m e u p o j e d i n i h naina o b r a d e zemlje. N a d a l j e u g o v o r i t i o p l o d o r e d u i o o r g a n i z a c i j i p o l j o p r i v r e d n o g a g o s p o d a r s t v a , sutra ujutro o b i o l o k o - d i n a m i k i m p r i p r a v c i m a za kompost, o p o l j o p r i v r e d i u o d r e e n o m krajoliku, o socijal nom redu u poljoprivredi (izrazito naglaavam 0 s o c i j a l n o m r e d u , a ne o s o c i j a l i s t i k o m ) , o p i t a n j i ma i i d e j a m a za b u d u n o s t p o l j o p r i v r e d e i to bi b i l o s v e . T i m e b i sutranji d a n b i o i s p u n j e n , a v i o d m a h m o e t e o d l u i t i h o e t e l i o s t a t i ili o t i i kui. O n o to n e b i h e l i o t o j e g o v o r i t i o t r i t u . P o l j o p r i v r e d a , n a r a v n o , o v i s i o t r i t u i u p r a v o su se n e k e vrste p o l j o p r i v r e d e r a z v i l e na trinoj p o d l o z i . Rudolf Steiner je za D u h o v e 1924. g o d i n e u Kobervvitzu u osam predavanja d a o d u h o v n o z n a n stvene osnove bioloko-dinamike poljoprivrede. Moj b r a t Ekhart i j a s m o i m a l i s r e u to j e na o t a c b i o n a j m l a i m s u d i o n i k o m t o g niza p r e d a v a n j a n a z v a n i h 1 objavljenih p o d naslovom "Poljoporivredni teaj".* Mi smo z a p r a v o 1945. g o d i n e bili p r o g n a n i iz poljskog dijela Istone N j e m a k e , a 1 9 5 1 . d o b r o v o l j n o s m o p o b j e g l i i z I s t o n e N j e m a k e n a Z a p a d , o b a puta n a p u s t i v i sva z e m a l j s k a d o b r a . P o b j e g l i s m o s a m o u k o u l j i i h l a a m a . M o j o t a c se i p r i j e r a t a i u v r i j e m e rata i p o s l i j e r a t a b a v i o b i o l o k o - d i n a m i k o m

Postoje korisne ivotinje u poljoprivredi kao to s u b u b a m a r e , kine gliste, j e e v i , m r a v i , u h o l a e . Smatram v r l o smislenim u v o e n j e uzgoja korisnih ivotinja kao to su mravi, u h o l a e itd. M o r a m o se uvijek iznova zapitati zato ima t o l i k o m a l o bubamara, g o t o v o ih se i ne m o e v i d j e t i . Bubamara je, m e u t i m , najvei neprijatelj k r u m p i r o v e zlatice. N o , kemija unitava i j e d n e i d r u g e , ali se zlatica koja je vitalnija vraa, a bubamara ne.

*Hrvatski p r i j e v o d o v e knjige objavljen je u izdanju Antropozofskog drutva "Marija Sofija", Zagreb, 2001.

p o l j o p r i v r e d o m . Ona mu je dala temelj na kojemu je uvijek m o g a o zadrati svoju d u h o v n u slobodu. T a k o i svaki o v j e k koji se bavi bioloko-dinamik o m p o l j o p r i v r e d o m m o e i z g r a d i t i i zadrati svoju d u h o v n u s l o b o d u . Jer, b i o l o k o - d i n a m i k i r a d n i j e d o g m a . J a n e m o g u r e i v a m a to v i t r e b a t e i n i t i na s v o j e m imanju. Vi sami m o r a t e shvatiti naela, primijeniti ih o v i s n o o v a e m imanju i z a t i m s l o b o d n o odluiti kako ete poslovati. N a r a v n o da se p r i t o m m o e m o i m o r a m o sluiti l i t e r a t u r o m . H o e m o li raditi i s p r a v n o m o r a m o u z e t i u o b z i r s e d a m d e s e t p e togodinje iskustvo u b i o l o k o - d i n a m i k o m gospo darenju kako ne b i s m o n e p o t r e b n o inili pogreke. Antropozofsko drutvo iz Zagreba pobrinuti e se da se m o j e knjige " U p u t e za p r i p r e m a n j e b i o l o k o d i n a m i k i h pripravaka" i " U p u t e za primjenu bioloko-dinamikih pripravaka" p r e v e d u na hrvatski jezik i o n e e se p o j a v i t i u p r a v o u o v o m o b l i k u i o v o j boji. Prva je knjiga o t o m u k a k o se p r i p r e m a j u p o j e d i n i b i o l o k o - d i n a m i k i p r i p r a v c i . T o j e zelena knjiga, j e r z e l e n a b o j a p r e d s t a v l j a s n a g e rasta. O n a m o r a stati u d e p od koulje. O v a d r u g a knjiga o p r i m j e n i b i o l o k o - d i n a m i k i h p r i p r a v a k a j e c r v e n e b o j e , koja je k o m p l e m e n t a r n a z e l e n o j , i boja je koja p r e d s t a v l j a cvat. Zelenu ete uvijek nositi u depu, a crvena neka stoji n a v a e m p i s a e m s t o l u . Pisai s t o l p o l j o p r i v r e d n i k a i z g l e d a k a o k o m p o s t n i kup i k a d t r a i knjigu p o k o j o j b i r a d i o , s a m o m a l o m o r a p r e k o p a t i kup i o d m a h je p r o n a e . N a m a je v a n a d u h o v n a s l o b o d a , a o n a prestaje ondje gdje zapoinje d u h o v n a sloboda drugog ov j e k a . N o , r a d i m o l i b i o l o k o - d i n a m i k i ili n e r a d i m o ,

d u h o v n a sloboda uvijek prestaje s tritem. R e c i m o , d o l a z i mi kupac i kae: Ja bih htio b i o l o k o - d i n a m i k e p r o i z v o d e . Hou Demeter p r o i z v o d e . Dakle, za bioloko-dinamiku p o l j o p r i v r e d u po t r e b n e s u o d r e e n e s m j e r n i c e p o k o j i m a s e o n a raz likuje od ostalih naina p r o i z v o d n j e . P o t r e b n e su nam smjernice koje odreuju o v u metodu. One se na p r v o m e mjestu sastoje u s l o b o d n o j djelatnosti p r o i z v o a a , seljaka. S a d r e s a m o t o l i k o uputa k o l i k o j e m i n i m a l n o p o t r e b n o , tek o n o najosnovnije to seljak smije, a to ne smije i n i t i . N o , r a d i t i b i o l o k o -dinamiki znai m n o g o vie od toga. Nije d o v o l j n o drati se s a m o o s n o v n i h smjernica. Ipak, m i n i m a l n i p r o p i s i su n u n i kako bi seljak i m a o p r a v o d e k l a r i r a t i svoje p r o i z v o d e kao b i o l o k o - d i n a m i k e , o d n o s n o , D e m e t e r p r o i z v o d e . O p r i m j e n i tih s m j e r n i c a m a o v i s i dobivanje certifikata. 1928.

I m e Demeter p o s t o j i u N j e m a k o j j o od n a c i z m a , ali j e n a k o n s v r e t k a rata, obnovljeno. Godine

godine. Ono je bilo zabranjeno u vrijeme Hitlerova 1947. g o d i n e , 1954. o s n o v a n je Demeter savez.

M o j je otac d v a d e s e t pet g o d i n a b i o njegovim, p r e d sjednikom. D e m e t e r smjernice prilagoavaju se vre m e n u , a o v e dananje p r i m j e r e n e su n a e m v r e m e n u . P o t r o a i su b i l i u p o z n a t i s i n j e n i c a m a g d j e i k a k o nastaju D e m e t e r p r o i z v o d i i gdje se o n i m o g u kupiti, to je d o v e l o do v e l i k e p o t r a n j e i o m o g u i l o da cijene takvih p r o i z v o d a budu m n o g o vie od ostalih. U p r a v o su te v i e cijene p o b u d i l e interes i k o d d r u g i h proizvoaa. Jedan o d uenika Rudolfa Steinera, M u l e r Rosch, u vicarskoj je razvio organsko-bioloku metodu, dok je on sam primjenjivao bioloko-dinamiku me t o d u . N o , k a o p o l i t i a r i lan v i c a r s k o g p a r l a m e n t a

nije mom

mogao pripadati kao to je

nekakvoj

skupini u

poljopriv kojima je

Europska j e unija 1 9 9 1 . g o d i n e o d l u i l a r a z g r a niiti p o j e d i n e naine bioloke p r o i z v o d n j e hrane, to j e d o v e l o d o v e l i k o g z a o k r e t a g l e d e k o n t r o l e p o j e d i n i h p r o i z v o d a . Izaao je propis prema kojemu s v a t k o tko t v r d i da se b a v i b i o l o k o m p o l j o p r i v r e d o m m o r a d o p u s t i t i d a b u d e k o n t r o l i r a n . T a k o s u nastale EEG biopravne smjernice striktni propisi kojih se moraju p r i d r a v a t i svi koji se bave biolokom

rednika koja se slui j e d n i m n e o b j a n j i v i m poj snaga. Krugovima d j e l o v a o b i l o je s u m n j i v o to se b a v i n e i m mi stinim, n e o b j a n j i v i m . Stoga je Miiier Rosch u svojoj m e t o d i izostavio bioloko-dinamike pri pravke, a z a d r a o sve ostale osnovne postavke b i o l o k o - d i n a m i k e p o l j o p r i v r e d e . I on je poljo privredno gospodarstvo tropoljnoj gansko-bioloka poljoprivredi. smatrao cjelovitim or Tako je osnovana org a n i z m o m i p r o p o v i j e d a o je s v o j i m seljacima o poljoprivreda.

p o l j o p r i v r e d o m , a za svaku p o j e d i n u od n a v e d e n i h metoda postoje i tono utvrena pravila. D e m e t e r p o l a z i s a stajalita k a k o j e p o l j o p r i v redno gospodarstvo cjelovit organizam i da stoga cijelo m o r a biti u okviru z a d a n i h smjernica. Nije, dakle, d o v o l j n o da samo jedan njegov dio z a d o v o ljava p r o p i s e . S l i n o j e i k o d B i o l a n d a , g d j e c i j e l o imanje m o r a biti u o k v i r u z a d a n i h smjernica. K o d t z v . N a t u r l a n d a samo p o l o v i c a imanja m o r a zadovolja v a t i o d r e e n e s m j e r n i c e , d o k j e k o d b i o l o k i h smjer nica Europske zajednice dovoljno da samo jedna p l o h a b u d e o b r a e n a na bioloki nain, t a k o da o v d j e naelo jedinstvenog organizma vie uope ne postoji. Smjernice EEG-a, primjerice, doputaju i monokulturu. Osim toga, doputaju d o d a v a n j e p o j e d i n i h tvari za p r i h r a n u biljaka za o n e koji se d r e naela da tlu m o r a m o n a d o k n a d i t i tvari koje smo mu u z g o j e m biljaka o d u z e l i , a k a k o t o n e s m i j e m o i n i t i d o d a j u i b i l o kakve kemijske s p o j e v e , i n i m o t o p o m o u organ skih t v a r i . N a a l o s t , i taj se p r o i z v o d smije n a z i v a t i e k o p r o d u k t o m , ime je u zakonu poinjena velika pogreka jer zakonodavci uope nisu shvatili bit p o j m a b i o l o k o - d i n a m i k e m e t o d e . Vi koji ste v e e r a s o v d j e z n a t e v i e o d b i l o k o j e g p o l i t i a r a koji d o n o s i z a k o n e i koji d e f i n i r a t o j e b i o l o k o - d i n a m i k a ili b i l o koja m e t o d a e k o l o k e p o l j o p r i v r e d e .

N j e z i n i su p r o i z v o a i p r i m i j e t i l i kako b i o l o k o -dinamiki p r o i z v o d i imaju v i s o k e cijene. Uputili su se naim p o t r o a i m a t v r d e i kako i oni imaju bioloku r o b u i kako je i njihova r o b a isto t o l i k o d o b r a k a o i D e m e t e r p r o i z v o d i , to z a p r a v o n i j e b i l a i s t i n a . S t o g a s u j e o d l u i l i p r o d a v a t i n e t o jef t i n i j e . R e c i m o 50 p f e n i g a . I t a k o su u N j e m a k o j nastala d v a jaka saveza. Demeter i Bioland. U v i j e k s e n a d u ljudi koji k a u : I j a m o g u p r o i z v o d i t i b i o l o k i , ali z a t o b i h d a v a o d o p r i n o s n e k o m savezu kad m o g u utedjeti novac koji bih m o r a o p o t r o i t i n a p o t v r d u d a s a m D e m e t e r ili B i o l a n d . 1 j a u , n a r a v n o , p r o i z v o d i t i p r i r o d n i m p u t e m . I nije p r o l o m n o g o v r e m e n a kada su i drugi p r o i z v o a i hrane poeli p r o i z v o d i t i na prirodan nain. Tako je n a s t a o t r e i s a v e z Naturland t o z n a i : p r i rodna zemlja. E, o n d a se v i d j e l o kako ovi prvi v o z e Volksvvagene, a d r u g i M e r c e d e s e . N e k i su rekli k a k o i o n i mogu voziti Mercedes p r o i z v o d e i jednostavno samo bioloki. T a k o su stalno nastajale n o v e m e t o d e i novi savezi.

Ovakav pristup d o v o d i do p r o b l e m a na tritu. N a r a v n o , ljudi koji s a m o hoe zaraivati n o v a c prihva aju najlake p r i m j e n j i v u m e t o d u te iz pukih egoisti nih razloga oteuju i unitavaju bioloko trite proizvodima dobivenim na osnovi monokulture. H o e m o li doista primjenjivati bioloko-dinamiki n a i n o b r a d e tla, p o k u a j m o t o i s p r a v n o i n i t i u svakom p o g l e d u . N e m o j m o prije negoli neto proiz v e d e m o misliti na trite, v e mislimo na vlastito zdravlje i zdravlje svojih blinjih. A k o nam preosta ne neto p r o i z v o d a , o p s k r b i m o njima krug svojih znanaca. I m o l i m vas, nikako n e m o j t e svoj interes za b i o l o k o - d i n a m i k u p o l j o p r i v r e d u temeljiti n a p o j m u i z v o z a . T o j e iluzija. Jedan p r o i z v o a ljekovitog bilja p i t a o j e p o s t o j i l i u N j e m a k o j z a t o t r i t e . U o v o m j e asu N j e m a k o t r i t e z a s i e n o l j e k o v i t i m b i l j e m p r o i z v e d e n i m u N j e m a k o j . Ja sam, m e u t i m , v r s t o u v j e r e n kako svi i m a m o jo j a k o m n o g o posla, stoga to u o v o m trenutku m o e m o hraniti j e d v a dva p o s t o stanovnitva. 0 vama, o vaoj inicijativi o v i s i j e s t e l i s p o s o b n i sami p o s t a v i t i t e m e l j e z a p r o i z v o d n j u kako bi se o p s k r b i l o vae treite, a to p o n a j p r i j e znai dvije, tri ili etiri g o d i n e p r o i z v o d n j e po n o v i m naelima. I na kraju, doputena konvencionalna se p o l j o p r i v r e d a raz kemijskih sredstava. U Njemakoj i m a m o istraivaki centar, o d n o s n o Savez za b i o l o k o - d i n a m i k u p o l j o p r i v r e d u , koji p o stavlja d u h o v n i p l a n b i o l o k o - d i n a m i k e p o l j o p r i v r e d e . Rad n j e g o v i h znanstvenika temelji se na k o n v e n c i o n a l n o j z n a n o s t i , ali i n a n a e l i m a koja p r o i z l a z e iz samog ivota. Osim toga, postoji Savjetovalite za bioloko-dinamiku p o l j o p r i v r e d u , iji savjetnici zainteresira n i m p r o i z v o a i m a p r e n o s e iskustva d r u g i h p o l j o p r i v r e d n i k a koji r a d e b i o l o k o - d i n a r n i k o m m e t o d o m , k a o i r e z u l t a t e s v o j i h z n a n s t v e n i h istraivanja. S a v e z i Savjetovalite p r i p a d a j u d u h o v n o j r a z i n i sustava. Uz to postoje i radne zajednice p r o i z v o a a , seljaka v e z a n i h u z o r e e n o p o d r u j e . O n d j e s e p o l j o p r i v r e d n i c i sastaju k a k o b i s e u p o z n a l i , k a k o b i stjecali n o v e s p o z n a j e , m e u s o b n o r a z m j e n j i v a l i is kustva, informirali se o proizvodnji pripravaka i n a taj s e n a i n d a l j e i z o b r a a v a l i . S v i z a j e d n o i n e skupinu koja o b u h v a a itavu zemlju. Njemaka se dijeli n a p o j e d i n e z e m l j e k o j e imaju o d r e e n u s a m o s t a l n o s t i te se s k u p i n e b r i n u da s j e d n e s t r a n e za stupaju z a j e d n i k e i n t e r e s e p r e m a p o l i t i a r i m a , da s druge strane imaju kontakte s a istraivakim O r g a n i z a c i j s k a D e m e t e r struktura s a v e z a

l i k u j e o d o v i h p r e t h o d n i h p o t o m u to j e u njoj primjena

institutima. I u o k v i r u tih r a d n i h zajednica djeluju savjetnici. R a d n e z a j e d n i c e su o k u p l j e n e u j e d a n p r s t e n , u j e d n u k r o v n u o r g a n i z a c i j u koja s u r a u j e s p o j e d i n i m i s t r a i v a k i m t i m o v i m a . M e u t i m , nosi telji s v e g a s u p r o i z v o a i . P r o i z v o a i s u p r e d s t a v nici razine trita.

Usred l o g a prstena je

Demeter savez k a o p r a v n a

Sve o r g a n i z a c i j e u o k v i r u D e m e t e r saveza djeluju na d o b r o v o l j n o j bazi i na temelju donacija. Drava ne financira samu o r g a n i z a c i j u . U p o j e d i n i m s a v e z n i m z e m l j a m a , m e u t i m , i m a m o s a v j e t o v a l i t a koja d o 50 p o s t o financira d r a v a . T a k v o j suradnji s d r a v o m pristupili smo p o d jedinim i osnovnim uvjetom d a s e l j u d i koji r a d e u naim s a v j e t o v a l i t i m a ne moraju p r i d r a v a t i z a k o n a k o n v e n c i o n a l n e p o l j o p r i v r e d e i d a smiju z a d r a t i d u h o v n u s l o b o d u . Pojedine drave Europske zajednice p o t o m a u i konvencionalne poljoprivrednike, zbog toga jer oni za svoje p r o i z v o d e na tritu dobivaju preniske c i j e n e . Cijena m e t r i k e c e n t e p e n i c e j e 2 0 D M , i a k o trokovi p r o i z v o d n j e iznose 40 D M . Kad bi to potpo m a g a n j e seljaka d a n a s i z o s t a l o , sutra p o l j o p r i v r e d e vie ne bi bilo. U posljednjih 10 g o d i n a 50 posto njemakih poljoprivrednika napustilo je poljopriv redu. Pojedina su p o l j o p r i v r e d n a gospodarstva pos tala z n a t n o v e a , d o k s u n e k a d r u g a z a t v o r e n a i l i sasvim naputena.

o r g a n i z a c i j a n a s u p r o t p o t r o a i m a i b r i n e se o t o m u da se p r o i z v o a i pridravaju bioloko-dinamikih smjernica. Uz n a v e d e n o b r i n e se i za organizaciju sajmova, izlobi hrane ltd. Osim Demeter saveza postoje i Demeter slube. U n j i h o v o j je n a d l e n o s t i p r e z e n t a c i j a D e m e t e r p r o i z v o d a n a n j e m a k o m tritu kako s v a k o g o s p o d a r s t v o ne bi m o r a l o raditi vlastitu reklamu. O p e j e p o z n a t o d a u N j e m a k o j ljudi k o j e s e bave b i o l o k o - d i n a m i k o m p o l j o p r i v r e d o m ine 1-4 p o s t o p o l j o p r i v r e d n o g stanovnitva. N o , od svih ekolokih p r o i z v o d a potroai su najbolje upoznati s k v a l i t e t o m o n i h koji nose o z n a k u D e m e t e r , a to se postie v r l o j e d n o s t a v n i m n a i n o m reklamiranja. kolovanje bioloko-dinamikih proizvoaa u n a d l e n o s t i je istraivakog centra. Moj brat i ja takoer v o d i m o svoje kole. On ima jednogodinju kolu z a ljude koji t r a e n o v i i v o t n i put. T o z o v e O s n o v n o m p o l j o p r i v r e d n o m g o d i n o m . Cilj t o g a j e d n o g o d i n j e g k o l o v a n j a jest o s p o s o b i t i l j u d e z a uprav ljanje g o s p o d a r s t v o m p o b i o l o k o - d i n a m i k i m na e l i m a , u o k v i r u a n t r o p o z o f i j e . Slina j e d n o g o d i n j a kola postoji k o d Frankfurta na M e i n i , a ponajpri je je namijenjena o n i m a koje zanima antropozofski aspekt b i o l o k o - d i n a m i k e p o l j o p r i v r e d e . Ja u s v o j o j kui d v a do tri puta na g o d i n u o d r a v a m t e a j e v e z a p r o i z v o d n j u b i o l o k o - d i n a m i k i h pri pravaka. T i j e k o m 25 g o d i n a b i o sam p o s l o v o a u z a d r u z i za p r o i z v o d n j u i p r o d a j u b i o l o k o - d i n a m i k i h p r i p r a v a k a , a sada se b a v i m s a m o n j i h o v o m p r o i z v o d njom. Prestar sam da bih s u d j e l o v a o na tritu nestal n o m p o p u t i v e . N o , t a z a j e d n i c a p r o i z v o a a postoji i d a n a s , a na n j e z i n u je e l u m l a d i i b o l j i strunjak.

Koliko

traje prijelazno

razdoblje

s konvencionalne

na

bioloko-dina m ik u proiz vod nj u? T o ovisi, o p o l j o p r i v r e d n o m g o s p o d a r s t v u . A k o j e r i j e s a m o o z e l e n o j p o v r i n i koja n i j e p r s k a n a nikakvim otrovima, za to su potrebne dvije godine, a ako je rije o e s t o p r s k a n o j p o v r i n i , p r i j e l a z m o e potrajati tri d o etiri g o d i n e . T i j e k o m prije l a z n o g razdoblja na i t a v o m se imanju moraju primje njivati naela b i o l o k o - d i n a m i k e m e t o d e .

svjetlosna biljka. D o v o l j n o j e , dakle, da n j e z i n o sjeme P l o d o r e d S a d a e m o p r i j e i n a j e d n o o d o s n o v n i h n a e l a bio loke o b r a d e tla, ne b i o l o k o - d i n a m i k e n e g o b i o l o k e . G o v o r i o sam o p r o b l e m u m o n o k u l t u r e . U p r i r o d i m o n o k u l t u r a ne p o s t o j i . M o n o k u l t u r a u p o l j o p r i v r e d i z a p r a v o je k o m p r o m i s nastao p o d utjecajem zakona t r i t a i p r o b l e m a p o v e z a n i h s r a d n o m s n a g o m . Pri r a z u m n o j o b r a d i tla monokultura se zamjenjuje p l o d o r e d o m , m j e o v i t i m u z g o j e m biljaka, to sam p o k a z a o na j e d n o m m a l o m primjeru g o v o r e i o n a i z m j e n i n o m uzgoju m r k v e i luka kao uspjenom o b r a m b e n o m sredstvu p r o t i v lukove i mrkvine muhe. N o , k o d primjene p l o d o r e d a ipak je v a n o znati koje je mjesto n a j p o v o l j n i j e za p o j e d i n u vrstu biljaka. To se lijepo m o e nauiti na primjeru divlje mrkve, k a o t o se, u o s t a l o m , s v e m o e n a u i t i o d d i v l j i h biljaka u p r i r o d i . Biljke n a m n a n e t o u k a z u j u , tj. g o v o r e nam kako pojedina vrsta bira o d r e e n o tlo. I z t o g a m o e m o iitati n a k a k v o m tlu p o j e d i n a vrsta biljaka hoe rasti. Divlja se m r k v a npr. esto pojavljuje n a t l u n a k o j e m u j e b a g e r u k l o n i o p o v r i n s k i sloj z e m l j e . Dakle, na f i n o m tlu, i to u drutvu s k a m i l i c o m . N a r a v n o , m o r a m o nauiti itati iz biljaka. T a k o v i d i m o da mrkva z a p r a v o uope ne v o l i humus te da je uvijek zdrava na v j e t r o v i t i m mjestima. To znai da mrkva r a d o raste o n d j e gdje ima m a l o humusa, a m n o g o vjetra. A k o sam p r i m i j e t i o d a m r k v a u m o j e m v r t u n e e rasti j e r i m a p r e v i e h u m u s a i p r e m a l o vjetra, o n d a s njom m o r a m izai iz vrta na polje. K a m i l i c u g o t o v o vie i ne n a l a z i m o kao kultivi ranu, n e g o u g l a v n o m k a o divlju biljku. Ona je ustvari b u d e p o l o e n o tik n a p o v r i n u , gdje j e z e m l j a g o t o v o s a s v i m z b i j e n a z b o g k i e i g d j e n a njoj m o d a l e i tek mali sloj pijeska. M o e m o uoiti da se kamilica i z r a z i t o iri p r e m a g o r e u o b l i k u v e l i k i h v r l o r a z g r a natih g r m o v a . A k o smo znatieljni, m o e m o uzeti tihau i p o g l e d a t i kako kamilica i z g l e d a p o d z e m l j o m . V i d j e t e m o kako o n a s v o j i m r a z g r a n a t i m k o r i j e n j e m p r o i m a teku i l o v a a s t u z e m l j u . 1 a k o se p r i s j e t i m o to se d o g a a s n j e z i n i m k o r i j e n o m kada u s v o j e m gornjem dijelu o d u m i r e , vidjet e m o da u zemlji zaostaje masa m r t v o g korijenja koja i v o t i n j a m a i g l j i v i c a m a to o n d j e i v e s l u i z a h r a n u . R e k a o s a m v a m d a s e kina glista h r a n i m a s o m m r t v i h o r g a n s k i h ostataka i da iza sebe ostavlja i z m e t . Ona, dakle, p r o d i r e korijensku masu, a mjesto na kojem se zadrava prekriva n e k o m sluzavom tvari i za s o b o m u o b l i k u svojega i z m e t a ostavlja grudiastu zemlju. Z a p r a v o t i m e to p r o l a z i kroza zemlju i to s e h r a n i o s t a c i m a k o r i j e n j a kina g l i s t a p r o z r a u j e zgusnutu ilovaastu zemlju, stvara n o v e kanalie i o m o g u a v a prozraivanje takvog tekog, zbijenog tla. U p r a v o i z m e t kine gliste p r i v l a i korijenje biljaka j e r o n o se m o e hraniti o n i m e to glista za s o b o m o s t a v l j a . K a d p a d a kia, o v i m a l i k a n a l i i u k o j i m a se nalazi zrak p r i m a j u u s e b e v o d u , mijenjajui struk t u r u tla, i o m o g u a v a j u n o v i m b i l j k a m a d a rastu na t a k v o m prestrukturiranom tlu. V i d i m o tako da su m n o g e biljke z a p r a v o p o k a z a t e l j i o n o g a to se zbiva u zemlji. O v o m o r a m o razumjeti, spoznati i iz toga mora mo uiti. N a r a v n o , sve se ne m o e nauiti u neko liko minuta. Sigurno i na vaem jeziku postoji neka knjiica o t o m e kako n a m p o j e d i n e biljke g o v o r e

o k v a l i t e t i i s t r u k t u r i tla. I t a k o p r o m a t r a j u i b i l j k e m o e m o u o i t i to tlu n e d o s t a j e , a e g a ima p r e v i e . M e d u biljkama postoje raliiti odnosi. Postoje b i l j k e k o j e s e m e u s o b n o p r i v l a e ili k o j e s e d o b r o podnose te na neki nain m e u s o b n o unapreuju s v o j rast i b i l j k e k o j e se ne t r p e . Ja n i s a m v r t l a r i z a p r a v o n e z n a m m n o g o o t o m e , ali z n a m o j a e n a . 0 t i m o d n o s i m a m o r a m o v o d i t i r a u n a j e r nije d o b r o da u n e p o s r e d n o susjedstvo s a d i m o biljke koje se ljudi k o j i s e m e u s o b n o ne p o d n o s e . Isto je i s ljudima. N e m a smisla da u n e p o s r e d n o j b l i z i n i i v e ne t r p e . T a k o je i s b i l j k a m a u p o l j u . A k o n p r . i m a m p o l j e j e m a , a s l j e d e e g o d i n e h o u posijati p e n i c u , bolje je da to ne inim. Obratno, ako nakon penice p o s i j e m j e a m , t o b i jo n e k a k o m o g l o uspjeti. M o r a m o , dakle, paziti na to da z a j e d n o sadimo i sijemo biljke koje se m e u s o b n o p o d n o s e , to, m e u t i m , z b o g t r i n i h r a z l o g a nije uvijek m o g u e . I k o d p l o d o reda m o r a m o nastojati da z a j e d n o stavljamo biljke koje se m e u s o b n o p o d n o s e . Jasno n a m je da i o v d j e trite naela donekle namee svoju iktatutru, no ipak e m o m o i u s p j e n o r a d i t i a k o s m o shvatili o s n o v n a plodoreda. U p a m t i t e o v u sliku kako biste j e p o n o v n o m o g l i nacrtati. Ova crta r a z g r a n i a v a biljke koje troe humus iz z e m l j e od o n i h koje ga izgrauju. To je granica i z m e u p r o i z v o a a i potroaa humusa, o d n o s n o granica i z m e u biljaka koje izgrauju, obogauju Te samu zemlju i onih koje je troe. M o r a m o znati da sve korjenito bilje z a p r a v o razgrauje zemlju. se kulture b r i n u da se h u m u s r a z g r a d i , da se p o t r o i . Ovdje e m o upisati tzv. korijensko bilje, dakle sve o n e biljke koje m o r a m o runo okopavati.

A sada bih krenuo redom od najboljih do najgo rih. Najbolji je krumpir, zatim slijedi cikla, pa salata, stona repa, sve vrste kupusnjaa (koraba, kelj, kupus, cvjetaa), onda dolazi eerna repa, zatim nita i na kraju mrkva.

Sada emo vidjeti koje biljke izgrauju tlo. To su jednogodinje trave, j e d n o g o d i n j e lepirnjae, viegodinje trave, viegodinje lepirnjae u koje se ubraja bijela djetelina, i sasvim g o r e lucerna. Lucerna je kraljica svih kultiviranih biljaka. Ona u jednoj godini naraste etiri metra duboko, a za deset godina naraste do etrdeset metara u dubinu.

 i t a r i c e s u b i l j k e k o j e nas h r a n e , a p r v a m e d u njima je ra. Ra j e v r l o n e u t r a l n a biljka. O n a s e p o d n o s i sama sa s o b o m . Postoji mjesto gdje se 140 g o d i n a sije r a n a i s t o m t l u b e z i k a k v i h b o l e s t i ili p a d a k v a n t i t e t e . Slijedi z o b koja j e , t a k o e r , p r i l i n o n e u t r a l n a . N a k o n nje d o l a z i o z i m i j e a m , a l i s a m o z a t o to ga se b r z o uklanja sa zemljita i time o m o g u uje sijanje n o v e kulture. N a k o n o z i m o g jema d o l a z i ljetna penica, z a t i m o z i m a penica, pa ljetni j e a m i s a s v i m na kraju k u k u r u z . T o e m o jo rastumaiti k a k o biste razumjeli o s n o v n o naelo. A k o bolje p o g l e d a t e , uoit ete da su s v e biljke koje se n a l a z e i s p o d c r t e biljke za p r o d a ju, a i z n a d c r t e su o n e k o j e ostaju u n u t a r p o l j o p r i v r e d n o g imanja, d a k l e k o j e nisu z a p r o d a j u . P o g l e d a mo li jo j e d n o m biljke koje se nalaze i z n a d crte, vidjet e m o da su o n e ustvari hrana za ivotinje. J e d n o g o d i n j e b i l j k e siju se k a o m e d u k u l t u r a i i n e h r a n u za i v o t i n j s k e o r g a n i z m e koji i v e u zemlji. N o , h o u l i i h u s v o j e m h u m u s n o m s a s t a v u samo odrati, m o r a m izmjenjivati jedne s drugima. A k o , m e u t i m , u z g a j a m ra, o n d a m o g u uzgajati s a m o r a . N a p j e s k o v i t o m t l u ra m o g u i z m j e n j i v a t i s k r u m p i r o m . K r u m p i r zahtijeva neto gnoja. Organsko g n o j e n j e s k o m p o s t o m m a l o i z g r a u j e h u m u s n i sas tav tako da s k r u m p i r o m opet d o l a z i m u r a v n o t e u . Ako zatim posijem zob, ona e potroiti neto humusa. Zato je smisleno da k a o meukulturu p o s i j e m j e d n o g o d i n j e t r a v e i l e g u m i n o z e j e r ta m e d u k u l t u r a ujesen izraste i stvara z e l e n u masu, stvara korijensku masu. K a d ta zelena masa pri koenju p a d n e na zemlju i o s t a n e l e a t i na tlu i l i se z e m l j a p r e o r e , d a k l e k a d o n a u d e u t l o ili p a d n e na t l o , slui kao hrana m i k r o organizmima u zemlji i ivotinjama pod zemljom.

Hraniti i v o t i n j e koje i v e u zemlji znai zemlju o d r a vati i v o m , d o k sijanjem z o b i i medukultura p o s t i e m o p o v e a n j e h u m u s n o g sloja. N a k o n t o g a u posijati o z i m i j e a m . Budui d a j e n a tlu o s t a o l e a t i ostatak slame od jema, u zemlji se z a d r a o o d r e e n i postotak vlage, pa zatim m o g u posijati heljdu. Biljke k a o to s u p r o s o ili h e l j d a m o g u k o r i s t i t i n a t r o s t r u k i n a i n . U s p i j e li, h e l j d a j e d i v n a h r a n a za ljude. A k o ne uspije, m o e sluiti kao hrana za ivotinje, a ako j a k o s l a b o u s p i j e , s l u i k a o z e l e n a g n o j i d b a . T o m o e b i t i i p r o s o , ali j e n a p r v o m e mjestu rije o h e l j d i . Z a t i m d o l a z i p e n i c a koja troi relativno m n o g o hranjivih tvari. Njoj je p o t r e b n o v e neto gnoja i m o r a m o se p o b r i n u t i da u tlu i m a m o r e z e r v e . A k o , primjerice, iza z o b i ostane z e l e n e gnojid be i ako ta zelena g n o j i d b a do listopada d o v o l j n o izraste, m o g u je ukopati, utihati i tada mi slui kao z e l e n a gnojidba za penicu. S l i j e d e l j e t n a p e n i c a i l j e t n i j e a m u k o j i se e v e n t u a l n o m o e usijati, bijela djetelina ili mjeavina bijele i ute d j e t e l i n e . C r v e n u djetelinu ne bih mijeao u uzgoj p e n i c e j e r je ona, z a p r a v o , ivotinjska hrana. Ja b i h je k a s n o z i m i usijao u p e n i c u z a t o to z i m s k a penica i crvena djetelina jednako narastu i ako j e v l a n a g o d i n a , t a e c r v e n a d j e t e l i n a narasti p r e v i soko i stvarati nam p r o b l e m e pri etvi. Kukuruz, je lijena biljka koja treba m n o g o sunca, m n o g o g n o j i v a i m n o g o v r e m e n a d a b i izala i z gaa. Treba mu jako m n o g o v r e m e n a da bi narastao samo deset c e n t i m e t a r a . N o , biljke koje rastu uz njega, n a p r o t i v , rastu v r l o b r z o i t u d o l a z i d o k o n k u r e n c i j e medu biljkama. Kukuruz treba okopavati. ovjek m o r a d o b r o znati poistiti biljke koje rastu o k o kuku ruza. Za to slui k o p a i c a .

z a s j e n j e n o . Jer, k a d a k o m u k e g r a k a i z r a s t u , v r l o O d g o v o r i n a pitanja se b r z o uklanja n j e g o v a z e l e n a masa i n a k o n t o g a s e m o g u p o s a d i t i k a s n i j e v r s t e k u p u s a i kelja. Pri pobiranju graka nakon dozrijevanja treba li ga iupati ili ga treba bakterijama ostane odrezati tako da korijenje s duinim u zemlji?

Sada e m o i m a t i sat pitanja. O d g o v a r a t u na pitanja 0 t o m u koje se biljke m e u s o b n o najbolje p o d n o s e 1 na p i t a n j a o p l o d o r e d u . Mogu li se /.ujedno uskladititi krumpir i jabuke? Jabuke i k r u m p i r ne m o g u biti p o h r a n j e n i morate izvesti u istoj prostoriji. A k o u kui i m a t e s a m o j e d a n p o d r u m , neku vrstu socijalnog ina, n a i m e s v o j e j a b u k e p o h r a n i t e u s u s j e d o v u p o d r u m u , a nje g o v krumpir u svojem p o d r u m u . Dakle, krumpir s krumpirom, a jabuke s jabukama. Tko je dobar susjed graku? to se podnosi s grakom? Graak je i z n i m n o d o b a r kao prva kultura iza koje slijede d r u g e . On je d o b a r p r e t h o d n i k za sve b i l j k e k o j e j a k o iscrpljuju t l o . L u k nije d o b r o s a d i t i iza graka, d o k je za to i z r a z i t o p o g o d n a j a g o d a . K a o s u s j e d u g r a k u d o b r o j e p o s a d i t i salatu, ali t o treba uiniti u r a n o m stadiju n j e g o v a vegetiranja, jer m o r a m o v o d i t i rauna o t o m u da graak kad i z r a s t e p r a v i sjenu s a l a t i . Luk, p o g o d n o saditi nakon graka. Je li pogodno posaditi kupus zajedno s grakom? Ja ne b i h i s t o d o b n o i m a o g r a a k u s u s j e d s t v u s k u p u s o m n e g o bih graak p o s a d i o k a o p r e t k u l t u r u , kao p r e t h o d n i k a kupusu. To se m o e . Kasni kupus iza graka. Budui da graak daje v r l o mali prinos, i m a s m i s l a n a p r a v i t i v e l i k e g r e d i c e z a g r a a k ta ko da on n e m a m n o g o susjedstva koje njime biva m e u t i m , ba nije

Graak s e m o e j e d n o s t a v n o o d r e z a t i t a k o d a k o r i j e n j e s b a k t e r i j a m a k o j e p r o i z v o d e duik o s t a n e u zemlji. K o d svih lepirnjaa m o r a m o misliti na to da o n e skupljaju duik s a m o do kraja c v a t n j e . Poslije, k a d a s e o b l i k u j e p l o d , v i e t o n e i n e j e r pri o b l i k o v a n j u p l o d a duik s a d r a n u k v r i c a m a na k o r i j e n j u biva upotrijebljen za formiranje ploda. Zbog toga e u z e m l j i z a o s t a t i s a s v i m mala k o l i i n a duika. N a r a v n o , u z e m l j i e o s t a t i supstancija k o r i j e n j a , ali n e e s e z a d r a t i n i k a k a v d o d a t n i o r g a n s k i duik. Stavljanje graha kao pretkulture penici bila je velika zabluda jer n a k o n njega u zemlji z a p r a v o n e z a o s t a j e n i k a k a v duik. N o , t a j e z e m l j a i p a k j a k o d o b r a za penicu, ali s a m o o n d a ako s m o r a n o uklonili ostatke m a h u n a r k i , to z n a i a k o s m o n a p r a v i l i b e r b u u stanju p o l u z r e l o s t i , p r i j e n e g o s e f o r m i r a o p l o d , k a d a d u i k jo nije p o t r o e n n a f o r m i r a n j e p l o d a te ako smo pokosili d o v o l j n o visoko tako da zaostane jo d o v o l j n o materijala. Onda je to d o b r o . Bob je, k a o i graak, v r l o p o g o d n o u z e l e n o m stanju u k o p a t i u z e m l j u . D o b r o j e p o s i j a t i g r a a k ili b o b i o n d a ih u p o l u z r e l o m stanju u k o p a t i u z e m lju. T a d a i m a m o i z v r s n u p r e t k u l t u r u z a p e n i c u .

Kako svakodnevno zalijevanje djeluje na biljke u vrtu? K a d a z a l i j e v a m , m o r a m s e p i t a t i to z a p r a v o e l i m . S v a k o j d j e l a t n o s t i koju p r o v o d i m u v r t u m o r a

p r e t h o d i t i p i t a n j e : to z a p r a v o h o u t i m e p o s t i i ? Nije m i namjera d a s a m o o t v o r i m slavinu, d a n a t o p i m i onda z a t v o r i m slavinu. A k o tako radite, d o g o d i t e se da e z b o g natapanja biljka formirati plitki korijen j e r e postati lijena da svoj korijen poalje u dubinu gdje ima vlage. A k o u m l a d o m razdoblju rasta b i l j k e n e n a t a p a m , o s i m m o d a u i z r a z i t o su n o m r a z d o b l j u , k a k o b i h p o t a k n u o klijanje, k o r i j e n e rasti p r e m a d u b i n i g d j e ima v o d e . A p r i m i j e n i t e li k t o m u g n o j iz roga, biljke e jo aktivnije rasti prema p o d z e m n i m v o d a m a i ne formirajui povrin sko korijenje svu svoju e n e r g i j u usmjeravat e na formiranje dubinskog korijenja. M o r a m o znati da u p r o l j e e p o s t o j i o d r e e n o r a z d o b l j e kad biljka kao d a z a s t a n e u rastu. T o m o e m o u o i t i n a p r i m j e r u kukuruza koji e u r a z d o b l j u kad d o s e g n e na to da k o r i j e n ide u d u b i n u . Hoete li natapati vrt, morate postupati slino n a t a p a n j u u v r i j e m e kie i u z e t i t i h a u . A k o z a l i jevate, ne smijete dopustiti da v o d a d o e samo u p o v r i n s k e s l o j e v e tla n e g o d a d o p r e i u d u b i n u . P r i m i j e n i m o l i sustav n a t a p a n j a i m i t i r a j u i kiu, z a to p o s t o j e p o s e b n e n a p r a v e , m o r a m o n a t a p a t i rijet k o , ali o b i l n o , k a k o b i v o d a d o s p j e l a u d u b i n u , a nikada esto i m a l o jer t i m e p o t i e m o rast povrinskog korijenja. A k o r e c i m o o d e m o na o d m o r , a nae su biljke razvile samo povrinsko korijenje, o n e e na sunoj zemlji p r o p a s t i . Sadite li u v r t u , p r i m j e r i c e , m l a d e biljice salate, z a l i j e v a t e t e svaku p o j e d i n u salatu, a za v e l i k e sue p o n o v n o ete ih zaliti o d m a h sljedeeg dana. To t r e b a i n i t i ranije, d o k jo nije j a k o t o p l o . Ni tada, m e u t i m , nije d o b r o p o l i j e v a t i c i j e l u p o v r i n u n e g o 18-20 cm v i s i n e zastati u rastu te e svu e n e r g i j i usmjeravati

s a m o p o j e d i n u biljku j e r a k o j e n a p o v r i n i m o k r o , doi e puevi. Za v e l i k i h vruina j a k o je d o b r o l a g a n o p r e k o p a t i p o v r i n s k i sloj z e m l j e . T r e b a , dakle, k o p a t i s a m o povrinski, ne dirajui korijen biljke, tek t o l i k o da zemlja na povrini m o e disati, a da se p r i t o m ne p o t a k n e i s p a r a v a n j e tla. T i m p l i t k i m o k o p a v a n j e m p o s t i e m o d a j e p o v r i n a p r o p u s n a , ali d a s e n e ispari onaj dubinski sloj z e m l j e u koji urasta k o r i j e n . V i d i t e k a k o se u t o m s u h o m r a z d o b l j u u z e m l j i stvaraju p u k o t i n e k o j e siu v r l o d u b o k o . T o s u t z v . k a p i l a r e . 1 kad biste na takvu p u k o t i n u stavili k o m a d papira, vidjeli biste kako se on o v l a u j e . T i m e to povrinski o b r a u j e m o z e m l j u p r e k i d a m o kapilarnost, dakle, p o v r i n s k i m o b r a i v a n j e m tla kapilare se zatva raju. T a j se p o v r i n s k i t a n k i sloj j o j a e sui i na taj nain d o b i v a m o sloj koji zasjenjuje dubinske slojeve z e m l j e . On slui k a o zatita da u d u b i n s k i m s l o j e v i m a koji s a d r e v l a g u n e d o d e d o j a e g i s p a r a v a n j a .

I'osijao sam rotkvice, korijen?

ubrao ih samo nekoliko, dok su

sve ostale imale dugako korijenje. Zato nisu stvorile okrugli To znai da ih niste d o v o l j n o r a n o o k o p a l i , a m o d a ste t o u i n i l i u p o g r e n o v r i j e m e j e r z n a t e da ima dana koji su p o g o d n i za o b l i k o v a n j e k o r i j e n a . Niste uzeli u o b z i r p r a v e dane za korijen. Moete li nam to rei o pokrivanju tla travom, sijenom ili slamom? Z e m l j a se s v u d a g d j e je g o l a i g d j e na njoj nita n e r a s t e n a s t o j i p o k r i t i . K a o d a s e b o j i d a e kia isprati t l o . P o s v u d a g d j e m i n e t o r a d i m o , o b r a u j e m o , k o p a m o i t d . z e m l j a nastoji d a s j e m e n j e to p r i j e

proklija, kao npr. k o d k a m i l i c e , kako ne bi ostala gola. Pojava stalnog, trajnog zelenila u p o l j o p r i v r e d i i u p r i r o d i o m o g u a v a m n o g o v e e iskoritavanje S u n e v e e n e r g i j e i b o l j e o b l i k o v a n j e biljaka. A svaka biljka koja raste n a tlu h r a n a j e o n i m i v o t i n j i c a m a koje i v e u zemlji. N a r a v n o da je d o b r o ako zemlju uvijek d r i t e p o k r i v e n o m . Sasvim j e s v e j e d n o koju o r g a n s k u supstanciju rabite. P r i t o m , m e u t i m , uvijek postoji mala opasnost od razmnoavanja p u e v a .

D o b r o je staviti suho sijeno ili suhu slamu, stoga to je rije o zatiti, o sjeni koju na taj n a i n s t v a r a m o z e m l j i . Svaki biljni p o k r o v z n a i o s j e n a v a n j e z e m l j e j e r se isparavanjem p o d njime zemlja ovlauje. P o k r o v postaje v l a a n o d o z d o . Tu se stvara plijesan i kad s e taj suhi materijal zapljesnivi, povrina zemlje ispod njega t a k o e r je vlana. N o u d o l a z e kine g l i s t e , o d v l a e taj p l j e s n j i v i d i o p o k r o v a u d u b i n u gdje im slui za hranu. Kako visok mora biti taj sloj? O v i s i o t o m e to e l i t e . Rua v o l i d e b l j i p o k r o v i b i l o bi d o b r o da joj d a t e nasjeckanu koru od d r v e t a . Je li dobro usitnjeno granje?

Kako se obraniti od pueva? Onaj tko se boji p u e v a i tko bi p u e v e najradije unitavao t o p o m , uvijek e ih imati m n o g o . M o r a t e z n a t i da e za s v a k o g u b i j e n o g p u a u v r t d o i cijela obitelj na p o g r e b svojega pua, j e r postoje k a r m i n e . Iza s v a k e s m r t i p u e v i s e skupljaju k a o n a k a r m i n e , a na t i m k a r m i n a m a za njih ima k o l a a . To je salata. T i s u e se l j u d i p o k u a l o o b r a u n a t i s p u e v i m a na tisuu r a z l i i t i h n a i n a i d r a t i ih u ahu. u o s a m od n e k i h e n a k a k o su d o l e u v r t i r e k l e p u e v i m a : Dajte i m e n i k o m a d i v r t a . I zaista, p u e v i su im p r e d a l i p o l o v i c u vrta. Rije je o j e d n o j p o b o n o j elji. Ali gospoda Maria Thun nam je preporuila da bi tlo trebali pokuati tretirati k r e m e n o m iz roga k a k o b i s m o m u p r i v e l i s n a g e svjetla, j e r z n a m o d a p u e v i ne trpe svjetlo. Zato nam je savjetovala da r i t m i k i p r s k a m o t l o u v r t u i t o t a k o d a s e tri d a n a za r e d o m ujutro o k o osam sati zemlja prska p r i p r a v k o m k r e m e n a i z r o g a , koji s e m i j e a o j e d a n sat, k a k o j e r e e n o . T o j e d o b r o initi ujutro u o s a m sati, o d n o s n o to j e r a n i j e m o g u e .

Svi ostaci z e l e n i l a iz v r t a su d o b r i , a d o b r a je i kora od d r v e t a iz p i l a n e . U p i l a n i kad se o g u l i d r v o ostaju ostaci k o r e , i t o j e d o b r o . I m a t e l i m a l i n e , m o e t e n a n i j e t i t o l i k o s l a m e d a n e m a t e k o r o v a . Isto tako i p o d ribiz m o e t e staviti debeli sloj. U vrtu u kojem uzgajamo j e d n o g o d i n j e biljke m o e m o staviti t a n k i s l o j k a k o b i s m o i m o m o g u i l i d a k r o z taj s l o j p r o d r e zrak, jer o n e nemaju d u b o k o korijenje. Ja k a e m : t o l i k o tanan sloj k o l i k o je m o g u e i isto t o l i k o d e b e l i sloj k o l i k o j e m o g u e , o v i s n o o v r s t i b i l j k e . u l i s m o d a j e d n o g o d i n j e b i l j k e t r e b a j u tanji s l o j . to treba primijeniti za prskanje protiv pueva?

Za prskanje p r o t i v p u e v a Maria T h u n je pre p o r u i l a da se p r i m i j e n i k r e m e n iz r o g a s m a l o v e i m zrncima.

Kad je rije o maliranju, svjeu ili suhu travu?

treba li na zemlju slaviti

Moemo li primijeniti kremen tlo nismo poprskali gnojem iz roga?

iz roga ako prije

toga

A k o p r i m j e n j u j e m o taj p r i p r a v a k , m o r a m o s i kao uvijek p o s t a v i t i pitanje: Zato t o inimo? M o r a m o znati kako djeluje o n o to p r i m j e n j u j e m o . Stoga m o e mo prskati bez o b z i r a na to to je b i l o prije i to e biti poslije. 1 to ne samo d i o vrta n e g o cijeli vrt. Sadraj j e d n e v r e i c e od 15 g k r e m e n a d o v o l j a n je za prskanje 1 ha z e m l j e to z n a i da se 1 g mijea u 10 litara v o d e , to je d o v o l j n o za p o v r i n u od
2

u suhi t r e s e t i o n e o n d j e o s t a j u p o h r a n j e n a d o k ih ne z a t r e b a m o . V a d e se u p r o l j e e i v e i n a ih se t a d a potroi. Gnoj iz roga m o g u upotrijebiti vie puta jer ujesen u ga o p e t p r i m i j e n i t i kako bih m o g a o s a d i t i i sijati. O n s e p r i m j e n j u j e n a s v e t o s e s a d i ujesen: j a g o d e , stabla, g r m l j e itd. A k o m i n e t o o d njega p r e o s t a n e , m o g u p r i m i j e n i t i s l j e d e e g p r o l j e a . N o , j a s i u j e s e n p r i p r e m a m n o v i g n o j i z r o g a koji u k a p a m u z e m l j u k a k o b i h ga u p r o l j e e o p e t m o g a o iskopati i u p o t r i j e b i t i . A za n e k o l i k o g o d i n a v i d j e t e se koliko ga t r e b a m o proizvesti. Gnoj iz roga ne b i t r e b a l o drati dulje o d j e d n e , najvie d v i j e g o d i n e . K r e m e n i z roga, m e u t i m , m o e m o sauvati d v i j e , tri ak e t i r i g o d i n e . K r e m e n koji n a m p r e o s t a n e m o e m o p o n o v n o s t a v i t i u r o g p r e k o ljeta i u k o p a t i ga u z e m l j u kako b i s m o pojaali k o z m i k o d j e l o v a n j e , odnosno djelotvornost toga pripravka. znati kada moram prihranjivati kukuruz?

2 0 0 0 m - i to se, kako p r e p o r u u j e M a r i a T h u n , prska tri d a n a z a r e d o m , r a n o u j u t r o . Moe li se to uiniti za presadnice paprike i rajice koje su odrasle u stakleniku i koje su zastale u svojemu rastu? Moe li se flancima paprike ili rajice koji su odrasli u plasteniku i zaostali u rastu pomoi da bolje rastu? M o r a t e d o d a t i g n o j iz roga, o v i s n o o t o m e jesu li biljke j o uvijek u p l a s t e n i k u . M o d a s v a i m k o m p o s t o m n e t o nije u r e d u j e r u k u p l j e n o m k o m p o s t u esto ima m i n e r a l n o g g n o j i v a . Stoga j e v a n o d a k o m p o s t n a p r a v i t e sami. Biljke, d a k l e , treba p o p r s k a t i p r i p r a v k o m gnoja iz roga. Pokuajte u prvoj g o d i n i napraviti o t o p i n u kako je r e e n o i njome prskati biljke. Treba li prskati izravno na tlo ili i po biljkama? 0 t o m e smo ve g o v o r i l i . Uvijek morate imati na u m u t o z a p r a v o h o e t e p o s t i i s t i m p r i p r a v k o m . Gube li s vremenom pripravci svoju vrijednost? Da. R o k n j i h o v a trajanja r a z l i i t j e z a s v a k i p r i p r a v a k . P r i m j e r i c e , g n o j iz r o g a d o b i v a se u p r o l j e e . Mi sada v a d i m o g n o j iz roga kako b i s m o zatitili r o g . V i d j e l i ste o n u k u g l u . O v o j e sa.raj u z e t i z etiriju r o g o v a . M a l o ga i z m i j e s i m o i oblikujemo kuglu. Te kugle v e l i i n e teniske l o p t i c e stavljamo

Kako u

A k o n e m a t e ivotinje, m o e t e napraviti biljnu gnojnicu. T o m biljnom gnojnicom moete postii o b o g a e n j e tla d u i k o m . N o , k a d a e t e t o u i n i t i m o r a t e znati sami, jer vi najbolje znate to je bila pretkultura, koja j e k o l i i n a d u i n i h i o r g a n s k i h sastojaka p r e o s t a l a od p r e t k u l t u r e i k o l i k o ste stavili komposta. Preporuujem v a m da s posljednjim oko p a v a n j e m kukuruza posijete bijelu djetelinu, j e r bijela djetelina koja raste s k u k u r u z o m u svojoj kasnijoj fazi rasta kukuruzu daje potrebnu koliinu dui ka. S i j a n j e m b i j e l e d j e t e l i n e t a k o m o e t e p o s t i i d a kukuruz ne z a u z i m a o v o najdonje mjesto na slici, n e g o da se p o d i g n e navie. Zasluga bijele djeteline jest da u n o s i k u k u r u z u v i u sferu m e d u b i l j k e k o j e su p r o i z v o a i humusa.

masa na tlu K o m p o s t n i pripravci

r a s p a d n e i da se p r i t o m stvori n o v a

k o l i i n a duika. Gljivice se u 98 p o s t o k o l i i n e sastoje o d m o k r a e v i n e , koja j e z a p r a v o duini spoj. M i k r o o r g a n i z m i iz z e m l j e p r e l a z e u tu supstanciju i p o n o v n o Govorili smo o zatitnim pripravcima u bioloko-dinamikoj p o l j o p r i v r e d i . Rekao sam da poljopriv r e d n i k koji radi neto to nije p r i r o d n o uvijek na neki nain naruava harmoniju prirode. Rudolf Steiner nam je d a o upute o tomu kako s e o d r e e n e l j e k o v i t e biljke u p o t r e b l j a v a j u z a i z r a d u kompostnih pripravaka. Ti se kompostni pripravci sastoje cvijeta koprive robur L acum nalis). od: cvijeta dioica), i stolisnika kore {Achillea millefolium), biljke (Quercus (Tarax offici kamilice {Urtica syn {Chamomilla officinalis), cvijeta itave je u v l a e i u z e m l j u , od nje stvaraju h u m u s . N a j b o l j i humus je i z m e t kine gliste. O n o to glista ini u z e m l j i m i k a o p o l j o p r i v r e d n i c i h o e m o p o n o v i t i gra dei kompostne kupove. Pritom m o r a m o postupiti t a k o d a u k o m p o s t n o m k u p u d o e d o stvaranja glji vica, da sve te o r g a n s k e tvari strunu i tako s t v o r e n o v u hranu za zemlju. N o , ta kompostna hrpa u gospodarstvu p r i r o d e z a p r a v o j e n e t o n e p r i r o d n o . K a k o e t o to j e n e p r i r o d n o utjecati na nau ekologiju? Nije p r i r o d n o da lie koje pada na zemlju bude p o b r a n o i stavljeno na hrpu. O n o ostaje leati na zemlji, p r o i m a se m i k r o o r g a n i z m i m a koji z a t i m bivaju uvueni u zemlju. T a k v o j e stanje zapravo stanje b o l e s t i , to u b r z o m o e m o u o i t i . Jer, a k o j e o t p a d n i m a t e r i j a l p r e s u h , on se z a p l j e s n i v i , p o s t a j e p r e v r u i i z g a r a , a a k o je premokar, ima p r e m a l o zraka pa istrune. Oba ta stanja su stanja b o l e s t i . Stoga, s l a e m o li k o m p o s t , m o r a m o v o d i t i rauna o t o m u da u njemu s t v o r i m o o d r e e n e o d n o s e . Za to nisu p o t r e b n a mjerenja, to se j e d n o s t a v n o m o e nauiti vidjeti i osjeati. P o t r e b n o j e suhi m a t e r i j a l i z m i j e a t i s mokrim. Pomijeaju s e slama, d r v o , o t p a c i p o v r a . N i k a d a i h n e stavljajte u slojevima ve uvijek izmijeane. P r i t o m imajte na umu da u j e d n o j k o m p o s t n o j h r p i m o r a biti 5 0 p o s t o s u h o g m a t e r i j a l a , 2 5 p o s t o zranog i 25 posto v o d e n o g elementa. Nadalje, o d n o s m a s e koja s a d r i d u i k i o n e s u g l j i k o m t r e b a b i t i 10-20 p r e m a 1 . T o z n a i d a 1 0 d i j e l o v a m a s e k o j a s a d r i ugljik ( s l a m a , d r v o ) t r e b a i z m i j e a t i s j e d n i m U s l o b o d n o j p r i r o d i ti ostaci

hrasta lunjaka maslaka

Q. pedunculata), cvijeta

officinale)

valerijane

(Valeriana

Oni ine kompoziciju i neizbjeno suovise

j e d n i s d r u g i m a p o p u t niza t o n o v a u tonskoj ljestvici. Pripravci se rade uz primjenu o d r e e n i h ivotinjskih o v o j a . T o su: m j e h u r j e l e n a , c r i j e v o g o v e d a , g o v e d a p o t r b u n i c a i l u b a n j a n e k e d o m a e i v o t i n j e . Sada sam ih s a m o i m e n o v a o , a p o s l i j e u o njima g o v o r i t i opirnije. Juer sam v a m n a v e o d v a b i o l o k o - d i n a m i k a p r i p r a v k a . T o s u g n o j i z r o g a i k r e m e n i z r o g a . Oba p r i p r a v k a p o m a u biljci u rastu g l e d e i z g r a d n j e t v a r i i kvalitete. N a k o n to b i l j k u p o a n j e m o ili p o b e r e m o p r e ostaju biljni ostaci. p a d a j u na t l o , o n d j e se sue i s t v a r a j u na z e m l j i

p o k r o v p o p u t k o e , koji u s e b e p r i m a v l a g u t o s e i s p a r a v a i z tla, b i v a o v l a e n . Na svakoj o r g a n s k o j supstanciji, kada se n a n o v o o v l a i , stvaraju se gljivice. N j i h o v a je zadaa da se

dijelom gnoja koji takoer ima sastojke ugljika, ali se uzima kao preteiti nositelj duika. Budui da su u kompostu potrebni i mineralni sastojci, u njega unosimo i dio zemlje. Da bi se procesi pretvorbe u kompostu odvijali to harmoninije, Rudolf Steiner nam je poklonio tzv. kompostne pripravke. Prvi se sastoji od cvijeta stolisnika. Cvijetovi stolisnika beru se potkraj ljeta, dok su u fazi ocvjetavanja, i uvaju se sasueni do proljea. U proljee uzimamo mokrani mjehur od crvenog jelena i u njega stavljamo cvjetove. Prije punjenja moramo ga namoiti kako bi bio mekan i podatan. Zatim ga objesimo na sunce i ostavimo do polovice rujna. Ostaje vani i po suncu i po kii, preputen djelovanju svih atmosferskih pojava, a ujesen ga skidamo i ukapamo u zemlju. Moram paziti da mi mjehur ne pojedu mievi, to p o s t i e m p o m o u grana b a z g e . Mievi o i t o ne podnose bazgine grane dok traje proces njihova raspadanja, dirati. U proljee, neposredno nakon Uskrsa, mjehur vadimo iz zemlje. Kako bih ga mogao pronai, moram dobro zapamtiti mjesto na kojemu sam ga zakopao jer je malen i ako ga ukopam na 30 cm dubine, bit e mi ga teko nai, a sam e mjehur dotad ve potpuno istrunuti. Da bismo ga mogli nai, ukapamo ga u jutenu vreu. I vrea e istrunuti, ali e u zemlji ostaviti tamnu, crnu strukturu poput humusne mase. Kako vadei masu ne bih presjekao mjehur, u zemlju u truljenja. A k o , dakle, oko mjehura s t a v i m o v r e e s granama b a z g e , mievi ga nee

tono iznad njega, zabosti kolac. A kada doem do tog mjesta, zapoinjem s "arheolokim" radovima. U pomo uzimam licu, a imam i prste. Kada doem do crne zemlje koja je preostala od vree, znam da sam doao do vree, a iza nje se nalazi moj stolisnik. I njegova e masa biti natrula i potamnjela, ali u veini sluajeva on zadrava svoju srukturu. Kad izvadim tu masu, imam gotov pripravak. Za gotov su pripravak, dakle, potrebne dvije godine razmiljanja. Kako bih sauvao g o t o v pripravak, moram ga konzervirati. Za to postoje dvije mogunosti. Mogu ga konzervirati u vlanom stanju u kakvom sam ga iskopao iz zemlje ili tako da njegovu masu osuim u hladu. Mogu ga suiti u suhoj sjeni. Sauvam li ga vlanim, on e istrunuti stvarajui male mrvice humusa. Tako sam dobio pripravak koji e djelovati u humusu. No, sauvam li ga u suhom stanju, postupam poput apotekara koji svoje ljekovito bilje uvaju u suhom stanju. Djelotvornost ovoga pripravka, meu tim, zapoinje tek onda kad ga se stavi u kompost, u vlagu. Budui da Rudolf Steiner nije decidirano rekao mora li se taj pripravak uvati u suhom ili vlanom stanju, o tomu postoje razliita miljenja. Moj prijatelj u Australiji uva ga u vlanom stanju te ga kao gotov pripravak stavlja u kompost. Nas smo dvojica prijatelji, ali se prepiremo na znan stvenom podruju. Ja sam vrsto uvjeren kako je ispravno da se taj pripravak uva u suhom stanju. No, ve se i u tome nazire duhovna sloboda koja vlada i mora vladati na podruju bioloko-dinamike poljoprivrede. Tu, dakle, ne postoje dogme.

P o d r o b n o sam vam opisao kako se priprema pripravak od stolisnika. To sam uinio zato to se i svi ostali kompostni pripravci pripremaju na slian nain. Sljedei je pripravak onaj od kamilice. On se sastoji od cvijeta kamilice koja se bere ljeti u fazi kada prelazi u cvijet, dok sam za stolisnik rekao da se bere u fazi ocvjetavanja. Ujesen se kamilicom pune kravlja crijeva. Ovdje imam kravlja crijeva koja su konzervirana prije godinu dana jer sam ve tada znao da e krave biti zabranjene. To je dovelo do toga da vie nigdje ne m o e m o nabaviti kravlja crijeva koja je inae vrlo lako dobiti odete mesaru i zamolite ga sva tanka crijeva zaklanih krava. Ne treba ih prati ni izokretati. Moramo uzeti zranu pumpu, zatvoriti crijevo s jedne strane, napuniti ga zrakom i zatvoriti s druge strane. Takva crijeva ne smiju doi u doticaj s v o d o m . Ovako napuhana objesimo ih na konopac za rublje i ostavimo da se sue. Moraju se potpuno osuiti. Naveer ih ostavljamo neto dulje vani kako bi na sebe navukla malo vlage da ih moemo sloiti, jer ako ih slaemo suha, ona e puknuti. Moraju, dakle, primiti neto od veernje vlage. Zatim trebamo probuiti rupicu kako bismo iz njih istisnuli sav zrak. Stavljamo ih u plastine vreice i pohranjujemo ondje gdje nema muha ni moljaca. Mi smo ih kao perfekcionisti vakumirali i zatim stavili u limenu kutiju kako ne bi doli moljci. U kutiju smo nakapali malo eterinih ulja. Sredinom rujna uzimam svjee crijevo ili ponov no navlaim ono koje sam osuio i jednu cjevicu koja m o e biti plastina, limena ili slino. Crijevo

navuem na tu cjevicu i vrsto ga drei u njega naguram kamilicu. Tako dobivam crijeva punjena kamilicom. Ostavljam ih nekoliko dana da se osu e dok crijeva ne poprime malo konatu strukturu. Nakon toga ih ukapam kao i stolisnik, kako sam prije opisao. Za pripremanje sasvim male koliine dovoljan mi je lijevak kakvim se koriste mesari. Slian lijevak moete dobiti ako plastinoj boci odreete dno. Za pripremanje vee koliine imam lijevak koji se rabi u vinogradarstvu i jedan drveni bat kojim guram kamilicu u crijevo. Kada su crijeva napunjena i nakon to su se osuila te postala malo konata, skidam ih i ukapam u zemlju. U proljee vadimo crijeva iz zemlje. Kod iskapa nja e opet biti potrebno ono to zovem arheolokim radom jer sada imamo dragocjen proizvod. Otvaramo crijeva, kamilicu suimo u sjeni i spremamo je u spremite. Pripravak emo pohraniti u glinene posude ili vreve koje smo sa svih strana zatitili tresetom. Tre set spreava da pripravci ne zrae van svoju energiju. Trei je pripravak onaj od koprive. Njemu, zau do, nije potreban nikakav ovoj. Rudolf Steiner govo ri o koprivi kao o jednoj od najvanijih biljaka u poljoprivredi. Kopriva se bere ranim jutrom u vrijeme cvatnje. Putamo je da preko dana malo uvene. Zatim isko pamo jamu koju o b l o i m o tresetom. Naveer poluuvenulu koprivu stavljamo u jamu i pokrivamo je vreom. Na to stavljamo komadie daica i na njih sloj treseta debljine 10 cm, a kako bi se on sauvao, prekrivamo ga slojem zemlje. Zakopam li koprivu

u slojevima, kao to sam o p i s a o , sljedee u g o d i n e (jer k o p r i v a treba ostati u z e m l j 365 d a n a ) d o b i t i s a m o v r l o t a n k i sloj g o t o v o g p r i p r a v k a . Nagodinu p o n o v n o u vrijeme dok kopriva cvate p o k o s i m o n o v u k o p r i v u . Onu koju s m o ukopali p r o l e g o d i n e i z v a d i m o , m a l o p o p r a v i m o jamu, o p e t doda m o n e t o s v j e e g treseta, o s t a v l j a j u i onaj stari koji je i dalje u p o t r e b l j i v , a k o p r i v u koju smo i z v a d i l i s t a v l j a m o n a s u e n j e . T a s e k o p r i v a sui nekoliko d a n a s v e d o k s e p o t p u n o n e osui. Z a t i m n j o m e pu n i m o glinenu posudu i sve zajedno stavljamo u veu kutiju ispunjenu t r e s e t o m . tresetom. nije etvrti bioloko-dinamiki pripravak pripravlja se od hrastove kore. Rije je o v a n j s k o m , p o v r i n s k o m d i j e l u k o r e o d 5 0 d o 100 g o d i n a s t a r o g a h r a s t a lu njaka. M o r a m o p a z i t i d a sloj k o r e k o j i u z i m a m o n e b u d e p r e d e b e o kako ne b i s m o otetili stablo. Pitat e m o u m a r e koje e se d r v o ruiti i s m i j e m o li uzeti n j e g o v u k o r u . T u e m o k o r u usitniti n a v e l i i n u zrna penice kako bi bila spremna za uporabu. S v j e o m h r a s t o v o m k o r o m i s p u n j a v a m o lubanju n e k e d o m a e i v o t i n j e . Nije n u n o d a t o b u d e g o v e d o , n o m o r a b i t i upljina u k o j o j s e n a l a z i o m o z a k n e k e d o m a e ivotinje. Sve o t v o r e koji su e v e n t u a l n o nastali p u c n j e m treba z a t v o r i t i g l i n o m . V a n o je da se u tu upljinu u kojoj se n a l a z i o m o z a k d o b r o utisnu d i j e l i i k o r e k a k o b i bila d o kraja i s p u n j e n a . A k o n a m prsti nisu d o v o l j n o jaki, m o e m o s e p o s l u i t i d r v e n i m b a t i e m kako b i s m o koru d o b r o utisnuli u upljinu. P r i m i j e t i m o li da djelii k o r e n e g d j e i z l a z e van, te e m o pukotine zaepiti glinom. da D a k l e , svi p r i p r a v c i u g l i n e n i m p o s u d a m a stavljaju se u k u t i j e i s p u n j e n e

Nakon

toga

ukapamo

lubanju u mulj

nastao

t r u l j e n j e m bilja. Za to n a m je p o g o d n a v o d a koja d u g o stoji. A k o to n e m a m o , a i m a m o p r o b l e m a sa s u s j e d i m a ili sa p s i m a , r u p u s b i l j n i m m u l j e m m o e m o n a p r a v i t i p o k r a j k u e i l i staje. M o e m o u z e t i okruglu betonsku cijev dugaku otprilike l m koja i z g l e d a kao p r s t e n . N a n j e z i n o d n o s t a v l j a m o i l o v a u i p u t a m o da u nju s k r o v a k r o z o l u k c u r i k i n i c a . i t a v u g o d i n u u nju u b a c u j e m o b i l j k e , p u t a m o d a i s t r u n u k a k o bi se s t v o r i o m u l j , a u taj m u l j z a t i m u k a p a m o lubanju. U p r o l j e e lubanju v a d i m o i z m u lja, i z nje i z v a d i m o h r a s t o v u k o r u i i m a m o g o t o v pripravak. B i t n o j e d a m u l j b u d e b i l j n o g p o d r i j e t l a , ali bitno od kojih se biljaka sastoji. U njega se m o e staviti sav k o r o v , b i l o kakvi biljni ostaci. M o e mo otii na kakvu baru ili p o t o k gdje ima v o d e n i h b i l j a k a i m u l j a i taj m u l j s t a v i t i u n a u r u p u . U kojem poloaju na ivoj ivotinji. P u t a m o da k i n i c a c u r i u taj m u l j i p a z i m o lubanje njime b u d u potpuno prekrivene. Ako n e m a m o d o v o l j n o mulja, m o e m o g a d o n i j e t i jo jer v a n o je da lubanje budu p o t p u n o p r e k r i v e n e . R u p a u k o j o j se n a l a z i l u b a n j a ne m o r a se z a t v a r a t i , osim ako i m a m o malu djecu koja bi je igrajui se m o g l a iskopati. T a d a treba n a p r a v i t i p o k r o v , p r e p r e k u koja e s p r i j e i t i d j e c u d a d o d u d o nje. P o t r e b n o je napraviti i o d v o d , kako bi suviak v o d e m o g a o slobodno otjecati. Da se voda ne bi z i m i smrznula, p r e k o rupe m o e m o staviti p o k r o v o d s l a m e koja e s p r i j e i t i d a s e n e s t v o r i p r e d e b e o treba ukopati lubanju?

Lubanju u k a p a m o u p o l o a j u u k o j e m je bila

sloj leda na p o v r i n i . Pri j a k o velikoj h l a d n o i m o e m o iz rupe izvaditi neto v o d e . Sada prelazimo na posljednji suhi pripravak

p r i p r a v k e , p a z e i p r i t o m d a rupa koja j e o s t a l a k a d s m o sastavili k r a j e v e p o t r b u n i c e u v i j e k b u d e o k r e nuta p r e m a d o l j e . I n a e , k o d j a k e kie, k a d a r a z i n a v o d e raste, v o d a b i m o g l a k r o z r u p u ulaziti o n d j e gdje se nalazi maslaak. O k r e n e m o li je, m e u t i m , p r e m a d o l j e , ako se razina v o d e i d i g n e n a k o n to o n o p a d n e , v o d a e iscuriti. Z b o g z a o s t a l e v o d e d o l o bi do kiselog vrenja pa b i s m o d o b i l i silau, n e e m o . 1 silaa je p r i p r a v a k , ali nije d o b a r . U proljee iskapamo kugle. Tu n e m a m o arheo l o k i h p r o b l e m a , ali i m a m o p r o b l e m a s m i e v i m a koji v o l e m a s n o i u i v a j u j e d u i c v j e t o v e m a s l a k a . Uz p r i p r a v a k im je fino t o p l o i tu m o g u p r a v i t i gni j e z d o . Ve nam se nekoliko puta d o g o d i l o da su nam se mievi ugnijezdili uz pripravak. Stoga e m o i ovaj p r i p r a v a k okruiti granama b a z g e , jer bazgine grane trulei p r o i z v o d e miris koji se mievima oito ne svia. Ujesen e m o kugle i z v a d i t i iz zemlje i osuiti ih u h l a d u . Za s v e p r i p r a v k e k o j i se u m a t a j u o o d r e e n e o p n e v r i j e d i isto, a t o j e d a o p n e m o r a j u p o t p u n o istrunuti jer i sami o v o j i p r i p a d a j u p r i p r a v c i m a . I m a m o jo j e d a n k o m p o s t n i p r i p r a v a k , p r i p r a v a k od valerijane. Valerijanu m o e m o kupiti kao kapi z a u m i r e n j e ili k a o s r e d s t v o z a s p a v a n j e . P r i r a v a k z a ljudsku u p o t r e b u d o b i v a s e o d k o r i j e n a , p o t i e f o s f o r n e p r o c e s e i u z r o k u j u p o r a s t t e m p e r a t u r e krvi, z a t o to f o s f o r n i p r o c e s i u n a m a p o d r a v a j u t o p l i n ske p r o c e s e . P r i p r a v c i o d k o r i j e n a d j e l u j u , d a k l e , na t o p l o k r v n a bia. Sok koji d o b i j e m o c i j e e n j e m c v j e t o v a v a l e r i j a n e d j e l u j e na i v o t i n j e u z e m l j i i na b i l j k e . P r i t o m se a to

k o j i s e p r i p r e m a o d maslaka.

Maslaak b e r e m o u

s v i b n j u , i to u s t a d i j u k a d n j e g o v i c v j e t i i j o n i s u p o t p u n o o t v o r e n i , d o k se u sredini cvata nalazi jo j e d a n s n o p i n e r a s c v a l i h c v j e t o v a koji i z g l e d a k a o krunica. Z n a m o da se n a v e e r cvjetovi maslaka zatva raju, a u j u t r o o p e t o t v a r a j u . C v j e t o v e b e r e m o u j u t r o kada se rascvatu, ali d o k j o u s r e d i n i imaju krunicu. Takvim cvjetovima samo o t k i n e m o glavice i nekoliko ih dana suimo na suncu kako bi izgubili to vie vlage. Ne d a m o im priliku da dokraja procvatu jer u s u p r o t n o m i m a m o l a m p i o n e . Na suhim se cvjeto v i m a m o r a j u v i d j e t i u t e l a t i c e . Oni n e smiju p r i j e i u sjeme. Ujesen, u rujnu osuene c v j e t n e g l a v i c e stavljamo u p o t r b u n i c u g o v e d a . Taj d i o nalazi mesar k a d o t v o r i kravu. Susree se s v e l i k o m o p n o m p r e k r i v e n o m tzv. m r e o m . To je d i o mezenterija. Preostali d i o m e z e n t e r i j a lei uz k r a l j e n i c u i d r i c r i j e v a u o d r e e n o m poloaju. U t o m se dijelu mezenterija nalaze limfni v o r o v i . On je kod svih ivotinja malo p r o e t masnim t k i v o m . Dakle, m a l o je mastan i m o e se d o b r o primijeniti. Iz sredinje potrbunice i z r e e m o kvadrat koji ima stranice o t p r i l i k e 25 do 30 c m . Sasuene c v j e t o v e maslaka i tu krpicu od p o t r b u n i c e lagano n a v l a i m o a j e m o d c v j e t o v a m a s l a k a ili a j e m od i t a v o g maslaka, lia i c v j e t o v a . N a v l a e n u k r p i c u s t a v l j a m o n a stol, a o d laga n o n a v l a e n i h cvjetova n a p r a v i m o kuglu v e l i i n e djeje g l a v e i u m o t a m o je u krpicu. Sve z a j e d n o d o b r o o m o t a m o k o n c e m i u k o p a m o u tlo kao ostale

o s l o b a a t o p l i n a koja i n i z a t i t i n i o v o j . S t v a r a n j e topline kao zatitnog ovoja u kompostu predstavlja odreenu toplinsku zatitu. N a k o n to s l o i m o k o m p o s t n i kup, p r e p a r i r a m o ga sa s v i m k o m p o s t n i n i p o p r a v c i m a koje sam s p o m e n u o , a k o j e s m o p o h r a n i l i u s u h o m stanju. Ovaj posljednji, od valerijane, primjenjujemo t a k o da u v o d u s t a v i m o n e k o l i k o kapi v a l e r i j a n e , p r o m i j e a m o i t i m e prskamo kompostni kup. Naj jeftinija prskalica je metla. Obilazimo kompostni kup i p r s k a m o ga p r i p r a v k o m . V a l e r i j a n u b e r e m o u stadiju cvjetanja. C v j e t o v e n a j b o l j e m o e m o usitniti s t r o j e m z a m l j e v e n j e mesa. M o r a j u b i t i to j e m o g u e s v j e i j i . Smjesu s t a v l j a m o u v r e u , a nju i z m e u d v i j u d a i c a koje o p t e r e t i m o tako da iz nje i s c u r i sok. T a k o i s c i j e e n i s o k o d v a l e r i j a n e u l i j e v a m o u bocu koju z a t v a r a m o g u m e n i m e p o m koji p o p u t k a p i c e o b a v i j a n j e z i n v r h . A k o n e m a m o takav e p , b o c u m o e m o z a t v o r i t i p l a s t i n o m v r e i c o m i uvrstiti je g u m i c o m . T a k a v je ep p o t r e b a n s t o g a to s e u b o c i d o g a a v r e n j e m l i j e n e k i s e l i n e , pa bi m o g l a e k s p l o d i r a t i . N a k o n o t p r i l i k e est tjedana p r o c e s stvaranja mlijene kiseline je zavren. Na p o v r i n i nastaje tanka k o i c a koju m o r a m o u k l o n i t i , a na d n u o s t a j e t a l o g . Sadraj b o c e m o r a m o p r o c i j e d i t i . M o r a m o p a z i t i da n a m se t e k u i n a ne p o m i j e a s t a l o g o m , to z n a i da b o c u ne smijemo mukati prije n e g o l i smo tekuinu p r o c i j e d i l i kroz c j e d i l o za aj. T a k v u g o t o v u bistru tekuinu m o e m o sauvati je i o d m a h u p o t r i j e b i t i . T a l o g n e e m o baciti v e e m o ga p r v o g upo t r i j e b i t i , j e r on se u b r z o p o i n j e raspadati i s m r d j e t i . 10 do 20 godina jer je p o p u t v i n a to bolja to je starija. N a r a v n o , m o e m o

Valerijana ima jo j e d n o v r l o s i m p a t i n o dje l o v a n j e . A k o j e p r s k a m o p o biljkama, o n e postaju otpornije na hladnou. T a k o neto v r l o je v a n o znati z b o g jagoda i l o z e . Ne z n a m postoji li kod vas opasnost od n o n i h m r a z e v a kada cvate loza. K o d nas s e t o d o g a a u v r i j e m e k a d l o z a p o i n j e p u p a t i . T a d a j e p o t r e b n o n a p r a v i t i sljedeu o t o p i n u : U 10 1 v o d e umijea se 2 c m 3 p r i p r a v k a koji se p o m o u prskalice raspri p o biljkama f i n o p o p u t m a g l i c e . Prskanje o v i m p r i p r a v k o m m o e p o m o i k o d h l a d n o e i d o -5C. A k o t o i n i m o p r i l a g a n o m v j e t r u , o n e tu m a g l i c u raznijeti f i n o p o p u t mirisa i n j o m e p r e k r i t i biljke titei ih od mraza. D o b a r seljak n a m i r i s a t e m r a z i p r i j e n o t o p a d n e n o . Biljke j e d o b r o p o p r s k a t i n a v e e r p r i j e pojave mraza, a ujutro se prskanje m o e p o n o v i t i . Pritom t r e b a m o paziti da se biljke ne smoe. One prskanjem smiju p r i m i t i samo najfiniji daak. N a k o n to s m o p r i p r a v k e stavili u k o m p o s t i nakon to smo poslije toga k o m p o s t p o p r s k a l i val e r i j a n o m , p o k r i v a m o ga. M o r a m o imati na umu da je kompost i v o bie. Organska t v a r koju s m o stavili u k o m p o s t najvrjedniji j e m a t e r i j a l k o j i s a d r i s n a g e z a rast bilja. Kako emo rasporediti pripravke u kompostu? O v o je kompostni kup gledan o d o z g o . U z i m a m o p r i p r a v k e i s t a v l j a m o ih u k o m p o s t . K o l a c je alat koji a u t o m a t s k i nastaje u p o l j o p r i v r e d i . Ne trebate ga kupovati jer ga ve imate. Obilazimo k o m p o s t n i kup i k o l c e m u b a d a m o o t p r i l i k e d o sre dine da u njemu n a p r a v i m o rupu. U z i m a m o neto z e m l j e ili m a l o k o m p o s t n o g m a t e r i j a l a i m a l o p r i pravka, k o l i k o m o e m o zahvatiti s dva prsta. Od

toga n a p r a v i m o kuglicu v e l i i n e m a l o krupnijeg zrna. I z v a d i m b a t i n u i p u t a m o da k u g l i c a p a d n e u r u p u . R u p u l a g a n o z a t v o r i m o i taj p o s t u p a k p o n a v l j a m o z a svaki p o j e d i n i k o m p o s t n i p r i p r a v a k . Svaki o d k o m postnih p r i p r a v a k a nosi o d r e e n i b r o j . A k o j e k o m p o s t n i kup dulji, o n d a uvijek p o n a v ljamo r a s p o r e d u o b l i k u o v o g k v a d r a t a o d pet p r i p r a vaka. Uvjebajte se da d r i t e p r s t e u o b l i k u r a s p o r e d a k o m p o s t n i h p r i p r a v a k a u k o m p o s t n o m kupu.

ih j e d n o g za d r u g i m stavljati

poevi od sredine

kupa. O v a j r e d o s l i j e d ima o d r e e n i s m i s a o . K o l i i n u ste r a z u m j e l i . O n o l i k o k o l i k o s t a n e u d v a p r s t a . O v o j e p r i m j e r j e d n o g m a l o g k o m p o s t n o g kupa npr. za vrt. Mi p r i p r a v c i m a pripisujemo sposobnost d j e l a t n o s t i s n a g a k o j e nastaju z b o g p r o c e s a koji s e odvijaju u i v o t i n j s k i m o v o j i m a . I z b o g toga jer je rije o l j e k o v i t i m b i l j k a m a k o j e v e p o s v o j o j p r i r o d i imaju o d r e e n e l j e k o v i t e snage t e s n a g e koje p o s t o j e u biljkama tijekom procesa dozrijevanja p r i p r a v k a bivaju pojaane p o m o u o v i h ovoja. Ljekovite su biljke z a p r a v o biljke vieg reda. Bioloki z n a m o da ljekovite biljke koje su lepirnjae imaju sline c v j e t o v e . T o z n a i d a s u o n e iji c v j e t o v i imaju o b l i k i v o t i n j e razvijenije od npr. trava, a katkad s e n j i h o v cvijet n e m o e r a z l i k o v a t i o d leptira. P r i b l i i t e s e n e k o j biljci, m i s l i t e d a j e t o l i j e p i c v i j e t , a on o d j e d n o m o d l e t i . To sam htio samo n a p o m e n u t i kako biste imali na umu da m e d u biljkama postoje o d r e e n e razlike s o b z i r o m n a stupanj n j i h o v a r a z v o j a . A k o g o v o r i m o

Prije svega m o r a m o v o d i t i rauna o t o m u da svaki pripravak stavljamo u rupu pojedinano, a ne zajedno. Dakle, jedna rupa za jedan pripravak. Pitali su me kakav razmak m o r a biti i z m e u poje dinih kompostnih pripravaka. Pripravci mogu biti m e u s o b n o udaljeni od 20 cm do 2 m, o v i s n o o m a s i k o m p o s t a k o j u i m a m o n a r a s p o l a g a n j u . U ma l o m e vrtu pripravci e biti b l i e jedan drugomu, u v e e m e biti udaljeniji, dok e na v e l i k o m poljo p r i v r e d n o m imanju biti nairoko rastegnuti. K o m p o s t n i kup m o e b i t i d u g a a k i sto m e t a r a . A k o i m a m o tisuu metara d u g a a k k o m p o s t n i kup, p r i p r a v k e e m o r a s p o r e d i t i n e t o grublje. T a d a e m o

o djelatnosti snaga u p r i r p a v c i m a , m o r a m o si u svojoj glavi p r e d o i t i kako o n e djeluju. Postoji slika k o j e s e svi v j e r o j a t n o sjeate iz kole. U z m e t e li m a g n e t s d v a pola, plus i minus, stavite n a k o m a d p a p i r a p o k o j e m u ste p o s i p a l i sitne k o m a d i e e l j e z a i m a l o p r o t r e s e t e , nastaje slika. Ti se k o m a d i i eljeza nekako p o s l o e ; linearno i n e l i n e a r n o . Rije je o m a g n e t s k i m silama koje si t a k o m o e m o p r e d o i t i . Z n a m o d a o n e d j e l u j u , ali ne z n a m o kako. I s t o je i sa s v j e t l o m . U p a l i t e s v j e t l o i o n o g o r i . V i d i t e djelovanje elektriciteta, znate kako se p r o i z v o d i , z n a t e i b r z i n u k o j o m putuje svjetlo, ali n e m a t e p o j m a

to je to z a p r a v o . Sve je teorija. Mi z a p r a v o r a d i m o s neznanjem. T a k o i ovdje m o r a m o neto izmisliti da si p r e d o i m o kako bi to m o g l o djelovati. G o v o r e i o p o l o v i m a i s n a g a m a , z n a m o da su oni u nekakvu m e u s o b n o m odnosu, nekakvom me u s o b n o m djelovanju. Kada je Rudolf Steiner pre p o r u i o p o r e d a k p r i p r a v a k a u k o m p o s t n o m kupu, o n n a m , d o d u e , n i j e r e k a o z a t o , ali j e r e k a o d a se moraju rasporediti kao toke u o v o m obliku ( v i d i s l i k u ) , a n e j e d n o s t a v n o r a s i p a t i . Sada s i p o m o u m a t e m o r a t e p r e d o i t i d a s u o v e t o k e u k o j e ste stavili p r i p r a v k e u n e k a k v o m o d r e e n o m m e u s o b nom odnosu.

A odakle d o l a z e snage? S n a g e su, n a r a v n o , s m j e t e n e u p r i p r a v c i m a , a s v e s n a g e na Z e m l j i imaju n e k u v e z u s k o z m o s o m . K a e m o da su pripravci u k o m p o s t n o m kupu p o p u t a n t e n a koje p r i v l a e snage iz k o z m o s a . to je antena, to, naravno, znate. i t a v j e o v a j na p r o s t o r p u n r a z n i h v a l o v a i m o r a m o im?X\ s a m o o d r e e n u a n t e n u d a b i s m o t e v a l o v e m o g l i p r i m i t i i o n d a sluati g l a z b u ili v o diti telefonski r a z g o v o r . Stavljanjem pripravaka u k o m p o s t n i kup d o b i v a m o p r a v e antene. U k o m p o s t n o m kupu pri njegovoj p r e t v o r b i d o g a a j u s e p r o c e s i koji m e u s o b n o djeluju. N a v e s t u kao p r i m j e r to se d o g a a hrastove kore. kora sastoji od 83 p o s t o kalcija Hrastova se s p r i p r a v k o m od

koji je o i v l j e n b i l j k o m . Znai da to o i v l j a v a n j e nastaje z a p r a v o z b o g d j e l o v a n j a biljke. Lubanja n e k e d o m a e i v o t i n j e ima najveu k o n c e n t r a c i j u kalci ja u ivotinjskom carstvu. To znai da je poticanje p r o c e s a u smjeru stvaranja biljke ili i v o t i n j e prisut no u k o r i h r a s t a i te p r o c e s e h r a s t o v a k o r a n e k a k o p r i v l a i u k o m p o s t n i kup. S p r i p r a v k o m od hrasto v e kore z a p r a v o p o t i e m o p r o c e s e koji d o v o d e d o Z n a m o d a k o z m o s ima o b l i k k u g l e . I z s p o z n a j e da kod m a g n e t a postoje n e l i n e a r n e snage, o n o to se d o g a a u k o m p o s t n o m k u p u u koji s m o s t a v i l i p r i p r a v k e m o e t e si p r e d o i t i na sljedei nain, n a i m e , da svaki p r i p r a v a k sa svakim d o l a z i u o d r e e n i o d n o s . D a k l e , i t a v j e k o m p o s t n i k u p s a m p o sebi p r o e t o d r e e n i m l i n i j a m a snaga, a p r i p r a v c i imaju u l o g u da unutar njega stvaraju r e d . Oni p r e n o s e naela r e d a . I s k u s t v o j e p o k a z a l o d a k o m p o s t n i kup p r o e t p r i p r a v c i m a gnjije b r e , bolje i h a r m o n i n i j e . kalcifikacije.

g o s p o d i n Schwarz i v i o je u p r e d j e l u gdje b r e z a raste V r s t e k o m p o s t a i n j e g o v a u l o g a kao k o r o v . U z e o je b r e z o v e g r a n e i njima o b l o i o j a m u koju j e n a z v a o b r e z o v o m j a m o m .

G o v o r i l i s m o o k o m p o s t n i m p r i p r a v c i m a i kako o n i djeluju. Jueranje sam izlaganje z a p o e o pitanjem to t r e b a m o iz hrane. O d g o v o r i l i ste da su to k o z m i k e s n a g e , a njih u b i l j k e u n o s i m o p o m o u p r i p r a v a k a . Biljke rastu n a i v o m e tlu, a t o j e t l o p r i p r e m l j e n o z a rast biljaka p o m o u p r o c e s a truljenja k a k v i se d o g a a j u i u k o m p o s t u . M i , m e u t i m , p o m o u k o m p o s t n i h p r i p r a v a k a u p r o c e s truljenja h o e m o unijeti k o z m i k e snage. Sada e m o g o v o r i t i o r a z n i m v r s t a m a k o m p o s t a . P r v i j e o n a j n a j l o i j i , ali s e z b o g g o s p o d a r s k i h razloga najee upotrebljava u p o l j o p r i v r e d i . To je i i tzv. vode. slame. gnojnica, Druga Tree U je dakle mjeavina izmeta, mokrae izmeta je v r s t a komposta mjeavina U tu se j a m u s t a v l j a i s t a k r a v l j a b a l e g a k o j a se u njoj p r e p a r i r a . N a k o n d v a - t r i t j e d n a se p r e v r n e i o p e t se p r e p a r i r a te se o p e t n a k o n dva-tri tjedna izmijea i jo se j e d a n p u t p r e p a r i r a . Ovaj se p o s t u p a k p o n a v l j a n e k o l i k o puta, a nakon tri mjeseca tako pripravljeni kompost spreman je za uporabu. Nakon t o s m o j a m u tri m j e s e c a p u n i l i k r a v l j o m b a l e g o m , o n a e b i t i i s p u n j e n a d o 3/4. T a d a m o e m o s j e d n e strane v a d i t i k o m p o s t , a s d r u g e strane stavljati u jamu novu balegu. D a k l e , uvijek e m o v a d i t i z r e l i k o m p o s t , a n o v i stavljati na ispranjeno mjesto. Svaki put sadraj t r e b a m o preparirati p r i p r a v c i m a kao u k o m p o s t n o m k u p u ; uvijek i h t r e b a m o stavljati i s t i m r e d o s l i j e d o m kao to ih stavljamo u k o m p o s t n i kup. S t i m je p r i p r a v c i m a materijal u j a m i i n t e n z i v n o p r e p a r i r a n . M o e se upotrijebiti i kao neka vrsta c j e p i v a z a staju, z a g n o j n i c u i z a d r u g e k o m p o s t n e kupove. Sve o v o vrijedi samo za b r e z o v u jamu. Maria T h u n nastavila je razvijati ovu m e t o d u . S m a t r a l a je da u m a s u koja se n a l a z i u b r e z o v o j jami moraju ui a t m o s f e r s k i utjecaji. W -50 cm

gnojnica, je

mjeavina esto

raspadnutih da na

biljaka i vode. e t v r t a vrsta nastaje t z v . povrinskim kompostiranjem. vrtlarstvu sluaj i m a n j u n e m a n i k a k v i h i v o t i n j a . N a k o n svake e t v e skupljaju se m r t v e o r g a n s k e tvari koje bivaju p r o b a v ljene o d tla. T u masu z a t i m p r e r a u j u sitne i v o t i n j e i crvi u zrnati humus. Budui da h o e m o da snage koje d o v o d e kom p o s t n i p r i p r a v c i s t o j e n a r a s p o l a g a n j u cijeloj o r g a n skoj s u p s t a n c i j i u kompostu i budui da je t e k o pripravke raspodijeliti po cijeloj masi bez gnojnice, Maria T h u n i Max Karl Schwarz r a z v i l i su p r i p r a v a k od kravlje balege fladen. Taj pripravak potjee s poetka o v e vrste poljo p r i v r e d e z a h v a l j u j u i M a x u K a r l u S c h w r z u koji j e izmislio jamu obloenu b r e z o v o m korom. Naime,

P o z n a t i su procesi atmosferskih utjecaja na staro kamenje koje je i z l o e n o atmosferskim p r o m j e n a m a i rastu biljaka. Dakle, u rastu biljaka, kao i u atmosferi, nastaju k i s e l i n e k o j e i z g r i z a j u k a m e n j e . T o j e j e d n a vrsta utjecaja atmosferskih prilika. Druga je vrsta m r a z j e r se u k a m e n j u skuplja v o d a k o j a se l e d i , a l e d i r e n j e m rasprskava k a m e n j e . Postoje i neki d r u g i utjecaji koji n a m a nisu b i t n i . P r i m j e r i c e , u p u s t i n j i su to v j e t r o v i koji nanose pijesak na kamen i t i m e ga postupno mrve. N a s najvie z a n i m a utjecaj a t m o s f e r s k i h p r i l i k a na o r g a n s k e s u p s t a n c i j e k o j e t r u n u ili se raspadaju. Stoga j e g o s p o d a T h u n p r e p o r u i l a d a s e r a z m r v l j e n i b a z a l t s t a v l j a u k o n c e n t r i r a n u m a s u i da se u nju d o d a j e n e t o o d o i v l j e n o g kalcija. O n o to k a o o i v ljeni kalcij m o e m o d o b i t i u n a e m kuanstvu jesu ljuske o d j a j e t a . N j i h s u i m o , s a m e l j e m o i h t a k o d a dobijemo brano i zatim kompostu dodajemo nekoliko grama toga brana. Gospoda Thun je napola ukopala drvenu bavu u koju je stavila g n o j s b a z a l t o m i i z m r v l j e n i m ljuska ma od jajeta i sve je to u samoj b a v i p r e p a r i r a l a k o m p o s t n i r n p r i p r a v c i m a r a s p o r e e n i m k a o n a slici. T o j e o s t a v i l a o t p r i l i k e mjesec d a n a d a sagnjije. N a k o n mjesec d a n a s v e j e i z v a d i l a , p r o m i j e a l a , sta vila natrag u bavu i opet preparirala kompostnirn p r i p r a v c i m a , uvijek s t i m p e t e r o s t r u k i m r a s p o r e d o m p r i p r a v a k a i s o t o p i n o m v a l e r i j a n e na p o v r i n i . T a j je postupak ponavljala tri-etiri puta. Nakon toga j e fladen, p r i p r a v a k p r e m a r e c e p t u r i bio dovren. K a k o sam ja p r a k t i a n p o l j o p r i v r e d n i k i z a p r a v o p o m a l o lijen, p i t a o sam se e m u ta pria o bavi. Bio sam j a k o z a h v a l a n n a i z u m u b r e z o v e j a m e . N o , Marije Thun,

m i s m o z a p r a v o k o m b i n i r a l i t a d v a n a i n a stvaranja komposta tako da smo u b r e z o v u jamu stavili sve o n o t o g o s p o d a T h u n s t a v l j a u b a v u . Sada u toj jami m o e m o l o p a t o m p r e v r n u t i itavu masu i ne m o r a m o se m u i t i s b a v o m . Ja s a m to u p o l j o p r i v r e d n o m smislu p o j e d n o s t a v i o . Fladen, kakav r a d i m o na Mausdorfu* upotreb l j a v a m o tako da ga m i j e a m o s v o d o m i o n d a ga p r s k a m o p o p o v r i n i k a o p o v r i n s k i p r i p r a v a k . Osobi to je v a n o da ga ujesen n a n o s i m o na z e l e n u povrinu, na livade, na sjetvenu povrinu. V a n o je da to bude ujesen j e r s t i m p r i p r a v k o m e l i m o p o t i c a t i p r o c e s e truljenja, a ti su p r o c e s i truljenja i s t o d o b n o o n i koji stvaraju humus. P r i r o d n o nastajanje humusa odvija se ujesen, do poetka z i m e i tada bi u njemu trebali biti pri p r a v c i . N i j e uvijek j e d n o s t a v n o p o s t i i d a p r i p r a v a k bude pripremljen u pravo vrijeme. U Mausdorfu smo razmiljali kako bismo spo menuti pripravak m o g l i konzervirati. Stoga s m o ga o s u i l i u sjeni, ali u sjeni k o j a je p r o z r a n a . O n d a s m o g a samljeli. N a z i v a m o g a "Miiusdorfski upravlja truljenja". N a v e e r o d t e suhe tvari u z i m a m o 100 g , r a z m o i m o je u v o d i jer je to u g l a v n o m organska tvar koja s e t e k o t o p i u v o d i . U j u t r o t o p o m i j e a m o s v o d o m i onda trcaljkom nanosimo na zemlju. Bilo bi, n a r a v n o , m n o g o ljepe k a d a b i s e f l a d e n m o g a o u p o t r i j e b i t i u stanju u k a k v o m jest, ali 1 0 0 g p r i p r a v k a ne m o g u r a z d i j e l i t i na 1 ha z e m l j e , o s i m ako n a p r a v i m o t o p i n u . Inae bi taj upravlja truljenja t r e b a l o p o s i p a v a t i o v a k o , s d v a p r s t a . K a k o s u nai * Imanje dr. Christiana von Wistinghausena.

p r s t i p r e v i e g r u b i , t r e b a l i b i s m o u z e t i i t a v u aku da m o e m o vidjeti kako ga sijemo, a to bi bilo p r e v i e . Z a t o j e p r i j e n e g o to g a u p o t r i j e b i m o u v r t u s m i s l e n o n a p r a v i t i v o d e n u o t o p i n u . Mausdorf'ski u p r a v l j a truljenja m o e t e p r i m i j e n i t i na svaku o r g a n sku s u p s t a n c i j u koja se r a s p a d a . T a k o e r m o e t e iz kuhinje uzeti soljenku koja se v i e ne upotrebljava i p o m o u nje p o s i p a t i k o m p o s t u kanti. D j e l o v a n j e m pripavka p r o c e s raspadanja bit e o d m a h od poetka upravljan na primjereni nain. Z a t o s m o taj p r i p r a v a k i n a z v a l i " u p r a v l j a e m truljenja". Ne z o v e m o ga samo fladen n e g o t o n o , ciljano, upravlja truljenja. Morali primijeniti primijeniti na se pri maliranju izravno na taj tlo sloj ili maknuti i onda mogu pripravci se pripravci A k o s a m s e ujesen o d l u i o n a p o l j e i z n i j e t i g n o j i z r o g a , u z a d n j i h d e s e t m i n u t a m i j e a n j a k o j e tra j e j e d a n sat u m a s u t r e b a m s t a v i t i o v a j u p r a v l j a truljenja to sam ga p r i p r e m i o dan prije. Moe li se ista lubanja upotrijebiti vie puta? Do sada s m o se lubanjama koristili s a m o j e d n o m . S o b z i r o m na p o t e k o e nastale u p o s l j e d n j e v r i j e m e , p r v i s m o p u t o v e g o d i n e isprali stare lubanje i p o n o v no e m o ih upotrijebiti. Prije z a p r a v o n i s m o imali iskustva s viekrat n o m u p o r a b o m l u b a n j a , ali i m a m o d o b r o i s k u s t v o s viekratnom uporabom rogova. O d g o v o r i n a pitanja

taj sloj?

P r v o u objasniti r a z l i k u i z m e u z e l e n e g n o j i d b e i maliranja. K o d zelene gnojidbe r a d i m o sa i v o m b i l j k o m koja j e z a p r a v o m e d u k u l t u r a , d o k j e k o d m a l i r a n j a r i j e o p o k r i v a n j u s u h o m b i l j k o m . I na j e d n o i n a d r u g o m o g u s e p r i m i j e n i t i p r i p r a v c i . Sloj ne treba micati. Ujesen, da bi se s t v o r i o humus, t r e b a g a u k o p a t i , ali v r l o p l i t k o . O s n o v n o b i o l o k o - d i n a m i k o n a e l o jest p r o m a tranje d i v l j e p r i r o d e . U d i v l j o j s e p r i r o d i n e u k o p a v a nita to raste na p o v r i n i . J e d i n o kine gliste u v l a e u zemlju o n o to napadaju gljivice. Moemo li lubanju te a? Uvijek treba p a z i t i na to da lubanja lei u mulju. Ona m o e biti obratena. Imajte na umu da razina v o d e m o e porasti i da neete uvijek moi pronai l u b a n j u k o j u ste u k o p a l i . ukopati na mjesto na kojem ras

Moe li se pripravak od koprive rudi ti s korijenjem? T r e b a ga raditi bez korijenja. Koliko vode treba za 50-60 litara. u gnoj? 100 g fladena?

Mora li brezova jama biti pokrivena ili je treba ostaviti otvorenu? P r e k o nje p o s t a v l j a m o l a g a n i p o k r o v . O n a j e duboka 40-50 c m . Do p o l o v i c e je ukopana u tlo, a materijal koji s m o iskopali stavljamo na stranu. M o r a m o s a m o p a z i t i d a t l o nije p o d v o d n o . A k o i m a m o vlano tlo, jamu m o r a m o drenirati, o d n o s n o m o r a m o s e p o b r i n u t i d a v o d a o t j e e . N a d n o stavljamo u p o t r i j e b l j e n e d a i c e , a g o r e n e t o t o j e t i t i o d kie i o m o g u a v a da v o d a otjee, da se ne zadrava u jami. Kolika valerijanom i mora koliko biti dugo temperatura vode pri prskanju

Mogu li se pripravci staviti izravno

P r i p r a v k e m o e t e staviti i z r a v n o u gnojnicu i t a k o i h p r i m i j e n i t i , ali i h t r e b a p r i m i j e n i t i n a to s v j e i j i g n o j , p o m o g u n o s t i u staji i m i v o t i n j a izbaci i z m e t . To m o e t e u vrtu izmijeati u kanti, a z a t i m g a p r s k a t i p o m o u k a n t e koja i m a r u u i l i pomou granice. Mora li se kopriva usitniti? K o p r i v u t r e b a j e d n o s t a v n o p o k o s i t i , o s t a v i t i je dan dan da o d l e i kako bi se posuila i onda v i l a m a p r e b a c i t i u jamu. T r e b a je izgaziti da bude vrsta. Kako oistiti svjeu lubanju koju smo tek donijeli od mesara? A k o s m o je d o b i l i u rujnu, o n d a je u k a p a m o u tlo onakvu kakvu smo je d o b i l i od mesara. 0stavljamo na njoj sve ostatke tkiva i mesa j e r e to i v o t i n j e i o n a k o sve razgraditi. N o , ako lubanju d o b i j e m o u travnju, t r e b a m o je t e k u rujnu, a stanu j e m o u kui udaljenoj od drugih, o n d a je m o e m o jednostavno objesiti vani jer e dva dana smrdjeti. T a d a nastaje utrka i z m e u sunca i muha. A k o ne i v i m o sami, u d a l j e n i o d d r u g i h , a i m a m o k o m p o s t n i kup, lubanju o s t a v l j a m o p o l a dana na s i m c u da m u h e po njoj snesu d o v o l j n o jajaaca, a z a t i m je s t a v l j a m o n a k o m p o s t n i kup i p o k r i j e m o s l a m o m . N a k o n tri t j e d n a b i t e ista i m o e m o j e i z v a d i t i .

dinamiziramo

pripravak?

N e m o j m o k o m p l i c i r a t i . U v i j e k j e d o b r o d a taj pripravak, gnoj iz roga mijeamo rukom. A k o u bavu od 50 1 ulijem pola kante v r u e v o d e , onda otprilike i m a m p o t r e b n u t e m p e r a t u r u . Ja sam praktian. A a k o h o u d a t a o t o p i n a i m a 3 2 stupnja, o n d a i m a m p r o b l e m kako napraviti t o p l u v o d u . Ja u z i m a m v o d u koja i m a v a n j s k u t e m p e r a t u r u , n a j b o l j e i z b a v e u k o j o j s e skuplja kinica, ili t u b a v u i s p u n i m v o d o m d v a tri d a n a p r i j e i p o t o m u nju s t a v l j a m p r i p r a v k e j e r e o n a n a k o n d v a tri d a n a p o p r i m i t i v a n j s k u temperaturu.

Kad

ukapamo

pripravke,

koliko

oni

moraju

biti

udaljeni jedar.i

od drugoga?

O n o to z a p r a v o e l i m p o s t i i jest d a p r i p r a v c i m e u s o b n o djeluju. R e k a o s a m v a m d a j e p o l j o p r i v r e d n o imanje jedan o r g a n i z a m , jedna cjelina. A k o taj o r g a n i z a m h o u p r o e t i d j e l o v a n j e m p r i p r a v a k a , o n d a p r i p r a v k e stavljam na periferiju s v o j e g a imanja. Nema nikakvog propisa o tom razmaku. Ako imam vrt, p o l o v i c u u pripravka ukopati u svojem vrtu,

a susjeda u uvjeriti da r a d i m i s p r a v n o pa u d r u g u p o l o v i c u ukopati u njegovu vrtu. T a k o se z a p r a v o p o v e a v a broj o n i h koji rade bioloko-dinamiki. Je komposta? K a r t o n je o r g a n s k i m a t e r i j a l i s n j i m e ne bi b i l o p r o b l e m a , ali je p r o b l e m u t o m e to je isprva kemijski o b r a e n . T a k o n e m a t e isti organski materijal n e g o materijal o n e i e n k e m i k a l i j a m a . D a k l e , a k o i m a m o k a r t o n u kujem su bila d e z i n f e k c i j s k a sredstva, bolje je da ga s p a l i m o n e g o da to u n e s e m o u svoj vrt. Inae bi se k a r t o n ili p a p i r m o g l i u p o t r i j e b i t i u p r o c e s u k o m p o s t i r a n j a ili k a o materijal k o j i m se p r e k r i v a t l o . C r n i l o o d t a m p e nije nita d o l i ada, m e u t i m t o c r n i l o m o e s a d r a v a t i o t r o v n e supstancije ili b o j e , a t o n e m a to t r a i t i u n a e m v r t u . A k o i z zabave h o e t e ispitati postoje li u vaim n o v i n a m a neke kemijske supstancije odnesite ih na analizu. Sve to n e m o e m o s a s i g u r n o u i d e n t i f i c i r a t i b o l j e je da ne u p o t r e b l j a v a m o u vrtu. Z n a m o da uta boja sadri m n o g o kadmija, a kadmij je o t r o v a n , pa je bolje da je ne u p o t r e b l j a v a m o . N a r a v n o d a p o s t o j i i p r i r o d n a n e o t r o v n a uta b o j a . Kako se crijevo moe osuiti a da se zatiti od muha? O v o c r i j e v o sam d o n i o o d mesara, n a p u h a o , s v e z a o i objesio na sunce. Za deset minuta b i l o je ispunjeno muhama. Ali muhe ga ne jedu, nego samo p o n j e m u nesu jaja. T u z a p o i n j e utrka i z m e u Sunca i r a z v o j a jajaaca m u h a , k o j u u v i j e k d o b i v a S u n c e . D o b r o je da c r i j e v o n e m a suvie masti na sebi, a ako je ima, o n d a je p r e t h o d n o o i s t i m o jer mast nam ne koristi, v e nam je p o t r e b n a samo opna. li karton pogodan za maliranje ili pokrivanje

Treba paziti da se crijevo ne izvrne; sluzokoa mora ostati s unutarnje strane. Ne treba ga ispirati v e s a m o istisnuti n j e g o v sadraj. Ne trebate se bojati ako na crijevu naete muhe. V a n o je samo da o n o b u d e p o t p u n o s u h o . K a t k a d kraj k o j i s a m z a v e z a o nije p o t p u n o suh. T a j d i o koji s e nije p o s u i o t r e b a o d r e z a t i . Z a p r a v o , t r e b a o d r e z a t i s v e to j e n a k o n dva dana ostalo v l a n o . A k o je c r i j e v o o b j e e n o "u" obliku slova u i na dnu u njemu ostane jo sadraja, izrezat e m o i taj d i o c r i j e v a i z a t v o r i t i ga. N a k o n t o se c r i j e v o p o t p u n o osuilo ipak na sebe treba n a v u i m a l o v l a g e iz zraka kako bi p o s t a l o p o d a t n o . T r e b a biti tek toliko vlano da se pri preklapanju ne lomi. Z a t i m ga s p r e m a m o u p l a s t i n e v r e i c e ili u neku staklenu ili m e t a l n u p o s u d u koja se m o e d o b r o z a t v o r i t i . U nju s t a v l j a m o n e k o l i k o k a p i e t e r i n o g ulja; l a v a n d i n o , e u k a l i p t u s o v o ulje ili ulje od klinia. Bilo koje m i r i s n o ulje. Moe obzirom na li se kompostu dodavati kotano brano s

kravlje ludilo?

Kravlje l u d i l o je bolest koja je postojala i prije n e g o se p o j a v i l a u m e d i j i m a , a postala je o p a s n a zahvaljujui pogrenom hranjenju 1923. ivotinja. rekao da Rudolf Steiner je jo godine

a k o s e b i l j o d e r e hrani m e s o m , o n i m o r a j u p o l u d j e t i . ivotinja u sebi ima snage koje joj o m o g u u j u da b j e l a n e v i n e iz biljke p r e t v a r a u m e s n e b j e l a n e v i n e . Ako ivotinji dajemo ivotinjske bjelanevine, ona vie ne m o e upotrijebiti snage za pretvaranje biljne b j e l a n e v i n e u m e s n e . Te se snage skupljaju u ivotinji i d o v o d e do p o v e a n e k o l i i n e uree koja ulazi u i v a n i sustav, r a z a r a g a i i v o t i n j a u g i b a .

D a k l e , u z r o k k r a v l j e m l u d i l u je u ljudima. N i t k o ne zna kako dolazi do zaraze, e p i d e m i j e i prijenosa s j e d n e i v o t i n j e na drugu. Cijela je pria z a p r a v o n a p u h a n a u m e d i j i m a z b o g p a n i n o g straha ljudi. Ja se ne b o j i m raditi sa i v o t i n j s k i m d i j e l o v i m a . Ali pitanje je bilo mogu li se u kompost dodavati kosti? N a r a v n o . Kosti d o n o s e kalcij. Mi, meutim, u bioloko-dinamikoj poljopriv r e d i n i s m o p r i j a t e l j i u p o r a b e p r i p r a v a k a i z k r v i ili k o t a n o g b r a n a . N e k a d a s e t o k o r i s t i l o kad s e n e k o imanje iz k o n v e n c i o n a l n e p r e v o d i l o na biolokodinamiku poljoprivredu. Kod pretvorbe v o d i m o m n o g o v i e rauna o t o m e da s a d i m o biljke koje u t l u s t v a r a j u d u i k i da b a k t e r i j e k o j e stvaraju duik hranimo organskom supstancijom. to moemo upotrijebiti? ivotinje. li ga preparirati po

Dakle,

svi

procesi

kompostiranja zaustavljaju

s e o n o g a asa k a d j e s u h o ili k a d j e s m r z n u t o . K a d p a d n e kia i p o s t a n e t o p l o , ti se p r o c e s i nastavljaju. P r i t o m se oslobaaju tvari koje s kiom ulaze u zemlju. A k o je k o m p o s t postavljen na povrini, uvijek ostaju m a l i d i j e l o v i koji nisu d o kraja i s t r u n u l i . O n i tite tlo od isparavanja i p r i v l a e kine gliste da d o u na povrinu, pojedu grudice komposta, uvuku ih u z e m l j u i o n d j e p r e r a d e . Debljina komposta ovisi o vrsti kulture. Ima biljaka koje ne p o d n o s e k o m p o s t i o n i h koje v o l e v r l o d e b e l i sloj k o m p o s t a . M r k v i ne treba stavljati n i k a k a v k o m p o s t , a za k e l j , z e l j e i s v e k u p u s n j a e pune kante. N e k e biljke t r a e p o t p u n o r a s p a d n u t i k o m p o s t , a druge k o m p o s t na p o e t k u procesa raspadanja. Rajica, k r u m p i r , k u p u s t r a e k o m p o s t u p o e t k u procesa raspadanja, a l i v a d e i panjaci trae kom p o s t koji j e p o t p u n o t r u o . A k o i m a m l i v a d u n a k o j u stavljam p u n o komposta i ako d o d a j e m gnoj iz roga, p o s t i e m to da na njoj raste bijela djetelina. Moete li to rei o utjecaju bakterija u kompostu i u vaim pripravcima? N a r a v n o d a s u o n e p r i s u t n e , ali j a i h n e m o g u analizirati. Z n a m da je k o m p o s t o r g a n i z a m , a bakterije su samo j e d a n n j e g o v d i o . A k o ih i z d v o j i m o kako b i s m o ih istraili vie ne istraujemo o r g a n i z a m . D o b r o je od p r i r o d o z n a n s t v e n i k a saznati koje su b a k t e r i j e p r i s u t n e u k o m p o s t u i koja je n j i h o v a funkcija, i a k o n i o n i sami t o z a p r a v o t o n o n e znaju. N o , specijalno d j e l o v a n j e p o j e d i n i h bakterija na biljku ja kao p o l j o p r i v r e d n i k ne m o g u objasniti. To morate pitati b i o l o g e .

Ako nemamo kravlju lubanju, Lubanju bilo koje d o m a e

Kad se kompost preparira, povrini ili u dubini?

treba

To sam v e opisao. Mislite na p r i r o d u . Od e g a s e s a s t o j i k o m p o s t ? Sastoji s e n a j v i e o d s u p stancija koje se nalaze na p o v r i n i z e m l j e . U p r i r o di supstancije s p o v r i n e z e m l j e u v i j e k ostaju na povrini. I k o d k o m p o s t a je tako. T r e b a ga, a k o je m o g u e , p r e p a r i r a t i o d o z g o . Ne m o r a t e se bojati da e ispariti. Duik iz k o m p o s t a ne m o e se i z g u b i t i jer je on organski v e z a n . Bakterije i crvi koji tu i v e nosi telji s u b j e l a n e v i n a . A k o k o m p o s t r a s p r o s t r e t e p o p o v r i n i , po n j e m u sja Sunce i sui ga. Sve i v o t i n j i c e u k o m p o s t u o d u m i r u , ali o s t a v l j a j u svoja jajaca.

Postoji

li

alternativna

mogunost za

ivotinjske

sastojke u pripravcima/ U bioloko-dinamikoj poljoprivredi ne postoje alternative. Meutim, postoji mogunost da se pri pravci od ljekovitih biljaka dodaju izravno u kompost bez ovoja koji, meutim, takoer imaju svoju funkciju. Naravno da se to moe initi u biolokoj poljopriv redi kako bismo je poboljali s ljekovitim biljkama, ali to onda nije bioloko-dinamika poljoprivreda. Koje biljke treba koristiti kad u tlu ima premalo fosfora? Ima vrlo malo tla u kojima uope nema fosfora. Bioloko-dinamikom metodom moe se u zemlji oslo boditi sadraj fosfora. Juer sam vam pokazao kako se s pripravkom gnoja iz roga pojaava djelatnost korijena biljke da izluuje korijenske kiseline, a po mou tih se kiselina iz minerala koji postoje u okolini izvlae rezerve fosfora. Nove spoznaje su nam pokazale da dodavanje pripravcima valerijane u zadnjih pet minuta mije anja bilo gnoja, bilo kremena iz roga pozitivno dje luje na fosforne procese u tlu. Time se moe ukloniti nedostatak fosfora.

U l o g a ivotinja u bioloko-dinamikoj poljoprivredi

ovjek mora postati samostalan. To je jedna sasvim dinamika osobina. Ima neto naelno s ime ja za poinjem svoja predavanja. Neto to treba otvoriti naa osjetila, nau duu za rad, a to je sedam rijei: uti, vidjeti, osjetiti, misliti, htjeti, initi i shvatiti. Samo na tome putu moemo shvatiti gradivo, moe mo shvatiti smisao i meuovisnosti. Ako smo vegetarijanci, moemo li raditi kompost bez i vo tin jski li sa s t oja ka? Zato se kao vegetarijanac bojite ivotinjskih sastojaka? Svaki kompostni kup vrvi ivotinjama. Pedeset posto komposta sastoji se od ivotinja. U jednoj litri komposta ivi vie ivotinjica nego to ima ljudi na Zemlji. Bojite li se samih ivotinja ili njihove veliine? Krava koja je u Indiji sveta, unitavana je u Europi. N o , krava je u srednjoj Europi svojim iz metom donijela plodnost livadama, njezin je izmet i z v o r humusa u Europi. Dakle, humus je p r o i z v o d koji je astraliziran pomou ivotinje. I sam je ovjek vii razvojni stupanj i v o t i n j e . Osnova svega i voga potjee od biljke preko ivotinje do ovjeka. Sve to ini j e d n u cjelinu. Da bi m o g l e p r e i v j e t i , biljke trebaju i v o t i n j e , kao to ivotinje trebaju biljke. Ovdje je rije o ulozi ivotinja u poljoprivredi, o odnosu izmeu ivotinja i bilja u poljoprivred nom organizmu.

Juer s a m v a m , g o v o r e i o p r i j e l a z u s k o n v e n c i o n a l n o g naina o b r a d e zemlje na bioloko-dina miki, prikazao naelo p l o d o r e d a . Naela p l o d o r e d a o d r e u j u broj ivotinja koje m o r a m o imati na s v o j e m u i m a n j u ili b r o j koji b i s m o t r e b a l i i m a t i . A k o t o z b o g trinih razloga ne m o e m o postii, m o r a m o uiniti k o m p r o m i s tako da p o v e a m o broj ivotinja koje ive u zemlji, dakle mikroorganizama i razliitih drugih ivotinja. Naravno, h o e m o li p r o i z v o d i t i i prodavati plo d o v e , m o r a m o za to p r i r e d i t i tlo, a p l o d o v i koje h o e m o p r o d a v a t i zahtijevaju da u tlu postoji humus. T o z n a i da, h o e m o l i o b n o v i t i t l o k o j e s m o i s c r p i l i uzgajajui p l o d o v e za prodaju, m o r a m o na njemu uzgajati biljke koje e ga p o n o v n o oivjeti i oboga titi. To su biljke koje e biti u p o t r i j e b l j e n e unutar g o s p o d a r s t v a i n e e biti za prodaju. U v e i n i sluajeva to su l e p i r n j a e , t r a v e i biljke k o j e slue za p r e h r a n u ivotinja. T o znai d a u p l o d o r e d u m o r a biti sadrano b a r e m 20-30 p o s t o k r m n o g bilja. 0 t o m u e o n d a o v i s i t i b r o j i v o t i n j a k o j e m o e m o imati n a s v o j e m u imanju. Je li mogue ili hoe li bici mogue da se pripravci proizvode bez ivotinjskih dijelova? B u d u n o s t ne m o g u p r o r e c i . Ja i v i m u bu dunosti z a t o to i v i m u b i o l o k o - d i n a m i k o j p o ljoprivredi. Naravno da ta poljoprivreda podlijee n e p r e k i d n o m e r a z v o j u , ali u n e k o m o b l i k u o s n o v n a e naela ipak ostati. Jedno od naela bioloko- d i n a m i k e p o l j o p r i v r e d e jest d a s e n a e l a n a o s n o vi kojih se p r o i z v o d i hrana primjerena ovjeku podignu na jednu viu d u h o v n u razinu. To je o n o to i v e n i m n a m i r n i c a m a s o z n a k o m D e m e t e r daje

osobitu kvalitetu oznaku "hrana s

z b o g ega ti p r o i z v o d i nose

karakterom".

Juer sam v a m pokuao objasniti kako snage k o j e i n e d a biljka r a s t e u s p r a v n o z a p r a v o p o m a u o v j e k o v e Ja-snage. i v o t i n j a koja u sebi n e m a utje l o v l j e n o Ja u p r a v o zato to to Ja ne treba, rtvujui se, te snage stavlja o v j e k u na raspolaganje. U i v o t i n j i se d o g a a neto p r i r o d n o to je ovjek p r e p o z n a o kao o n o to je p o t r e b n o da se kvaliteta h r a n e u z d i g n e n a v i u r a z i n u . T o nije i z n a a o o v j e k nae dananje g e n e r a c i j e n e g o R u d o l f Steiner. M i , nai r o d i t e l j i i naa d j e c a o v d j e s m o z a t o da e k s p e r i m e n t a l n o istraimo je li tomu doista tako, hoe li primjenom bioloko-dinamike metode u poljopriv redi prehrana doista postati bolja. A k o zajedno sagledam sve bioloko-dinamike pripravke, oni svi zajedno ine jedan organizam, j e d n u cjelinu koju ne m o e m o tek tako razbiti. To je k a o u g l a z b e n o j ljestvici u kojoj ne m o e t e i z n i z a t o n o v a koji i n e h a r m o n i n u c j e l i n u i z u z e t i j e d a n t o n . Isto je i s p r i p r a v c i m a . Oni i n e cjelinu u k o j o j z a j e d n o sudjeluju i v o t i n j e i biljke. T a j sklad p o d u p i r e u ovjeku snage jastva, a r a z v o j tih snaga je i smisao c j e l o k u p n o g r a z v o j a . T o j h a r m o n i j i p r i p a d a j u o d r e e n i r i t m o v i ; uka panje i v a e n j e p r i p r a v a k a u o d r e e n o godinje doba, prskanje u o d r e e n i m r i t m o v i m a it. Sve to zajedno ini j e d n u cjelinu, a ta je cjelina b i o l o k o - d i n a m i k i o r g a n i z a m . I z u z m e m li iz njega ivotinje, to vie nije o r g a n i z a m . Jer, s v e s t v o r e n o z a p r a v o j e j e d a n m e u s o b n o p o v e z a n i o r g a n i z a m . O n o to j e e g z i stentno to je ovjek. I z l o i o sam v a m o s n o v n u i d e j u , a s v e to se u v e z i s t i m e d o g a a i r a z v i j a dio je toga jedinstvenog procesa.

Tijekom toga procesa odreeni se dijelovi gube jer postaju n e p o t r e b n i , a stvaraju se neki n o v i . To je neprekidna evolucija s jednim o d r e e n i m ciljem. A k o t u e v o l u c i j u g l e d a m o u cjelini, v i d i m o kako p o d loga te evolucije obuhvaa m i n e r a l n o , biljno i iv o t i n j s k o c a r s t v o te c a r s t v o o v j e k a . Sva ta carstva ine jednu veliku cjelinu na ijem je vrhu ovjek s a s v o j i m i n d i v i d u a l n i m d u h o m . P o s t o j i j e d n a lijepa n j e m a k a m o l i t v a p r i b l a g o v a n j u koja kae: " N e h r a n i nas k r u h . O n o to nas u k r u h u h r a n i jest Boja vjena rije, jest i v o t i d u h . " T a k o j e z a p r a v o cilj b i o l o k o - d i n a m i k o g naina o b r a d e z e m l j e r a z v o j o v j e k o v a d u h a . A o n o to p r i t o m u s p u t nastaje p r o i z v o d i s u n a m i j e n j e n i t r i t u i, dakako, n o v a c . N o v a c nema prioritet u ljudskom i v o t u . On je n u n o z l o . O n o m e tko u poecima svo jeg b i o l o k o - d i n a m i k o g rada misli samo na n o v a c savjetovat u da o d m a h prestane s r a d o m . Svi mi n a s t o j i m o da sa to manje b o l i za b i l o koje bie d o e m o do z d r a v e hrane. Ljudi k o j i s u koji s e v e g e t a r i j a n c i ne bi htjeli nanositi bol i v o t i n j a m a . S a s v i m m i j e j a s n o d a r a s t e b r o j ljudi h r a n e v e g e t a r i j a n s k i , ali isto je t a k o j a s n o da p o s t o j i i m n o t v o ljudi kojima je p o t r e b n a hrana ivotinj skog p o d r i j e t l a . U b i o l o k o - d i n a m i k o j p o l j o p r i v r e d i nema g o v o r a o t o m e da se ivotinjama nanosi bol. N o , kad b i s m o pustili da sve i v o t i n j e i v e , to bi z a n j i h b i l a silna m u k a . K a o p o l j o p r i v r e d n i c i i m a m o z a d a u i z v r i t i se lekciju m e u i v o t i n j a m a , to nikako ne znai da ih t r e b a m o o d i j e l i t i o svjetla i zraka, da ih j e d n o s t a v n o z a r o b i m o , v e d a i v o t i n j e u z g a j a m o u skladu s njihovim biem. i

ivotinje koje su tijekom tisuljea postale d o m a e i v o t i n j e v i e nisu d i v l j e i v o t i n j e . O n e s u p o s t a l e ovjekovi partneri i s njime i v e p o d istim k r o v o m . Danas, m e u t i m , m o r a m o s v i m i v o t i n j a m a o m o g u iti postojanje, i to tijekom itave g o d i n e . A k o sve i v o t i n j e p u s t i m o u p r i r o d u , p r i r o d a e biti snaga selekcije t i m e to e d o i do r a z n i h e p i d e m i j a , a ljudi e g l a d o v a t i j e r v i e n e e biti i v o t i n j s k e h r a n e . Kad b i s m o sve ivotinje pustili na slobodu, o n e bi v e z i m i stradale, z a t o to n e b i i m a l e d o v o l j n o hrane. Jer, a k o ih zaista p u s t i m o da i v e s l o b o d n o u p r i r o d i , ne s m i j e m o ih ni hraniti. O n o to se ubraja u n e h u m a n i p o s t u p a k p r e m a i v o t i n j a m a jesu t r a n s p o r t i i v o t i n j a na daljinu. i v o tinje se v o z e tisuama kilometara. K a d v e i v o t i n j e uzgajamo na naim imanjima, morali bismo ih ondje i zaklati. A k o i v o t i n j u z a k o l j e m o k o d sebe, u s m r t i m o je j e d n i m j e d i n i m hicem i p r e t v o r i m o je u hranu, d a k l e , b e z straha, b e z stresa, a o n d a t a k v e i v o t i n j e m o e m o uvesti u niz bioloko-dinamikih pripra vaka. A k o se ivotinja usmrti j e d n i m j e d i n i m hicem, pusti se da krv istee kad je i v o t i n j a m r t v a . T a k o ine i svi l o v c i s d i v l j i m i v o t i n j a m a . Ja n i s a m z a s t u p n i k f a n a t i z m a ni u k o j e m o b l i k u s a s v i m s a m s p o r a z u m a n s t i m e da l j u d i k o j i su se za to o d l u i l i ne j e d u m e s o . Ali i sami k a d u m r e m o ili e m o se p r e d a t i da b u d e m o spaljeni s m o r e m energije, jer z n a t e da k o d ljudi koji ne j e d u m e s o postoji slobodna energija koja nije iskoritena za p r o b a v u m e s a i k o j u t r e b a z a n e t o u p o t r i j e b i t i , ili e m o s e d a t i u k o p a t i p a e nas r a z l o i t i i v o t i n j e koje i v e u zemlji. A k o , m e u t i m , na svojemu d o b r u neu drati i v o t i n j e , z n a t n o u smanjiti p l o d n o s t tla. I m a v e g e t a r i j a n a c a k o j i p i j u m l i j k o , j e d u jaja i

sir. A to j a z a p r a v o i n i m k r a v i k o j a d a j e m l i j e k o ? to u s t e l e t o m , j e r k r a v a d a j e m l i j e k o s a m o a k o svake g o d i n e ima j e d n o tele. Dakle, neka s l o b o d n o i v e j e d n i pokraj drugih i o n i k o j e i v e sa i v o t i n j a m a i od i v o t i n j a s o n i m a koji j e d u b i l j n u h r a n u . T o j e k a o s p o j e d i n i m stran k a m a , j e d n a j e l i j e v a , d r u g a d e s n a . J e d n a sada sjedi na v r h u , a d r u g a e p o s l i j e . A l j u d i su l u d i a k o se zbog njih meusobno ubijaju. Nama su potrebne suprotnosti; jin i jang, g o r e i dolje. Trebaju nam gnoj iz kravljeg r o g a i k r e m e n iz kravljeg roga. 1 u n a e m s o c i j a l n o m i v o t u p o t r e b n e su n a m s u p r o t n o s t i , ti s u p r o t n i p o l o v i , taj da i n e . Jer, su p r o t n o s t i nas v o d e p r e m a n a p r e t k u , p r e m a r a z v o j u . A ako se o d r e k n e m o e g o i z m a , o n d a su one neto to n a m svima i d e ukorist. O s t a v i m o politiku i p o s v e t i m o se b i o l o k o - d i n a m i k o m o b r a i v a n j u tla. ( I m a p i t a n j e k o j e n i s a m p r e v e l a , ali j e d r . v o n W i s t i n g h a u s e n r e k a o da se ne boji ni j e d n o g pitanja. Pitanje glasi:) Znate li da se s biljkama moe komunicirati:' N a r a v n o . U s v o m sam i v o t u p o s a d i o m n o g o stabala, pa ak i na o n a mjesta koja mi nisu pripadala, n a t u d e p o s j e d e . M o j a s e e n a u v i j e k p o m a l o ljuti. A kada se pokraj njih v o z i m , ja p o z d r a v l j a m ta stabla, i to r u k o m . K a t k a d ak s t a n e m i p r i d e m s t a b l u i k a e m m u : D o b a r d a n , s t a b l o , i i m a m osjeaj d a se stablo t o m e raduje. to je to? Ja se v e s e l i m , s t a b l o se v e s e l i . Zar to n i j e k o m u n i k a c i j a s b i l j k a m a ? M n o g i od vas koji rade u v r t u poznaju p o j a m " z e l e n a ruka". N e k i m ljudima u n j i h o v i m v r t o v i m a sve uspijeva. Drugi opet imaju osjeaj da moraju svim

Budete li radili b i o l o k o - d i n a m i k i m n a i n o m , o s j e a t e t e r a d o s t kad p o e t e u s v o j v r t . Jer, b i l j k e sasvim p o u z d a n o znaju da vi kao o v j e k njima h o e t e p o m o i . A kao z a h v a l u biljke e v a m d a r o v a t i i z n i m n e kvalitete harmonije. A k o djelujem u p o l j o p r i v r e d i , to ja r a d i m sa stvorenim? Jednom sam raspravljao s dvanaest upnika,

jednim iznimno d o b r i m bioloko-dinamikim poljo p r i v r e d n i k o m i s j e d n i m m l i n a r o m . T e m a je bila: M o e li se bioloko-dinamiki nain p o l j o p r i v r e d e spojiti s p o j m o m stvaranja? N a k o n v r l o o t r e r a s p r a v e o b j a s n i o sam d a b i o l o k o - d i n a m i k i n a i n o b r a d e tla u p u n o j mjeri ispu njava smisao i ideju stvaranja t i m e to ne s a m o da o d r a v a p r i r o d u n e g o je i razvija u skladu s o s n o v n o m idejom evolucije. B i o l o k o - d i n a m i k i p o l j o p r i v r e d n i k a k t i v n o su djeluje u stvaranju, u e v o l u c i j i , j e r o n o to mi r a d i m o s pripravcima nema nikakve veze s mistikom, ve r a d i m o n e t o t o s e p r i r o d n o n e d o g a a , ali v o d i r a u n a o s t v a r a n j u , te ga n j e g u j e i u n a p r e u j e . upnici u crkvi p r o p o v i j e d a j u : N e m o j ubijati! a p o l j o p r i v r e d n i c i koji r a d e p r e m a k o n v e n c i o n a l n o j m e t o d i ve se od ranog jutra d o g o v a r a j u o t o m e koji e o t r o v u p o t r i j e b i t i . Ubijaju h e r b i c i d i m a o n e biljke koje k o j e e l e rasti, se u procesu ubijaju fungicidima gljivice za r e d , ubijaju stvaranja brinu

i n s e k t i c i d i m a insekte koji se b r i n u da s j e t v e n o s j e m e ostane z d r a v o . Naa je zadaa, dakle, da sve to je s t v o r e n o o d r i m o i dalje u n a p r e u j e m o i r a z v i j a m o .

H t i o bih v a m s r d a n o z a h v a l i t i to ste m e saslu ali. Z a h v a l j u j e m M a r i j i M e i s e n koja m e j e o v a m o

u v r t , ali i m nita n e p o l a z i z a r u k o m .

d o v a b i l a i bila moja d o m a i c a . Z a h v a l i o bih T o m i s l a v u Strniaku za o r g a n i z a c i j u i g r a d o n a e l n i k u , g o s p o dinu Balogu. Htio bih zahvaliti Bernardi O r e h o v e c koja, k a k o o s j e a m i v i d i m , v r l o m a r l j i v o r a d i n a b i o l o k o - d i n a m i k o m nainu o b r a d e z e m l j e . S r d a n o b i h h t i o z a h v a l i t i i Dunji G o j k o v i za p r e v o e n j e te predsjedniku Antropozofskog drutva prof. dr. R a d o v a n u S u b o t i u na p r i p o m o i u o r g a n i z a c i j i . Sr d a n o hvala ovjeku s radija. Juer smo imali sasvim kratki TV intervju o t o m e kako bi to i z g l e d a l o da o v d j e u Donjem Kraljevcu j e d n o m nastane b i o l o k o - d i n a m i k o sredite, i da se ispuni o n o to je g o s p o d i n saborski zastupnik j u e r r e k a o o p l o i o z d r a v o j hrani na g r a n i c a m a H r v a t s k e . A k o s e t o n e i s p u n i , b i t e t e sami z a t o krivi. Uvijek m o r a t e imati na umu da se politiari mijenjaju kao koulje, ali n j i h o v e i z r e k e to se n a r o d a t i e o s t a j u iste. 1 v i ste o n i k o j i s e m o r a j u b r i n u t i da o v d j e nastane j e d a n d o b a r centar, j e d n o savjetova lite. M i e m o r a d o p o m o i s a v j e t i m a i p r i p r a v c i m a , ali b i o l o k o - d i n a m i k u p o l j o p r i v r e d u m o r a t e o v d j e sami razviti. Mi time iz Njemake n e e m o i ne m o e m o upravljati. Vi to m o r a t e uiniti ako vi to h o e t e . B u d e t e l i r a d i l i b i o l o k o - d i n a m i k i , k r o z svijet e t e ii b u d n i j i i n e t o n a u i t i i v i d j e t i , a v e s a d a m o e t e osjetiti da u t o m e ima neega ispravnoga. N a p r e g n u t ete svoje miljenje i pitati se kako u d o i do informacija i kako ih m o g u primijeniti. I m o r a t e z a i s t a h t j e t i i t a v u c j e l i n u . A a k o ste to promislili i ako to h o e t e , o n d a to m o r a t e i uiniti. A ako to n e e t e initi, n e m o j t e o t o m e ni misliti. A k o ste d o l i d o t o g a d a ste t o u i n i l i , n a u i t e t e shvaati sveukupne v e z e i z m e u o n o g a o emu sam govorio.

POGOVOR B i o l o k o - d i n a m i k a vie od p o l j o p r i v r e d a m e t o d e

Intenzivan razvoj znanosti i znanstvena postignua o m o g u i l i su v e l i k o m dijelu c i v i l i z i r a n o g a svijeta poboljanje materijalnih uvjeta ivota. Blagostanje je u m n o g i m a koji su ga o s t v a r i l i , ali i u m n o g i m a k o j i nisu, p o k r e n u l o p i t a n j e : Jesu l i o s i g u r a n j e materijalne egzistencije ovjekova postojanja? i ivot u b l a g o s t a n j u cilj

U n a t o t o m u to v e l i k i d i o o v j e a n s t v a usmje rava sve svoje snage p r e m a poboljanju materijalnih uvjeta ivota, ne m o e m o zanemariti injenicu da p o s t o j e i ljudi k o j i s h v a a j u k a k o t o n i j e d o v o l j n o . Dananjem j e ovjeku s v e jasnije d a j e o n sam m n o g o v i e o d f i z i k o g a tijela. U s e b i o s j e a i v o t n e s n a g e , osjea duu i duh, ije postojanje materijalistika z n a n o s t n e m o e d o k a z a t i , t o , m e u t i m , n i j e ar gument za njihovo poricanje. Na p r i j e l a z u iz 19. u 20. s t o l j e e R u d o l f S t e i n e r , o v j e k koji je stekao n a o b r a z b u na p o d r u j u pri r o d n i h i d r u t v e n i h z n a n o s t i , ali i u v i d u n a d o s j e t i l n i svijet, o s m i s l i o j e i u t e m e l j i o a n t r o p o z o f i j u k a o duhovnu znanost. Antropozofija, prihvaajui do tadanja z n a n s t v e n a p o s t i g n u a ide korak dalje i obraajui se ljudskim srcima p o m a e ovjeku da osvijesti p o t r e b u z a p o t p u n i j o m p e r c e p c i j o m svijeta o k o sebe, p o m a e m u d a n a d i d e o k v i r e koje postavlja materijalni svijet. T e m e l j a n t r o p o z o f i j e ini znanost o inicijaciji, za koju je smisao o v j e k o v a postojanja r a z v o j n j e g o v e Ja-svijesti, n j e g o v a d u h a . 1 d o k j e d o s a d a p o t i c a j

za d j e l o v a n j e o v j e k n a l a z i o u svojoj o k o l i n i , u dana nje d o b a , k o j e S t e i n e r n a z i v a r a z d o b l j e m r a z v o j a d u e svijesti, svaki b i p o j e d i n a c t r e b a o biti svjestan da poticaj za d j e l o v a n j e treba p r o n a i u sebi s a m o m e , d a n j e g o v a djela m o r a j u p r o i z l a z i t i i z n j e g o v a duha, iz n j e g o v o g a Ja. Na temelju antropozofije kao d u h o v n e znanosti p r o i z i l e s u m n o g e p r a k t i n e g r a n e t a k o to s u sami strunjaci z a m o l i l i Rudolfa Steinera da im d a d e smjer nice za p o j e d i n a z n a n s t v e n a ili u m j e t n i k a p o d r u j a , te su uz njegovu p o m o nastavili rad na njihovu unapreivanju. Iz takvog je rada (uz waldorfsku pe d a g o g i j u , a n t r o p o z o f s k u m e d i c i n u , a r h i t e k t u r u , sli karstvo, euritmiju, umjetnost oblikovanja g o v o r a ) proizila i bioloko-dinamika poljoprivreda. T e m e l j bioloko-dinamike p o l j o p r i v r e d e ini osam p r e d a v a n j a koja je R u d o l f Steiner o d r a o u K o b e r w i t z u k o d Breslaua ( p o l j . K o b e r z y n i W r o c t a w ) o d 7 . d o 16. l i p n j a 1 9 2 4 . g o d i n e , u d v o r c u g r o f a K e y s e r l i n g a , n a n j e g o v p o t i c a j , p r e d stotinjak intelek t u a l a c a i p o l j o p r i v r e d n i k a . ( M e d u n a j m l a i m slua teljima b i o je i o t a c dr. Christiana v o n Wistingausena.) Naela bioloko-dinamike p o l j o p r i v r e d e sadrana u tim predavanjima vrijede i danas, a predstavljaju p r v i z a o k r u e n i p r i k a z n o v o g naina p o l j o p r i v r e d n o g gospodarenja. Otada do naeg v r e m e n a bioloko-dinamika p o l j o p r i v r e d a zaivjela je na svim kontinentima, a n j e z i n i " D e m e t e r " p r o i z v o d i k a o " p r o i z v o d i s ka r a k t e r o m " p o z n a t i su d i l j e m svijeta. R a z l i i t i s u m o t i v i koji p o k r e u o v j e k a d a s e bavi e k o l o k o m p o l j o p r i v r e d o m . T o b i svakako trebala b i t i r a z v i j e n a svijest o p o t r e b i z a z d r a v o m h r a n o m . N o , naalost, esto je to i elja za v e o m z a r a d o m

z a t o to ekoloki p r o i z v o d i na tritu m o g u postii v e e cijene od o n i h k o n v e n c i o n a l n i h . K o d s v i h koji s e u s p j e n o b a v e b i o l o k o - d i n a m i k o m p o l j o p r i v r e d o m p o k r e t a j e s a m o j e d a n : visok stupanj svijesti. R a z v i j e n a svijest b i o l o k o - d i n a m i k i h p r o i z v o a a u z svijest o o v j e k o v o j p o t r e b i z a z d r a v o m h r a n o m i z d r a v i m i v o t o m ukljuuje i svijest o z d r a v l j u p l a n e t a Z e m l j e . Jer, b i o l o k o - d i n a m i k o g o s p o d a r e n j e nije usmjereno samo na odravanje n e g o i na p o n o v n o uspostavljanje n a r u e n e e k o l o k e ravnotee. T a k v o gospodarenje zahtijeva od ovjeka da sve svoje snage i sposobnosti stavi u funkciju napretka ovjeanstva. Za razliku od ostalih ekolo kih m e t o d a o v d j e nije d o v o l j n o d a s e o v j e k u p o z n a s o d r e e n i m pravilima ijom e primjenom dobiti ekoloke proizvode. Osnovu bioloko-dinamikoga g o s p o d a r e n j a i n e smjernice, a nain na koji e se one provesti u djelo ovisi o svakom p o j e d i n o m pro i z v o a u . On sam, u skladu sa s v o j o m o s o b n o u , p r o c j e n j u j e n a koji e n a i n g o s p o d a r i t i . Z a t o j e b i o loko-dinamika poljoprivreda vie od metode. Bioloko-dinamika p o l j o p r i v r e d a j e nain i v o t a koji o v j e k u o m o g u u j e da r a d e i i p r i v r e u j u i isto dobno razvija svoju osobnost. Te injenice treba imati na umu svatko tko se po p r v i puta susree s bioloko-dinamikom p o l j o p r i v r e d o m i razmilja o njezinoj primjeni na svojemu gospodarstvu. Zanimljivo je da u dananje d o b a ubrzanog o d vijanja i v o t n i h tokova, n e p r e s t a n o g pronalaenja n o v i h z n a n s t v e n i h o t k r i a , koja e s t o p o b i j a j u o n a d o s a d a n j a , m o e b i t i a k t u a l n o n e t o to j e n a s t a l o p r i j e g o t o v o j e d n o g stoljea. N o , u p r a v o klica a n t r o p o z o f i j e p o l o e n a u o v j e a n s t v o prije stotinu g o d i n a danas bi trebala doivjeti svoj puni razvoj.

Neka podruja dananje znanosti ve potvruju ono to je Rudolf Steiner nagovijestio, a to je da dolazi vrijeme u kojem e znanstvenici nalaziti duhov nost sve do u fizikalne i kemijske zakone. A duhovnost je ugraena u temelje svih znanstvenih podruja i praktinih grana proizilih iz antropozofije.